ZESZYTY NAUKOWE PAŃSTWOWEJ WYŻSZEJ SZKOŁY ZAWODOWEJ W PŁOCKU NAUKI EKONOMICZNE. tom XI. Przedsiębiorstwo w otoczeniu gospodarczym

Transkrypt

1 ZESZYTY NAUKOWE PAŃSTWOWEJ WYŻSZEJ SZKOŁY ZAWODOWEJ W PŁOCKU NAUKI EKONOMICZNE tom XI Przedsiębiorstwo w otoczeniu gospodarczym pod red. Jacka Grzywacza i Sławomira Kowalskiego Płock 2010

2 REDAKCJA NACZELNA WYDAWNICTWA PAŃSTWOWEJ WYŻSZEJ SZKOŁY ZAWODOWEJ W PŁOCKU REDAKTOR NACZELNY prof. dr hab. Aleksander Kozłowski SEKRETARZ REDAKCJI mgr Katarzyna Atemborska REDAKCJA NAUKOWA TOMU prof. dr hab. Jacek Grzywacz doc. dr inż. Sławomir Kowalski RECENZENT prof. dr hab. Krzysztof Marecki ISS X Skład i druk: Wydawnictwo PRINTPAP ul. Starorudzka 10/12, Łódź tel , fax biuro@printpap.pl,

3 Spis treści EKONOMIA, FINANSE I ZARZ DZANIE 1. Katarzyna Nagraba Decyzje inwestora indywidualnego w Polsce na tle zachowa na wiecie Jacek Grzywacz Metody wykorzystywania rajów podatkowych Mariola Szewczyk-Jarocka Legalne i nielegalne metody unikania obci e podatkowych i składowych składki ubezpieczeniowej przez przedsi biorstwa z bran y budowlanej komunikat z bada Sylwia Lipi ska-tyburczy Wpływ franchisingu na poziom bezrobocia w Polsce Mariusz Lipski Kierunki rozwoju usług bankowo ci korporacyjnej w Polsce Agnieszka Litka Znaczenie leasingu w Polsce bariery w funkcjonowaniu bran y leasingowej, ocena, perspektywy dalszego rozwoju Janusz Grobicki Zarz dzanie synergi w przedsi biorstwie Małgorzata Adamczyk Znaczenie skutecznego systemu informatycznego w przedsi biorstwie a nowe koncepcje controllingu Piotr U dzicki Strategia wiedzy w organizacji Konrad Szumigaj Wykorzystanie funduszy z Unii Europejskiej do zmniejszania bezrobocia Sławomir Kowalski Funkcjonowanie Grup Producentów Rolnych w Polsce po integracji z Uni Europejsk WSPÓŁPRACA MI DZYNARODOWA

4

5 Katarzyna Nagraba Zeszyty Naukowe PWSZ w Płocku Nauki Ekonomiczne, tom XI, Decyzje inwestora indywidualnego w Polsce na tle zachowań na świecie Wprowadzenie W dzisiejszych czasach oczywistym staje si problem inwestowania wolnych rodków pieni nych i lokowania oszcz dno ci. Dzi ki rozs dnym decyzjom gospodarstwa domowe s w stanie pomno yć posiadany maj tek lub uchronić si przed jego uszczupleniem chocia by w wyniku działania inflacji. Temat ten jest bardzo istotny zarówno w czasie dobrej koniunktury na rynkach jak i w czasie spadków na giełdach. Podczas hossy przemy lane wybory inwestycyjne mog przeło yć si na wy sze stopy zwrotu. W tym momencie mo na ponosić wi ksze ryzyko, wybierać bardziej skomplikowane narz dzia finansowe i liczyć na du e wygrane. Oczywi cie niezb dna do tego jest odpowiednia wiedza, do wiadczenie i przygotowanie teoretyczne. Podczas kryzysów na rynkach finansowych odpowiednie ulokowanie kapitału pozwoli przeczekać załamanie gospodarcze. To wła ciwa chwila na bardziej bezpieczne inwestycje, rezygnacj z ryzykownych kontraktów, przeczekanie spadków. Wła nie od powy szych decyzji zale y przyszło ć inwestora. Dzi ki wła ciwej strukturze oszcz dno ci gospodarstwa domowe s w stanie przygotować si na gorsze czasy, zabezpieczyć si na emerytur lub po prostu podnie ć obecn jako ć i poziom ycia. Dlatego na rynku pojawia si coraz wi cej instrumentów pomagaj cych uzyskać cel inwestycji, dostosowanych do potrzeb i oczekiwa najbardziej wymagaj cych inwestorów. Jednak czy s one dostrzegane przez inwestorów indywidualnych? Czy stanowi jedynie 5

6 Katarzyna agraba bogate tło dla najbardziej tradycyjnych metod inwestowania skumulowanych oszcz dno ci. 1. Wybory inwestycyjne w Polsce Na przestrzeni lat sytuacja w Polsce zmieniła si i społecze stwo staje si coraz bardziej wiadome korzy ci płyn cych z wła ciwego rozplanowania zgromadzonych oszcz dno ci. Jednak nadal Polacy dokonuj głównie wyborów bezpiecznych. Struktur oszcz dno ci Polaków pozwoliły przybli- yć badania przeprowadzone przez Analizy Online dotycz ce okresu od 2006 roku do czerwca 2008 r. Według raportów Polacy najch tniej decyduj si na powierzenie rodków bankom i lokuj oszcz dno ci w depozytach złotowych b d walutowych (Rys. 1). W 2006 roku około 40% rodków zostało zgromadzonych wła nie w tej formie. W kolejnych latach ilo ć ta spadała, ale nadal kształtowała si na wysokim poziomie. Polacy ch tnie wybierali tak e akcje spółek publicznych oraz fundusze inwestycyjne. Pierwsze stanowiły we wrze niu 2006 roku 7% i wzrastały a do czerwca 2007, kiedy osi gn ły poziom 10%. Warto ć funduszy inwestycyjnych w portfelach gospodarstw domowych tak e wzrosła w tym czasie z poziomu 11,5% do 16%. Zwi kszenie tych dwóch pozycji nast powało kosztem udziału depozytów bankowych oraz obligacji i bonów skarbowych. Na rynku rosło zainteresowanie coraz bardziej ryzykownymi instrumentami, dzi ki dobrej koniunkturze na giełdzie. Aktywne inwestowanie przynosiło wi ksze stopy zwrotu. Jednak wraz z pogorszeniem si sytuacji na rynkach finansowych, upadkami banków, bankructwami firm, społecze stwo zacz ło wycofywać si z ryzykownych form pomna ania kapitału i skierowało wolne rodki do banków. Na tym etapie straciły równie Otwarte Fundusze Emerytalne. W 2008 roku Polacy odwrócili si tak e od banków, które popadły w kłopoty finansowe, czego efektem były liczne ich nacjonalizacje i przej cia. Dlatego w czerwcu 2008 roku mo na było zaobserwować du y przyrost gotówki w obiegu poza kasami banków. Polacy zrezygnowali tak e z akcji i funduszy, szukaj c alternatywnych sposobów na przeczekanie kryzysu. 6

7 Decyzje inwestora indywidualnego w Polsce na tle zachowań na świecie Rysunek 1. Procentowy podział oszczędności gospodarstw domowych w Polsce. Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportów Analizy Online: Struktura oszczędności gospodarstw domowych wrzesień 2006,27 listopada 2006; Struktura oszczędności gospodarstw domowych grudzień 2006, 1 marca 2007; Struktura oszczędności gospodarstw domowych czerwiec 2008, 16 sierpnia 2009 Polacy, mimo rosn cej wiadomo ci inwestycyjnej i wi kszej wiedzy teoretycznej nadal pozostaj inwestorami asekuracyjnymi stroni cymi od wysokiego ryzyka. Doskonale oddaje to badanie dotycz ce preferencji w inwestowaniu wolnych rodków pieni nych przeprowadzone przez firm PBS DGA. W roku 2007 Polacy najch tniej przeznaczyliby nadwy k finansow na zakup nieruchomo ci (29%) lub lokowali rodki na rachunku bie cym w banku (28%) i na lokatach terminowych w złotówkach (16%). Kolejnymi wyborami byłyby inwestycje w funduszach inwestycyjnych, a a 10% trzymałoby pieni dze w domu (Rys. 2) Jak widać decyzje inwestycyjne dotyczyły jedynie bezpiecznych narz dzi finansowych. Rysunek 2. Sposoby lokowania pieniędzy - W przypadku otrzymania znaczącej sumy najkorzystniej ulokować pieniądze (%): 7

8 Katarzyna agraba Źródło: Sondaż PBS DGA na zlecenie GP i Open Finance, M. Bednarek, Stan naszych portfeli, Gazeta Prawna, 24 września 2007 r., nr 185 Kolejna ankieta bezpo rednio wskazała na rozkład oszcz dno ci Polaków. Ponad połowa Polaków, zarówno w roku 2006 jak i 2007 nie posiadała oszcz dno ci. Spo ród osób, których ró nica miedzy przychodami a wydatkami była dodatnia, wi kszo ć trzymała rodki w bankach. Były to zarówno terminowe lokaty bankowe jak i rachunki bie ce. W roku 2007 w porównaniu z rokiem poprzednim Polacy zwi kszyli udział oszcz dno ci na rachunkach bie cych w banku i wi cej przeznaczyli na zakup jednostek uczestnictwa w funduszach kosztem zakupu akcji i nieruchomo ci. Wzrósł tak e odsetek wolnych rodków pieni nych trzymanych w domach (Rys. 3). Rysunek 3. Gdzie Polacy inwestują lub trzymają swoje oszczędności (%) Źródło: Sondaż PBS DGA na zlecenie GP i Open Finance, M. Bednarek, Stan naszych portfeli, Gazeta Prawna, 24 września 2007 r., nr Wybory inwestycyjne na świecie Inaczej ni w Polsce wygl da sytuacja w wysoko rozwini tych krajach Europy Zachodniej czy Ameryce Północnej. Podstawowe ró nice mo na zaobserwować analizuj c struktur oszcz dno ci gospodarstw domowych w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Szwecji. W USA przeprowadzono badania dotycz ce finansów gospodarstw domowych, które pozwala porównać wybory inwestycyjne Amerykanów. Wyniki zbierano co trzy lata poczynaj c od roku Formy inwestycji zostały podzielone na aktywa finansowe 8

9 Decyzje inwestora indywidualnego w Polsce na tle zachowań na świecie (Rys. 4) i niefinansowe (Rys. 5). Najwi kszym zainteresowaniem ciszyły si konta emerytalne. Zajmowały one w 1998 roku a 27,6% oszcz dno ci. W kolejnych latach ich wielko ć wzrastała osi gaj c w 2008 roku poziom 34,6%. Zwi kszenie tej pozycji odbyło si kosztem udziału akcji w strukturze oszcz dno ci. Mimo e przez cały badany okres akcje znalazły si na drugim miejscu w ród wyborów Amerykanów, to ich warto ć stale malała poczynaj c od poziomu 22,7% w 1998 r. a do 17,9% w 2008 r. Tendencje wzrostowe mo na zaobserwować w pozycji fundusze wspólne, których udział wzrósł z 12,4% do 15,9%, tym samym zajmuj c trzecie miejsce w ród wyborów inwestycyjnych gospodarstw domowych w Stanach Zjednoczonych. Do stabilnych pozycji nale rachunki transakcyjne (ok. 12%), obligacje (ok. 5%) oraz certyfikaty depozytowe (ok. 4%). Rysunek 4. Struktura aktywów finansowych w gospodarstwach domowych w latach (%) Źródło: opracowanie własne na podstawie raportu Changes In U.S. Family Finances from 2004 to 2007: Evidence from the Survey of consumer Finance, Survey of Consumer Finances (SCF), February 2009 Z kolei w ród aktywów niefinansowych najwi ksz cz ć stanowi nieruchomo ci, w których Amerykanie obecnie mieszkaj. Pochłaniaj one do 50% oszcz dno ci przeznaczonych na ten dział. Prawie 30% stanowi druga grupa business equity. 9

10 Katarzyna agraba Rysunek 5. Struktura aktywów niefinansowych w gospodarstwach domowych w latach (%) Źródło: opracowanie własne na podstawie raportu Changes In U.S. Family Finances from 2004 to 2007: Evidence from the Survey of consumer Finance, Survey of Consumer Finances (SCF), February 2009 Z powy szych bada wynika, e Amerykanie s bardziej wiadomi mo liwo ci inwestycyjnych ni Polacy. Ich portfele s dobrze zdywersyfikowane, dzi ki inwestowaniu prawie połowy oszcz dno ci w aktywa finansowe, a pozostałej cz ci w aktywa niefinansowe (Rys. 6). Ponadto w pierwszym przypadku mo na dostrzec bardziej ryzykowne formy lokowania wolnych rodków finansowych. Du grup zajmuj inwestycje w akcje i fundusze wspólnego inwestowania (poza funduszami rynku pieni nego). Amerykanie zabezpieczaj si jednocze nie na przyszło ć poprzez przeznaczanie du ego procentu oszcz dno ci na konta emerytalne. Bardziej bezpieczne opcje takie jak certyfikaty depozytowe, obligacje oszcz dno ciowe, czy gotówkowe ubezpieczenia na ycie ciesz si małym zainteresowaniem. Widać tak e, e aktywa niefinansowe stanowi coraz wi ksz cz ć maj tku. W 1998 roku było to 59,3%, a w 2008 r. ju 66,1%. 10

11 Decyzje inwestora indywidualnego w Polsce na tle zachowań na świecie Rysunek 6. Udział poszczególnych rodzajów aktywów w aktywach ogółem w latach (%) Źródło: opracowanie własne na podstawie raportu Changes In U.S. Family Finances from 2004 to 2007: Evidence from the Survey of consumer Finance, Survey of Consumer Finances (SCF), February 2009 W Kanadzie mo na dostrzec podobn struktur aktywów gospodarstw domowych jak w Stanach Zjednoczonych (Rys. 7). Rozkład oszcz dno ci Kanadyjczyków wskazuje na du e zainteresowanie alternatywn form inwestowania jak s nieruchomo ci. W roku 1990 stanowiły one 37,8%, po 10 latach ich poziom zmalał do 30%, aby po prawie kolejnej dekadzie powrócić do wysokiego poziomu prawie 39%. W Kanadzie podobnie jak w Stanach Zjednoczonych wzrosło zainteresowanie bardziej ryzykownymi formami inwestycji. W ci gu 20 lat zwi kszył si tak e udział akcji w portfelu oszcz dno ci z 9,4% do 20,4 (wzrost o 11%). Rysunek 7. Struktura aktywów w gospodarstwach domowych w latach 1990, 2000, 2008 (%) Źródło: opracowanie własne na podstawie: The Current state of Canadian Family Finances 2008 Report by Roger Sauvé, Vanier Institute of Family 11

12 Katarzyna agraba Struktura aktywów gospodarstw domowych w Szwecji jest zbli ona do struktury krajów Ameryki Północnej. Wskazuj na to badania przeprowadzone w latach i zgromadzone na podstawie danych banków, instytucji finansowych i statystycznych (Rys. 8). Tak e w Szwecji wi kszo ć oszcz dno ci zostaje skumulowana w formie nieruchomo ci. Du grup stanowi tradycyjne ubezpieczenia (prawie 20%). Na podobnym poziomie kształtuje si udział funduszy inwestycyjnych, lokat bankowych i akcji w całkowitej strukturze oszcz dno ci około 10%. Wyra nie widać jednak spadek zainteresowania akcjami w ci gu dwóch lat (o 2,1%) na rzecz lokat bankowych i inwestycji w nieruchomo ci. Z pewno ci taki trend został spowodowany rosn cym kryzysem finansowym na rynkach wiatowych. Rysunek 8. Struktura aktywów w gospodarstwach domowych w l (%) Źródło: opracowanie własne na podstawie Savings Barometer Report on the fourth quarter of 2007 oraz Savings Barometer Report on the first quarter of 2008 Wybrane badania dotycz ce struktury oszcz dno ci gospodarstw domowych w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Szwecji pokazuj, i mieszka cy tych krajów wybieraj bardziej ryzykowne formy inwestycji, jak np. akcje, które przynosz wy sze stopy zwrotu. Jednocze nie dbaj o odpowiednie zabezpieczenie przyszło ci i pewn sum lokuj w nieruchomo ciach i ubezpieczeniach na ycie. 12

13 Decyzje inwestora indywidualnego w Polsce na tle zachowań na świecie 3. Przyczyny większej ostrożności Polaków - przekonania i realia Polacy coraz cz ciej interesuj si bardziej ryzykown form inwestycji. Jednak mimo e nie przechowuj ju oszcz dno ci tylko w skarpetach lub pod poduszk w domu, to ich wybory nadal pozostaj bardzo bezpieczne. Główn przyczyn takiego post powania jest brak rodków na bardziej ryzykowne formy pomna ania kapitału. Polacy nadal nie zarabiaj wystarczaj co, aby zaoszcz dzić. W wi kszo ci przypadków ankietowanych osób przychody były równe sumie wydatków - a u 66% osób w roku 2006 i 64% w 2007 roku. Jedynie 23% w roku 2006 udało si odło yć pewn kwot pieni dzy, a w 2007 roku procent ten wzrósł o 4% (Rys. 9). Dlatego nie mogli si oni zdecydować nie tylko na ryzykown metod uzyskania wysokich stóp zwrotu, ale nawet na jak kolwiek form lokowania kapitału. Rysunek 9. Odpowiedź na pytanie Cz w ciągu ostatnich 12 miesięcy udało się panu(i) odłożyć jakieś pieniądze? Źródło: Sondaż PBS DGA na zlecenie GP i Open Finance M. Bednarek, Stan naszych portfeli, Gazeta Prawna, 24 września 2007 r., nr 185. Osobom, którym udało si odło yć pewn kwot pieni dzy zadano pytanie o jej wielko ć w stosunku do uzyskiwanej pensji. Badanie wykazało, e w 2006 roku 17% Polaków zaoszcz dziło mniej ni jedn pensj. Odsetek ten zmniejszył si w 2007 roku i wyniósł 10% (Rys. 10). Znacznie natomiast wzrosła liczba osób, które w ci gu roku zaoszcz dziły wi cej ni trzy czy cztery pensje. Najwi ksz grup stanowiły osoby, którym udało si odło yć równowarto ć około dwóch pensji. 13

14 Katarzyna agraba Rysunek 10. Ile pieniędzy udaje się rocznie zaoszczędzić (dane w %) Źródło: Sondaż PBS DGA na zlecenie GP i Open Finance, M. Bednarek, Stan naszych portfeli, Gazeta Prawna, 24 września 2007 r., nr 185. Innym powodem niskiej aktywno ci inwestycyjnej Polaków jest brak dostatecznej wiedzy o dost pnych na rynku metodach przechowywania oszcz dno ci. Dowodz tego badania tak e przeprowadzone przez firm PBS DGA na zlecenie Gazety Prawnej i Open Finance (Rys. 11). Wykazały one, e znaczna cz ć społecze stwa uwa a, e oszcz dno ci trzymane w domu nie trac na warto ci. Z roku na rok wiadomo ć Polaków jednak ro nie i ju w 2007 roku o 6% wi cej osób zauwa yło, i taki rodzaj przechowywania nadwy ek nie jest dobrym rozwi zaniem. Według ponad 80% powinno si inwestować zbierane oszcz dno ci. Jednocze nie a dla 74% osób w 2006 roku i dla 80% w 2007 r. inwestowanie na giełdzie jest zbyt ryzykowne, st d pond 70% twierdzi, e niezb dne jest tu posiadanie profesjonalnego doradcy inwestycyjnego. Rysunek 11. Wyniki prezentujące odpowiedzi na pytanie: W jakim stopniu zgadza się pan(i) z następującymi stwierdzeniami? 14

15 Decyzje inwestora indywidualnego w Polsce na tle zachowań na świecie Źródło: Sondaż PBS DGA na zlecenie GP i Open Finance,, M. Bednarek, Stan naszych portfeli, Gazeta Prawna, 24 września 2007 r., nr 185. Badania przeprowadzone przez PBS DGA wskazuj tak e na inne przyczyny bezpiecznych zachowa Polaków (Rys. 12). 13% boi si utraty zgromadzonych pieni dzy, a a 18% w 2007 r. nie chciało sobie ograniczać dost pu do posiadanych pieni dzy. Obawy Polaków przed samodzielnym podejmowaniem decyzji inwestycyjnych sprawiły, e potwierdziła si wcze niej wspomniana teoria. Polacy potrzebuj profesjonalnego doradcy inwestycyjnego, a 12% osób nie jest stać na tak usług. Około 30% Polaków twierdzi, e nie zna si na inwestowaniu. W porównaniu z rokiem 2006 w roku 2007 wzrosła tak e liczba osób uwa aj cych, e inwestowanie jest zbyt ryzykowne (z 7% do 11%). 15

16 Katarzyna agraba Rysunek 12. Przyczyny lokowania zamiast inwestowania pieniędzy (%) Źródło: Sondaż PBS DGA na zlecenie GP i Open Finance, M. Bednarek, Stan naszych portfeli, Gazeta Prawna, 24 września 2007 r., nr 185. Podsumowanie Z przeprowadzonych w ostatnich latach bada wynika, e Polacy cechuj si du ostro no ci w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych. Wybieraj bardziej bezpieczne metody inwestycji, a struktura ich oszcz dno ci nie przypomina struktury aktywów gospodarstw domowych innych krajów Europy Zachodniej czy Ameryki Północnej. Udział akcji oraz funduszy inwestycyjnych jest stosunkowo niewielki. Taka sytuacja wynika nie tylko z mniejszego do wiadczenia i niewystarczaj cej wiedzy Polaków, ale przede wszystkim z barku wolnych rodków, które mogłyby zostać wykorzystane. W momencie gdy w ci gu roku mo na zaoszcz dzić jedynie równowarto ć jednej pensji bardziej opłacalne staje si ulokowanie pieni dzy na rachunku bankowym, co nie b dzie wi zało si z ewentualn wysok strat. Polacy nie mog sobie pozwolić na podejmowanie wi kszego ryzyka. Widać to doskonale, gdy porównamy przychody, wydatki i oszcz dno ci w ró nych krajach. Rysunek 13 przedstawia poziom przychodów brutto w poszczególnych krajach wyra ony w euro. Dane zostały zebrane z okresu trzech lat od 2004 do 16

17 Decyzje inwestora indywidualnego w Polsce na tle zachowań na świecie Pierwsze miejsce pod wzgl dem wysoko ci rednich rocznych przychodów zaj ła Wielka Brytania osi gaj c wynik prawie euro. Niewiele mniej zarabiaj Niemcy i Holendrzy. W Austrii, Belgii i Szwecji zarobki kształtuj si na poziomie euro rocznie. Zarobki Polaków s na poziomie du o ni szym euro rocznie. Rysunek 13. Średnie roczne przychody brutto w przemyśle i usługach (w euro) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT Pa stwa, w których przychody s najwy sze musz liczyć si tak e z wysokim poziomem wydatków (Rys. 14). Analizuj c kolejne lata od 2004 r. do 2008 mo na zaobserwować, e najwi cej wydaj Wielka Brytania, Niemcy, Francja, Włochy i Hiszpania. S to stosunkowo drogie pa stwa. Rysunek 14. Łączne wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych i instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gospodarstw domowych (w mld euro) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT 17

18 Katarzyna agraba Kolejne badanie przeprowadzone przez EUROSTAT pokazuje oszcz dno ci brutto gospodarstw domowych jako % dochodu do dyspozycji w mln euro (Rys. 15). Najwi cej oszcz dzaj : Francja, Niemcy i Włochy. Mimo e jak zaobserwowano na wcze niejszych wykresach Niemcy charakteryzuje bardzo wysoki poziom wydatków, to s one w stanie jednocze nie du o zaoszcz dzić. Podobnie wysokim poziom wolnych rodków pieni nych dysponuj Holendrzy, Beldzy i Szwedzi. W Szwecji zaobserwowano wzrost udziału nadwy ki finansowej gospodarstw domowych w dochodzie do dyspozycji z 10,3% do 12%. Polska wypada znacznie gorzej od wysoko rozwini tych krajów Europy, ale z drugiej strony jej sytuacja jest du o lepsza ni w krajach Europy rodkowo-wschodniej jak Estonia czy Rumunia. Rysunek 15. Oszczędności brutto gospodarstw domowych jako % dochodu do dyspozycji w mln euro Źródło: opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT Zaprezentowane badania pokazuj, e Polska jest krajem o stosunkowo wysokim poziomie awersji do ryzyka. Gospodarstwa domowe inwestuj wolne rodki przede wszystkim w banku. Zakładaj albo lokat terminow albo umieszczaj rodki na rachunku bie cym. Niektóre kraje europejskie tak e dostrzegaj zalety banków, jak np. Niemcy, Szwecja czy Włochy. Jednak mimo tego wymienione pa stwa posiadaj zbli on ilo ć rodków zgromadzon w innych instrumentach finansowych jak akcje czy fundusze inwestycyjne. Zupełnie inna sytuacja wyst puje w Stanach Zjednoczonych. W tym kraju gospodarstwa domowe inwestuj oszcz dno ci bardziej ryzykownie. Du y udział stanowi akcje i fundusze inwestycyjne. Rachunki bankowe s wykorzystywane głównie do zawierania transakcji. Bezpieczne formy typu 18

19 Decyzje inwestora indywidualnego w Polsce na tle zachowań na świecie obligacje czy certyfikaty depozytowe nie ciesz si wielkim zainteresowaniem. Wyra ny spadek udziału tych metod inwestycji mo na zaobserwować tak e w Kanadzie. USA wyró nia si tak e pod wzgl dem rodków zgromadzonych na kontach emerytalnych i w ubezpieczeniach. W Polsce OFE stanowi ok. 15% wszystkich oszcz dno ci, a znikomy odsetek zajmuj inwestycje w III filar czy ubezpieczenia na ycie. W Stanach Zjednoczonych konta emerytalne to prawie 35% wszystkich aktywów, a akcje zajmuj drugie miejsce. Inwestuj c bardziej ryzykowanie Amerykanie mog liczyć na osi gni cie wy szych poziomów stóp zwrotu ni udaje si to Polakom. Jednak nale y podkre lić, e powy sza sytuacja ma zwi zek przede wszystkim z niskim poziomem zarobków Polaków oraz niewielkim procentem oszcz dno ci jakim dysponuj. Z braku rodków nie maj oni mo liwo ci rozbudowania swojego portfela, a osi gaj c z wielkim trudem jakiekolwiek nadwy ki finansowe, boj si je stracić. Ponadto nale y dodać, ze w ród osób posiadaj cych wy szy poziom zarobków pojawia si zainteresowanie bardziej skomplikowanymi formami pomna ania kapitału. Ponadto ci gle obserwuje si wzrost wiadomo ci Polaków odno nie efektywnego oszcz dzania. Literatura: 1. Raport Analizy Online Struktura oszcz dno ci gospodarstw domowych wrzesie 2006, 27 listopada Raport Analizy Online Struktura oszcz dno ci gospodarstw domowych grudzie 2006, 1 marca Raport Analizy Online Struktura oszcz dno ci gospodarstw domowych czerwiec 2008, 16 sierpnia Sonda PBS DGA na zlecenie GP i Open Finance, Stan naszych portfeli, M. Bednarek, Gazeta Prawna, 24 wrze nia 2007 r., nr Raport Changes In U.S. Family Finances from 2004 to 2007: Evidence from the Survey of consumer Finance, Survey of Consumer Finances (SCF), February Raport The Current state of Canadian Family Finances 2008 Report by Roger Sauvé, Vanier Institute of Family 7. Savings Barometer Report on the fourth quarter of Savings Barometer Report on the first quarter of Dane EUROSTAT 19

20 Katarzyna agraba DECISIONS OF INDIVIDUAL INVESTOR IN POLAND IN COMPARISON TO WORLD S CHOICES Key words: individual investor, savings, financial and nonfinancial assets Summary It is vital for each individual investor to wisely invest savings. Thanks to appropriate decisions household can both increase their capital and protect it from inflation. By choosing higher level of risk it is easier to receive bigger rate of return. However it is more likely to suffer huge losses. The situation in Poland has changed for years. People become more aware of necessity of creating savings structure. They usually invest their funds either on a bank account and deposit or in real estate. In US or Western Europe individual investors are taking more risk in their investment choices. They often decide to buy shares and participation units in different funds. However polish households make an attempt to diversify their portfolios, it is far from risky saving structure popular all over the world. The reason for this situation can be found in quite small amount of surplus that Poles can manage. Besides their financial knowledge and experience are too small to make serious decisions that could decide on their future. They cannot afford a financial adviser. Summarising, although individual investors in Poland become more conscious of their saving structure in many cases they earn not enough even to cover all their basic expenses. In US or countries of Western Europe the ratio of earnings to expenses allows people to keep surplus and manage savings by undertaking various investments. 20

21 Jacek Grzywacz Zeszyty Naukowe PWSZ w Płocku Nauki Ekonomiczne, tom XI, Metody wykorzystywania rajów podatkowych 1. Osoby fizyczne Według wielu szacunków istnieje zgodno ć, e około połowy wiatowego przepływu kapitału odbywa si za po rednictwem rajów podatkowych, czyli wsz dzie tam, gdzie opodatkowanie jest korzystniejsze ni w miejscu, w którym mamy rezydencj podatkow. W tym kontek cie mo na wyró nić dwa rodzaje rajów podatkowych: miejsca, gdzie w sposób zgodny z miejscowym prawem, i z prawem kraju, z którego wywodzi si inwestor, płaci si ni sze podatki całkowicie legalne instrumenty optymalizacji podatkowej, miejsca, gdzie robi si pokr tne interesy, głównie za pierze brudne pieni dze. Sposób wykorzystania raju podatkowego przez osob fizyczn to uzyskanie statutu rezydenta w kraju nie pobieraj cym podatku dochodowego od osób fizycznych, lub w którym jego stawki s znacznie ni sze ni w pa stwie rzeczywistego zamieszkania (np. Monako, Irlandia, Bahama). Zmiana miejsca zamieszkania powoduje, e dochody osi gane przez rezydenta bez wzgl du na ródło i kraj ich pochodzenia, opodatkowane s według przepisów obowi zuj cych w danym raju podatkowym. Mo liwe jest to dzi ki 21

22 Jacek Grzywacz wykorzystaniu powszechnej zasady nieograniczonego obowi zku podatkowego. 1 Mimo pozornej prostoty tego sposobu nie jest on powszechnie wykorzystywany poniewa osi gni cie statusu rezydenta wi e si z kłopotliw procedur i wysokimi wymogami stawianymi przez raje podatkowe osobom ubiegaj cym si o uzyskanie takiego przywileju. Spowodowane jest to obron tych krajów przed nadmiernym napływem obcokrajowców. Najcz stszymi kryteriami jakie musz spełniać ubiegaj cy si o status rezydenta s : odpowiedni wiek (przewa nie minimum 60 lat), przedział maj tkowy, obowi zek inwestowania, przy czym okre lona jest minimalna kwota inwestycji, nabycie nieruchomo ci, kryteria zwi zane z wysok pozycj społeczn, wykształceniem, zawodem. W przypadku całkowitego przeniesienia si z kraju wysokiego opodatkowania, mo liwy jest z reguły powrót do niego, ale tylko w sytuacji gdy spełnione zostan dwa najcz ciej stosowane przez pa stwa wymogi. Po pierwsze, podatnik nie pozostawił przed wyjazdem adnych nieuregulowanych zaległo ci podatkowych, a po drugie, pobyt jego za granic nie trwał dłu ej ni okre lona ilo ć dni. Kraje o wysokich obci eniach fiskalnych nie rzucaj powracaj cym podatnikom przysłowiowych kłód pod nogi, gdy z ich punktu widzenia jest to sytuacja korzystna. W praktyce z rajów podatkowych najcz ciej korzystaj sportowcy, arty ci, pisarze i dziennikarze. W przypadku sportowców sytuacja jest o tyle prosta e ich dochody, ze wzgl du na liczne podró e i kontrakty mi dzynarodowe, zwykle pochodz z wielu ródeł, co stanowi znaczne utrudnienie dla jednostek dokonuj cych kontroli podatkowej. W skali wiatowej istnieje wiele przypadków legalnego wykorzystywania rajów podatkowych przez osoby fizyczne, które emigruj z krajów o wysokich obci eniach fiskalnych. Zarówno tenisista Borys Becker, jak i kierowca rajdowy Michael Schumacher zmienili miejsce zamieszkania, przenosz c si z Niemiec do Monte Carlo, gdzie nie płaci si podatku dochodowego od osób fizycznych. W ró nych krajach ró ne s wymagania i warunki uznania danej osoby za rezydenta podatkowego. Zmiana miejsca zamieszkania dla celów podatkowych mo e nie być a tak prost spraw. Dlatego, w celu osi gni cia 1 J. Wyciślok, Ceny transferowe. Przedsiębiorstwa powiązane, przerzucanie dochodów, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2006, s.13 22

23 Metody wykorzystywania rajów podatkowych optymalizacji podatkowej starania podatników id w kierunku wykorzystania regulacji prawnych istniej cych w krajach ojczystych Wykorzystywanie rajów przez osoby prawne W przypadku osób prawnych, techniki przeprowadzania operacji finansowych w rajach podatkowych s liczne, nie wszystkie s równie do ko ca znane. Generalnie, mo na wyró nić cztery metody wykorzystywania rajów podatkowych w celu unikania obci e fiskalnych, a mianowicie: transfer zysków poprzez manipulowanie (zani anie b d zawy anie) cen zakupu i sprzeda y towarów i usług oraz kosztów utrzymania. wykorzystanie modelu spółki rotacyjnej, nabywanie umownych korzy ci, tzw. treaty shopping. Warto zauwa yć, e ka da z tych metod w odmienny sposób wykorzystuje udogodnienia oferowane przez raje podatkowe Transfer zysków Transfer zysków jest to najpro ciej ujmuj c sztuczna manipulacja cenami, gdzie koszty obrotu towarowo usługowego mog być zró nicowane dla okre lonych kontrahentów, którzy zazwyczaj s ze sob powi zani. Podmioty gospodarcze uczestnicz ce w mi dzynarodowym obrocie towarami i usługami d do maksymalnego ograniczenia zysku w kraju macierzystym, w którym wyst puj wysokie podatki płacone u ródła, czyli w miejscu powstania zysku. Mog tego dokonać poprzez zwi kszenie kosztów utrzymania spółki (np. koszty obsługi przedsi biorstw, odsetki, opłaty z tytułu licencji lub patentów, płace, zasiłki, zapomogi, odszkodowania, diety, czynsze, koszty bada, wynagrodzenia po rednie, transport i reklama). Zakup tych składników kosztów po cenach znacznie wy szych od powszechnie stosowanych (lub wr cz zakup fikcyjny) od przedsi biorstwa b d cego w raju podatkowym powoduje znaczny odpływ zysków ze spółki w tradycyjnym kraju wysoko opakowuj cym dochody. Manipulacja po yczkami i wysoko ci oprocentowania jest chyba najbardziej powszechn form transferu zysków. 3 Podmioty gospodarcze zwi kszaj koszty uzyskania przychodu o wypłaty dla spółek w raju podatkowym, powi zanych osobowo czy te kapitałowo z przedsi biorstwem, które chce ograniczyć swoje zyski. Nale y jednak pami tać, e wspomniane powi zania najcz ciej nie s w aden sposób ujawnione w dokumentach takiego podmiotu. Jedynym problemem jest takie 2 Raje podatkowe, 5 lipca M. Żyniewicz, D. Załupka, Luki podatkowe 2000 oraz inne legalne i nielegalne metody wykorzystywane przez podatników w celu zmniejszenia obciążeń podatkowych, NETNET, Wrocław 2000, s