Rozdzia³ 1. Pojêcie suwerennoœci

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Rozdzia³ 1. Pojêcie suwerennoœci"

Transkrypt

1 Rozdzia³ 1. Pojêcie suwerennoœci Suwerennoœæ jest konceptem wieloznacznym, nie ma jednego, akceptowanego przez wszystkich znaczenia. Spotyka siê opinie, e jest niedefiniowalna lub e stanowi jedno z najbardziej kontestowanych i kontrowersyjnych pojêæ 1. Niniejszy rozdzia³ poœwiêcony jest analizie ró nych znaczeñ pojêcia suwerennoœci, stosowanych w rozmaitych dyscyplinach nauki. Najpierw przedstawione zostan¹ ró ne definicje suwerennoœci, aby mo - na by³o wyodrêbniæ jej g³ówne cechy oraz przyj¹æ na potrzeby niniejszej pracy w³asn¹ definicjê. Omówione zostanie rozró nienie suwerennoœci wewnêtrznej i zewnêtrznej, zaprezentowane bêd¹ tak e w odniesieniu do problemu suwerennoœci perspektywy prawa miêdzynarodowego, nauki o polityce i stosunków miêdzynarodowych. W kolejnej czêœci analizie zostan¹ poddane istota i elementy konstytucyjne pañstwa, w tym suwerennoœæ narodu, niepodleg³oœæ, ograniczenie i naruszenie suwerennoœci oraz jej podzielnoœæ, przejawiaj¹ca siê w szczególnoœci w federacji. Osobny problem stanowi suwerennoœæ prawa. Przedstawione bêd¹ suwerennoœæ materialna i formalna oraz pozytywna i negatywna, a tak e takie cechy suwerennoœci, jak terytorialnoœæ, suwerenna równoœæ, uznanie i zdolnoœæ legitymizacji. Na koniec wyodrêbnione zostan¹ dwa wymiary suwerennoœci, czyli wp³yw norm oraz jej usytuowanie, które pos³u ¹ za ramy konceptualne w dalszych czêœciach ksi¹ ki. Definicje suwerennoœci Pojêcie suwerennoœci tradycyjnie dotyczy pañstwa, lecz u ywane jest tak e w odniesieniu do prawa, konstytucji, w³adzy, potêgi, zobowi¹zania i legitymacji 2. W naukach spo³ecznych przyjmuje siê, e podmiotem suwerennoœci jest wspólnota polityczna pañstwo, spo³eczeñstwo (lud, naród), wspólnota ponadnarodowa, wspólnota subpañstwowa lub jednostka ludzka. Suwerennoœæ jest antropocentryczna w tym sensie, e stanowi produkt cz³owieka i w³aœciwa jest tylko ludziom. Natura i zwierzêta nie mog¹ byæ suwerenne, nie maj¹ bowiem koniecznej podmiotowoœci i zdolnoœci poznawczej 3. W teologii chrzeœcijañskiej suwerenem jest Bóg 4. 1 Dla pierwszego stanowiska zob. J. Hoffman, Sovereignty, Open University Press, Buckingham 1998; dla drugiego zob. H. Hannum, Autonomy, Sovereignty and Self-Determination. The Accommodation of Conflicting Rights, University of Pennsylvania Press, Philadelphia W.J. Stankiewicz, The Essential Stankiewicz. On the Importance of Political Theory, Ronsdale Press, Canada 2001, s A. Wendt, R. Duvall, Sovereignty and the UFO, Political Theory 2008, t. 36, nr 4, s A. Marsza³ek, Suwerennoœæ a integracja europejska w perspektywie historycznej. Spór o istotê suwerennoœci i integracji, Instytut Europejski, odÿ 2000, s

2 Jacek Czaputowicz Definicje suwerennoœci odnosz¹ siê do ró nych jej aspektów. Prawnicy miêdzynarodowi podkreœlaj¹ prawny charakter suwerennoœci, natomiast politolodzy jej charakter polityczny. W naukach prawnych suwerennoœæ jest cech¹ pañstwa, która umo liwia mu udzia³ w yciu miêdzynarodowym. Jest niestopniowalna, oznacza status i pozycjê prawn¹ pañstwa. W ujêciu politycznym stanowi zaœ wi¹zkê kompetencji i zdolnoœci, która ró ni siê w zale noœci od kraju i okresu. Odjêcie lub dodanie pewnych funkcji nie narusza istoty suwerennoœci 5. Ró ne rozumienie suwerennoœci przez prawników, politologów, a tak e ekonomistów jest przedmiotem pojêciowej konfuzji, zw³aszcza e ka da z dziedzin usi³uje zatrzymaæ owo pojêcie dla siebie. Jeden z polskich prawników miêdzynarodowych proponuje, by ró nice miêdzy tymi dyscyplinami w podejœciu do tematu znalaz³y wyraz w u ywanej terminologii. Politolodzy mogliby wiêc u ywaæ terminu niepodleg³oœæ, a ekonomiœci gospodarcza niezale noœæ, zostawiaj¹c suwerennoœæ prawnikom 6. Politolodzy nie godz¹ siê jednak na to, s³usznie twierdz¹c, e niepodleg³oœæ nie oddaje istoty suwerennoœci, która jest ze swej natury polityczna, zwi¹zana nieod³¹cznie z w³adz¹, a nie z prawem. To przecie Jean Bodin, nie zaœ Hugo Grocjusz, by³ g³ównym teoretykiem suwerennoœci. To raczej prawnicy miêdzynarodowi powinni znaleÿæ inne okreœlenie dla swojego rozumienia suwerennoœci, np. podmiotowoœæ w prawie miêdzynarodowym. Podczas gdy prawnicy miêdzynarodowi staraj¹ siê nadaæ temu s³owu okreœlon¹ treœæ, politolodzy i badacze stosunków miêdzynarodowych przyjmuj¹ ze zrozumieniem, e termin suwerennoœæ jest u ywany w rozmaitych znaczeniach przez ró ne osoby i w ró nym czasie 7. W nauce o stosunkach miêdzynarodowych debata koncentruje siê na suwerennoœci jako podstawie konstrukcyjnej wspó³czesnych stosunków miêdzynarodowych. W studiach europejskich skupia siê ona na problemie przekazywania suwerennoœci pañstwa na rzecz instytucji ponadnarodowych. Alan James g³osi³, e suwerennoœæ jest stanem prawnym, absolutnym i unitarnym. Stan prawny wyra a to, e pañstwo nie jest podporz¹dkowane innym pañstwom oraz e jest im równe wed³ug prawa miêdzynarodowego. Stan absolutny oznacza, e suwerennoœæ nie jest relatywna, tzn. nie jest stanem poœrednim nie mo na bowiem byæ suwerennym czêœciowo. Natomiast unitarnoœæ wskazuje na fakt, e pañstwo sprawuje w³adzê najwy sz¹ w ramach swojej jurysdykcji, co nie 5 Ch. Brown, Understanding International Relations, Palgrave, New York 2001, s A. Wasilkowski, Uczestnictwo w strukturach europejskich a suwerennoœæ pañstwowa, Pañstwo i Prawo 1996, nr 4 5, s M.R. Fowler, J.M. Bunck, Law, Power, and the Sovereign State. The Evolution and Application of the Concept of Sovereignty, Pennsylvania University Press, Pennsylvania 1995, s

3 Pojêcie suwerennoœci wyklucza jego federacyjnego charakteru lub innego rodzaju podzielnoœci w³adzy 8. Wed³ug Francisa Harry ego Hinsleya pojêcie suwerennoœci wyra a ideê, e istnieje ostateczna i absolutna w³adza w spo³ecznoœci politycznej 9. W³adza suwerenna jest w³adz¹ najwy sz¹, tzn. ma charakter ostateczny. Podobnie Ludwik Ehrlich twierdzi, e suwerennoœæ oznacza w³adzê pierwotn¹, niewywodz¹c¹ siê z nadania przez inne pañstwa, podlegaj¹c¹ tylko takim ograniczeniom, jakie ten podmiot sam przyjmie 10. Z kolei Krzysztof Skubiszewski przez suwerennoœæ rozumie niezale noœæ pañstwa od wszelakiej innej w³adzy w jego stosunkach z innymi podmiotami prawa miêdzynarodowego oraz jego samodzielnoœæ w regulowaniu spraw wewnêtrznych 11. Zdaniem Raymonda Carré de Malberga suwerennoœæ oznaczaæ mo e trzy ró ne idee: (1) najwy sz¹ w³adzê pañstwa w stosunkach wewnêtrznych i miêdzynarodowych, (2) zakres w³adzy pañstwa wtedy jest synonimem tej w³adzy, (3) pozycjê zajmowan¹ w pañstwie przez organ najwy szy wówczas oznacza w³adzê (dominacjê) tego organu. Idee te dobrze oddaje jêzyk niemiecki, w którym suwerennoœæ w pierwszym znaczeniu okreœlana jest mianem Souverenität, w drugim Staatzgewalt, natomiast w trzecim Herrschaft 12. Suwerennoœæ charakteryzuje siê wy³¹cznoœci¹, pe³noœci¹ i samodzielnoœci¹. Wy³¹cznoœæ wyra a siê funkcjonowaniem na danym obszarze odrêbnego systemu prawa. Pe³noœæ oznacza, e zakres kompetencji pañstwa na jego terytorium 13 nie jest ograniczony, chyba e przez kompetencje innych pañstw lub prawo miêdzynarodowe. Samodzielnoœæ 8 A. James, Sovereign Statehood. The Basis of International Society, Allen and Unwin, London 1986, s F.H. Hinsley, Sovereignty, Cambridge University Press, Cambridge 1986, s. 26. Badacz dodaje jeszcze, e adna ostateczna i polityczna w³adza nie znajduje siê gdzieœ indziej. Nale y jednak zgodziæ siê z Nicolasem Greenwoodem Onufem, e zacytowany dodatek, pochodz¹cy od Hinsleya, jest zbêdny. Je eli bowiem w³adza we wspólnocie politycznej jest ostateczna i absolutna, to inna w³adza nie mo e mieæ takich samych w³aœciwoœci chyba e chodzi o podkreœlenie niezale noœci wspólnoty politycznej od innych wspólnot. Zob. N.G. Onuf, The Republican Legacy in International Thought, Cambridge University Press, Cambridge 1998, s L. Ehrlich, Prawo miêdzynarodowe, wyd. 4, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1958, s K. Skubiszewski, Zarys prawa miêdzynarodowego publicznego, t. 1, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1955, s R. Carré de Malberg, Contribution à la théorie général de l état, CNRS Éditions, Paris 1962, s S³owo terytorium pochodzi od ³aciñskiego terra, czyli ziemia, oraz torium, czyli nale ¹cy do. Zob. J. Gottmann, The Significance of Territory, University of Virginia, Charlotesville 1973, s

4 Jacek Czaputowicz wskazuje, e pañstwo wykonuje swoje kompetencje w sposób uznaniowy, i samo decyduje o zakresie w³asnych zobowi¹zañ miêdzynarodowych 14. Zdaniem Jana Aarta Scholtego zasada suwerennoœci oznacza, e pañstwo nad swoim terytorium sprawuje w³adzê najwy sz¹, ca³oœciow¹, bezwarunkow¹ i wy³¹czn¹. W³adza najwy sza wyra a siê w tym, e pañstwo decyduje w ostatecznej instancji i e nie ma wy szej w³adzy nad nim. W³adza ca³oœciowa równoznaczna jest z tym, e pañstwo sprawuje w³adzê nad wszystkimi aspektami ycia spo³ecznego, dotycz¹cymi jêzyka, kultury, edukacji, spraw wojskowych, kwestii finansowych, monetarnych itd. Z kolei w³adza bezwarunkowa implikuje koniecznoœæ przestrzegania normy nieinterwencji w sprawy nale ¹ce do terytorialnej jurysdykcji pañstw. Natomiast w³adza wy³¹czna oznacza, e suwerenne pañstwo nie dzieli w³adzy w swojej domenie z nikim innym 15. Z kolei wed³ug Antonia Negriego nowo ytna suwerennoœæ mo e byæ postrzegana jako w³adza, nad któr¹ nie ma innej w³adzy, sprawowana nad przestrzeni¹ zorganizowan¹ w terytorium oraz nad ludÿmi zwi¹zanymi obywatelstwem. Relacje miêdzy suwerenem i poddanymi zasadzaj¹ siê na w³adzy i pos³uszeñstwie 16. Suwerennoœæ pañstwa pe³ni w stosunkach miêdzynarodowych funkcjê analogiczn¹ do indywidualnej wolnoœci w stosunkach wewn¹trzpañstwowych. Obie kategorie opisuj¹ ycie spo³eczne zwi¹zane z aktywnoœci¹ niezale nych i równych sobie podmiotów, czy to obywateli, czy to pañstw, oraz okreœlaj¹ warunki utrzymywania relacji miêdzy nimi 17. Podobnie jak koncepcja indywidualnej wolnoœci, suwerennoœæ z jednej strony legitymizuje wolnoœæ dzia³ania pañstw, z drugiej zaœ nak³ada na ni¹ ograniczenia, nakazuj¹c przestrzeganie wolnoœci innych pañstw. Suwerennoœæ oddziela od siebie przestrzeñ wewnêtrzn¹ i zewnêtrzn¹. Stosunki wewnêtrzne s¹ scentralizowane i zhierarchizowane, w³adze pañstwa pe³ni¹ funkcje ustawodawcze, wykonawcze i s¹downicze, a obywateli obowi¹zuje prawo. Stosunki miêdzynarodowe s¹ zdecentralizowane i mniej uporz¹dkowane, cechuj¹ siê brakiem w³adzy nadrzêdnej, która regulowa³aby relacje miêdzy pañstwami w skali globalnej. Suwerennoœæ jest miejscem, w którym stykaj¹ siê w³aœciwa stosunkom wewn¹trzpañ- 14 J. Kranz, Suwerennoœæ pañstwa i prawo miêdzynarodowe, [w:] W.J. Wo³piuk (red.), Spór o suwerennoœæ, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2001, s J.A. Scholte, Globalization. A Critical Introduction, Palgrave Publisher, New York 2000, s Podobn¹ opiniê wyra a Raymond Aron, twierdz¹c, e suwerennoœæ nale y do w³adzy, która jest zarówno prawomocna, jak i najwy sza ; R. Aron, Peace and War. A Theory of International Relations, Praeger, New York 1967, s A. Negri, The Crisis of Political Space, [w:] W. Bonefeld (red.), Revolutionary Writing, Common Sense Essays in Post-Political Politics, Autonomedia, Brooklyn, NY M. Koskenniemi, From Apology to Utopia. The Structure of International Legal Argument, Finish Lawyer s Publishing Company, Helsinki 1989, s

5 Pojêcie suwerennoœci stwowym hierarchia i przynale na stosunkom miêdzynarodowym anarchia. Jest jak rama, która nie stanowi czêœci ani obrazu, ani otaczaj¹cej go przestrzeni, nie nale y do adnej z tych stref, chocia ustala zasady organizacyjne dla obu 18. Suwerennoœæ zawiera standardy normatywne, które s¹ ró nie oceniane przez poszczególne osoby. W procesie powstawania konceptów normatywnych, takich jak demokracja i sprawiedliwoœæ, wystêpuj¹ dwie fazy: deskryptywna, podczas której ustala siê w sposób obiektywny minimalne kryteria aplikacyjne, oraz dyskursywna, kiedy to mog¹ byæ kontestowane wartoœci, które koncept ma chroniæ. Suwerennoœæ jako koncept normatywny zawiera wartoœci, które stara siê zrealizowaæ w praktyce, takie jak równoœæ, samostanowienie, demokracja i prawa cz³owieka. Stanowi¹ one kryteria opisywania rzeczywistoœci. Suwerennoœæ jest pojêciem amorficznym i iluzyjnym; jest rz¹dem prawa, a zarazem legitymizowanym dzia³aniem pozaprawnym. Nadaje podmiotom stosunków miêdzynarodowych status legalnoœci oraz okreœla ich prerogatywy zarówno do podejmowania decyzji, jak i do wprowadzania ich w ycie 19. Jest jak klocki lego to stosunkowo prosta idea, za pomoc¹ której mo na zbudowaæ niemal wszystko, jeœli przestrzega siê zasad; Brytyjczycy wykorzystywali suwerennoœæ do oddzielenia siê od œredniowiecznego œwiata katolickiego, budowy œwiatowego imperium, tworzenia nowych pañstw w okresie dekolonizacji oraz przyst¹pienia do Unii Europejskiej 20. Na potrzeby niniejszej pracy suwerennoœæ mo emy zdefiniowaæ jako w³adzê najwy sz¹, niezale n¹ od innej w³adzy, uznan¹ za legaln¹ przez innych uczestników stosunków miêdzynarodowych. Ta minimalistyczna definicja suwerennoœci pomija takie jej cechy, jak empirycznoœæ, wy³¹cznoœæ, niepodzielnoœæ czy monopol na stosowanie œrodków przymusu. Wymienione w³aœciwoœci wyst¹pi³y na okreœlonym etapie rozwoju historycznego, nie s¹ jednak warunkiem koniecznym istnienia suwerennoœci. Suwerennoœæ wewnêtrzna i zewnêtrzna Rozró nienie wewnêtrznej i zewnêtrznej perspektywy suwerennoœci jest silnie zakorzenione w tradycji prawa miêdzynarodowego. Suwerennoœæ wewnêtrzna dotyczy zdolnoœci pañstwa do stanowienia i egzekwo- 18 J. Bartelson, A Genealogy of Sovereignty, Cambridge University Press, Cambridge 1995, s D. Philpott, Sovereignty. An Introduction and Brief History (Transcending National Boundaries), Journal of International Affairs 1995, t. 48, nr 2, s R. Jackson, Classical and Modern Thought on International Relations. From Anarchy to Cosmopolis, Palgrave Macmillan, Gordonsville 2005, s

6 Jacek Czaputowicz wania prawa w stosunku do w³asnej ludnoœci, natomiast suwerennoœæ zewnêtrzna odnosi siê do niezale noœci pañstwa od innych aktorów w stosunkach miêdzynarodowych. Johann Bluntschli pisa³ w XIX w., e suwerennoœæ pañstwa mo e byæ widziana z zewn¹trz oraz z wewn¹trz: z zewn¹trz jako niezale noœæ okreœlonego pañstwa w stosunkach z innymi; z wewn¹trz jako legislacyjna w³adza organu politycznego 21. Pañstwo mo e zostaæ porównane z egluj¹cym po oceanie okrêtem, który jest suwerenny wewnêtrznie, gdy jego pasa erowie i za³oga podlegaj¹ w³adzy kapitana, a tak e suwerenny zewnêtrznie, poniewa jego niezale - noœæ jest uznawana przez inne egluj¹ce okrêty 22. Suwerennoœæ wewnêtrzna konstytuuje prawowit¹ w³adzê wewn¹trz pañstwa. Oznacza kompetencjê lub wy³¹czne prawo pañstwa do okreœlenia charakteru w³asnych instytucji i sposobu ich funkcjonowania, stanowienia prawa wed³ug w³asnego wyboru oraz zapewnienia jego przestrzegania. Wymaga sprawowania efektywnej kontroli nad terytorium. Suwerennoœæ wewnêtrzna dotyczy kwestii politycznych i prawnych, jest zawsze ostateczna, wykonuj¹ j¹ w³adze ustawodawcze, jej wyrazem s¹ urz¹dzenia polityczne. Suwerennoœæ zewnêtrzna jest wynikiem uznania przez inne pañstwa i realizuje siê we wspó³pracy z nimi. Odpowiadaj¹ za ni¹ w³adze wykonawcze, jej wyrazem jest zespó³ wzajemnie wzmacniaj¹cych siê zasad miêdzynarodowego porz¹dku. Jest zawsze ograniczona przez prawo miêdzynarodowe, które nakazuje pokojowe wspó³istnienie z innymi pañstwami (zob. tab. 1). Tabela 1. Porównanie suwerennoœci wewnêtrznej i zewnêtrznej Suwerennoœæ wewnêtrzna Suwerennoœæ zewnêtrzna Wykonywanie w³adza ustawodawcza w³adza wykonawcza Funkcje kwestie polityczne i prawne wspó³praca z innymi pañstwami Podstawa urz¹dzenia polityczne zasady miêdzynarodowe Zakres ostateczna ograniczona ród³o opracowanie w³asne. Badacze nie s¹ zgodni co do kierunku relacji przyczynowoœci: czy suwerennoœæ wewnêtrzna, przejawiaj¹ca siê sprawowaniem kontroli nad okreœlonym terytorium, poprzedza powstanie suwerennoœci zewnêtrznej uznanie w stosunkach miêdzynarodowych, czy te zale noœæ ta przebiega 21 J.C. Bluntschli, The Theory of the State, wyd. 2, Clarendon Press, Oxford 1892, ( ). 22 R. Jackson, Suwerennoœæ. Ewolucja idei, t³um. J. Majmurek, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2011, s

7 Pojêcie suwerennoœci odwrotnie? W prawie miêdzynarodowym dominuje pogl¹d, e pañstwo musi istnieæ de facto, zanim stanie siê nim de iure, czyli e suwerennoœæ wewnêtrzna poprzedza suwerennoœæ zewnêtrzn¹. Uzasadnione s¹ tak e odmienne opinie, wed³ug których suwerennoœæ wewnêtrzna pañstwa powsta³a w nastêpstwie uznania przez inne pañstwa w ramach systemu miêdzynarodowego. Zgodnie z tym pogl¹dem pañstwa nie mog¹ istnieæ bez stosunków miêdzynarodowych, mog¹ byæ suwerenne jedynie w systemie pañstw, które wzajemnie uznaj¹ swoj¹ suwerennoœæ 23. Perspektywa prawa miêdzynarodowego Zdaniem prawników miêdzynarodowych suwerennoœæ jest formaln¹, jakoœciow¹ i atrybutywn¹ cech¹ pañstwa, okreœlaj¹c¹ jego status miêdzynarodowy i oddaj¹c¹ atomistyczn¹ i poliarchiczn¹ strukturê spo³ecznoœci miêdzynarodowej. Suwerennoœæ jest zero-jedynkowa, nie mo e byæ jej wiêcej lub mniej, albo istnieje w pe³ni, albo nie ma jej wcale. Wykonywanie suwerennoœci jest podporz¹dkowane zasadom prawa miêdzynarodowego. Oznacza to, e chocia suwerennoœæ wyra a wolnoœæ dzia³ania pañstwa, mo e siê realizowaæ jedynie w granicach okreœlonych przez prawo miêdzynarodowe. Innymi s³owy, suwerennoœæ jest w³adz¹ pañstwa uprawniaj¹c¹ do dzia³ania wed³ug jego wolnej woli w ramach ograniczeñ prawa narodów 24. Granicê dowolnoœci postêpowania pañstw stanowi¹ suwerennoœæ innych pañstw i zobowi¹zania miêdzynarodowe. Suwerennoœæ oznacza zatem zdolnoœæ do samodzielnego dzia³ania pañstw w stosunkach miêdzynarodowych w zakresie wyznaczonym przez prawo miêdzynarodowe 25. Suwerennoœæ cechuje autonomia wewnêtrznego porz¹dku prawnego oraz formalna konstytucyjna niezale noœæ, co oznacza, e pañstwo nie mo e byæ czêœci¹ jakiejœ wiêkszej konstytucyjnej ca³oœci. Niczym fosa w œredniowiecznym mieœcie, suwerennoœæ odcina pañstwo od konstytucjonalnego podporz¹dkowania innym pañstwom i chroni jego konstytucyjn¹ niezale noœæ 26. Nie przekreœla suwerennoœci podleganie prawu miêdzynarodowemu, natomiast podleganie prawu innego pañstwa tak. Nastêpstwem suwerennoœci jest podmiotowoœæ miêdzynarodowoprawna oraz zdolnoœæ pañstwa do uczestniczenia w spo³ecznoœci miêdzy- 23 A. Giddens, The Nation-State and Violence. Volume Two of a Contemporary Critique of Historical Materialism, Polity Press, Cambridge 1984, s J.H.W. Verzijl, International Law in Historical Perspective, t. 1, A.W. Sijthoff, Leyden 1968, s J.G. Ruggie, Continuity and Transformation in the World Polity. Toward a Neorealist Synthesis, World Politics 1983, t. 35, nr 2, s A. James, Sovereign Statehood, op.cit., s. 39; J. Boli, Sovereignty from a World Polity Perspective, [w:] S.D. Krasner (red.), Problematic Sovereignty. Contested Rules and Political Possibilities, Columbia University Press, New York 2001, s

8 Jacek Czaputowicz narodowej. Z suwerennoœci jako podmiotowoœci prawa miêdzynarodowego wynika pe³nia w³adzy nad danym terytorium. Wspó³czesna doktryna suwerennoœci dotyczy predyspozycji do dzia³ania w prawie miêdzynarodowym, a wiêc czynnego i biernego prawa legacji, zdolnoœci traktatowej do wystêpowania z roszczeniami, oraz procesowej, czyli wystêpowania przed miêdzynarodowymi s¹dami. Ograniczenie prawa wystêpowania w stosunkach miêdzynarodowych jest równoznaczne z ograniczeniem suwerennoœci, natomiast ograniczenie pe³ni w³adzy nad danym terytorium oznacza ograniczenie wykonywania suwerennoœci 27. Suwerennoœæ mo e byæ postrzegana jako zespó³ zinstytucjonalizowanych pretensji do w³adzy politycznej. Jest ona czymœ wiêcej ni zdolnoœci¹ do rz¹dzenia jest prawem do rz¹dzenia. W wymiarze konstytucyjnym wystêpuje jako aspiracja do ostatecznej w³adzy w ramach okreœlonej przestrzeni politycznej. Ustanawia granicê miêdzy sfer¹ wewnêtrzn¹ i miêdzynarodow¹, konstytuuje pañstwo jako aktora w stosunkach miêdzynarodowych poprzez desygnowanie go jako depozytariusza ostatecznej w³adzy w ramach terytorialnie zakreœlonej przestrzeni politycznej. Wynikiem tego jest monopol na prawne u ycie œrodków przemocy, skutecznie egzekwowany dopiero w czasach nowo ytnych. W wymiarze funkcjonalnym suwerennoœæ wystêpuje jako aspiracja do w³adzy nad ró nymi dzia³aniami w danej przestrzeni politycznej. Okreœla, w jakim zakresie pañstwo sprawuje prawowit¹ w³adzê, ustanawia granicê miêdzy sferami polityczn¹ i ekonomiczn¹ oraz miêdzy w³adz¹ pañstwow¹ i niepañstwow¹. Odzwierciedla poziom sprawowanej przez pañstwo kontroli okreœlonej przestrzeni politycznej 28. Prawnicy miêdzynarodowi odró niaj¹ naturê suwerennoœci, która jest niezmienna, od funkcji suwerennoœci, które zale ¹ od statusu pañstwa w stosunkach miêdzynarodowych i zmieniaj¹ siê w miarê rozwoju miêdzynarodowego porz¹dku prawnego. Pocz¹tkowo suwerennoœæ pe³ni³a funkcjê katalizatora zarówno powstania, jak i obrony równoœci pañstw oraz nadawa³a pañstwu status pe³noprawnego cz³onka spo³ecznoœci miêdzynarodowej. Nastêpnie by³a podstaw¹ dzia³añ s³u ¹cych realizacji celów jednych pañstw kosztem innych, legalizuj¹c prowadzenie wojen zaborczych oraz dyktat mocarstw w stanowieniu prawa miêdzynarodowego. Dzisiaj suwerennoœæ uzasadnia autonomicznoœæ procesu decyzyjnego pañstw w stosunkach wewnêtrznych i zewnêtrznych oraz ich udzia³ w tworzeniu prawa miêdzynarodowego. Jej istot¹ nie jest zakres w³adzy, lecz równoœæ pañstw wobec prawa, przyjêta w Karcie Narodów Zjednoczonych. Suwerennoœæ pe³ni funkcjê ochrony prawa wyboru 27 L. Ehrlich, Prawo miêdzynarodowe, op.cit., s J.E. Thomson, Mercenaries, Pirates and Sovereigns. State-Building and Extraterritorial Violence in Early Modern Europe, Princeton University Press, Princeton 1994, s

9 Pojêcie suwerennoœci ustroju pañstwa, równoœci prawnej pañstw oraz ich zdolnoœci do dzia³añ miêdzynarodowoprawnych i w dziedzinach niezastrze onych dla innych podmiotów. W ten sposób przyczynia siê do pluralizmu spo³ecznoœci miêdzynarodowej 29. Prawnymi nastêpstwami suwerennoœci i równoœci pañstw s¹ wy³¹czna jurysdykcja nad terytorium i zamieszkuj¹c¹ je ludnoœci¹, zakaz ingerencji w sprawy wy³¹cznej jurysdykcji innych pañstw oraz uzale nienie zobowi¹zañ wynikaj¹cych z prawa zwyczajowego i traktatów od zgody pañstwa. Suwerennoœæ oznacza zdolnoœæ do stanowienia prawa, bez ograniczeñ nak³adanych ze strony innej w³adzy, a wydawanie prawnie obowi¹zuj¹cych nakazów jest najwy sz¹ manifestacj¹ suwerennoœci. Pañstwo sprawuje swoj¹ suwerennoœæ nie tylko nad obszarem l¹dowym, lecz tak e nad wodami wewnêtrznymi, morzem terytorialnym oraz przestrzeni¹ powietrzn¹ nad tymi obszarami. W ramach prawa miêdzynarodowego mo emy wyró niæ dwa stanowiska wobec suwerennoœci: pozytywistyczne i solidarystyczne. Stanowisko pozytywistyczne uznaje, e jedynymi podmiotami prawa miêdzynarodowego i jego Ÿród³em s¹ pañstwa, zakres suwerennych praw jest szeroki, a zobowi¹zania niewielkie. Stanowisko solidarystyczne g³osi, e Ÿród- ³em prawa jest nie tylko zgoda pañstw, lecz tak e konsensus wspólnoty miêdzynarodowej, któr¹ tworz¹ zarówno pañstwa, jak i organizacje miêdzynarodowe i jednostki, nawet gdy niektóre pañstwa go nie akceptuj¹ 30. Prawo miêdzynarodowe mo e umacniaæ normê suwerennoœci i potwierdzaæ ró nicê miêdzy sfer¹ wewn¹trzpañstwow¹ i miêdzynarodow¹ lub te umacniaæ normy i instytucje miêdzynarodowe i niwelowaæ tê ró nicê. Legalna w³adza nie musi bowiem byæ zwi¹zana z suwerennoœci¹, mo e byæ tak e ulokowana w re imach i organizacjach miêdzynarodowych, które tworz¹ miêdzynarodowy system prawa, niezale n¹ od pañstw strukturê normatywn¹. Zgodnie z teori¹ suwerennoœci relatywnej pañstwa s¹ powi¹zane z innymi pañstwami i podporz¹dkowane prawu 29 R. Kwiecieñ, Suwerennoœæ pañstwa. Rekonstrukcja i znaczenie idei w prawie miêdzynarodowym, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2004, s Badacze wyró nili trzynaœcie nieroz³¹cznych znaczeñ pojêcia suwerennoœci: (1) postaæ monarchy jako jej uosobienie, (2) symbol absolutnej i nieograniczonej w³adzy, (3) symbol politycznej legitymacji, (4) symbol w³adzy politycznej, (5) symbol narodowej niezale noœci, (6) symbol rz¹dzenia i porz¹dku konstytucyjnego, (7) kryterium umocowania prawa, (8) symbol suwerennej równoœci pañstw, (9) symbol uznania pañstw przez spo³ecznoœæ miêdzynarodow¹, (10) formalna jednostka systemu prawnego, (11) symbol uprawnieñ, immunitetów lub przywilejów, (12) symbol jurysdykcyjnej kompetencji stanowienia i stosowania prawa oraz (13) symbol podstawowych kompetencji do rz¹dzenia. Zob. W.P. Nagan, C. Hammer, The Changing Character of Sovereignty in International Law and International Relations, Columbia Society of International Law, New York, NY, 1964, s E.N. Kurtulus, Theories of Sovereignty. An Interdisciplinary Approach, Global Society. Journal of Interdisciplinary International Relations 2004, t. 18, s

10 Jacek Czaputowicz miêdzynarodowemu, co nak³ada ograniczenia na ich wolê i autonomiê. S³absza wersja tej doktryny przyjmuje, e prawo miêdzynarodowe jest regulatorem stosunków miêdzy pañstwami, natomiast wersja silniejsza uznaje prymat prawa miêdzynarodowego 31. Prawnicy miêdzynarodowi raczej nie akceptuj¹ pogl¹du, e pañstwa mog¹ przekazywaæ czêœæ suwerennoœci organizacji miedzynarodowej. Suwerennoœæ jest niezbywalna, ma charakter niepodzielny, wy³¹czny i nieograniczony, jej przekazanie mo e nast¹piæ tylko w sytuacji, gdy jedno pañstwo zostanie wch³oniête przez inne. Pañstwa przekazuj¹ organizacji miêdzynarodowej jedynie kompetencje do wykonywania suwerennoœci w ich imieniu, nie wystêpuje wiêc ograniczenie jej samej, lecz jedynie jej wykonywania 32. Istniej¹ jednak wœród prawników miêdzynarodowych opinie, e w czasach globalizacji suwerennoœæ wspó³czesnego pañstwa podlega ograniczeniu, a na problem podzia³u tej ostatniej nale y spojrzeæ w nowy sposób 33. Prawnicy s¹ zdania, e suwerennoœæ stanowi cechê jakoœciow¹, a nie iloœciow¹, nie oznacza sumy kompetencji pañstwa. Jest rodzajem w³adztwa, realizowanym w pañstwie na trzech poziomach: panowania, rz¹dzenia i zarz¹dzania. Panowanie oznacza w³adzê zwierzchni¹ narodu i okreœla, jakim wartoœciom i interesom pañstwo powinno s³u yæ. Rz¹dzenie dotyczy urzeczywistniania uznanych wartoœci i interesów przez organy wykonawcze. Natomiast zarz¹dzanie polega na bezpoœrednim organizowaniu dzia³ania zgodnie z wol¹ w³adcz¹ 34. Niektórzy prawnicy miêdzynarodowi twierdz¹, e suwerennoœæ jest mitem. Nie oznacza ona bynajmniej idei, zgodnie z któr¹ pañstwa maj¹ ten sam poziom w³adzy w stosunkach miêdzynarodowych, co rz¹d i parlament w ramach pañstwa. Te pierwsze swoj¹ w³adzê ograniczaj¹, co jednak nie uniemo liwia im kszta³towania przysz³oœci w ramach tych ograniczeñ 35. Przewa aj¹ jednak opinie, e suwerennoœæ jest konieczna do stanowienia prawa miêdzynarodowego i wprowadzania go w ycie. Zarazem wiele kwestii wymaga wspólnych decyzji spo³ecznoœci miêdzynarodowej, 31 G. Simpson, Great Powers and Outlaw States. Unequal Sovereigns in the International Legal Order, Cambridge University Press, West Nyack 2004, s Jerzy Zajad³o zwraca uwagê na zachowawczoœæ i tradycjonalizm pogl¹dów na temat suwerennoœci polskich prawników miêdzynarodowych. Zob. J. Zajad³o, Spo³ecznoœæ miêdzynarodowa czy wspólnota miêdzynarodowa, Pañstwo i Prawo 2005, t. 60, nr 9, s O. Schachter, Sovereignty Then and Now, [w:] R.St.J. Macdonald (red.), Essays in Honour of Wang Tieya, Martinus Nijhoff, Dordrecht 1994, s M. Gulczyñski, J. Wawrzyniak, Suwerenne prawa narodu do sprawowania w³adzy zwierzchniej we wspó³czesnych warunkach, [w:] W.J. Wo³piuk (red.), Spór o suwerennoœæ, op.cit., s E. Lauterpacht, Sovereignty Myth or Reality?, International Affairs 1997, nr 73, s

11 Pojêcie suwerennoœci a poprzez wspólne decyzje suwerennoœæ nie jest os³abiana, lecz w sposób efektywny stosowana 36. Perspektywa nauki o polityce i stosunkach miêdzynarodowych Politolodzy i badacze stosunków miêdzynarodowych s¹ mniej konserwatywni w rozumieniu suwerennoœci ni wiêkszoœæ prawników miêdzynarodowych. Interesuje ich, jak suwerennoœæ przejawia siê w miêdzynarodowej praktyce. Ich zdaniem statyczne podejœcie prawników miêdzynarodowych nie oddaje rzeczywistoœci miêdzynarodowej. Suwerennoœæ ma charakter dynamiczny, zmienny, jest cech¹ w³adzy, co daje wiêcej mo liwoœci interpretacji zmian dokonuj¹cych siê w jej zakresie. Podczas gdy dla prawników miêdzynarodowych suwerennoœæ jest cech¹ jakoœciow¹, dla politologów jest ona raczej cech¹ iloœciow¹. Treœæ suwerennoœci przyjmuje ró ne wartoœci, od pe³nej autonomii, przejawiaj¹cej siê w samowystarczalnoœci pañstwa, do ca³kowitej zale noœci od innego pañstwa. Pañstwa mog¹ przekazaæ czêœæ swojej suwerennoœci, np. organizacji miêdzynarodowej, lub j¹ po³¹czyæ i wykonywaæ wspólnie. Dyskusja w ramach nauki o stosunkach miêdzynarodowych toczy siê na temat materialnego wymiaru suwerennoœci, czyli skali autonomii pañstwa we wspó³czesnych stosunkach miêdzynarodowych. Polscy badacze wyra aj¹ opiniê, e suwerennoœæ jest pojêciem historycznym, wymagaj¹cym dziœ redefinicji, która uwzglêdnia³aby narastaj¹ce w ostatnim okresie stopniowanie niezale noœci i autonomii pañstw w ich zewnêtrznych i wewnêtrznych dzia³aniach 37. Politolodzy zgadzaj¹ siê z prawnikami miêdzynarodowymi, e suwerennoœæ jako cecha idealizacyjna dotyczy konstytucyjnej niezale noœci i odrêbnoœci prawnej pañstwa oraz formalnej strony jego relacji z otoczeniem. Jednak tak pojmowana suwerennoœæ nie oddaje rzeczywistych relacji miêdzy pañstwami. Dla zrozumienia wspó³czesnych przemian w stosunkach miêdzynarodowych nale y wyjœæ poza formalnoprawne rozumienie suwerennoœci i skoncentrowaæ siê na jej praktycznej treœci. Nale y dostrzec, e pañstwa realizuj¹ swoje interesy poza granicami, staj¹ siê otwarte na wzajemne relacje, w wyniku tego nastêpuje zerwanie zwi¹zku suwerennoœci z terytorium pañstwa Sir R. Jennings, Sovereignty and International Law, [w:] G. Kreijen i in. (red.), State, Sovereignty, and International Governance, Oxford University Press, Oxford 2002, s W. Anio³, Pañstwo postsuwerenne? Rozproszenie w³adzy w œrodowisku miêdzynarodowym, Sprawy Miêdzynarodowe 2002, nr 4, s I. Popiuk-Rysiñska, Suwerennoœæ w rozwoju stosunków miêdzynarodowych, Elipsa, Warszawa 1993, s. 182; S. Bieleñ, Pañstwa w stanie kryzysu i upadku?, [w:] M. Su³ek, J. Symonides (red.), Pañstwo w teorii i praktyce stosunków miêdzynarodowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2009, s

12 Jacek Czaputowicz Z tej perspektywy suwerennoœæ jest czymœ wiêcej ni okreœleniem bytu politycznego, jakim jest pañstwo. Rozumienie suwerennoœci jako idealizacyjnej czy atrybutywnej cechy pañstwa, jako prawa do równego traktowania przez inne pañstwa nie uwzglêdnia zakresu kompetencji, jakie siê na ni¹ sk³adaj¹. Tak pojmowana kategoria suwerennoœci jest ma³o przydatna do politologicznej analizy wspó³czesnych stosunków miêdzynarodowych. Suwerennoœæ ma znaczenie, je eli zawiera konkretn¹ treœæ, okreœla kompetencje podmiotów tworz¹cych system miêdzynarodowy. Polityczny charakter suwerennoœci przejawia siê w jej zwi¹zku z w³adz¹. Ta pierwsza jest nieograniczon¹, wy³¹czn¹, niepodzieln¹ i trwa³¹ form¹ w³adzy publicznej. Suwerenna w³adza ma prawo rozkazywania oraz domagania siê, aby rozkazy by³y wykonywane. Musi byæ prawowita, uznana przez rz¹dzonych, zakorzeniona w prawie lub tradycji. Jest wiêc czymœ wiêcej ni jedynie potêg¹ 39. Badacze wyró niaj¹ iloœciowy wymiar w³adzy, który okreœla zdolnoœæ do dzia³ania i realizacji celów, oraz wymiar jakoœciowy, w którym w³adza jest uprawnieniem. Zgodnie z pierwszym ujêciem w³adza jest homogeniczna, ma wspólny mianownik, jej miar¹ jest skutecznoœæ, ró ne jej wymiary s¹ porównywalne ze sob¹, a ci, którzy maj¹ jej wiêcej, ³atwiej osi¹gaj¹ zamierzony cel 40. Zgodnie z drugim ujêciem w³adza jest heterogeniczna, poszczególne jej rodzaje ró ni¹ siê jakoœciowo i nie s¹ ze sob¹ porównywalne. W³adza ma legitymizacjê wtedy, gdy jest uprawniona, a zarazem ma zdolnoœæ do dzia³ania. Badacze stosunków miêdzynarodowych koncentruj¹ siê na zewnêtrznym wymiarze suwerennoœci. W dyskursie na temat aktorów transnarodowych wa ny staje siê jednak tak e jej wymiar wewnêtrzny. Suwerennoœæ zewnêtrzna wszystkich pañstw jest podobna, natomiast wewnêtrzna ró ni siê, okreœla j¹ stosunek w³adzy do obywateli. W pañstwach liberalnych w³adza pañstwa wobec obywateli jest ograniczona poprzez umowê spo- ³eczn¹ tylko do niektórych obszarów aktywnoœci spo³ecznej 41. Niektórzy autorzy twierdz¹, e suwerennoœæ dotyczy podejmowania decyzji w dziedzinach, które nie s¹ szczegó³owo uregulowane prawem. Samuel Pufendorf i inni teoretycy prawa naturalnego z XVII w. uwa ali, e odnosi siê ona do podejmowania decyzji w sytuacjach wyj¹tkowych. Suweren decyduje o tym, czy dana sytuacja jest normalna, czy wyj¹tkowa, oraz okreœla, co szkodzi istniej¹cemu porz¹dkowi publicznemu. Kon- 39 D. Held, Political Theory and the Modern State, Polity Press, Cambridge 1989, s. 234; R.P. Wolff, The Conflict between Authority and Autonomy, [w:] J. Raz (red.), Authority, Basil Blackwell, Oxford 1990, s B. Hindess, Filozofie w³adzy. Od Hobbesa do Foucaulta, t³um. D. Leszczyñski, L. Rasiñski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Wroc³aw 1999, s D. Lake, The State and International Relations, [w:] Ch. Reuss-Smit, D. Snidal (red.), The Oxford Handbook of International Relations, Oxford University Press, Oxford 2008, s

13 Pojêcie suwerennoœci cepcjê tê rozwija Carl Schmitt, który wskazuje, e suwerenem jest ten, kto ma wy³¹cznoœæ na podejmowanie ostatecznych decyzji w sytuacji wyj¹tkowej, okreœla, co le y w interesie publicznym i interesie pañstwa, na czym polega bezpieczeñstwo i porz¹dek publiczny oraz kiedy zostaje on naruszony 42. Zakres suwerennoœci zale y wiêc od tego, jak wiele kwestii le y poza regulacj¹ prawa i mo e stanowiæ wyj¹tek. Je eli zakres dzia³añ podejmowanych w stanie wyj¹tkowym jest œciœle okreœlony i poddany kontroli, pytanie o suwerennoœæ staje siê mniej istotne. Stanowienie norm, czyli obejmowanie prawem coraz to nowych zagadnieñ jest wy³¹czaniem ich spod dzia³ania tak rozumianej suwerennoœci. Teoretycy stosunków miêdzynarodowych sk³aniaj¹ siê do opinii, e suwerennoœæ pañstwa dotyczy ostatecznego umiejscowienia w³adzy i uznania wy szoœci wspólnoty narodowej w relacjach zarówno ze wspólnot¹ œwiatow¹, jak i z ró nymi wspólnotami lokalnymi. Dla praktyków stosunków miêdzynarodowych suwerennoœæ jest z kolei opisem empirycznej rzeczywistoœci. Nie stanowi zespo³u raz ustanowionych zasad, do których pañstwa musz¹ siê stosowaæ, lecz stale zmieniaj¹cy siê zakres podstawowych dzia³añ pañstw. Praktycznie wszystko, co pañstwa zechc¹ zrobiæ, by zwiêkszyæ swoj¹ zdolnoœæ rozwi¹zywania wspó³czesnych problemów, jest wykonywaniem suwerennoœci. Pañstwa, które nie zobowi¹zuj¹ siê do prowadzenia okreœlonych typów polityki lub nie deleguj¹ w³adzy instytucjom miêdzynarodowym i organizacjom prywatnym w celu implementacji tej polityki, pozbawi¹ siê mo liwoœci rozwoju 43. Spotyka siê tak e opinie, e chocia suwerennoœæ polityczna i prawna s¹ konceptualnie odrêbne, a miêdzy nimi wystêpuje sta³e napiêcie, w d³u - szym okresie oba rodzaje suwerennoœci nie mog¹ byæ od siebie oddzielone. Suwerennoœæ jest rezultatem dynamicznego procesu wzajemnego tworzenia siê prawa i polityki i lokuje siê na granicy miêdzy nimi 44. Pañstwo Suwerennoœæ wi¹ e siê œciœle z pojêciem pañstwa, a termin suwerenne pañstwo jest tautologi¹ 45. Tylko pañstwa mog¹ byæ suwerenne, a suwe- 42 C. Schmitt, Political Theology. Four Chapters on the Concept of Sovereignty, t³um. G. Schwab, The MIT Press, Cambridge, MA London T.C. Heller, A.D. Sofaer, Sovereignty. The Practitioners Perspective, [w:] S.D. Krasner (red.), Problematic Sovereignty, op.cit., s N. Walker, Late Sovereignty in the European Union, [w:] idem (red.), Sovereignty in Transition, Hart Publishing, Oxford 2003, s J. Kranz, Suwerennoœæ w dobie przemian, [w:] idem (red.), Suwerennoœæ i ponadnarodowoœæ a integracja europejska, Wydawnictwo Prawo i Praktyka Gospodarcza, Warszawa 2006, s

14 Jacek Czaputowicz rennoœæ umo liwia rozró nienie pañstwa i innych form stosunków spo- ³ecznych. Jeden z badaczy trafnie zauwa y³, e jak ka dy kawaler jest nie onaty, tak ka de pañstwo jest suwerenne 46. Pañstwo ma podmiotowoœæ, umo liwiaj¹c¹ sprawowanie w³adzy i nadawanie praw i obowi¹zków. Przyznaj¹c suwerennoœæ, przyznajemy okreœlony status spo³ecznoœci politycznej, a to, kogo uznajemy za suwerena, mówi o tym, co uznajemy za spo³ecznoœæ polityczn¹ i czy jest to spo³ecznoœæ pasywna (uznaj¹ca siê za poddan¹ w³adzy), czy te spo³ecznoœæ aktywna (uznaj¹ca siê za Ÿród³o w³adzy) 47. Badacze s¹ zgodni, e pañstwo powsta³o w wyniku monopolizowania w³adzy, stanowi geograficznie ograniczon¹ strukturê, roszcz¹c¹ sobie prawo do ostatecznej w³adzy politycznej nad danym terytorium. Suwerennoœæ jest uznaniem przez aktorów wewnêtrznych i zewnêtrznych prawa do wy³¹cznej w³adzy pañstwa, w tym do interweniowania na swoim terytorium z zastosowaniem œrodków przymusu 48. Analiza definicji suwerennoœci w prawie miêdzynarodowym doprowadzi³a jednego z badaczy do wniosku, e pojêcie to oznacza prawo pañstwa do robienia tego, co zechce, w ramach swojego terytorium, w sposób wolny od ingerencji zewnêtrznej 49. Dla Maxa Webera pañstwo jest tak¹ wspólnot¹ ludzk¹, która w obrêbie okreœlonego terytorium (...) roœci sobie prawo monopolu na wywieranie prawomocnej przemocy fizycznej 50. Legitymacja w³adzy mo e siê opieraæ na tradycji, charyzmie lub racjonalnym prawie. Podobnie dla Anthony ego Giddensa pañstwo jest organizacj¹ polityczn¹, która na okreœlonym terytorium ma zdolnoœæ do stanowienia prawa i nak³adania sankcji oraz monopol na œrodki przemocy. Monopolistyczny i zalegalizowany charakter œrodków przemocy odró nia pañstwo nowoczesne od pañstwa tradycyjnego 51. W³adza suwerenna to zatem w³adza, która dysponuje œrodkami przymusu w postaci armii i policji. W powy szych definicjach cechami konstytutywnymi pañstwa s¹ zatem terytorialnoœæ, monopol na legalne stosowanie si³y oraz prawowitoœæ w³adzy. Charles Tilly definiuje pañstwo jako organizacjê autonomiczn¹, scentralizowan¹, o czêœciach sk³adowych formalnie skoordynowanych, która 46 M. Troper, Sovereignty and Laïcité, Cardozo Law Review 2009, t. 30, nr 6, s. 2561, ( ). 47 R.B. Hall, Territorial and National Sovereigns. Sovereign Identity and Consequences for Security Policy, [w:] G. Chafetz, M. Spirtas, B. Frankel (red.), The Origins of National Interests, Frank Cass, London (UK) Portland (US) 1999, s J.E. Thomson, State Sovereignty in International Relations. Bringing the Gap between Theory and Empirical Research, International Studies Quarterly 1995, t. 39, nr 2, s R.B. Bidler, Perspectives on Sovereignty in the Current Context. An American Viewpoint, 20 Canada-United States Law Journal 1994, nr 9, s M. Weber, Polityka jako zawód i powo³anie, t³um. P. Dybel, A. Kopacki, M. Dêbski, Niezale na Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1987, s A. Giddens, The Nation-State and Violence, op.cit., s

15 Pojêcie suwerennoœci na okreœlonym terytorium kontroluje populacjê. Pañstwo wykonuje zadania polityczne, pozostawiaj¹c dzia³ania innego rodzaju innym instytucjom. Ma zdolnoœæ do tworzenia w³asnych zasad, a jego elementy sk³adowe nie stanowi¹ odrêbnych oœrodków w³adzy, lecz s¹ organami pañstwa jako ca³oœci 52. Pañstwo pe³ni funkcjê mobilizacyjn¹, która ma na celu doprowadzenie do osi¹gniêcia dobra wspólnego przez spo³eczeñstwo o zró nicowanych preferencjach indywidualnych, oraz paternalistyczn¹, która nie powinna byæ nadu ywana zgodnie z zasad¹, e najlepszy rz¹d pozostawia spo³eczeñstwu najwiêcej swobody 53. W³adza pañstwa dotyczy u ywania i kontroli zasobu, jakim jest aktywnoœæ danej populacji. Trzy formy w³adzy spo³ecznej to w³adza ekonomiczna, która dotyczy kontroli zasobów materialnych, w³adza normatywna, która polega na kontroli norm, wartoœci i przekonañ, oraz w³adza polityczna, która opiera siê na monopolu na œrodki przemocy 54. W³adza formalna nie jest to sama z w³adz¹ rozumian¹ jako wp³yw. Ta pierwsza wynika z pe³nionych funkcji i miejsca w strukturze organizacyjnej. Dotyczy uprawnieñ do podejmowania decyzji lub wydawania poleceñ s³u bowych oraz stosowania przymusu w celu osi¹gniêcia okreœlonych rezultatów. W³adza jako wp³yw jest bardziej nieuchwytna i inaczej rozmieszczona, dotyczy przewagi wynikaj¹cej z posiadania wiedzy, ze znajomoœci struktur i zdolnoœci komunikowania. Te dwa rodzaje w³adzy, które wystêpuj¹ w ka dej strukturze administracyjnej, nie tworz¹ synergii, lecz wystêpuj¹ obok siebie. Mo e to prowadziæ do patologii, gdy w³adza wp³ywu jest wykorzystywana do blokowania w³adzy formalnej 55. Z perspektywy organizacyjnej pañstwo ma nastêpuj¹ce cechy: (1) jest instytucj¹ autonomiczn¹, która tworzy sferê prywatn¹ i publiczn¹; (2) jest suwerenne, ma najwy sz¹ w³adzê w zakresie stanowienia prawa, wspart¹ œrodkami przymusu; (3) suwerennoœæ rozci¹ga siê nad wszystkimi osobami w ramach danego terytorium; (4) kadry s¹ rekrutowane i szkolone w zarz¹dzaniu w sposób biurokratyczny; (5) ma zdolnoœæ do generowania przychodów, zwykle poprzez zbieranie podatków Ch. Tilly, Reflections on the History of European State-Making, [w:] idem (red.), The Formation of National States in Western Europe, Princeton University Press, Princeton, NY, 1975, s. 70. Zob. tak e: G. Poggi, Pañstwo. Jego natura, rozwój i perspektywy, t³um. M. Sadowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010, s Y.R. Simon, Filozofia rz¹du demokratycznego, t³um. R. Legutko, Arka, Kraków 1993, s. 16. Zob tak e: K. Szczerski, Porz¹dki biurokratyczne, Ksiêgarnia Akademicka, Kraków 2004, s G. Poggi, Pañstwo. Jego natura, rozwój i perspektywy, op.cit., s F. Heffron, Organization Theory and Public Organizations. The Politics Connection, Prentice Hall, Engelwood Cliffs 1989, s Zob. tak e: K. Szczerski, Porz¹dki biurokratyczne, op.cit., s P. Dunleavy, B. O Leary, Theories of the State. The Politics of Liberal Democracy, Macmillan, London 1987, s

16 Jacek Czaputowicz Trudno zrozumieæ funkcjonowanie systemu miêdzynarodowego bez zbadania zmieniaj¹cych siê warunków, w jakich definiowana jest suwerennoœæ. Mo na j¹ postrzegaæ jako zwi¹zek suwerennej w³adzy z okreœlonym terytorium (suwerennoœæ pañstwa) lub jako zwi¹zek z dan¹ populacj¹ (suwerennoœæ narodu) 57. Pierwsza obejmuje prawa monarchów, druga prawa wspólnot politycznych, jednak w obu wypadkach suwerennoœæ jest definiowana w kategoriach pañstwowych. Ró nice miêdzy systemem absolutystycznym i nowoczesn¹ spo³ecznoœci¹ pañstw s¹ wynikiem ró nej kultury, odmiennych wartoœci obywatelskich i politycznych oraz moralnego celu pañstwa 58. W amerykañskiej literaturze poœwiêconej prawu miêdzynarodowemu s¹ dwie koncepcje suwerennoœci: pañstwa, która opiera siê na terytorialnej integralnoœci i politycznej niezawis³oœci, bez wzglêdu na to, czy pañstwo jest demokratyczne, czy te nie, oraz ludu, która akcentuje prawa ludów do demokratycznych rz¹dów oraz koniecznoœæ przestrzegania praw cz³owieka. Suwerennoœæ ludu jest œciœle powi¹zana z demokracj¹ i polityczn¹ partycypacj¹. Zakresy obu tych koncepcji ró ni¹ siê: suwerennoœæ pañstwa s³u y ochronie Stanów Zjednoczonych przed wp³ywami zewnêtrznymi i nie odnosi siê do innych pañstw, natomiast suwerennoœæ ludu s³u y definiowaniu suwerennoœci innych pañstw i niewiele mówi o suwerennoœci samych Stanów Zjednoczonych 59. Ze wzglêdu na relacje ze spo³eczeñstwem mo emy wyró niæ socjologiczn¹ oraz prawn¹ koncepcjê pañstwa. Koncepcja socjologiczna zak³ada, e pañstwo jest aktorem od spo³eczeñstwa niezale nym, e ma swoje interesy, podejmuje decyzje i samodzielne dzia³ania na scenie miêdzynarodowej. Max Weber twierdzi³, e pañstwo nie mo e byæ definiowane poprzez cele, lecz jedynie poprzez œrodki realizacji tych celów. Rozró nia³ pojêcie w³adzy, które oznacza mo liwoœæ narzucenia swojej woli innym, oraz pojêcie panowania, które odnosi siê do pos³uszeñstwa grupy osób wobec rozkazu w³adcy. Panowanie musi zostaæ zaakceptowane przez poddanych i uznane za prawowite, charakteryzuj¹ je intencjonalnoœæ, przyzwolenie i legitymacja 60. Definicja prawna Hansa Kelsena g³osi z kolei, e pañstwo powstaje wtedy, gdy system prawa osi¹gnie pewien stopieñ centralizacji. Pañstwo 57 J.S. Barkin, B. Cronin, The State and the Nation. Changing Norms and the Rulers of Sovereignty in International Relations, International Organization 1994, t. 48, nr 1, s Ch. Reus-Smit, The Moral Purpose of the State. Culture, Social Identity, and Institutional Rationality in International Relations, Princeton University Press, Princeton 1999, s A. Sinclair, M. Byers, When US Scholars Speak of Sovereignty, What Do They Mean?, Political Studies 2007, t. 55, s Z. Krasnodêbski, Max Weber, Wiedza Powszechna, Warszawa 1999, s

17 Pojêcie suwerennoœci stanowi podmiot i przedmiot formalnego miêdzynarodowego porz¹dku prawnego. Skoro jest ono to same z porz¹dkiem prawnym, termin pañstwo prawne nie ma sensu. W definicji tej pañstwo jest kompleksem norm, inaczej ni w socjologicznej definicji Maxa Webera, gdzie pañstwo jest kompleksem dzia³añ 61. Prawna koncepcja pañstwowoœci akcentuje cele pañstwa, natomiast socjologiczna œrodki; pañstwo istnieje po to, by umo liwiæ ludnoœci realizacjê prawa do samostanowienia. Suwerennoœæ dotyczy w³adzy pañstwa, a nie jego potêgi. Pañstwa mog¹ byæ du e i potê ne lub ma³e i s³abe, lecz pozostaje to bez zwi¹zku z suwerennoœci¹. Je eli maj¹ prawo stanowienia i stosowania prawa, s¹ suwerenne 62. Nie ma znaczenia, w jaki sposób w³adza jest sprawowana, w szczególnoœci czy ma charakter autorytarny, czy demokratyczny. Suwerennoœæ narodu i niepodleg³oœæ Suwerennoœæ pañstwa i suwerennoœæ narodu nie s¹ to same. Pojêcie narodu etymologicznie wywodzi siê od s³owa rodziæ. Pañstwo narodowe ³¹czy wiêc w sobie zasady urodzenia i suwerennoœci. Uzyskanie politycznej suwerennoœci przez naród jest równoznaczne z powstaniem pañstwa, które reprezentuje jego polityczne aspiracje 63. Zasada suwerennoœci narodu oznacza, e w³adza suwerenna (w³adza najwy sza) sprawowana jest przez naród utworzon¹ przez ogó³ obywateli wspólnotê prawn¹. Organy pañstwa sprawuj¹ w³adzê z upowa nienia i w interesie narodu, czerpi¹ sw¹ legitymacjê z jego demokratycznie wyra onej woli 64. Suwerennoœæ narodu nale y do kategorii konstytucyjnoprawnych, dotyczy swobody decydowania o w³asnej drodze rozwoju, w tym o sposobie kszta³towania pañstwa. Jest sum¹ kompetencji le ¹cych w dyspozycji narodu, które mog¹ byæ realizowane za poœrednictwem pañstwa lub w inny sposób, tak e poprzez zobowi¹zania miêdzynarodowe. Zauwa my, e naruszenie suwerennoœci narodowej, która dotyczy swobody narodu w stanowieniu o swoim losie, nie narusza bezpoœrednio suwerennoœci pañstwa w rozumieniu prawnym, czyli statusu miêdzynarodowego H. Kelsen, Introduction to the Problem of Legal Theory, t³um. B. Litschewski Paulson, S.L. Paulson, Clarendon Press, Oxford 1992, s K.J. Holsti, Taming the Sovereigns. Institutional Change in International Politics, Cambridge University Press, Cambridge 2004, s J.S. Barkin, B. Cronin, The State and the Nation, op.cit., s M. Granat, Zasada suwerennoœci narodu, [w:] W. Skrzyd³o (red.), Polskie prawo konstytucyjne. Stan prawny na dzieñ 1 wrzeœnia 1998, Morpol, Lublin 1998, s. 131; J. Kranz, Kilka uwag o suwerennoœci pañstwa, [w:] E. Pop³awska (red.), Konstytucja dla rozszerzaj¹cej siê Europy, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2000, s J. Kranz, Suwerennoœæ pañstwa, op.cit., s. 137; idem, Suwerennoœæ w dobie przemian, op.cit., s

18 Jacek Czaputowicz Terminy suwerennoœæ i zwierzchnictwo terytorialne s¹ czêsto stosowane zamiennie. Jednak e jest ró nica miêdzy tymi pojêciami, analogiczna do ró nicy miêdzy w³asnoœci¹ a posiadaniem w prawie cywilnym. Suwerennoœæ oznacza nie tyle posiadanie praw zwierzchnich, ile zdolnoœæ do ich posiadania. Zwierzchnictwo terytorialne zaœ polega na sprawowaniu w³adzy nad danym terytorium i osobami tam siê znajduj¹cymi, okreœla podporz¹dkowanie w³adzy pañstwowej wszystkiego, co siê znajduje na terytorium pañstwa i co zachodzi w jego obrêbie. Mo e wiêc wyst¹piæ sytuacja, e na danym obszarze suwerenne jest jedno pañstwo, a inne sprawuje zwierzchnictwo terytorialne. Na przyk³ad w doktrynie niemieckiej w czasie zimnej wojny uznawano suwerennoœæ Niemiec nad terytorium nale ¹cym do tego pañstwa przed II wojn¹ œwiatow¹, które obecnie nale y do Polski 66. W aspekcie pozytywnym zwierzchnictwo terytorialne jest sum¹ uprawnieñ, umo liwiaj¹cych pañstwu pe³nienie jego funkcji, czyli wykonywanie dzia³añ wywo³uj¹cych skutki prawne, zw³aszcza w zakresie ustawodawstwa, s¹downictwa i administracji. W aspekcie negatywnym dotyczy wy³¹cznoœci w³adzy pañstwowej i mo liwoœci wykluczenia innej w³adzy na danym terytorium. Natomiast zwierzchnictwo personalne jest konsekwencj¹ obywatelstwa i dotyczy w³adzy nad obywatelami danego pañstwa, nawet gdy znajduj¹ siê oni poza jego terytorium. Zwierzchnictwo personalne jednego pañstwa mo e zatem ograniczaæ zwierzchnictwo terytorialne drugiego 67. Zwierzchnictwo narodu wynika z zasady s³u ebnoœci pañstwa wobec obywateli oraz z uznania politycznej dojrza³oœci tych ostatnich, czyli ich zdolnoœci do œwiadomego udzia³u w yciu politycznym. Przez naród w ujêciu politycznym, a nie etnicznym rozumie siê wiêc ogó³ równoprawnych obywateli. Artyku³ 4. ust. 1 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. g³osi: W³adza zwierzchnia w Rzeczpospolitej Polskiej nale y do Narodu. Podobna formu³a znajdowa³a siê w art. 2. konstytucji z 17 marca 1921 r., jednak w konstytucji z 23 kwietnia 1935 r. zosta³a pominiêta w konsekwencji przyjêcia zamiast suwerennoœci narodu zasady suwerennoœci pañstwa i jego prymatu nad spo³eczeñstwem 68. Przeciwnicy akcesji Polski do Unii Europejskiej twierdzili we wniosku do Trybuna³u Konstytucyjnego, e Traktat o przyst¹pieniu Polski do Unii Europejskiej ogranicza suwerennoœæ Polski, odzyskan¹ w 1989 r. Trybuna³ orzek³ jednak 11 maja 2005 r., e postanowienia traktatu nie na- 66 W. Czapliñski, A. Wyrozumska, Prawo miêdzynarodowe publiczne. Zagadnienia systemowe, C.H. BECK, Warszawa 2004, s J. Symonides, Terytorium pañstwowe w œwietle zasady efektywnoœci, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Toruñ 1971, s M. Gulczyñski, J. Wawrzyniak, Suwerenne prawa narodu..., op.cit., s

19 Pojêcie suwerennoœci ruszaj¹ zasady suwerennoœci, i argumentowa³, e Unia Europejska otrzymuje tylko tyle w³adzy, ile przeka ¹ jej suwerenne pañstwa. Problem dotyczy³ wiêc sposobu wykonywania przez pañstwo suwerennoœci oraz granicy przekazywania w³adzy ustawodawczej, wykonawczej i s¹downiczej instytucjom Unii Europejskiej. Pojêciami bliskimi pojêcia suwerennoœci s¹ niezale noœæ, niepodleg³oœæ i niezawis³oœæ. Niezale noœæ polityczna stanowi warunek konieczny istnienia suwerennoœci pañstwa, nie wyczerpuje jednak jego natury. Niezale noœæ jest wartoœci¹ stopniowaln¹, pochodn¹ posiadanej si³y. Oznacza brak podporz¹dkowania innym, podczas gdy suwerennoœæ to tak e zdolnoœæ pañstwa do dzia³añ prawnych, które wywo³uj¹ skutki o charakterze wewnêtrznym i zewnêtrznym, takich jak tworzenie i egzekwowanie prawa, zdolnoœæ do zawierania traktatów oraz prawo legacji 69. Zdaniem niektórych badaczy nastêpuje bezprecedensowe oddzielenie koncepcji suwerennoœci i niezale noœci. Kryterium pañstwowoœci stanowi niezale noœæ, a nie suwerennoœæ, która staje siê ma³o przydatnym opisem jednego tylko elementu pañstwowoœci, jakim jest zdolnoœæ do zasiadania w organach plenarnych organizacji miêdzynarodowych. Dopiero gdy terminu suwerennoœæ u ywa siê, rozumiej¹c przezeñ niezale noœæ, nabiera on bardziej satysfakcjonuj¹cego znaczenia przymiotu pañstwowoœci 70. Rozumienie suwerennoœci jako niezale noœci od w³adzy jakiegokolwiek innego podmiotu prawa miêdzynarodowego stanowi odpowiednik politycznego pojêcia niepodleg³oœci 71. W Konstytucji 3 Maja niepodleg³oœæ oznacza³a wolnoœæ od obcej przemocy nakazów. Pañstwo jest niepodleg³e, je eli jest niezale ne od wszelakiej w³adzy zewnêtrznej. Niepodleg³oœæ ma wymowê negatywn¹, to wolnoœæ od, natomiast suwerennoœæ ma konotacjê pozytywn¹, oznacza wolnoœæ do, np. do realizacji woli zbiorowej narodu 72. Suwerennoœæ przedstawia stan formalnoprawny, natomiast niepodleg- ³oœæ opisuje stan umys³ów i ducha narodowego. Niepodleg³oœæ to zdolnoœæ do podejmowania samodzielnych decyzji, autonomia formu³owania celów politycznych 73. W okresie zimnej wojny pañstwa Europy Œrodkowej i Wschodniej nie by³y niepodleg³e, ich autonomia by³a ograniczona, jednak pozostawa³y suwerenne, mia³y bowiem oddzieln¹ formê admini- 69 R. Kwiecieñ, Suwerennoœæ pañstwa, op.cit., s J. Crawford, The Creation of States in International Law, Clarendon Press, Oxford 1979, s W. Czapliñski, A. Wyrozumska, Prawo miêdzynarodowe publiczne, op.cit., s Z. Najder, Suwerennoœæ pañstwa. Wspó³czesne dylematy, [w:] A. Rzegocki (red.), Pañstwo jako wyzwanie, Ksiêgarnia Akademicka, Kraków 2000, s K. Szczerski, Wyzwania polityki Polski w Unii Europejskiej, [w:] J. Czaputowicz (red.), Polityka zagraniczna Polski. Unia Europejska, Stany Zjednoczone, s¹siedzi, Polski Instytut Spraw Miêdzynarodowych, Warszawa 2008, s

20 Jacek Czaputowicz stracyjn¹ i zachowa³y konstytucyjn¹ niezale noœæ od Zwi¹zku Radzieckiego. Bliska suwerennoœci zewnêtrznej jest niezawis³oœæ, która oznacza odrêbn¹ pañstwowoœæ i niepodleganie w³adzy innego pañstwa 74. Z kolei samostanowienie odnosi siê do sfery normatywnej, jest prawem narodu do wyboru formy rz¹du i sojuszy miêdzynarodowych. Pojêcia suwerennoœci i w³adzy najwy szej (supreme authority) s¹ pojêciami bliskimi, lecz nie to samymi. W³adza najwy sza nie musi dotyczyæ pañstwa, mo e wystêpowaæ w spo³ecznoœci lub w relacjach miêdzy jednostkami. Natomiast suwerennoœæ wymaga, by pañstwo stanowi³o byt od wspólnoty oddzielony 75. Ograniczenie a naruszenie suwerennoœci Jeœli uznamy, e suwerennoœæ ma charakter zero-jedynkowy i jest niestopniowalna, jak twierdzi czêœæ prawników, nielogiczne bêdzie twierdzenie, e mo e byæ ograniczona. Prawnicy miêdzynarodowi rozwi¹zali ten dylemat, wprowadzaj¹c pojêcie ograniczenia prawa do wykonywania suwerennoœci. W tym ujêciu ograniczenie suwerennoœci oznacza ograniczenie uprawnieñ pañstwa, traktowanego jako podmiot prawa miêdzynarodowego, do wchodzenia w relacje z innymi pañstwami (przyk³adem mo e byæ protektorat), natomiast do ograniczenia wykonywania suwerennoœci dochodzi, gdy zostaje ograniczony zakres kompetencji na skutek przyjêcia zobowi¹zañ o charakterze miêdzynarodowoprawnym. Zawarcie traktatu nie jest wiêc ograniczeniem samej suwerennoœci, lecz prawa do jej wykonywania. W œwietle orzecznictwa miêdzynarodowego taka sytuacja wystêpuje wtedy, gdy pañstwo w sposób dobrowolny i na podstawie traktatowej rezygnuje z wykonywania czêœci swoich kompetencji. Suwerennoœæ jest wiêc Ÿród³em tego ograniczenia, a nie jego przedmiotem W opinii odrêbnej Sta³ego Trybuna³u Sprawiedliwoœci Miêdzynarodowej z 1931 r. w sprawie stosunków celnych miêdzy Niemcami a Austri¹ sêdzia Anzilotti stwierdzi³, e niezawis³oœæ mo na równie dobrze nazwaæ suwerennoœci¹ (suprema potestas) jak suwerennoœci¹ zewnêtrzn¹, je eli siê przez to rozumie, e pañstwo nie ma nad sob¹ adnej innej w³adzy prócz w³adzy prawa miêdzynarodowego. Cyt. za: L. Ehrlich, Prawo miêdzynarodowe, op.cit., s W.J. Stankiewicz, The Essential Stankiewicz, op.cit., s J. Kranz, Suwerennoœæ w dobie przemian, op.cit., s. 48. Ró nicê miêdzy ograniczeniem suwerennoœci a ograniczeniem prawa do suwerennoœci podkreœli³ Sta³y Trybuna³ Sprawiedliwoœci Miêdzynarodowej w orzeczeniu z 17 sierpnia 1923 r. w sprawie statku Wimbledon : Trybuna³ odmawia dopatrywania siê w zawarciu jakiegokolwiek traktatu, w którym pañstwo zobowi¹zuje siê do czynienia lub nieczynienia czegoœ, wyrzeczenia siê suwerennoœci. Bez w¹tpienia ka da umowa tworz¹ca tego rodzaju zobowi¹zanie nak³ada ograniczenie wykonywania praw suwerennych pañstwa, w tym znaczeniu, e nadaje temu wykonywaniu okreœlony kierunek. Jednak e mo noœæ zawierania uk³adów miêdzynarodowych jest w³aœnie jednym z atrybutów suwerennoœci pañstwa. Cyt. za: L. Ehrlich, Prawo miêdzynarodowe, op.cit., s

SPIS TREŒCI. Przedmowa... V Wykaz skrótów... XIII Podstawowa literatura... XV

SPIS TREŒCI. Przedmowa... V Wykaz skrótów... XIII Podstawowa literatura... XV SPIS TREŒCI Przedmowa... V Wykaz skrótów... XIII Podstawowa literatura... XV CZÊŒÆ PIERWSZA. PRAWO JAKO PRZEDMIOT NAUK PRAWNYCH... 1 Rozdzia³ I. Podstawowe koncepcje prawa... 3 1. Koncepcje prawnonaturalne...

Bardziej szczegółowo

Spis treœci. Spis treœci

Spis treœci. Spis treœci Wykaz skrótów... Bibliografia... XI XVII Rozdzia³ I. Przedmiot i metoda pracy... 1 1. Swoboda umów zarys problematyki... 1 I. Pojêcie swobody umów i pogl¹dy na temat jej sk³adników... 1 II. Aksjologiczne

Bardziej szczegółowo

U Z A S A D N I E N I E. 1. Potrzeba i cel związania Rzeczypospolitej Polskiej Umową międzynarodową

U Z A S A D N I E N I E. 1. Potrzeba i cel związania Rzeczypospolitej Polskiej Umową międzynarodową U Z A S A D N I E N I E 1. Potrzeba i cel związania Rzeczypospolitej Polskiej Umową międzynarodową Umowa pomiędzy Rządami Królestwa Danii, Republiki Estońskiej, Republiki Finlandii, Republiki Federalnej

Bardziej szczegółowo

Statut Stowarzyszenia SPIN

Statut Stowarzyszenia SPIN Statut Stowarzyszenia SPIN Rozdział I. Postanowienia ogólne 1 1. Stowarzyszenie nosi nazwę SPIN w dalszej części Statutu zwane Stowarzyszeniem. 2. Stowarzyszenie działa na podstawie ustawy z dnia 7 kwietnia

Bardziej szczegółowo

GDAŃSKA WYŻSZA SZKOŁA HUMANISTYCZNA FILIA w KOSZALINIE WYDZIAŁ ADMINISTRACJI

GDAŃSKA WYŻSZA SZKOŁA HUMANISTYCZNA FILIA w KOSZALINIE WYDZIAŁ ADMINISTRACJI GDAŃSKA WYŻSZA SZKOŁA HUMANISTYCZNA FILIA w KOSZALINIE WYDZIAŁ ADMINISTRACJI Pytania na egzamin dyplomowy z kierunku administracja 1. Centralizm i decentralizacja administracji publicznej 2. Cechy modelu

Bardziej szczegółowo

ZASADY ETYKI ZAWODOWEJ ARCHITEKTA

ZASADY ETYKI ZAWODOWEJ ARCHITEKTA ZASADY ETYKI ZAWODOWEJ ARCHITEKTA www.a22.arch.pk.edu.pl sl8 2004/2005 dr hab. arch. PIOTR GAJEWSKI www.piotrgajewski.pl 05 kwietnia 6. OBOWI ZKI ARCHITEKTA WOBEC ZAWODU CZYLI DLACZEGO NIE MO NA BRAÆ PIENIÊDZY,

Bardziej szczegółowo

STATUT POLSKIEGO STOWARZYSZENIA DYREKTORÓW SZPITALI W KRAKOWIE. Rozdział I

STATUT POLSKIEGO STOWARZYSZENIA DYREKTORÓW SZPITALI W KRAKOWIE. Rozdział I STATUT POLSKIEGO STOWARZYSZENIA DYREKTORÓW SZPITALI W KRAKOWIE Rozdział I Postanowienia Ogólne. 1. Stowarzyszenie nosi nazwę Polskie Stowarzyszenie Dyrektorów Szpitali w Krakowie w dalszej części określone

Bardziej szczegółowo

Stowarzyszenie działa na podstawie ustawy Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. 1989, Nr 20, poz. 104 z późn. zm.) oraz niniejszego statutu.

Stowarzyszenie działa na podstawie ustawy Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. 1989, Nr 20, poz. 104 z późn. zm.) oraz niniejszego statutu. STATUT STOWARZYSZENIA Rozdział I Postanowienia ogólne 1 Stowarzyszenie o nazwie Stowarzyszenie Prawa Konkurencji", zwane dalej, Stowarzyszeniem", jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem. 2 Stowarzyszenie

Bardziej szczegółowo

- o Fundacji Wspierania Współpracy na Rzecz Demokracji i Społeczeństwa Obywatelskiego w Europie Środkowej i Wschodniej.

- o Fundacji Wspierania Współpracy na Rzecz Demokracji i Społeczeństwa Obywatelskiego w Europie Środkowej i Wschodniej. SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ V kadencja Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Druk nr 676 Warszawa, 9 czerwca 2006 r. Pan Marek Jurek Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Szanowny Panie Marszałku

Bardziej szczegółowo

Bariery w usługach geodezyjnych w Polsce

Bariery w usługach geodezyjnych w Polsce Dyrektywa 2006/123/WE Parlamentu Europejskiego z dnia 12 grudnia 2006 r, dotycząca usług na rynku wewnętrznym, opublikowaną w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej nr L376 str. 0036 0068. art. 5 ust. 1

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wykaz skrótów... XV Wykaz literatury... XIX Wstęp... XXIII. Część I. Wprowadzenie do prawa podatkowego

Spis treści. Wykaz skrótów... XV Wykaz literatury... XIX Wstęp... XXIII. Część I. Wprowadzenie do prawa podatkowego Wykaz skrótów... XV Wykaz literatury... XIX Wstęp... XXIII Część I. Wprowadzenie do prawa podatkowego Rozdział I. Pojęcie podatku... 3 1. Zagadnienia ekonomiczne opodatkowania... 3 I. Uwagi ogólne... 3

Bardziej szczegółowo

Statut Koalicji Karat

Statut Koalicji Karat Statut Koalicji Karat Rozdział I Postanowienia ogólne 1 Stowarzyszenie nosi nazwę Stowarzyszenie Koalicja Karat i zwane jest w dalszej części Stowarzyszeniem. 2 1. Stowarzyszenie działa na podstawie ustawy

Bardziej szczegółowo

Zebranie Mieszkańców Budynków, zwane dalej Zebraniem, działa na podstawie: a / statutu Spółdzielni Mieszkaniowej WROCŁAWSKI DOM we Wrocławiu,

Zebranie Mieszkańców Budynków, zwane dalej Zebraniem, działa na podstawie: a / statutu Spółdzielni Mieszkaniowej WROCŁAWSKI DOM we Wrocławiu, R E G U L A M I N Zebrania Mieszkańców oraz kompetencji i uprawnień Samorządu Mieszkańców Budynków Spółdzielni Mieszkaniowej WROCŁAWSKI DOM we Wrocławiu. ROZDZIAŁ I. Postanowienia ogólne. Zebranie Mieszkańców

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Część I. Wprowadzenie do prawa podatkowego. Wykaz skrótów... XV Wykaz literatury... XIX Wstęp... XXIII

Spis treści. Część I. Wprowadzenie do prawa podatkowego. Wykaz skrótów... XV Wykaz literatury... XIX Wstęp... XXIII Wykaz skrótów... XV Wykaz literatury... XIX Wstęp... XXIII Część I. Wprowadzenie do prawa podatkowego Rozdział I. Pojęcie podatku... 3 1. Zagadnienia ekonomiczne opodatkowania... 3 I. Uwagi ogólne... 3

Bardziej szczegółowo

Regulamin Zarządu Pogórzańskiego Stowarzyszenia Rozwoju

Regulamin Zarządu Pogórzańskiego Stowarzyszenia Rozwoju Regulamin Zarządu Pogórzańskiego Stowarzyszenia Rozwoju Art.1. 1. Zarząd Pogórzańskiego Stowarzyszenia Rozwoju, zwanego dalej Stowarzyszeniem, składa się z Prezesa, dwóch Wiceprezesów, Skarbnika, Sekretarza

Bardziej szczegółowo

STOWARZYSZENIE LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA JURAJSKA KRAINA REGULAMIN ZARZĄDU. ROZDZIAŁ I Postanowienia ogólne

STOWARZYSZENIE LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA JURAJSKA KRAINA REGULAMIN ZARZĄDU. ROZDZIAŁ I Postanowienia ogólne Załącznik do uchwały Walnego Zebrania Członków z dnia 28 grudnia 2015 roku STOWARZYSZENIE LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA JURAJSKA KRAINA REGULAMIN ZARZĄDU ROZDZIAŁ I Postanowienia ogólne 1 1. Zarząd Stowarzyszenia

Bardziej szczegółowo

Generalny Dyrektor Ochrony rodowiska. Art.32 ust. 1. Art. 35 ust. 5. Art. 38. Art. 26. Art 27 ust. 3. Art. 27a

Generalny Dyrektor Ochrony rodowiska. Art.32 ust. 1. Art. 35 ust. 5. Art. 38. Art. 26. Art 27 ust. 3. Art. 27a Najwa niejsze kompetencje organów, które odpowiadaj za powo anie i funkcjonowanie sieci obszarów Natura 2000 w Polsce oraz ustalaj ce te kompetencje artyku y ustawy o ochronie przyrody Organ Generalny

Bardziej szczegółowo

KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH. Wniosek DECYZJA RADY

KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH. Wniosek DECYZJA RADY KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH Bruksela, dnia 13.12.2006 KOM(2006) 796 wersja ostateczna Wniosek DECYZJA RADY w sprawie przedłużenia okresu stosowania decyzji 2000/91/WE upoważniającej Królestwo Danii i

Bardziej szczegółowo

e-kadry.com.pl Ewa Drzewiecka Telepraca InfoBiznes

e-kadry.com.pl Ewa Drzewiecka Telepraca InfoBiznes e-kadry.com.pl Ewa Drzewiecka Telepraca Beck InfoBiznes www.beckinfobiznes.pl Telepraca wydanie 1. ISBN 978-83-255-0050-4 Autor: Ewa Drzewiecka Redakcja: Joanna Tyszkiewicz Wydawnictwo C.H. Beck Ul. Gen.

Bardziej szczegółowo

art. 488 i n. ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.),

art. 488 i n. ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.), Istota umów wzajemnych Podstawa prawna: Księga trzecia. Zobowiązania. Dział III Wykonanie i skutki niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych. art. 488 i n. ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny

Bardziej szczegółowo

FORUM ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH

FORUM ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH L.Dz.FZZ/VI/912/04/01/13 Bydgoszcz, 4 stycznia 2013 r. Szanowny Pan WŁADYSŁAW KOSINIAK - KAMYSZ MINISTER PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ Uwagi Forum Związków Zawodowych do projektu ustawy z dnia 14 grudnia

Bardziej szczegółowo

Na podstawie art.4 ust.1 i art.20 lit. l) Statutu Walne Zebranie Stowarzyszenia uchwala niniejszy Regulamin Zarządu.

Na podstawie art.4 ust.1 i art.20 lit. l) Statutu Walne Zebranie Stowarzyszenia uchwala niniejszy Regulamin Zarządu. Na podstawie art.4 ust.1 i art.20 lit. l) Statutu Walne Zebranie Stowarzyszenia uchwala niniejszy Regulamin Zarządu Regulamin Zarządu Stowarzyszenia Przyjazna Dolina Raby Art.1. 1. Zarząd Stowarzyszenia

Bardziej szczegółowo

Warto wiedzieæ - nietypowe uzale nienia NIETYPOWE UZALE NIENIA - uzale nienie od facebooka narkotyków czy leków. Czêœæ odciêtych od niego osób wykazuje objawy zespo³u abstynenckiego. Czuj¹ niepokój, gorzej

Bardziej szczegółowo

DE-WZP.261.11.2015.JJ.3 Warszawa, 2015-06-15

DE-WZP.261.11.2015.JJ.3 Warszawa, 2015-06-15 DE-WZP.261.11.2015.JJ.3 Warszawa, 2015-06-15 Wykonawcy ubiegający się o udzielenie zamówienia Dotyczy: postępowania prowadzonego w trybie przetargu nieograniczonego na Usługę druku książek, nr postępowania

Bardziej szczegółowo

Koszty jakości. Definiowanie kosztów jakości oraz ich modele strukturalne

Koszty jakości. Definiowanie kosztów jakości oraz ich modele strukturalne 1 Definiowanie kosztów jakości oraz ich modele strukturalne Koszty jakości to termin umowny. Pojęcie to nie występuje w teorii kosztów 1 oraz nie jest precyzyjnie zdefiniowane ani przez teoretyków, ani

Bardziej szczegółowo

STATUT ZWIĄZKU PRACODAWCÓW AMBULATORYJNEJ OPIEKI SPECJALISTYCZNEJ

STATUT ZWIĄZKU PRACODAWCÓW AMBULATORYJNEJ OPIEKI SPECJALISTYCZNEJ STATUT ZWIĄZKU PRACODAWCÓW AMBULATORYJNEJ OPIEKI SPECJALISTYCZNEJ Postanowienia ogólne 1. 1. Tworzy się związek pracodawców pod nazwą: Związek Pracodawców Ambulatoryjnej Opieki Specjalistycznej, zwaną

Bardziej szczegółowo

Ogólne Warunki Ubezpieczenia PTU ASSISTANCE I.

Ogólne Warunki Ubezpieczenia PTU ASSISTANCE I. Ogólne Warunki Ubezpieczenia PTU ASSISTANCE I 1. 2. 3. 1. 1 Niniejsze Ogólne Warunki Ubezpieczenia PTU ASSISTANCE I, zwane dalej OWU, stosuje siê w umowach ubezpieczenia PTU ASSISTANCE I zawieranych przez

Bardziej szczegółowo

Regulamin Obrad Walnego Zebrania Członków Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania Ziemia Bielska

Regulamin Obrad Walnego Zebrania Członków Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania Ziemia Bielska Załącznik nr 1 do Lokalnej Strategii Rozwoju na lata 2008-2015 Regulamin Obrad Walnego Zebrania Członków Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania Ziemia Bielska Przepisy ogólne 1 1. Walne Zebranie Członków

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ 1) z dnia 2011 r.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ 1) z dnia 2011 r. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ 1) z dnia 2011 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach Na podstawie art. 95a ustawy

Bardziej szczegółowo

Statut Stowarzyszenia MAXIMUS Stowarzyszenie Osób Chorych na Otyłość

Statut Stowarzyszenia MAXIMUS Stowarzyszenie Osób Chorych na Otyłość Statut Stowarzyszenia MAXIMUS Stowarzyszenie Osób Chorych na Otyłość Rozdział I Postanowienia ogólne 1 Stowarzyszenie nosi nazwę MAXIMUS Stowarzyszenie Osób Chorych na Otyłość, w dalszych postanowieniach

Bardziej szczegółowo

Licencję Lekarską PZPN mogą uzyskać osoby spełniające następujące wymagania:

Licencję Lekarską PZPN mogą uzyskać osoby spełniające następujące wymagania: Uchwała nr III/46 z dnia 19 marca 2014 roku Zarządu Polskiego Związku Piłki Nożnej w sprawie zasad przyznawania licencji dla lekarzy pracujących w klubach Ekstraklasy, I i II ligi oraz reprezentacjach

Bardziej szczegółowo

REGULAMIN KOMISJI SEDZIOWSKIEJ PODOKRĘGU PIŁKI NOŻNEJ W

REGULAMIN KOMISJI SEDZIOWSKIEJ PODOKRĘGU PIŁKI NOŻNEJ W REGULAMIN KOMISJI SEDZIOWSKIEJ PODOKRĘGU PIŁKI NOŻNEJ W ŻABNIE 1 Kolegium Sędziów Podokręgu Piłki Nożnej w Żabnie (zwane dalej KS PPN) jest społecznym organem sędziów piłki nożnej i działa zgodnie z niniejszym

Bardziej szczegółowo

REGULAMIN RADY RODZICÓW SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 6 IM. ROMUALDA TRAUGUTTA W LUBLINIE. Postanowienia ogólne

REGULAMIN RADY RODZICÓW SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 6 IM. ROMUALDA TRAUGUTTA W LUBLINIE. Postanowienia ogólne REGULAMIN RADY RODZICÓW SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 6 IM. ROMUALDA TRAUGUTTA W LUBLINIE Postanowienia ogólne 1 Niniejszy Regulamin określa cele, zadania i organizację Rady Rodziców działającej w Szkole Podstawowej

Bardziej szczegółowo

SPECYFIKACJA ISTOTNYCH WARUNKÓW ZAMÓWIENIA DLA PRZETARGU NIEOGRANICZONEGO CZĘŚĆ II OFERTA PRZETARGOWA

SPECYFIKACJA ISTOTNYCH WARUNKÓW ZAMÓWIENIA DLA PRZETARGU NIEOGRANICZONEGO CZĘŚĆ II OFERTA PRZETARGOWA Powiat Wrocławski z siedzibą władz przy ul. Kościuszki 131, 50-440 Wrocław, tel/fax. 48 71 72 21 740 SPECYFIKACJA ISTOTNYCH WARUNKÓW ZAMÓWIENIA DLA PRZETARGU NIEOGRANICZONEGO CZĘŚĆ II OFERTA PRZETARGOWA

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN MATURALNY 2013. WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE dla osób niesłyszących

EGZAMIN MATURALNY 2013. WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE dla osób niesłyszących Centralna Komisja Egzaminacyjna EGZAMIN MATURALNY 2013 WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE dla osób niesłyszących POZIOM PODSTAWOWY Kryteria oceniania odpowiedzi MAJ 2013 2 Egzamin maturalny z wiedzy o społeczeństwie

Bardziej szczegółowo

KOMISJA NADZORU FINANSOWEGO WNIOSEK O ZATWIERDZENIE ANEKSU NR 8 DO PROSPEKTU EMISYJNEGO

KOMISJA NADZORU FINANSOWEGO WNIOSEK O ZATWIERDZENIE ANEKSU NR 8 DO PROSPEKTU EMISYJNEGO Aneks nr 8 do Prospektu Emisyjnego Cyfrowy Polsat S.A. KOMISJA NADZORU FINANSOWEGO PLAC POWSTAÑCÓW WARSZAWY 1, 00-950 WARSZAWA WNIOSEK O ZATWIERDZENIE ANEKSU NR 8 DO PROSPEKTU EMISYJNEGO zatwierdzonego

Bardziej szczegółowo

GENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH

GENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH GENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH dr Wojciech R. Wiewiórowski DOLiS - 035 1997/13/KR Warszawa, dnia 8 sierpnia 2013 r. Pan Sławomir Nowak Minister Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie projektami. wykład 1 dr inż. Agata Klaus-Rosińska

Zarządzanie projektami. wykład 1 dr inż. Agata Klaus-Rosińska Zarządzanie projektami wykład 1 dr inż. Agata Klaus-Rosińska 1 DEFINICJA PROJEKTU Zbiór działań podejmowanych dla zrealizowania określonego celu i uzyskania konkretnego, wymiernego rezultatu produkt projektu

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący) SSN Jolanta Frańczak (sprawozdawca) SSN Krzysztof Staryk

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący) SSN Jolanta Frańczak (sprawozdawca) SSN Krzysztof Staryk Sygn. akt II UK 27/15 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 3 lutego 2016 r. SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący) SSN Jolanta Frańczak (sprawozdawca) SSN Krzysztof

Bardziej szczegółowo

Polska-Warszawa: Usługi skanowania 2016/S 090-161398

Polska-Warszawa: Usługi skanowania 2016/S 090-161398 1 / 7 Niniejsze ogłoszenie w witrynie TED: http://ted.europa.eu/udl?uri=ted:notice:161398-2016:text:pl:html Polska-Warszawa: Usługi skanowania 2016/S 090-161398 Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy

Bardziej szczegółowo

REGULAMIN RADY RODZICÓW

REGULAMIN RADY RODZICÓW REGULAMIN RADY RODZICÓW PRZY ZESPOLE SZKÓŁ NR 7 W GDYNI Art.1 Postanowienia ogólne Rada Rodziców, zwana dalej Radą, działa na podstawie ustawy o systemie oświaty, statutu szkoły i niniejszego regulaminu.

Bardziej szczegółowo

Uchwała nr 21 /2015 Walnego Zebrania Członków z dnia 11.12.2015 w sprawie przyjęcia Regulaminu Pracy Zarządu.

Uchwała nr 21 /2015 Walnego Zebrania Członków z dnia 11.12.2015 w sprawie przyjęcia Regulaminu Pracy Zarządu. Uchwała nr 21 /2015 Walnego Zebrania Członków z dnia 11.12.2015 w sprawie przyjęcia Regulaminu Pracy Zarządu. Na podstawie 18 ust. 4.15 Statutu Stowarzyszenia, uchwala się co następuje. Przyjmuje się Regulamin

Bardziej szczegółowo

Zabezpieczenie społeczne pracownika

Zabezpieczenie społeczne pracownika Zabezpieczenie społeczne pracownika Swoboda przemieszczania się osób w obrębie Unii Europejskiej oraz możliwość podejmowania pracy w różnych państwach Wspólnoty wpłynęły na potrzebę skoordynowania systemów

Bardziej szczegółowo

Regulamin Zarządu LGD LASOVIA

Regulamin Zarządu LGD LASOVIA Regulamin Zarządu LGD l. Regulamin Zarządu LGD określa organizację wewnętrzną i tryb pracy Zarządu LGD 2. Ilekroć w regulaminie jest mowa o: 1. Regulaminie należy przez to rozumieć Regulamin Zarządu Stowarzyszenia

Bardziej szczegółowo

RZECZPOSPOLITA POLSKA. Prezydent Miasta na Prawach Powiatu Zarząd Powiatu. wszystkie

RZECZPOSPOLITA POLSKA. Prezydent Miasta na Prawach Powiatu Zarząd Powiatu. wszystkie RZECZPOSPOLITA POLSKA Warszawa, dnia 11 lutego 2011 r. MINISTER FINANSÓW ST4-4820/109/2011 Prezydent Miasta na Prawach Powiatu Zarząd Powiatu wszystkie Zgodnie z art. 33 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 13 listopada

Bardziej szczegółowo

ZASADY WYPEŁNIANIA ANKIETY 2. ZATRUDNIENIE NA CZĘŚĆ ETATU LUB PRZEZ CZĘŚĆ OKRESU OCENY

ZASADY WYPEŁNIANIA ANKIETY 2. ZATRUDNIENIE NA CZĘŚĆ ETATU LUB PRZEZ CZĘŚĆ OKRESU OCENY ZASADY WYPEŁNIANIA ANKIETY 1. ZMIANA GRUPY PRACOWNIKÓW LUB AWANS W przypadku zatrudnienia w danej grupie pracowników (naukowo-dydaktyczni, dydaktyczni, naukowi) przez okres poniżej 1 roku nie dokonuje

Bardziej szczegółowo

Propozycje poprawek do projektu ustawy o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2014-2020

Propozycje poprawek do projektu ustawy o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2014-2020 Załącznik Propozycje poprawek do projektu ustawy o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2014-2020 I. Poprawki do: Rozdział 1. Przepisy ogólne

Bardziej szczegółowo

PK1.8201.1.2016 Panie i Panowie Dyrektorzy Izb Skarbowych Dyrektorzy Urzędów Kontroli Skarbowej wszyscy

PK1.8201.1.2016 Panie i Panowie Dyrektorzy Izb Skarbowych Dyrektorzy Urzędów Kontroli Skarbowej wszyscy Warszawa, dnia 03 marca 2016 r. RZECZPOSPOLITA POLSKA MINISTER FINANSÓW PK1.8201.1.2016 Panie i Panowie Dyrektorzy Izb Skarbowych Dyrektorzy Urzędów Kontroli Skarbowej wszyscy Działając na podstawie art.

Bardziej szczegółowo

Uchwała Nr... Rady Miejskiej Będzina z dnia... 2016 roku

Uchwała Nr... Rady Miejskiej Będzina z dnia... 2016 roku Uchwała Nr... Rady Miejskiej Będzina z dnia... 2016 roku w sprawie określenia trybu powoływania członków oraz organizacji i trybu działania Będzińskiej Rady Działalności Pożytku Publicznego. Na podstawie

Bardziej szczegółowo

Ida Kurcz. Psychologia języka i komunikacji

Ida Kurcz. Psychologia języka i komunikacji Ida Kurcz Psychologia języka i komunikacji Spis treœci PRZEDMOWA DO WYDANIA DRUGIEGO............................... 9 ROZDZIA I. PSYCHOLOGIA JÊZYKA A PSYCHOLINGWISTYKA I SOCJOLINGWISTYKA. UWAGI WSTÊPNE..................

Bardziej szczegółowo

STATUT Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju Gminy Wierzbica

STATUT Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju Gminy Wierzbica STATUT Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju Gminy Wierzbica Rozdział I Postanowienia ogólne 1. Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Gminy Wierzbica w dalszych postanowieniach statutu zwane Stowarzyszeniem, po jego

Bardziej szczegółowo

REGULAMIN ZARZĄDU Stowarzyszenia Dolina Karpia

REGULAMIN ZARZĄDU Stowarzyszenia Dolina Karpia REGULAMIN ZARZĄDU Stowarzyszenia Dolina Karpia l. 1. Zarząd Stowarzyszenia jest organem wykonawczo zarządzającym Stowarzyszenia i działa na podstawie statutu, uchwał Walnego Zebrania Członków oraz niniejszego

Bardziej szczegółowo

Gie³da Papierów Wartoœciowych w Warszawie S.A.

Gie³da Papierów Wartoœciowych w Warszawie S.A. Gie³da Papierów Wartoœciowych w Warszawie S.A. (spó³ka akcyjna z siedzib¹ w Warszawie przy ul. Ksi¹ êcej 4, zarejestrowana w rejestrze przedsiêbiorców Krajowego Rejestru S¹dowego pod numerem 0000082312)

Bardziej szczegółowo

Regulamin organizacyjny spó ki pod firm Siódmy Narodowy Fundusz Inwestycyjny im. Kazimierza. Wielkiego Spó ka Akcyjna z siedzib w Warszawie.

Regulamin organizacyjny spó ki pod firm Siódmy Narodowy Fundusz Inwestycyjny im. Kazimierza. Wielkiego Spó ka Akcyjna z siedzib w Warszawie. Regulamin organizacyjny spó ki pod firm Siódmy Narodowy Fundusz Inwestycyjny im. Kazimierza Wielkiego Spó ka Akcyjna z siedzib w Warszawie Definicje: Ilekro w niniejszym Regulaminie jest mowa o: a) Funduszu

Bardziej szczegółowo

ZARZĄDZENIE Nr Or/9/Z/05

ZARZĄDZENIE Nr Or/9/Z/05 ZARZĄDZENIE Nr Or/9/Z/05 Burmistrza Gminy i Miasta Lwówek Śląski z dnia 6 kwietnia 2005r. w sprawie udzielenia dnia wolnego od pracy Działając na podstawie art. 33 ust. 5 ustawy z dnia 8 marca 1990 r.

Bardziej szczegółowo

U Z A S A D N I E N I E

U Z A S A D N I E N I E U Z A S A D N I E N I E Projektowana nowelizacja Kodeksu pracy ma dwa cele. Po pierwsze, zmianę w przepisach Kodeksu pracy, zmierzającą do zapewnienia pracownikom ojcom adopcyjnym dziecka możliwości skorzystania

Bardziej szczegółowo

Niektóre cywilnoprawne problemy ochrony œrodowiska. przede wszystkim obszerna problematyka administracyjnoprawna. Istniej¹

Niektóre cywilnoprawne problemy ochrony œrodowiska. przede wszystkim obszerna problematyka administracyjnoprawna. Istniej¹ Rejent * rok 12 * nr 11(139) listopad 2002 r. Edward Janeczko Niektóre cywilnoprawne problemy ochrony œrodowiska 1. W zakresie prawa ochrony œrodowiska obowi¹zuj¹ dwa podstawowe akty normatywne w postaci

Bardziej szczegółowo

Regulamin organizacji przetwarzania i ochrony danych osobowych w Powiatowym Centrum Kształcenia Zawodowego im. Komisji Edukacji Narodowej w Jaworze

Regulamin organizacji przetwarzania i ochrony danych osobowych w Powiatowym Centrum Kształcenia Zawodowego im. Komisji Edukacji Narodowej w Jaworze Załącznik nr 1 do zarządzenia nr 9/11/12 dyrektora PCKZ w Jaworze z dnia 30 marca 2012 r. Regulamin organizacji przetwarzania i ochrony danych osobowych w Powiatowym Centrum Kształcenia Zawodowego im.

Bardziej szczegółowo

STATUT KOŁA NAUKOWEGO PRAWA MEDYCZNEGO. Rozdział I. Postanowienia ogólne

STATUT KOŁA NAUKOWEGO PRAWA MEDYCZNEGO. Rozdział I. Postanowienia ogólne STATUT KOŁA NAUKOWEGO PRAWA MEDYCZNEGO Rozdział I. Postanowienia ogólne 1 Koło Naukowe Prawa Medycznego, zwane dalej Kołem, jest dobrowolną organizacją studencką. Funkcjonuje na Wydziale Prawa i Administracji

Bardziej szczegółowo

KODEKS ETYKI PRACOWNIKA SAMORZ DOWEGO GMINY DAMAS AWEK

KODEKS ETYKI PRACOWNIKA SAMORZ DOWEGO GMINY DAMAS AWEK KODEKS ETYKI PRACOWNIKA SAMORZ DOWEGO GMINY DAMAS AWEK GMINA DAMAS AWEK Partnerstwo urzêdów administracji samorz¹dowej dla efektywniejszej realizacji us³ug publicznych KODEKS ETYKI PRACOWNIKA SAMORZ DOWEGO

Bardziej szczegółowo

REGULAMIN OBRAD WALNEGO ZEBRANIA CZŁONKÓW STOWARZYSZENIA LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA STOLEM

REGULAMIN OBRAD WALNEGO ZEBRANIA CZŁONKÓW STOWARZYSZENIA LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA STOLEM Załącznik do uchwały Nr 8/08 WZC Stowarzyszenia LGD Stolem z dnia 8.12.2008r. REGULAMIN OBRAD WALNEGO ZEBRANIA CZŁONKÓW STOWARZYSZENIA LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA STOLEM Rozdział I Postanowienia ogólne 1.

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO Łódź, dnia 20 kwietnia 2016 r. Poz. 1809 UCHWAŁA NR XVIII/114/2016 RADY GMINY JEŻÓW z dnia 30 marca 2016 r. w sprawie zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład

Bardziej szczegółowo

Spis treœci. Wykaz skrótów...

Spis treœci. Wykaz skrótów... Spis Przedmowa treœci... Wykaz skrótów... XI XIII Komentarz.... 1 Kodeks spó³ek handlowych z dnia 15 wrzeœnia 2000 r. (Dz.U. Nr 94, poz. 1037)... 3 Tytu³ III. Spó³ki kapita³owe... 3 Dzia³ I. Spó³ka z ograniczon¹

Bardziej szczegółowo

Procedura nadawania uprawnień do potwierdzania Profili Zaufanych w Urzędzie Gminy w Ryjewie

Procedura nadawania uprawnień do potwierdzania Profili Zaufanych w Urzędzie Gminy w Ryjewie WÓJT GMINY RYJEWO Załącznik Nr 2 do Zarządzenia Nr 13/15 Wójta Gminy Ryjewo z dnia 20 lutego 2015 roku w sprawie zmiany treści zarządzenia Nr 45/14 Wójta Gminy Ryjewo z dnia 30 czerwca 2014 roku w sprawie

Bardziej szczegółowo

Regulamin Krêgów Harcerstwa Starszego ZHR

Regulamin Krêgów Harcerstwa Starszego ZHR Biuro Naczelnictwa ZHR 1 Regulamin Krêgów Harcerstwa Starszego ZHR (za³¹cznik do uchwa³y Naczelnictwa nr 196/1 z dnia 30.10.2007 r. ) 1 Kr¹g Harcerstwa Starszego ZHR - zwany dalej "Krêgiem" w skrócie "KHS"

Bardziej szczegółowo

Regulamin Konkursu Start up Award 9. Forum Inwestycyjne 20-21 czerwca 2016 r. Tarnów. Organizatorzy Konkursu

Regulamin Konkursu Start up Award 9. Forum Inwestycyjne 20-21 czerwca 2016 r. Tarnów. Organizatorzy Konkursu Regulamin Konkursu Start up Award 9. Forum Inwestycyjne 20-21 czerwca 2016 r. Tarnów 1 Organizatorzy Konkursu 1. Organizatorem Konkursu Start up Award (Konkurs) jest Fundacja Instytut Studiów Wschodnich

Bardziej szczegółowo

Opinia prawna w sprawie oceny projektu zmian w ustawie z z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalno ci po

Opinia prawna w sprawie oceny projektu zmian w ustawie z z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalno ci po Opinia prawna w sprawie oceny projektu zmian w ustawie z z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873, z późn. zm.) m.in. w art 27 ust 2 ww ustawy

Bardziej szczegółowo

UMOWA NR w sprawie: przyznania środków Krajowego Funduszu Szkoleniowego (KFS)

UMOWA NR w sprawie: przyznania środków Krajowego Funduszu Szkoleniowego (KFS) UMOWA NR w sprawie: przyznania środków Krajowego Funduszu Szkoleniowego (KFS) zawarta w dniu. r. pomiędzy : Powiatowym Urzędem Pracy w Gdyni reprezentowanym przez.., działającą na podstawie upoważnienia

Bardziej szczegółowo

Regulamin Walnego Zebrania Członków Polskiego Towarzystwa Medycyny Sportowej

Regulamin Walnego Zebrania Członków Polskiego Towarzystwa Medycyny Sportowej Regulamin Walnego Zebrania Członków Polskiego Towarzystwa Medycyny Sportowej Podstawę prawną Regulaminu Walnego Zebrania Członków Polskiego Towarzystwa Medycyny Sportowej zwanego dalej Walnym Zebraniem

Bardziej szczegółowo

Zapytanie ofertowe nr 3

Zapytanie ofertowe nr 3 I. ZAMAWIAJĄCY STUDIUM JĘZYKÓW OBCYCH M. WAWRZONEK I SPÓŁKA s.c. ul. Kopernika 2 90-509 Łódź NIP: 727-104-57-16, REGON: 470944478 Zapytanie ofertowe nr 3 II. OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA Przedmiotem zamówienia

Bardziej szczegółowo

Regulamin Obrad Walnego Zebrania Członków Stowarzyszenia Lokalna Grupa Rybacka Bielska Kraina Postanowienia Ogólne

Regulamin Obrad Walnego Zebrania Członków Stowarzyszenia Lokalna Grupa Rybacka Bielska Kraina Postanowienia Ogólne Tekst jednolity z dnia 10.10.2013 r. Regulamin Obrad Walnego Zebrania Członków Stowarzyszenia Lokalna Grupa Rybacka Bielska Kraina Postanowienia Ogólne 1 Regulamin Obrad Walnego Zebrania Członków Lokalnej

Bardziej szczegółowo

KILKA SŁÓW OD DYREKCJI INSTYTUTU I PRACOWNIKÓW SEKCJI PRAWA CYWILNEGO

KILKA SŁÓW OD DYREKCJI INSTYTUTU I PRACOWNIKÓW SEKCJI PRAWA CYWILNEGO KILKA SŁÓW OD DYREKCJI INSTYTUTU I PRACOWNIKÓW SEKCJI PRAWA CYWILNEGO Nie ma przesady w stwierdzeniu, e ca³a dzia³alnoœæ Sekcji Prawa Cywilnego Instytutu Wymiaru Sprawiedliwoœci zwi¹zana jest nieod³¹cznie

Bardziej szczegółowo

1. Od kiedy i gdzie należy złożyć wniosek?

1. Od kiedy i gdzie należy złożyć wniosek? 1. Od kiedy i gdzie należy złożyć wniosek? Wniosek o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego będzie można składać w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Puławach. Wnioski będą przyjmowane od dnia

Bardziej szczegółowo

STATUT STOWARZYSZENIA SOPOCKI KLUB MODELARZY KOLEJOWYCH

STATUT STOWARZYSZENIA SOPOCKI KLUB MODELARZY KOLEJOWYCH STATUT STOWARZYSZENIA SOPOCKI KLUB MODELARZY KOLEJOWYCH ROZDZIAŁ I POSTANOWIENIA OGÓLNE 1 1. Stowarzyszenie Sopocki Klub Modelarzy Kolejowych w dalszych postanowieniach statutu zwane Stowarzyszeniem działa

Bardziej szczegółowo

Rozdział 1 Postanowienia ogólne

Rozdział 1 Postanowienia ogólne STATUT Stowarzyszenia Rozwoju Inicjatyw activextreme Inowrocław Rozdział 1 Postanowienia ogólne 1 1. Stowarzyszenie nosi nazwę Stowarzyszenie Rozwoju Inicjatyw activextreme i zwane jest w dalszych postanowieniach

Bardziej szczegółowo

3.2 Warunki meteorologiczne

3.2 Warunki meteorologiczne Fundacja ARMAAG Raport 1999 3.2 Warunki meteorologiczne Pomiary podstawowych elementów meteorologicznych prowadzono we wszystkich stacjach lokalnych sieci ARMAAG, równolegle z pomiarami stê eñ substancji

Bardziej szczegółowo

STATUT SOŁECTWA Grom Gmina Pasym woj. warmińsko - mazurskie

STATUT SOŁECTWA Grom Gmina Pasym woj. warmińsko - mazurskie Załącznik Nr 11 do Uchwały Nr XX/136/2012 Rady Miejskiej w Pasymiu z dnia 25 września 2012 r. STATUT SOŁECTWA Grom Gmina Pasym woj. warmińsko - mazurskie ROZDZIAŁ I NAZWA I OBSZAR SOŁECTWA 1. Samorząd

Bardziej szczegółowo

HAŚKO I SOLIŃSKA SPÓŁKA PARTNERSKA ADWOKATÓW ul. Nowa 2a lok. 15, 50-082 Wrocław tel. (71) 330 55 55 fax (71) 345 51 11 e-mail: kancelaria@mhbs.

HAŚKO I SOLIŃSKA SPÓŁKA PARTNERSKA ADWOKATÓW ul. Nowa 2a lok. 15, 50-082 Wrocław tel. (71) 330 55 55 fax (71) 345 51 11 e-mail: kancelaria@mhbs. HAŚKO I SOLIŃSKA SPÓŁKA PARTNERSKA ADWOKATÓW ul. Nowa 2a lok. 15, 50-082 Wrocław tel. (71) 330 55 55 fax (71) 345 51 11 e-mail: kancelaria@mhbs.pl Wrocław, dnia 22.06.2015 r. OPINIA przedmiot data Praktyczne

Bardziej szczegółowo

Spis treœci. Czêœæ A. Testy. Literatura Przedmowa

Spis treœci. Czêœæ A. Testy. Literatura Przedmowa Spis treœci Spis Wykaz treœci skrótów Literatura Przedmowa XI XV XIX Czêœæ A. Testy Uwagi do testów 1 Test 1 2 Odpowiedzi do testu 1 77 Test 2 6 Odpowiedzi do testu 2 79 Test 3 9 Odpowiedzi do testu 3

Bardziej szczegółowo

STATUT STOWARZYSZENIA RUCHOWA AKADEMIA ZDROWIA ROZDZIAŁ I POSTANOWIENIA OGÓLNE

STATUT STOWARZYSZENIA RUCHOWA AKADEMIA ZDROWIA ROZDZIAŁ I POSTANOWIENIA OGÓLNE STATUT STOWARZYSZENIA RUCHOWA AKADEMIA ZDROWIA ROZDZIAŁ I POSTANOWIENIA OGÓLNE 1. Stowarzyszenie nosi nazwę: RUCHOWA AKADEMIA ZDROWIA (w skrócie RAZ - Szczecin ) w dalszych postanowieniach statutu zwane

Bardziej szczegółowo

Procedura nadawania uprawnień do potwierdzania, przedłuŝania waŝności i uniewaŝniania profili zaufanych epuap. Załącznik nr 1

Procedura nadawania uprawnień do potwierdzania, przedłuŝania waŝności i uniewaŝniania profili zaufanych epuap. Załącznik nr 1 Załącznik nr 1 do zarządzenia Nr 204/2014 Burmistrza Miasta Kudowa-Zdrój z dnia 5 sierpnia 2014 r. Procedura nadawania uprawnień do potwierdzania, przedłuŝania waŝności i uniewaŝniania profili zaufanych

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR IV/20/2015 RADY GMINY PRZELEWICE. z dnia 24 lutego 2015 r.

UCHWAŁA NR IV/20/2015 RADY GMINY PRZELEWICE. z dnia 24 lutego 2015 r. UCHWAŁA NR IV/20/2015 RADY GMINY PRZELEWICE z dnia 24 lutego 2015 r. w sprawie zasad i standardów wzajemnego informowania się jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych o planach, zamierzeniach

Bardziej szczegółowo

STATUT FUNDACJI CHCEMY POMAGAĆ Postanowienia ogólne

STATUT FUNDACJI CHCEMY POMAGAĆ Postanowienia ogólne STATUT FUNDACJI CHCEMY POMAGAĆ Postanowienia ogólne 1 1. Fundacja pod nazwą Chcemy Pomagać, zwana dalej Fundacją, ustanowiona przez: Piotra Sołtysa zwanego dalej fundatorem, aktem notarialnym sporządzonym

Bardziej szczegółowo

CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ

CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl

Bardziej szczegółowo

PROGRAM KURSU ONLINE Asertywność i poczucie własnej wartości

PROGRAM KURSU ONLINE Asertywność i poczucie własnej wartości PROGRAM KURSU ONLINE Asertywność i poczucie własnej wartości Marta Pyrchała-Zarzycka www.astrosalus.pl www.kosmetyka-fitness.pl http://www.astrosalus.com/ www.sukces-biznes.pl kursy@astrosalus.pl 506-320-330

Bardziej szczegółowo

WZÓR SKARGI EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA. Rada Europy. Strasburg, Francja SKARGA. na podstawie Artykułu 34 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka

WZÓR SKARGI EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA. Rada Europy. Strasburg, Francja SKARGA. na podstawie Artykułu 34 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka WZÓR SKARGI EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA Rada Europy Strasburg, Francja SKARGA na podstawie Artykułu 34 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz Artykułu 45-47 Regulaminu Trybunału 1 Adres pocztowy

Bardziej szczegółowo

Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.wup.pl/index.php?

Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.wup.pl/index.php? 1 z 6 2013-10-03 14:58 Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.wup.pl/index.php?id=221 Szczecin: Usługa zorganizowania szkolenia specjalistycznego

Bardziej szczegółowo

REGULAMIN RADY RODZICÓW Liceum Ogólnokształcącego Nr XVII im. A. Osieckiej we Wrocławiu

REGULAMIN RADY RODZICÓW Liceum Ogólnokształcącego Nr XVII im. A. Osieckiej we Wrocławiu Uchwała nr 4/10/2010 z dnia 06.10.2010 r. REGULAMIN RADY RODZICÓW Liceum Ogólnokształcącego Nr XVII im. A. Osieckiej we Wrocławiu Podstawa prawna: - art. 53.1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie

Bardziej szczegółowo

REGULAMIN RADY RODZICÓW PRZY ZESPOLE SZKÓŁ W W PIETROWICACH WIELKICH

REGULAMIN RADY RODZICÓW PRZY ZESPOLE SZKÓŁ W W PIETROWICACH WIELKICH REGULAMIN RADY RODZICÓW PRZY ZESPOLE SZKÓŁ W ROZDZIAŁ I POSTANOWIENIA OGÓLNE 1 Rada Rodziców Zespołu Szkół w Pietrowicach Wielkich, zwana dalej Radą, działa na podstawie artykułów 53 i 54 Ustawy o systemie

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŒCI. Wykaz skrótów... Wykaz literatury... Przedmowa...

SPIS TREŒCI. Wykaz skrótów... Wykaz literatury... Przedmowa... SPIS TREŒCI Wykaz skrótów... Wykaz literatury... Przedmowa... XI XIII XV Rozdzia³ I. Zagadnienia ogólne... 1 1. Pojêcie administracji publicznej... 2 2. Cechy administracji i jej podzia³y... 5 3. Pojêcie

Bardziej szczegółowo

za pośrednictwem 00-898 Warszawa Al. Solidarności 127 (art. 398 2 kpc) ul. Góralska 5 01-112 Warszawa

za pośrednictwem 00-898 Warszawa Al. Solidarności 127 (art. 398 2 kpc) ul. Góralska 5 01-112 Warszawa (WZÓR) Warszawa, dn. 2012 r. SĄD APELACYJNY SĄD PRACY I UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH w Warszawie za pośrednictwem Sądu Okręgowego XIV Wydział Ubezpieczeń Społecznych w Warszawa 00-898 Warszawa Al. Solidarności

Bardziej szczegółowo

Zamawiający potwierdza, że zapis ten należy rozumieć jako przeprowadzenie audytu z usług Inżyniera.

Zamawiający potwierdza, że zapis ten należy rozumieć jako przeprowadzenie audytu z usług Inżyniera. Pytanie nr 1 Bardzo prosimy o wyjaśnienie jak postrzegają Państwo możliwość przeliczenia walut obcych na PLN przez Oferenta, który będzie składał ofertę i chciał mieć pewność, iż spełnia warunki dopuszczające

Bardziej szczegółowo

Uchwała Nr XXXVI/768/2004 Rady miasta stołecznego Warszawy z dnia 31 sierpnia 2004 roku

Uchwała Nr XXXVI/768/2004 Rady miasta stołecznego Warszawy z dnia 31 sierpnia 2004 roku Uchwała Nr XXXVI/768/2004 Rady miasta stołecznego Warszawy z dnia 31 sierpnia 2004 roku w sprawie przyjęcia programu współpracy miasta stołecznego Warszawy w roku 2004 z organizacjami pozarządowymi oraz

Bardziej szczegółowo

Szczegółowy opis zamówienia

Szczegółowy opis zamówienia ZFE-II.042.2. 24.2015 Szczegółowy opis zamówienia I. Zasady przeprowadzenia procedury zamówienia 1. Zamówienie realizowane jest na podstawie art.70 1 i 70 3 70 5 Kodeksu Cywilnego ( Dz. U. z 2014 r. poz.

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR. RADY GMINY ZAPOLICE

UCHWAŁA NR. RADY GMINY ZAPOLICE UCHWAŁA NR. RADY GMINY ZAPOLICE Z DNIA w sprawie przyjęcia Programu współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego na rok 2015. Na podstawie

Bardziej szczegółowo

Spis treœci. Czêœæ A. Testy. Wykaz skrótów Literatura Wykaz stron internetowych XXIII

Spis treœci. Czêœæ A. Testy. Wykaz skrótów Literatura Wykaz stron internetowych XXIII Spis treœci Spis Przedmowa treœci Wykaz skrótów Literatura Wykaz stron internetowych V XV XIX XXIII Czêœæ A. Testy Test 1 1 Odpowiedzi do testu 1 106 Test 2 5 Odpowiedzi do testu 2 108 Test 3 9 Odpowiedzi

Bardziej szczegółowo

Koncepcja gradacyjna struktury społecznej

Koncepcja gradacyjna struktury społecznej Koncepcja gradacyjna struktury społecznej Definicja koncepcji gradacyjnej W schemacie gradacyjnym struktura społeczna przedstawiana jest jako model stosunków porządkujących, które opierają się na zasadach

Bardziej szczegółowo

Rys Mo liwe postacie funkcji w metodzie regula falsi

Rys Mo liwe postacie funkcji w metodzie regula falsi 5.3. Regula falsi i metoda siecznych 73 Rys. 5.1. Mo liwe postacie funkcji w metodzie regula falsi Rys. 5.2. Przypadek f (x), f (x) > w metodzie regula falsi 74 V. Równania nieliniowe i uk³ady równañ liniowych

Bardziej szczegółowo

Zarządzenie Nr 4851/2014 Prezydenta Miasta Radomia z dnia 18 marca 2014 r.

Zarządzenie Nr 4851/2014 Prezydenta Miasta Radomia z dnia 18 marca 2014 r. Zarządzenie Nr 4851/2014 Prezydenta Miasta Radomia z dnia 18 marca 2014 r. w sprawie: przyjęcia Regulaminu przyznawania, wydawania i użytkowania Karty Rodzina Plus. Na podstawie art. 7 ust. 1 pkt 6a i

Bardziej szczegółowo

Bezpieczeństwo społeczne

Bezpieczeństwo społeczne Bezpieczeństwo społeczne Potrzeby współczesnego społeczeństwa w zakresie bezpieczeństwa Potrzeba - odczuwany brak czegoś i chęć jego zaspokojenia. W literaturze znana jest hierarchia potrzeb według Maslowa

Bardziej szczegółowo