Uzależnienia behawioralne

Transkrypt

1 Mgr Monika Pleszewska Fundacja Zapobiegania i Resocjalizacji Uzależnień Nadzieja Katolicki Ośrodek Wychowania i Terapii Młodzieży Nadzieja Stowarzyszenie Dobrych Inicjatyw św. Józefa Uzależnienia behawioralne Uzależnienie, a zaburzenie Uzależnienie (zespół uzależnienia) jest zaburzeniem polegającym na przyjmowaniu substancji w celu uzyskania efektów jej działania lub uniknięcia przykrych objawów jej braku. (por. Encyklopedia PWN) W definicji zespołu uzależnienia w klasyfikacji ICD 10 znajdujemy informacje, że zawiera on objawy bahawioralne, poznawcze i fizjologiczne. Biorąc po uwagę uzależnienie behawioralne są to formy zaburzeń (nałogów) związanych z niekontrolowanym przyjmowanie czynności. W żadnej z klasyfikacji (ICD 10, ani DSM IV) nie znajdziemy pojęcia uzależnienie behawioralne, w klasyfikacji DSM V jednak w grupie zaburzeń używania substancji i nałogów znalazło się zaburzone uprawianie hazardu (w miejsce hazardu patologicznego) w kategorii zaburzeń nie związanych z używaniem substancji. Termin uzależnienie został zastąpiony terminem zaburzenie. W miejsce potocznej nazwy uzależnienie behawioralne powinniśmy wstawić nałóg lub zaburzenie behawioralne. (Rowicka M., 2015) Porównanie zespołu uzależnienia od substancji z zaburzeniem nawyków i popędów, na podstawie zaburzeń używania komputera i sieci Aby wyraźniej zaakcentować postepowanie uzależnienie od czynności (które w wielu czynnościach schematycznie postępuje podobnie) poniżej zestawiony został zespół uzależnienia od substancji, wraz z zespołem nawyków i popędów. Diagnozy uzależnienie dokonuje lekarz psychiatra lub specjalista terapii uzależnień, jeśli w przeciągu ostatnich 12 miesięcy zostaną spełnione przynajmniej 3 z poniżej wymienionych symptomów. Zgodnie z

2 klasyfikacją ICD 10 mówimy o przymusie wykonywania czynności, która wpływa destrukcyjnie na funkcjonowanie osoby uzależnionej i jej otoczenia. (pro. F 63.8 w ICD 10) 1. Silna, natrętna potrzeba zażywania substancji (występowanie głodu psychicznego) 1.1 Silna potrzeba lub poczucie przymusu korzystania z Internetu 2. Upośledzona zdolność kontrolowania zażywania substancji (trudności w unikaniu rozpoczęcia, zakończenia lub kontrolowania zażywania do wcześniej założonego poziomu) 2.2 Subiektywne przekonanie o mniejszej możliwości kontrolowania zachowań związanych z Internetem (tj. osłabienie kontroli nad powstrzymywaniem się od korzystania z Internetu oraz nad długością spędzania czasu w sieci) 3. Występowanie objawów abstynencyjnych po odstawieniu substancji. zażywanie substancji w celu uniknięcia lub złagodzenia zespołu odstawienia z subiektywnym poczuciem skuteczności takiego działania 3.3 Występowanie niepokoju, rozdrażnienia czy gorszego samopoczucia przy próbach przerwania lub ograniczenia korzystania z Internetu oraz ustępowanie tych stanów z chwilą powrotu do sieci 4. Zmiana tolerancji na zażywaną substancję Spędzanie coraz większej ilości czasu w Internecie celem uzyskania zadowolenia lub dobrego samopoczucia, które poprzednio osiągane było w znacznie krótszym czasie 5. Postępujące zaniedbywanie alternatywnych do zażywania przyjemności, zachowań, zainteresowań. Koncentracja życia wokół zażywania lub zdobywania substancji. Zawężenie repertuaru zachowań do 1-2 wzorców 5.5 Postępujące zaniedbywanie alternatywnych źródeł przyjemności lub dotychczasowych zainteresowań na rzecz Internetu 6. Zażywanie substancji pomimo wiedzy o szkodliwości dla zdrowia 6. 6 Korzystanie z Internetu pomimo szkodliwych następstw (fizycznych, psychicznych i społecznych), mających związek ze spędzaniem czasu w Internecie (Klasyfikacja ICD 10)

3 O co chodzi w uzależnieniu, nałogu, zaburzeniu behawioralnym? Najprościej mówiąc w uzależnieniu chodzi o NAGRODĘ. Ludzie sięgają po narkotyki, ponieważ: chcą mieć przyjemne wrażenia, dobrze się bawić; chcą poprawić sobie nastrój; mają kłopoty w domu lub szkole i chcieliby zapomnieć o nich, poczuć się lepiej; czują się nieszczęśliwi i samotni; są nieśmiali i nie potrafią sobie z tym poradzić; jest to wyraz ich buntu, pragnienie złamania zakazu; nudzą się lub są ciekawi nowych doświadczeń; ich koledzy też tak robią, nie chcą się wyróżniać lub chcieliby komuś zaimponować; jest to dla nich przyjemne. ( Teorie biologiczno genetyczne w modelu neurobiologicznym wskazują, zaburzenia behawioralne związane są z nauroprzekaźnikami, takimi jak dopamina i serotonina oraz z układem nagrody. Bodźce, które spełniają charakter nagrody (takie jak pokarm, czynności seksualne, substancje psychoaktywne) pobudzają działanie, nasilają przekaźnictwo dopaminowe. (Rowicka M., 2015) Przykłady zaburzeń behawioralnych Do najczęściej wymienianych czynności, których wykonywanie przyjmuje postać zaburzenia możemy wymienić: hazard, Internet/sieć/komputer, praca, zakupy (te zaburzenia zostały m.in. opisane w projekcie badawczym Oszacowanie rozpowszechnienia wybranych uzależnień behawioralnych oraz analiza korelacji pomiędzy występowaniem uzależnień behawioralnych a używaniem substancji psychoaktywnych ), gier komputerowych, telefonu komórkowego (fonoholizm), ćwiczeń (bigoreksja), opalania (tanoreksja), zdrowego odżywiania się (ortoreksja), jedzenia i nie jedzenia (bulimia i anoreksja), seksu, samookaleczania i innych czynności. Niektóre z nich nie zostały jeszcze ujęte w klasyfikacji

4 ICD 11 i DSM V i w dalszym ciągu prowadzone są na ten temat badania naukowe wśród nich znajdują się na przykład bigo i tanoreksja mają podłoże fizjologiczne, związane z biochemicznym procesami z udziałem neuroprzekaźników i hormonów. Kwestia ta jest dalej rozważana przez badaczy i naukowców. (Rowicka M., 2015 (2)) Wynika z powyższej listy czynności, że brak kontroli nad wykonywanymi przez nas czynnościami, może doprowadzić do zaburzeń w tej kwestii. Dlatego, należy od czasu do czasu zrobić bilans wykonywanych czynności i zastanowić się, czy zniewoliły one nas zbyt bardzo. Konsumpcjonizm i manipulacja jako ułatwiacze zaburzeń Niestety ze względu na dużą dostępność środków masowego przekazu, jesteśmy coraz bardziej narażeni na manipulację za równo słowem, obrazem, dźwiękiem jak i przekazem kulturowym. Stajemy się coraz bardziej społeczeństwem Tu i Teraz, a zatem natychmiastowego otrzymywania tego czego oczekujemy, potrzebujemy. Niegdyś na ból głowy reagowano potrzebą snu, zimnego okładu, ciszy, uspokojenia dziś na wszystkie dolegliwości, odchudzanie, rzucanie palenia, dobry albo zły nastrój, energię, koncentrację, zdrowe włosy i paznokcie prawie na wszystko zażywamy magiczną tabletkę. Po to, aby efekt był szybki i bez wysiłku. Zrób eksperyment i zobacz ile razy w przeciągu godzinnego oglądania telewizji (najlepiej niepublicznej) zobaczysz reklamę suplementu, tabletki, czegoś co może zrobić coś za Ciebie i bez wysiłku? Coraz więcej czynności przenosimy do sieci zakup biletu do kina, biletu transportu publicznego, zapłacenie rachunków, praca i inne. Czynności, które kiedyś mobilizowały do wysiłku, wyjścia z domu, a co ważne kontaktu z żywym człowiekiem, wykonywane są w obecnie sieci. Czy to spowodowało, że masz więcej czasu? E narkotyki jako nowe zagrożenia E narkotyki, zwane dos-ami. Można nabyć je w sieci już od 2 zł., za pomocą różnych form płatności lub skomponować samemu (w sieci można znaleźć przepis na taki plik). Są to dźwięki o różnym natężeniu, które oddziałują na fale mózgowe. Stan po

5 wysłuchaniu (przypominający stan jak po różnych tradycyjnych narkotykach) może trwać przez chwilę lub bardzo długo i wywoływać tzw. flash backi, skutki długotrwałego oddziaływania na mózg nie są jeszcze zbadane. Słuchane są za pomocą słuchawek (gdyż z obu w różnym czasie płyną różne dźwięki). Więcej: czyli-nacpani-dzwiekami,92121,1,1.html Leczenie zaburzeń behawioralnych Leczenie zaburzeń behawioralnych nie jest związane z całkowita abstynencja (jak to się dzieje w niektórych podejściach terapii uzależnień od substancji psychoaktywnych), ale w podąża kierunku ograniczania i nauki kontrolowania czynności. Przykładem takiego rozwiązania może być zamieszczona instrukcja do sporządzenia z dzieckiem regulaminu używania komputera. Nie zabraniaj ograniczaj czas spędzany w sieci, limit dzienny, pory dnia, cele korzystania z sieci, Umów się na jakie strony może wchodzić dziecko, w jakie gry grać, Załóż kontrolę rodzicielską lista programów: Zabroń umawiania się przez Internet, Ustal zasady komunikacji, mów o cyberprzemocy, ustal co dziecko może zamieszczać na portalach społecznościowych, Stosuj zasadę najpierw obowiązki potem przyjemności, W przypadku złamania zasad stosuj się konsekwentnie do uzgodnionych kar, Nagradzaj za postępy. Czynniki chroniące co JA mogę zrobić? To co chroni dzieci i młodzież, również dorosłych to WIEDZA, UMIEJĘTNOŚCI I RELACJE. WIEDZA Zagrożenia i straty wynikające z uzależnienia ROZMAWIAJ ZE SWOIM DZIECKIEM, INFORMUJ O ZAGROŻENIACH, INFORMUJ O KONSEKWENCJACH

6 TWOJA WIEDZA NA TEMAT TEGO CO ROBI TWOJE DZIECKO, GDZIE SIĘ ZNAJDUJE, Z KIM PRZEBYWA, KIM SĄ JEGO ZNAJOMI, CO ROBI W SIECI BĄDŹ KONSEKWENTNY W SWOICH DZIAŁANIACH I SWOICH OBIETNICACH UMIEJĘTNOŚCI POMAGAJ ROZWIĄZYWAĆ PROBLEMY, MĄDRZE POZWÓL PONOSIĆ KONSEKWENCJE JEGO DZIAŁAŃ PAMIĘTAJ O TYM, ŻE DZIECI NAŚLADUJĄ SWOICH RODZICÓW I INNE OSOBY ZNACZĄCE BUDUJ POCZUCIE WARTOŚCI, UCZ ASERTYWNOŚCI DBAJ O TO BY WYRAŻAŁO EMOCJE I POTRZEBY, NAWET JEŚLI NIE MOGĄ BYĆ ZREALIZOWANE RELACJE DOWIEDZ SIĘ WIECEJ O SWOJIM DZIECKU: CO LUBI, CO GO INTERESUJE, JAKIE SĄ JEGO MARZENIA, PROBLEMY, WĄTPLIWOŚCI DAJ POZNAĆ SIĘ DZIECKU: CO LUBISZ, CO CIĘ INTERESUJE, JAKIE SĄ TWOJE MARZENIA I PASJE, MOŻE DOBRE WSPOMNIENIA Z MŁODOŚCI, JAKIE SĄ TWOJE WARTOŚCI I POGLĄDY NA ŚWIAT PODZIELAJ JEGO PASJE, WCHODŹ W JEGO ŻYCIE, INTERESUJ SIĘ TYM CZYM ONO SIĘ INTERESUJE WARTOŚCIUJ: PIENIĄDZE CZY CZAS ZNAJDŹ WSPÓLNE RZECZY, KTÓRE MOŻECIE ROBIĆ RAZEM WYZNACZ CZAS DLA RODZINY, STAŁY NIE PODDAWAJ SIĘ! NAWET JEŚLI DZIECKO BĘDZIE OPOROWAĆ, TO CO ROBISZ MOŻE JE UCHRONIĆ OD WIELU ZAGROŻEŃ, POZWOLI NABYĆ UMIEJĘTNOŚCI BYCIA Z LUDŹMI, ROZWIĄZYWANIA SWOICH PROBLEMÓW, DA MU DOBRE DOŚWIADCZENIA, KTÓRE W PRZYSZŁOŚCI

7 MOŻE WYKORZYSTAĆ PODCZAS BUDOWANIA DOROSŁEGO ŻYCIA I SWOJEJ RODZINY Gdzie szukać pomocy i wiedzy Punkt konsultacyjny ds. Uzależnień Nadzieja ul. Stojałowskiego 19 Bielsko Biała tel (bezpłatne konsultacje pon-pt ) Infolinia dla nastolatków , Telefon dla rodziców i nauczycieli Bibliografia: Internetowa Encyklopedia PWN Rowicka M.: Niespoecyficzne uzależnienia behawioralne [w:] Serwis Informacyjny NARKOMANIA 1(69)/2015, Wyd. KBPN, Warszawa, 2015, s Rowicka M.: Uzaleznienia behawioralne. Terapia i profilaktyka. Wyd. Fundacja Praesterno, Warszawa 2015 Wąsowicz G., Stysko- Kunowska Małogorzata: Młodzież i Internecie. Zagrożenie uzależnieniem. Wyd. Scholar, Warszawa

8