Iwona Wróbel Obsługa portów lotniczych transportem kolejowym w Polsce jako element integracji międzygałęziowej

Transkrypt

1 intermodalność Iwona Wróbel Obsługa portów lotniczych transportem kolejowym w Polsce jako element integracji międzygałęziowej 27WE-003 jako pociąg SKM linii S2 do Sulejówka Miłosnej, stacja Warszawa Lotnisko Chopina ( r.) Ułatwianie integracji międzygałęziowej w transporcie ma zasadnicze znaczenie dla lepszego wykorzystania istniejącej infrastruktury transportowej, zmniejszania zatłoczenia dróg, czy poprawy relacji środowiskowych i ogólnej jakości transportu, zwiększając tym samym możliwości w zakresie mobilności społeczeństwa oraz oddziaływania na wybory pasażerów. Możliwość optymalnego i zrównoważonego połączenia różnych rodzajów transportu jest podstawą stosunkowo niedawno wprowadzonego pojęcia współmodalności, które oznacza efektywne wykorzystywanie różnych środków transportu. Z tego też względu powiązania międzygałęziowe są głównym tematem w rozwoju polityki transportowej UE. W przyjętej przez Komisję Europejską 28 marca 2011 r. Białej Księdze transportu Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu dążenie do osiągnięcia konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu w nakreślonej wizji konkurencyjnego i zrównoważonego systemu transportu postulowane są między innymi: zapewnienie wzrostu sektora transportu i wspieranie mobilności przy jednoczesnym osiągnięciu celu obniżenia emisji o 60%, poprzez między innymi nowe wzorce transportu, pozwalające na transport większej liczby pasażerów za pomocą najwydajniejszych środków lub kombinacji takich środków; transport indywidualny powinien ograniczać się do ostatnich odcinków podróży; efektywna sieć multimodalnego podróżowania i transportu między miastami, poprzez między innymi większe wykorzystanie autobusów i autokarów, transportu kolejowego i lotniczego w przypadku pasażerów, połączenie lotnisk, portów, stacji kolejowych, metra i autobusowych by stały się platformami połączeń multimodalnych dla pasażerów; ekologiczny transport miejski, poprzez zastosowanie na szerszą skalę transportu zbiorowego. Wśród krajowych dokumentów strategicznych, zagadnienie poprawy warunków przemieszczania się pasażerów, zwiększenia mobilności w miastach i połączeń różnych systemów transportowych, poruszone jest między innymi w: Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, Strategii Rozwoju Kraju na lata , Krajowym Programie Reform - Europa 2020, Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego : Regiony, miasta, obszary wiejskie, Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia , Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko na lata , Polityce Transportowej Państwa na lata , Master Planie dla transportu kolejowego w Polsce do 2030 r. Idea integracji transportu w przewozach pasażerskich i przykłady rozwiązań Pojęcie integracji pojawia się w wielu dziedzinach i oznacza sklejanie, łączenie w jedną całość, jednoczenie, konsolidowanie, scalanie, dopełnianie. W odniesieniu do transportu pasażerskiego oznacza ona proces organizacyjny, poprzez który elementy systemu transportowego (sieć i infrastruktura, taryfy i systemy biletowe, informacja i marketing) różnych przewoźników posługujących się różnymi środkami transportu, coraz ściślej i sprawniej współdziałają, czego rezultatem jest ogólna poprawa poziomu 37

2 i jakości usług łączonych z elementami podróży indywidualnych (za Integration and regulatory structures in public transport. Final Report integracja struktur regulacyjnych w transporcie publicznym). Głównymi obszarami integracji w transporcie są: budowa i modernizacja infrastruktury (przesiadkowe węzły integracyjne, drogi i linie kolejowe, parkingi park&ride, bike- &ride); poprawa jakości usług transportowych (skoordynowane oraz cykliczne rozkłady jazdy, nowoczesny tabor); bilety i ceny usług przewozowych (wspólny bilet honorowany przez wszystkich operatorów, ujednolicone zasady przejazdów bezpłatnych i ulgowych, zintegrowane systemy sprzedaży biletów); informacja i działania marketingowe (szeroka informacja o dostępności do transportu zbiorowego, możliwości przesiadek na przystankach, linie i schematy połączeń, oznaczenia przystanków); udogodnienia w węzłach przesiadkowych (ułatwienia w dostępie osób niepełnosprawnych i o ograniczonych możliwościach ruchowych: windy, schody ruchome, systemy dla niedowidzących i niedosłyszących, system monitorowania bezpieczeństwa podróżnych, lokalizacja w pobliżu centrów handlowo- -usługowych oraz kulturalno-sportowych, stojaki na rowery, przechowalnie bagażu); rozwiązania usprawniające (kompetencje zarządzania i organizowania scedowane na jeden podmiot, system umów pomię- Port lotniczy Bydgoszcz-Szwederowo Gdańsk-Rębiechowo Katowice-Pyrzowice Kraków-Balice Łódź-Lublinek Poznań-Ławica Rzeszów-Jesionka Szczecin-Goleniów Warszawa-Okęcie Wrocław-Starachowice Zielona Góra-Babimost 2009 r r r. 264,5 266,5 268,4 321,2 413,4 390,3 1890,3 2208,8 2449,7 2301,2 2366,4 2501,0 1235,9 1383,7 1425,9 380,7 451,7 487,7 276,6 268,6 258,2 2,8 3,6 6,9 1324,5 1598,5 1606,2 2658,8 2839,1 2994,4 8278,8 8666,6 9322, Liczba pasażerów [tys.] Rys. 1. Liczba obsłużonych pasażerów [tys.] w polskich portach lotniczych w latach Port lotniczy Bydgoszcz-Szwederowo Gdańsk-Rębiechowo Katowice-Pyrzowice Kraków-Balice Łódź-Lublinek Poznań-Ławica Rzeszów-Jesionka Szczecin-Goleniów Warszawa-Okęcie Wrocław-Starachowice Zielona Góra-Babimost dzy organizatorem przewozów a operatorami oraz wzajemnych rozliczeń z wpływów za bilety). Jednym z elementów integracji w transporcie jest system wzajemnych powiązań gałęzi podstawowych, realizujących zdecydowaną część procesu przewozowego wraz z gałęziami uzupełniającymi, które pełnią funkcję dowozowo-odwozową do gałęzi podstawowych. Kryterium wyboru gałęzi podstawowych i uzupełniających powinno wynikać z cech charakterystycznych danego rodzaju transportu pasażerskiego i możliwości jego wykorzystania oraz rodzaju przewozu (często ze względu na dystans), do jakiego został predysponowany, a jego zastosowanie do obsługi przewozowej będzie miało większe uzasadnienie ekonomiczne. Obsługa podróżnych w polskich portach lotniczych Według stanu na 2011 r. w Polsce było 54 lotnisk cywilnych, z których ruch pasażerski prowadziło 11 portów lotniczych: Bydgoszcz Szwederowo, Gdańsk Rębiechowo, Katowice Pyrzowice, Kraków Balice, Łódź Lublinek, Poznań Ławica, Rzeszów Jasionka, Szczecin Goleniów, Warszawa Okęcie, Wrocław Strachowice, oraz Zielona Góra Babimost. Na rysunkach 1 i 2 przedstawiono za okres ostatnich trzech lat: liczby pasażerów oraz liczby operacji pax (przylotów i odlotów samolotów pasażerskich). Ogólna liczba obsłużonych pasażerów przez polskie porty lotnicze jest z roku na rok coraz większa. W 2011 r. było to ponad 21,7 mln osób, co wskazuje na wzrost o 6,1% w stosunku do 2010 r. i 14,7% w stosunku do 2009 r. Największe zwiększenie 2009 r r r. 4,0 2,1 2,8 4,2 3,3 3,0 4,3 4,9 5,2 3,8 3,2 3,2 0,6 0,7 0,3 22,5 25,0 26,6 20, ,1 16,0 16,7 16,6 17,3 18,0 18,3 29,2 29,7 29,0 115,9 116,7 119, Liczba operacji pax [tys.] Rys. 2. Liczba operacji pax [tys.] w polskich portach lotniczych w latach liczby pasażerów (91,3%) wobec 2010 r. zanotował port lotniczy w Zielonej Górze, a zmniejszenie było udziałem portów w Łodzi i Szczecinie, odpowiednio o 5,6% i 3,9%. Liczba operacji pax w 2011 r. wyniosła przeszło 246 tys., a wzrost w stosunku do 2010 r. to 2,5% oraz w stosunku do 2009 r. 3,7%. Zwiększenie liczby przylotów i odlotów samolotów pasażerskich wystąpiło w sześciu portach lotniczych, przy czym największe odnotowała Bydgoszcz (34,5%). Spadek operacji pax był udziałem portów w: Krakowie, Łodzi, Poznaniu, Szczecinie i Zielonej Górze, przy czym największy (51,4%) zanotowano w Babimoście. Odnosząc liczbę obsłużonych pasażerów do liczby operacji pax, otrzymujemy średnią liczbę podróżnych przypadającą na jeden samolot. W 2011 r. uzyskany wynik wyniósł 88, co spowodowało wzrost w stosunku do 2010 r. o 3,5%, a do 2009 r. o 10,5%. Znacząco przewyższają tę liczbę dane dla Łodzi (128) oraz Katowic (113), natomiast dla Zielonej Góry wskaźnik ten wynosi zaledwie

3 Z ogólnej liczby pasażerów 18,43 mln klientów (85%) korzysta z regularnego ruchu samolotów, a 3,28 mln (15%) wykorzystuje transport czarterowy. Porty lotnicze, o większym od średniego udziale ruchu czarterowego, to: Katowice (31%) i Poznań (26%). Ruch międzynarodowy stanowi aż 89,6% (19,45 mln osób), a rozkład ruchu regularnego wobec czarterowego wynosi odpowiednio: 83% (16,2 mln osób) i 17% (3,25 mln osób). Najczęstszymi kierunkami podróży międzynarodowych w ruchu regularnym są Wielka Brytania i Niemcy, które łącznie obejmują 44% wszystkich przewozów. W ruchu czarterowym najbardziej popularnymi są rejsy do Turcji, Grecji i Egiptu, które łącznie stanowią 61%. Z transportu lotniczego wewnątrz kraju w 2011 r. korzystało 2,26 mln podróżnych, co stanowi zaledwie 10,4% ogółu podróżujących samolotami. W stosunku do 2010 r. nastąpiło zwiększenie podróży wewnętrznych o 20%, a do 2009 r. o 31%. Oferta kolejowa do portów lotniczych na przykładzie aglomeracji krakowskiej i warszawskiej Kraków Balice Międzynarodowy port lotniczy im. Jana Pawła II położony jest 11 km na zachód od centrum Krakowa. Wybudowany w latach 30. XX w. w majątku Radziwiłłów jako lądowisko prywatne, w okresie II wojny światowej wykorzystywany przez wojsko, a do ruchu cywilnego przystosowany od 1964 r. Obecnie, pod względem operacji lotniczych i ruchu pasażerskiego, jest drugim po Okęciu, portem lotniczym w Polsce, z dużymi perspektywami rozwoju. Połączenia drogą powietrzną o zasięgu krajowym realizowane są do Gdańska, Poznania, Szczecina i Warszawy. Rejsy zagraniczne regularne obejmują 61 lotnisk, położonych w 24 państwach europejskich, przy czym najwięcej z nich mają Wielka Brytania (10), Niemcy (9) i Włochy (8). Loty czarterowe uruchamiane są łącznie do 14 miast w 7 krajach (Bułgarii, Chorwacji, Egipcie, Grecji, Hiszpanii, Tunezji, Turcji). Połączenia kolejowe z dworca Kraków Główny do lotniska obsługuje spółka Przewozy Regionalne, uruchamiając w obu kierunkach 27 kursów dziennie (w godz ) z częstotliwością min. Trasę przejazdu długości 11,6 km pociąg pokonuje w ok. 20 min. Cena biletu jednorazowego wynosi 15 zł, a przy podróżach tam i z powrotem 23 zł (możliwość powrotu do 30 dni od przejazdu w jedną stronę). Na podstawie wykupionego biletu ze stacji Kraków Balice do terminala pasażerskiego krajowego lub międzynarodowego prowadzone są bezpłatne busy. Posiadacze biletu na przejazd koleją mogą dojechać z przesiadką z/do dowolnie wybranej stacji na terenie I strefy aglomeracji krakowskiej. Warszawa Okęcie Port im. Fryderyka Chopina, usytuowany w kierunku południowo- -zachodnim w odległości ok. 8 km od centrum Warszawy, rozpoczął funkcjonować w 1934 r. Jako największe lotnisko w Polsce skupia obecnie ponad 40% pasażerskiego ruchu lotniczego. Przepustowość roczna terminala wynosi ok. 25 mln pasażerów. Ruch obsługuje 30 linii lotniczych, powodując gęstą sieć liczby połączeń w Europie, Ameryce Północnej, Azji i Afryce. Połączenia kolejowe realizowane są od 1 czerwca 2012 r. przez spółkę Koleje Mazowieckie i Szybką Kolej Miejską w Warszawie. Rys. 3. Połączenie kolejowe do portu lotniczego w Krakowie Balicach Źródło: Pociągi spółki Koleje Mazowieckie KML kursują uruchamiane w następujących relacjach: Modlin Warszawa Lotnisko Chopina (11 par pociągów), przez Warszawę Wschodnią i Warszawę Centralną (rys. 4), Warszawa Wschodnia Warszawa Lotnisko Chopina (4 pary pociągów) przez Warszawę Centralną, Warszawa Centralna Warszawa Lotnisko Chopina (4 pary pociągów). Przy odległości z centrum stolicy 12,65 km, czas przejazdu wynosi ok min, a bilet normalny jednorazowy z taryfy KM kosztuje 6,10 zł. Oferta spółki Szybka Kolej Miejska (rys. 5) obejmuje między godziną 4.00 a 0.00, 3 4 połączenia na godzinę w relacjach z: Sulejówka Miłosnej linia S2, 36 połączeń co ok. 30 min, plus 2 połączenia w relacji skróconej z Warszawy Wschodniej; Legionowa Piaski i Warszawy Wschodniej, częściowo przez Warszawę Centralną linia S3C (odpowiednio: 16 i 5 połączeń), a częściowo linią średnicową przez Warszawę Stadion, Warszawę Powiśle, Warszawę Śródmieście i Warszawę Ochotę 39

4 linia S3S (odpowiednio: 4 i 2 połączenia) plus dodatkowo jedno połączenie w relacji skróconej z Warszawy Zachodniej. Cena biletu normalnego ZTM na przejazd jednorazowy w granicach administracyjnych Warszawy (I strefa taryfowa) wynosi 3,60 zł, a ważnego również na II strefę (Sulejówek Miłosna i Legionowo Piaski) 5,60 zł. W stolicy honorowane są również bilety czasowe, ważne w I i II strefie taryfowej ZTM: 20 minutowy 2,60 zł, 40 minutowy 3,80 zł, 60 minutowy 5,20 zł. Do końca 2012 r., na odcinku Warszawa Wschodnia Warszawa Lotnisko Chopina w pociągach KML, S2 oraz S3 występuje wzajemne honorowanie biletów obu przewoźników. Warszawa Modlin Mazowiecki Port Lotniczy Warszawa Modlin rozpoczął działalność od 1 lipca 2012 r., skierowaną głównie na niskokosztowe linie lotnicze i przewoźników czarterowych, jako uzupełnienie oferty portu Warszawa Okęcie. W ciągu pierwszych 10 dni funkcjonowania lotnisko obsłużyło ponad 46,5 tys. pasażerów i ponad 320 operacji pax. Po 20 dniach liczba obsłużonych pasażerów przekroczyła 100 tys. W najwyższym szczycie obsłużono ponad 6 tys. pasażerów jednego dnia. Pociągi obsługujące lotnisko w Modlinie uruchamia spółka Koleje Mazowieckie, wykorzystując różne trasy przebiegu i umożliwiając tym dużą dostępność z innych punktów komunikacyjnych Warszawy. Część połączeń realizowana jest od: lotniska Warszawa Okęcie (11 par pociągów) pociągi KML, Warszawy Zachodniej przez Warszawę Centralną i Wschodnią (3 pary pociągów), Warszawy Zachodniej linią nr 20 z (dawniej Warszawa Wola) 21 par pociągów lub w relacjach skróconych od Warszawy Gdańskiej 6 par pociągów. Odległość stacji Modlin od Warszawy Centralnej/Gdańskiej wynosi 44/37 km, a czas przejazdu pociągiem waha się od 45 do 50 min. Ze stacji kolejowej Modlin do terminala lotniczego kursują między godziną 3.00 a północą autobusy z częstotliwością co Rys. 4. Połączenie Warszawa Okęcie Modlin Źródło: Rys. 5. Połączenie do portów lotniczych realizowane przez SKM Warszawa Źródło: 40

5 intermodalność 20 min (57 kursów tam i z powrotem). Czas przejazdu autobusem ze stacji kolejowej Modlin pod terminal wynosi około 10 min, a koszt biletu 4,00 zł. Nową ofertą, wprowadzoną 16 lipca 2012 r., jest Bilet lotniskowy, łączący przejazd pociągiem z każdej stacji kolejowej położonej w obszarze m.st. Warszawy do stacji w Modlinie i następnie autobusem z dworca kolejowego do Mazowieckiego Portu Lotniczego Warszawa/Modlin. Dodatkowo od 1 września 2012 r. bilet uprawnia do korzystania ze wszystkich środków komunikacji miejskiej ZTM (autobusy, tramwaje, metro i SKM) na obszarze I strefy biletowej w ciągu 60 min od godziny wskazanej przez pasażera. Cena takiego biletu to 12,00 zł. Podsumowanie Wzrastający poziom życia oraz rosnąca wartość czasu sprawia, że system transportu publicznego staje przed wieloma wyzwaniami. W oczekiwaniach społecznych powinien sprostać licznym wymaganiom dotyczących wielu czynników, z których podstawowe odnoszą się do: dostępności komunikacyjnej, masowości i niezawodności przewozu, prędkości jazdy, bezpośredniości połączeń, a przy tym akceptowalnego poziomu cen za usługę transportową (taniości). Dodatkowo musi wychodzić na przeciw lub minimalizować istniejące problemy związane: między innymi z: zatłoczeniem ruchu w miastach, wypadkowością, kosztami zewnętrznymi, emisją gazów i zanieczyszczeniami środowiskowymi. Przemieszczenia na duże odległości z powodzeniem realizuje transport lotniczy, który zapewnia najszybszy transfer międzyregionalny. Szybki rozwój połączeń odbywanych drogą powietrzną i szersza dostępność usług w zakresie rejsów niskokosztowych powoduje wręcz lawinowe zwiększenie popytu na ten rodzaj transportu. Z uwagi na lokalizację terminali lotniczych na obrzeżach miast, często w odległości kilkudziesięciu kilometrów, istotne jest zapewnienie sprawnej komunikacji dowozowo-odwozowej. Szeroki wachlarz atutów transportu szynowego uzasadnia jego wykorzystanie w celu integracji sieci komunikacyjnych w pasażerskich połączeniach międzygałęziowych. Obecnie funkcjonują połączenia szynowe do trzech portów lotniczych w: Balicach, Modlinie i Okęciu. W tabeli 1 porównano kluczowe warunki obsługi tych lotnisk transportem kolejowym. Tabela 1 Porównanie oferty transportu kolejowego do polskich portów lotniczych Kraków Balice Warszawa Okęcie Warszawa Modlin Odległość od centrum [km] Dobowa liczba pociągów / (+ 57 bus) Czas dojazdu z centrum [min] Cena biletu 15 3,60 6,10 12 [zł] W obszarze zainteresowań i kierunkach działań organizatorów transportu publicznego na różnych szczeblach jest przede wszystkim zrównoważony rozwój, uwzględniający walory ekologiczne transportu kolejowego i mniejsze w porównaniu z transportem drogowym oddziaływanie na środowisko naturalne. Funkcjonowanie komunikacji szynowej dowozowo-odwozowej do lotnisk oraz organizacja przewozów transportem kolejowym do portów lotniczych w Balicach, Modlinie i Okęciu może służyć przykładem realizowanym inwestycjom, związanym z integracją sieci transpor- SA jako pociąg do stacji Kraków Balice, Kraków dworzec główny ( r.) EN jako pociąg relacji Modlin Warszawa Lotnisko Chopina, Legionowo ( r.) towych: budowa połączenia Lublin Świdnik, Katowice Pyrzowice, Pomorska Kolej Metropolitalna, modernizacja połączenia Olsztyn Szymany, czy linii Kołobrzeg Goleniów. q Literatura [1] Analiza rynku transportu lotniczego w Polsce w 2011 r. Warszawa, marzec 2012 [2] Biała Księga transportu Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu dążenie do osiągnięcia konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu. [3] Innowacje w transporcie. Korzyści dla użytkownika. Uniwersytet Szczeciński, Zeszyty naukowe nr 603, Ekonomiczne problemy usług nr 59, Szczecin [4] Bąk M., Borkowski P., Pawłowska B.: Integracja międzygałęziowa transportu. Infrastruktura 10/2011. [5] Dydkowski G.: Warunki bariery integracji miejskiego transportu zbiorowego. [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] mgr inż. Iwona Wróbel Instytut Kolejnictwa 41