Piotr Knytel, Beata Dejak. Wstęp

Transkrypt

1 PROTET. STOMATOL., 2014, LXIV, 4, Metody oczyszczania powierzchni zębiny z resztek cementów tymczasowych i wpływ ich pozostałości na jakość połączenia z cementami kompozytowymi przegląd literatury Techniques of cleansing temporary cements remnants from dentines surface and the influence of temporary cements residues on the bond strength of composite cements review of literature Piotr Knytel, Beata Dejak Zakład Protetyki Stomatologicznej Katedry Stomatologii Ogólnej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Kierownik: dr hab. B. Dejak, prof. nadzw. HASŁA INDEKSOWE: cementy tymczasowe, sposoby oczyszczania zębiny, korony tymczasowe KEY WORDS: temporary cements, dentin cleansing techniques, provisional crowns Streszczenie W artykule dokonano przeglądu piśmiennictwa dotyczącego metod oczyszczania powierzchni zębiny z resztek cementów tymczasowych i wpływu ich pozostałości na jakość połączenia z cementami kompozytowymi, uwzględniając rodzaje i właściwości cementów do tymczasowego osadzania koron ochronnych oraz skuteczność usuwania cementów tymczasowych metodami mechanicznymi, ściernymi, chemicznymi i mechaniczno- -chemicznymi. Summary The article reviews the literature on techniques of cleansing temporary cements remnants from dentines surface and the influence of temporary cements residues on the bond strength of composite cements, including types and properties of temporary cements and evaluation of mechanical, abrasive, chemical, mixed mechanical and chemical cleansing techniques efficiency. Wstęp Szlifowanie zęba pod korony protetyczne wiąże się z usunięciem znacznej części szkliwa i odsłonięciem powierzchni zębiny. Proces ten powoduje przecięcie kanalików zębinowych i stwarza możliwość podrażnienia miazgi (1). Otwarte kanaliki są potencjalną drogą do wnikania i kolonizowania przez bakterie. Może to prowadzić do zapalenia miazgi, martwicy oraz zmian okołowierzchołkowych (2-4). Dlatego też, konieczne jest zabezpieczenie zębów po 270

2 Oczyszczanie powierzchni zębiny szlifowaniu do momentu zacementowania docelowego uzupełnienia protetycznego. Jednym ze sposobów zabezpieczenia powierzchni zębiny po szlifowaniu zębów są tymczasowe korony ochronne. Stosuje się je w okresie przygotowania docelowego uzupełnienia. Są wykonywane z PMMA, żywic na bazie Bis-GMA oraz żywic kompozytowych. Prawidłowo wykonane uzupełnienie tymczasowe ma za zadanie chronić filar przed czynnikami zewnętrznymi, stabilizować opracowany ząb przed przemieszczeniem oraz umożliwiać łatwe jego oczyszczanie przez pacjenta (5). Korony tymczasowe spełniają ważną rolę w ochronie miazgi zęba, utrzymaniu zdrowego przyzębia oraz w zachowaniu estetyki w trakcie wykonywania docelowego uzupełnienia (6). Tymczasowe uzupełnienie jest często stosowane w celach diagnostycznych oraz terapeutycznych jako struktura sprawdzająca niezbędne parametry funkcjonalne, zgryzowe i estetyczne. Dzięki temu można dokonać niezbędnych zmian, aby odpowiednio wymodelować docelową koronę protetyczną (4). Mocuje się je na zębie za pomocą cementów tymczasowych. Najważniejszą funkcją tych cementów jest zapewnienie szczelności uzupełnieniom tymczasowym, zapobieżenie przeciekowi brzeżnemu oraz podrażnieniu miazgi. Retencja cementów czasowych powinna być na tyle silna, aby zapewnić utrzymanie koronom ochronnym a jednocześnie umożliwić łatwe ich usunięcie (7, 8). Rodzaje i właściwości cementów do tymczasowego osadzania koron Cementy tlenkowo-cynkowo-eugenolowe Cementy tlenkowo-cynkowo-eugenolowe mają właściwości znoszące nadwrażliwość zębiny, działają bakteriobójczo i odontotropowo. Nie wykazują adhezji do twardych tkanek zęba, dobrze rozpuszczają się w wodzie, mają niski współczynnik elastyczności oraz małą odporność na nacisk (5, 9, 10). Eugenol może przenikać do zębiny penetrując kanaliki zębinowe nawet na głębokość 2 mm (6). Jego obecność w resztkach cementów na powierzchni tkanek zęba może chemicznie hamować polimeryzację materiałów żywiczych. Eugenol hamuje tworzenie się wolnych rodników w początkowej fazie polimeryzacji kompozytów, zmieniając niekorzystnie ich właściwości (4, 6, 11-16). Na skutek jego działania dochodzi do zmiękczenia żywicy kompozytowej, obniżenia twardości powierzchni, siły wiązania, wytrzymałości na ścinanie i zwiększenia możliwości przebarwienia. Ponadto może doprowadzić do poszerzenia przestrzeni pomiędzy czynnikiem wiążącym a tkankami zęba oraz zwiększenia szorstkości powierzchni (17-21). Cementy tlenkowo-cynkowo-eugenolowe to między innymi TempBond (Kerr), Relyx Temp E (3M ESPE) i Tempocem (DMG). Cementy na bazie wodorotlenku wapnia Cementy wodorotlenkowo-wapniowe mają właściwości bakteriobójcze oraz odontotropowe i charakteryzują się niską wytrzymałością mechaniczną, a także dużą rozpuszczalnością w wodzie (9). Cementy z tej grupy to między innymi Kerr-life (Kerr), Reocap (Vivadent) i Dycal (Dentsply). Ocena skuteczności usuwania cementu tymczasowego różnymi metodami Obecność resztek cementów tymczasowych na powierzchni zębiny, może niekorzystnie wpływać na wiązanie systemów adhezyjnych lub nawet hamować polimeryzację monomerów żywiczych (22, 23). Jest to związane z obecnością resztek cementów nie usuniętych przed umocowaniem uzupełnienia docelowego lub też z działaniem eugenolu zmieniającym właściwości mechaniczne kompozytów (13, 23-25). Badania naukowe wskazują, iż obniżenie siły wiązania materiałów żywiczych PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 4 271

3 P. Knytel, B. Dejak do zębiny występuje po zastosowaniu cementów tymczasowych zarówno z eugenolem, jak i bez jego obecności (39-41). Niektórzy badacze dowiedli, że eugenol negatywnie wpływa na siłę wiązania z zębiną cementów kompozytowych. Natomiast nie obserwowano tego zjawiska w cementach bez eugenolu (42-45). Są także doniesienia, które dowodzą, że cementy tymczasowe z eugenolem lub bez jego zawartości nie mają wpływu na siłę wiązania materiałów kompozytowych, pod warunkiem dokładnego mechanicznego oczyszczenia zębiny i jej wytrawienia (10, 28, 37). Woody i Davis (26) sugerują, że to nie eugenol ma negatywny wpływ na cementowanie adhezyjne, lecz pozostawione na powierzchni zęba resztki cementów, a Rosales-Leal i wsp. (27), że eugenol nie obniża zwilżalności zębiny. Z kolei, Peutzfeldt i Asmussen (28) stwierdzili brak wpływu resztek cementów tymczasowych na siłę wiązania cementów kompozytowych do zębiny, natomiast zaobserwowali zmniejszenie siły wiązania zarówno systemów wiążących total-etch jak i samotrawiących po zastosowaniu cementu tymczasowego zawierającego eugenol (29). Cząsteczki cementu tymczasowego przyczepiają się do szorstkich powierzchni zęba, które powstają po jego szlifowaniu za pomocą wierteł diamentowych. Wpływają niekorzystnie na siłę wiązania z cementami kompozytowymi, gdyż mechanizm działania nowoczesnych systemów adhezyjnych jest oparty na retencji mikromechanicznej (38). Pozostałości cementów tymczasowych mogą obniżać wytrzymałość połączenia zębiny z żywicą ponieważ działają jako fizyczna bariera dla dyfuzji składników systemu adhezyjnego, zmieniają napięcie powierzchniowe i kąt zwilżania obniżając swobodną energię powierzchniową, a także zwilżalność zębiny oraz chemicznie hamują polimeryzację materiałów kompozytowych reagując ze składnikami cementów tymczasowych, które dyfundują do zębiny wraz z monomerami (tylko cementy zawierające eugenol) (22, 23, 38-41). Mechaniczne sposoby usuwania resztek cementów tymczasowych Dowiedziono, że mechaniczne usunięcie cementów tymczasowych z powierzchni zębiny nie jest wystarczające. Pod mikroskopem zaobserwowano pozostałości cementów tymczasowych nawet na powierzchniach, które makroskopowo wydawały się czyste. Badania techniką mikroanalizy SEM i spektroskopii rentgenowskiej wykazały, że mechaniczne oczyszczanie za pomocą narzędzia ręcznego nie usuwa całkowicie cementu tymczasowego z powierzchni szkliwa i zębiny (22, 31, 32). Zaleca się, aby tuż przed cementowaniem docelowego uzupełnienia protetycznego bardzo dokładnie usunąć cement tymczasowy. Z praktyki wiadomo, że oczyszczanie powierzchni zęba narzędziem ręcznym jest trudne (42, 43). Badania dotyczące używania szczoteczek rotacyjnych zamontowanych na mikrosilniku i ich wpływu na siłę połączenia cementu kompozytowego z zębiną, dowiodły że szczoteczka rotacyjna użyta przez 15 sekund przy 2000 obrotach na sekundę usuwa pozostałości cementu z powierzchni zębiny w zadowalającym stopniu (46). Do podobnych wniosków doszli Paul i wsp. (24). Według Kanakuriego i wsp. zastosowanie szczoteczki na mikrosilnik ze sprayem wodnym do oczyszczania powierzchni zęba jest najlepszą metodą do uzyskania odpowiedniej siły wiązania pomiędzy cementem Panavia a zębiną (46). Użycie szczoteczki rotacyjnej i papki pumeksowej przez 15 sekund przy 2000 obrotach na sekundę do usunięcia pozostałości cementów tymczasowych daje niejednoznaczne wyniki. Schwartz i wsp. (47) podają, że pumeks jest skuteczny w usuwaniu resztek cementów tymczasowych, natomiast Paul i wsp. (24) podają odwrotne wyniki. Grasso i wsp. porównali in vivo wydajność 3 technik oczyszczania: szczoteczki rotacyjnej z pastą pumeksową, 272 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 4

4 Oczyszczanie powierzchni zębiny mechanicznego usuwania za pomocą narzędzia ręcznego wraz ze sprayem wodnym oraz wałeczków bawełnianych nasączonych roztworem 0,12% chlorheksydyny. Po oczyszczeniu powierzchnie zębów zostały sprawdzone za pomocą wewnątrzustnego mikroskopu świetlnego. Stwierdzono, że zastosowanie szczoteczki rotacyjnej z pastą pumeksową i wodą było najefektywniejszą metodą usunięcia resztek cementu tymczasowego (38). Yap i wsp. usuwali pozostałości mechanicznie za pomocą skalera ultradźwiękowego a następnie oczyszczali zębinę szczoteczką rotacyjną z papką pumeksową. Zastosowanie wibracji ultradźwiękowych podwyższyło wytrzymałość wiązania oraz wnikanie żywicy do zębiny (33). Abrazyjne sposoby usuwania resztek cementów tymczasowych Abrazja powietrzna (piaskowanie), to metoda, która polega na podawaniu pod ciśnieniem proszku tlenku glinu w kierunku powierzchni zęba (48). Metoda ta może usuwać pozostałości cementów tymczasowych w miejscach trudnych do całkowitego oczyszczenia w warunkach klinicznych. Ponadto piaskowanie znosi powierzchowną, cienką warstwę zębiny zawierającą najwyższe stężenie eugenolu (49). Dowiedziono, że cząsteczki tlenku glinu o średnicy 50 μm użyte przez 5 sekund z odległości 2 cm w tej procedurze wytwarzają szorstkość zarówno na powierzchni szkliwa jak i zębiny (50). Dodatkowe usunięcie zębiny będącej w bezpośrednim kontakcie z cementem tymczasowym poprzez piaskowanie pozwala uznać tą procedurę za godną polecenia do usuwania cementów tymczasowych, zwłaszcza w trudno dostępnych miejscach (10, 51-53). Hamar i wsp. (12) sprawdzili wpływ pozostałości cementów tymczasowych z eugenolem lub bez jego zawartości na połączenie z zębiną cementów kompozytowych, samotrawiącego i wymagającego trawienia. Wytrzymałość połączenia badano za pomocą testu na ścinanie. Wyniki pomiędzy badanymi grupami a grupą kontrolą nie różniły się statystycznie po zastosowaniu zarówno narzędzia ręcznego jak i piaskowania tlenkiem glinu. Autorzy stwierdzili, że obecność pozostałości cementu tymczasowego z eugenolem i bez jego zawartości nie wpływa na wytrzymałość połączenia cementu kompozytowego z zębiną, niezależnie od zastosowanej techniki oczyszczania zębiny (ręcznej lub ściernej). Niektóre badania potwierdzają te wyniki (4, 23, 25, 28, 35-37, 39-41, 48), a inne są z nimi sprzeczne (12, 30-34, 38, 44). Chemiczne sposoby usuwania resztek cementów tymczasowych Systemy wymagające trawienia 37% kwasem fosforowym całkowicie usuwają warstwę mazistą, a co za tym idzie dokładniej usuwają pozostałości cementów tymczasowych i neutralizują ich szkodliwy wpływ na siłę wiązania kompozytu do zębiny (28, 37, 45, 54, 55). Natomiast systemy samotrawiące wykorzystują kwasowe primery modyfikujące warstwę mazistą, częściowo ją rozpuszczając ale jej nie usuwając (56-58). Dlatego też cząsteczki cementów tymczasowych zanieczyszczające powierzchnię zębiny pozostają w połączeniu materiału z zębiną powodując obniżenie wytrzymałości tego połączenia (7, 39). Obrazy z AFM (atomic force microscopy) wykazały obecność ziarnistych cząsteczek na zębinie, która była w kontakcie z cementami tymczasowymi. Więcej tego typu cząsteczek zaobserwowano na próbkach z samotrawiącym primerem niż po zastosowaniu techniki total-etch (6). Takimoto i wsp. zauważyli, że wytrzymałość połączenia cementów samotrawiących z zębiną była znacząco niższa w próbkach zanieczyszczonych cementami tymczasowymi (4,3 7,4 MPa), niż w grupie kontrolnej (7,4-8,2 MPa) (59). Sanabe i wsp. wykazali, że po PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 4 273

5 P. Knytel, B. Dejak zastosowaniu systemu samotrawiącego, resztki cementów tymczasowych, które nie uległy rozpuszczeniu pozostają na powierzchni zębiny, ponieważ nie są zmywane przez wodę jak ma to miejsce w systemach wymagających trawienia (60). Xie i wsp. (30) ocenili wytrzymałość na rozciąganie dwóch systemów adhezyjnych po wytrawieniu szkliwa i zębiny zanieczyszczonych cementem tymczasowych z eugenolem i bez jego zawartości, przed i po powtórnym wytrawieniu 37% kwasem fosforowym przez 10 sekund. Wyniki pokazały, że zanieczyszczenie miało znaczny wpływ na siłę wiązania, obniżając ją zarówno do szkliwa jak i do zębiny. Jednakże po powtórnym wytrawieniu wytrzymałość na rozciąganie powróciła do wyjściowych wartości nie różniąc się znacząco od próby kontrolnej. Brak eugenolu lub jego obecność nie wpłynęły na wyniki. Mechaniczno-chemiczne sposoby usuwania resztek cementów tymczasowych Najczęściej zębina jest oczyszczana mechaniczne (24, 61), ale niektórzy autorzy to kwestionują zalecając połączenie metod chemicznych i mechanicznych, aby usunąć nie tylko pozostałości cementów tymczasowych, lecz także eugenolu który wniknął do zębiny (21, 25, 32). Terata (22) zastosował mikroskop elektronowy (SEM) aby porównać oczyszczanie zęba narzędziami ręcznymi z wytrawianiem 37% kwasem fosforowym przez 60 sekund. Badanie wykazały, że ręczne oczyszczanie zęba nie usunęło wszystkich pozostałości, natomiast wytrawianie kwasem usunęło wszystkie resztki ze szkliwa lecz nie z zębiny (44). Te wyniki potwierdza praca Watanabe i wsp. (45). Oczyszczanie powierzchni za pomocą narzędzi ręcznych czy substancji ściernych takich jak pumeks w połączeniu z wytrawianiem wydaje się zmniejszać lub nawet neutralizować niekorzystny wpływ pozostałości cementów tymczasowych (6). Cześć autorów donosi, że po zastosowaniu mechanicznego oczyszczania lub pumeksu i wytrawiania 37% kwasem fosforowym na powierzchni zębiny pozostają cząsteczki cementu obniżając jej zwilżalność i wpływając niekorzystnie na tworzenie się warstwy hybrydowej (22, 24, 26, 32). Coli i wsp. (44) wykazali, iż abrazja powietrzna nie może zastąpić wytrawiania. Piaskowanie i wytrawianie powierzchni 37% kwasem fosforowym skutkują podobną lub wyższą wytrzymałością wiązania do zębiny niż grupa kontrolna, w której zastosowano jedynie trawienie powierzchni (51-53, 62, 63). Piaskowanie dobrze usuwało pozostałości cementów, dając lepsze wyniki w zwilżalności zębiny, oraz ostatecznie ułatwiało wnikanie systemów adhezyjnych do zębiny po wytrawianiu (17). Fakt ten wspiera hipotezę, że dokładne oczyszczenie zęba z resztek cementu tymczasowego jest ważniejsze niż efekt pozostającego w zębinie eugenolu, co potwierdzili Paul i wsp. (24), Woody i wsp. (26) oraz Terata i wsp. (32). Podsumowanie Pozostawienie resztek cementów tymczasowych na powierzchni zęba, może niekorzystnie wpływać na siłę wiązania między zębiną, a cementem kompozytowym. Usuwanie cementów tymczasowych z powierzchni zębiny często jest niewystarczające. Resztki cementów tymczasowych pozostają na powierzchniach, które makroskopowo wydają się czyste. Spośród wielu metod oczyszczania powierzchni zębiny po zastosowaniu cementów tymczasowych najbardziej skuteczne wydają się być sposoby mechaniczno-chemiczne. Piśmiennictwo 1. Richardson D., Tao L., Pashley D.H.: Dentin permeability: effects of crown preparation. Int. J. Prosthodont., 199, 4, 3, PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 4

6 Oczyszczanie powierzchni zębiny 2. Goldman M., Laosonthorn P., White R.R.: Microleakage full crowns and the dental pulp. J. Endod., 1992, 18, 10, Kim S.: Neurovascular interactions in the dental pulp in health and inflammation. J. Endod., 1990, 16, 2, Baldissara P., Comin G., Martone F., Scotti R.: Comparative study of the marginal microleakage of six cements in fixed provisional crowns. J. Prosthet. Dent., 1998, 80, 4, Rego M.R.1., Santiago L.C.: Retention of provisional crowns cemented with eight temporary cements: comparative study. J. Appl. Oral Sci., 2004, 12, 3, Ribeiro J.C.V., Silva M.M., Fernandes C.A.O.: Influence of temporary cements on the bond strength of resinous materials to the dental substrate. RGO Rev. Gaucha Odontol., 2012, 60, 1, Chaiyabutr Y., Kois J.C.: The Effects of Tooth preparation cleansing protocols on the bond strength of self-adhesive resin luting cement to contaminated dentin. Oper. Dent., 2008, 33, 5, Lepe X., Bales D.J., Johnson G.H.: Retention of provisional crowns fabricated from two materials with the use of four temporary cements. J. Prosthet. Dent., 1999, 81, 4, Majewski S.W., Pryliński M.: Materiały i technologie współczesnej protetyki stomatologicznej. Lublin Markowitz K., Moynihan M., Liu M., Kim S.: Biologic properties of eugenol and zinc oxide-eugenol. A clinically oriented review. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol., 1992, 73, 6, Gegauff A.G., Rosenstiel S.F.: Effect of provisional luting agents on provisional resin additions. Quintessence Int., 1987, 18, 12, Abo-Hamar S.E., Federlin M., Hiller K.A., Friedl K.H., Schmalz G.: Effect of temporary cements on the bondstrength of ceramic luted to dentin. Dent. Mater., 2005 Sep;21, 9, Millstein P.L., Nathanson D.: Effects of temporary cementation on permanent cement retention to composite resin cores. J. Prosthet. Dent., 1992, 67, 6, Rosentiel S.F., Gegauff A.G.: Effect of provisional cementing agents on provisional resins. J. Prosthet. Dent., 1988, 59, 1, Taira J., Ikemoto T., Yoneya T., Hagi A., Murakami A., Makino K.: Essential oil phenyl propanoids. Useful as OH scavengers?, Free Radic. Res. Commun., 1992, 16, 3, Marshall S.J., Marshall G.W. Jr, Harcourt J.K.: The influence of various cavity bases on the micro-hardness of composites. Aust. Dent. J., 1982, 27, 5, Fonseca R.B., Marcondes Dietschi L.R., Quagliatto P.S., Soares C.J.: Influence of provisional cements on ultimate bond strength of indirect composite restorations to dentin. J. Adhes. Dent., 2005, 7, 3, Paige H., Hirch S.M., Gelb M.N.: Effects of temporary cements on crown-to-composite resin core bond strength. J. Prosthet. Dent., 1986, 55, 1, Civjan S., Huget E.F., de Simon L.B.: Compatibility of resin composites with varnishes, liners, and bases [abstract 27]. J. Dent. Res., 1973, 52, Lingard G.L., Davies E.H., Von Fraunhofer J.A.: The interaction between materials and composite resin restorative materials. J. Oral Rehabil., 1981, 8, 2, Mayer T., Pioch T., Duschner H., Staehle H.J.: Dentinal adhesion and histomorphology of two dentinal bonding agents under the influence of eugenol. Quintessence Int., 1997, 28, 1, Terata R.: Characterization of enamel and dentin surfaces after removal of a temporary cement study on removal of temporary cement. Dent. Mater. J., 1993, 12, 1, PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 4 275

7 P. Knytel, B. Dejak 23. Baier R.E.: Principles of adhesion. Oper. Dent., 1992, 5, suppl, Paul S.J., Scharer P.: Effect of provisional cements on the bond strength of various adhesive bonding systems on dentine. J. Oral Rehabil., 1997, 24, 1, Jung M., Ganss C., Senger S.: Effect of eugenol-containing temporary cements on bond strength of composite to enamel. Oper. Dent., 1998, 23, 2, Woody T.L., Davis R.D.: The effect of eugenol-containing and eugenol-free temporary cements on microleakage in resin bonded restorations. Oper. Dent., 1992, 17, 5, Rosales-Leal J.I., Osorio R., Toledano M., Cabrerizo-Vilchez M.A., Millstein P.L.: Influence of eugenol contamination on the wetting of ground and etched dentin. Oper. Dent., 2003, 28, 6, Peutzfeldt A., Asmussen E.: Influence of eugenol-containing temporary cement on efficacy of dentin-bonding systems. Eur. J. Oral Sci., 1999, 107, 1, Peutzfeldt A., Asmussen E.: Influence of eugenol-containing temporary cement on bonding of self-etching adhesives to dentin. J. Adhes. Dent., 2006, 8, 1, Xie J., Powers J.M., McGuckin R.S.: In vitro bond strength of two adhesives to enamel and dentin under normal and contaminated conditions. Dent. Mater., 1993, 9, 5, Watanabe E.K., Yamashita A., Imai M., Yatani H., Suzuki K.: Temporary cement remnants as an adhesion inhibiting factor in the interface between resin cements and bovine dentin. Int. J. Prosthodont., 1997, 10, 5, Terata R., Nakashima K., Obara M., Kubota M.: Characterization of Enamel and Dentin surfaces after removal of a temporary cement effect of temporary cement on tensile bond strength of resin luting cement. Dent. Mater J., 1994, 13, 2, Yap A.U., Shah K.C., Loh E.T., Sim S.S., Tan C.C.: Influence of eugenol-containing temporary restorations on bond strength of composite to dentin. Oper. Dent., 2001, 26, 6, Bayindir F., Akyil M.S., Bayindir Y.Z.: Effect of eugenol and noneugenol containing temporary cement on permanent cement retention and microhardness of cured composite resin. Dent. Mater J., 2003, 22, 4, Holderegger C., Paul S.J., Luthy H., Scharer P.: Bond strength of one-bottle dentin bonding agents on human dentin. Am. J. Dent., 1997, 10, 2, Meyerowitz J.M., Rosen M., Cohen J., Becker P.J.: The effect of eugenol containing and non-eugenol temporary cements on the resin- -enamel bond. J. Dent. Assoc. S. Afr., 1994, 49, 8, Watanabe E.K., Yatani H., Ishikawa K., Suzuki K., Yamashita A.: Pilot study of conditioner/primer effects on resin dentin bonding after provisional cement contamination using SEM, energy dispersive X-ray spectroscopy, and bond strength evaluation measures. J. Prosthet. Dent., 2000, 83, 3, Grasso C.A., Caluori D.M., Goldstein G.R., Hittelman E.: In vivo evaluation of three cleansing techniques for prepared abutment teeth. J. Prosthet. Dent., 2002, 88, 4, Ganss C., Jung M.: Effect of eugenol-containing temporary cement on bond strength of composite to dentin. Oper. Dent., 1998, 23, 2, Hume W.R.: An analysis of the release and the diffusion through dentin of eugenol from zinc oxide-eugenol mixtures. J. Dent. Res., 1984, 63, 6, Hansen E.K., Asmussen E.: Influence of temporary filling materials on effect of dentin- -bonding agents. Scand. J. Dent. Res., Scand. J. Dent. Res., 1987, 95, 6, Terata R., Nakashima K., Kubota M.: Effect of temporary materials on bond strength of resin-modified glass-ionomer luting cements to teeth. Am. J. Dent., 2000, 13, 4, PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 4

8 Oczyszczanie powierzchni zębiny 43. Kanakuri K., Kawamoto Y., Kakehashi Y., Matsumura H.: Influence of temporary cements on bond strength between resin-based luting agents and dentin. Am. J. Dent., 2006, 19, 2, Coli P., Alaeddin S., Wennerberg A., Karlsson S.: In vitro dentin pretreatment: surface roughness and adhesive shear bond strength. Eur. J. Oral Sci., 1999, 107, 5, Watanabe E.K., Yamashita A., Yatani H., Ishikawa K., Suzuki K.: Improvement in the tensile bond strength between resin cement and dentin surfaces after temporary cement application. Int. J. Prosthodont., 1998, 11, 3, Kanakuri K., Kawamoto Y., Matsumura H.: Influence of temporary cement remnant and surface cleaning method on bond strength to dentin of a composite luting system. J. Oral Sci., 2005, 47, 1, Schwartz R., Davis R., Hilton T.J.: Effect of temporary cements on the bond strength of resin cement. Am. J. Dent., 1992, 5, 3, Myers T.D.: Advances in air abrasive technology. J. Calif. Dent. Assoc., 1994, 22, 9, Hume W.R.: In vitro studies on the local pharmacodynamics, pharmacology and toxicology of eugenol and zinc oxide-eugenol. Int. Endod. J., 1988, 21, 2, Katora M.E., Jubach T., Polimus M.M.: Air abrasive etching of the enamel surface. Quintessence Int. Dent. Dig., 1981, 12, 9, Burnett L.H. Jr, Conceicao E.N., Pelinos J.E., Eduardo C.D.: Comparative study of influence on tensile bond strength of a composite to dentin using Er-YAG laser, air abrasion, or air turbine for preparation of cavities. J. Clin. Laser Med. Surg., 2001, 19, 4, Chaves P., Giannini M., Ambrosano G.M.: Influence of smear layer pretreatments on bond strength to dentin. J. Adhes. Dent., 2002, 4, 3, Van Meerbeek B., De Munck J., Mattar D., Van Landuyt K., Lambrechts P.: Microtensile bond strengths of an etch&rinse and self-etch adhesive to enamel and dentin as a function of surface treatment. Oper. Dent., 2003, 28, 5, Carvalho C.N., Bauer J.R.O., Loguercio A.D., Reis A.: Effect of ZOE temporary restoration on resin-dentin bond strength using different adhesive strategies. J. Esthet. Restor. Dent., 2007, 19, 3, Saraç D., Bulucu B., Saraç Y.S., Kulunk S.: The effect of dentin-cleaning agents on resin cement bond strength to dentin. J. Am. Dent. Assoc., 2008, 139, 6, Jacques P., Hebling J.: Effect of dentin conditioners on the microtensile bond strength of a conventional and a self-etching primer adhesive system. Dent. Mater., 2005, 21, 2, Van Meerbeek B., Inokoshi S., Braem M., Lambrechts P., Vanherle G.: Morphological aspects of the resin-dentin interdiffusion zone with different dentin adhesive systems. J. Dent. Res., 1992, 71, 8, Eick J.D., Gwinnett A.J., Pashley D.H., Robinson S.J.: Current concepts on adhesion to dentin. Crit. Rev. Oral Biol. Med., 1997, 8, 3, Takimoto M., Ishii R., Iino M., Shimizu Y., Tsujimoto A., Takamizawa T., Ando S., Miyazaki M.: Influence of temporary cement contamination on the surface free energy and dentine bond strength of self-adhesive cements. J. Dent., 2012, 40, 2, Sanabe A.E., Giorgetti A.P.O., Cruz A.R., Hebling J.: Influência da contaminação da dentina por cimentos temporários na resistência da união de sistemas adesivos. RGO Rev. Gaúcha Odontol., 2009, 57, 1, Macchi R.L., Capurro M.A., Herrera C.L., Cebada F.R., Kohen S.: Influence of endodontic materials on the bonding of composite res- PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 4 277

9 P. Knytel, B. Dejak in to dentin. Endod. Dent. Traumatol., 1992, 8, 1, Nikaido T., Kataumi M., Burrow M.F., Inokoshi S., Yamada T., Takatsu T.: Bond strength of resin to enamel and dentin treated with low-pressure air abrasion. Oper. Dent., 1996, 21, 5, Manhart J., Mehl A., Schroeter R., Obster B., Hickel R.: Bond strength of composite to dentin treated by air abrasion. Oper. Dent., 1999, 24, 4, Zaakceptowano do druku: r. Adres autorów: Łódź, ul. Pomorska 251. Zarząd Główny PTS PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 4