AKTUALNE ZASADY DOTYCZĄCE BADANIA PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH WYSOKIEJ CZĘSTOTLIWOŚCI

Transkrypt

1 Joanna MICHAŁOWSKA-SAMONEK AKTUALNE ZASADY DOTYCZĄCE BADANIA PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH WYSOKIEJ CZĘSTOTLIWOŚCI STRESZCZENIE Zwiększające się natęŝenie źródeł pól elektromagnetycznych powoduje zarówno ogólny wzrost promieniowania elektromagnetycznego w środowisku, jak równieŝ powiększanie się obszarów o podwyŝszonym poziomie natęŝenia promieniowania. Główne zasady ochrony ludzi i środowiska przed promieniowaniem elektromagnetycznym niejonizujacym zostały określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003r. W Polsce wartość skuteczna natęŝenia pola elektromagnetycznego (dla częstotliwości od 300MHz do 300GHz) nie moŝe przekroczyć 7 V/m a średnia gęstość mocy pola elektromagnetycznego 0,1 W/m 2. W krajach Unii Europejskiej przepisy są bardziej liberalne gdyŝ wielkością dopuszczalna jest f/200 dla częstotliwości od 400 MHz do 200 GHz. W celu ujednolicenia oceny pochłaniania PEM wprowadzono wielkość, którą nazwano SAR (ang. Specific Absorption Rate) i choć polskie uregulowania prawne nie mają takiej jednostki, to dyrektywa Unii Europejskiej zaleca jej stosowanie. SAR jest wielkością bardzo trudno dostępną pomiarowo. Wyznaczenie metodami eksperymentalnymi rozkładu mocy absorbowanej w ciele Ŝywego człowieka jest praktycznie niemoŝliwe. Aktualnie najliczniejszymi źródłami sztucznych pól elektromagnetycznych są stacje bazowe telefonii komórkowej. Sprawdzenie dopuszczalnych poziomów pół elektromagnetycznych dokonuje się metodą pomiaru tych pół i porównuje z wartościami dopuszczalnymi parametrów fizycznych pół elektromagnetycznych określonych w ustawach. Badania wykonywane są podczas eksploatacji urządzeń odbiorczo nadawczych stacji bazowej telefonii komórkowej na wysokości do 2 m nad poziomem terenu. Słowa Kluczowe: badanie pola elektromagnetycznego, SAR, PEM mgr inŝ. Joanna MICHAŁOWSKA-SAMONEK joannamichalowska@o2.pl Instytut Podstaw Elektrotechniki i Elektrotechnologii, Politechnika Lubelska PRACE INSTYTUTU ELEKTROTECHNIKI, zeszyt 238, 2008

2 180 J. Michałowska-Samonek 1.WPROWADZENIE Na powierzchni Ziemi oraz w powietrzu i przestrzeni kosmicznej istnieją pola elektromagnetyczne o bardzo szerokim zakresie częstotliwości od 0 Hz do Hz. Od początku istnienia środowiska naturalnego istniały wzajemne oddziaływania miedzy polem elektromagnetycznym a Ŝywymi organizmami. Pola elektromagnetyczne moŝna klasyfikować według róŝnych kryteriów: -pola naturalne, -pola pochodzenia biologicznego, -pola pochodzenia technicznego ( sztuczne). Najczęściej stosowany podział pól dotyczy częstotliwości i długości fali. Pola elektromagnetyczne moŝna zatem podzielić na pole niejonizujące i pole jonizujące. Pomimo, Ŝe róŝnica między nimi polega głównie na częstotliwości to efekty oddziaływania na otoczenie, a szczególnie na organizmy Ŝywe są diametralnie róŝne. Przy częstotliwości około Hz. energia fal elektromagnetycznych jest na tyle wysoka, Ŝe wywołuje efekt jonizacyjny. Szacując wartość natęŝeń i rozkłady tych pól wewnątrz organizmu moŝna ocenić poziom zakłóceń w środowisku elektromagnetycznym organizmu. 2. SZTUCZNE POLA ELEKTROMAGNETYCZNE Naturalne procesy elektromagnetyczne rozwijają się we wszechświecie od samych jego początków i stanowią zasadniczy składnik środowiska Ziemi. Człowiek stosunkowo niedawno wprowadził do tego środowiska urządzenia emitujące energię elektryczną w szerokim zakresie częstotliwości.[1] Głównymi źródłami promieniowania niejonizującego w środowisku są (rys.1) : elektroenergetyczne linie napowietrzne wysokiego napięcia, stacje radiowe i telewizyjne, łączność radiowa, radiotelefony i telefonia komórkowa, stacje radiolokacji i radionawigacji, stacje transformatorowe, sprzęt gospodarstwa domowego i powszechnego uŝytku zasilany prądem zmiennym 50 Hz.

3 Aktualne zasady dotyczące badania pól elektromagnetycznych wysokiej częstotliwości a) 181 b) Rys. 1. Przykładowe źródła pola elektromagnetycznego a) linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia, b) anteny nadawcze telefonii komórkowej TABELA 1. Zakresy częstotliwości oraz ich typowe zastosowanie F 0 0,3 khz 0,3 3 khz 3 30 khz khz 0,3 3 MHz 3 30 MHz MHz 0,3 3 GHz 3 30 GHz GHz Zastosowanie Trakcja elektryczna prądu stałego, technologie elektrostatyczne, linie przesyłowe prądu stałego, medycyna, elektroenergetyka Sterowanie częstotliwością akustyczną, medycyna, łączność, piece indukcyjne, hartowanie, topienie, lutowanie, rafinacja Telekomunikacja, radionawigacja, medycyna, ogrzewanie indukcyjne, topienie, hartowanie, rafinacja Radionawigacja, telekomunikacja morska i aeronautyka, telefonia energetyczna nośna, radiolokacja, indukcyjne topienie metali, tomografia impedancyjna, układy zapłonowe Telekomunikacja, radionawigacja, radio amatorskie, radiofonia AM, spawanie RF, zgrzewarki opakowań, medycyna Pasmo częstotliwości dla uŝytku powszechnego, telekomunikacja międzynarodowa, diatermia, rezonans magnetyczny, ogrzewanie dielektryczne Policja, straŝ poŝarna, amatorskie radia FM, telewizja VHF, diatermia, pogotowie ratunkowe, kontrola ruchu powietrznego, tomograf komputerowy NMR, ogrzewanie dielektryczne Radio amatorskie, radio taxi, straŝ poŝarna, radary, radionawigacja, telewizja UHF, kuchenki mikrofalowe, telefonia komórkowa, diatermia, akceleratory Radary, telekomunikacja satelitarna, radio amatorskie, straŝ poŝarna, samolotowe radary pogodowe, policja, radiolinie, alarmy przeciwwłamaniowe Radary, telekomunikacja satelitarna, radiolinie, radionawigacja

4 182 J. Michałowska-Samonek Część urządzeń technicznych generuje pola elektromagnetyczne w sposób zamierzony ( anteny, technologie elektrostatyczne). Druga część urządzeń nie wykorzystuje pola elektromagnetycznego w sposób celowy ( linie elektroenergetyczne, sprzęt gospodarstwa domowego, pojazdy trakcji elektrycznej). W tabeli 1 przedstawiono zakresy częstotliwości oraz typowe ich źródła. 3. SAR (ang. Specific Absorption Rate). SAR definiowany jest jako przyrost energii transformowanej do obiektu w czasie w odniesieniu do wagi obiektu. MoŜna go obliczyć ze wzoru: przy czym W c oznacza energię pochłoniętą przez tkankę w jednostce objętości, ρ - gęstość materiału (tkanki) [kg/m 3 ]. Jednostką SAR jest [W/kg]. Okazuje się, Ŝe pochłanianie mocy średnio 1 W/kg przez godzinę i około 4 W/kg przez 6 minut powoduje przyrost temperatury ciała nie więcej niŝ 1 C [3] W zakresie częstotliwości radiowych i mikrofalowych wartość SAR liczonego lokalnie zaleŝy od kwadratu skutecznej wartości natęŝenia pola elektrycznego E w wybranym obszarze ciała człowieka:.(1) gdzie: σ to przewodność uogólniona materiału (tkanki) [S/m]. Mimo iŝ, polskie uregulowania prawne nie mają takiej jednostki, to dyrektywa Unii Europejskiej zaleca jej stosowanie. SAR jest wielkością bardzo trudno dostępną pomiarowo. Wyznaczenie metodami eksperymentalnymi rozkładu mocy absorbowanej w ciele Ŝywego człowieka jest praktycznie niemoŝliwe. Dlatego teŝ, dokumenty Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego (2)

5 Aktualne zasady dotyczące badania pól elektromagnetycznych wysokiej częstotliwości 183 Elektrotechniki (CENELEC), rekomendują kilka metod badania i oceny naraŝeń elektromagnetycznych. Praktykowane są tutaj dwie metody[15]: 1) poprzez symulacje komputerową (dozymetria numeryczna), 2) poprzez pomiary na fizycznych modelach człowieka zwanych fantomami, (dozymetria eksperymentalna ). Dozymetria eksperymentalna PN-EN Dozymetria numeryczna EN Rys. 2. Prognozowanie i ocena naraŝeń elektromagnetycznych Mocną pozycję, wśród metod numerycznych do rozwiązywania zagadnień propagacji fal wysokiej częstotliwości, zajmuje metoda róŝnic skończonych w dziedzinie czasu (ang. Finie Difference Time Domain - FDTD). Zaletą tej metody jest to, Ŝe jako jedna z niewielu metod, radzi sobie świetnie z analizą pól w ośrodkach silnie niejednorodnych, jakim jest np. układ głowa człowieka telefon komórkowy. RównieŜ metoda ta pozwala wyznaczyć wszystkie waŝniejsze parametry telefonu, takie jak: moc promieniowania, charakterystyki promieniowania, impedancje wejściowa, itd., a takŝe uwzględnić zjawiska dyspersyjne, jakie występują w tkankach ludzkich [10]. Drugą metodą, słuŝąca szacowaniu i ocenie zagroŝeń elektromagnetycznych jest dozymetria eksperymentalna [3] Fantomy, na których się ona opiera budowane są ze starannie dobranych tworzyw

6 184 J. Michałowska-Samonek sztucznych, a ich wnętrze wypełniane jest odpowiednią mieszaniną płynów, których zadaniem jest jak najlepiej odwzorowywać właściwości elektryczne tkanek ludzkich. Choć modele fizyczne (fantomy) budowane do celów dozymetrycznych, są nieporównywalnie prostsze od modeli tworzonych numerycznie, wyniki pomiarów wykonanych na tych modelach dają wiarygodne przybliŝenie wartości SAR. Najpóźniej do istniejących norm wprowadzona została specyfikacja dopuszczalnych wartości SAR. Na podstawie dotychczas wykonanych badań przyjmuje się, Ŝe niebezpieczny poziom pochłoniętej dawki energii pola elektromagnetycznego jest nie mniejszy niŝ 4 W/kg. Współczynnik SAR limitowany jest w oficjalnym dokumencie unijnym opracowanym na podstawie dokumentu International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection ICNIRP. Jednym z kierunków obecnie prowadzonych prac nad normalizacją kryteriów oceny oddziaływania pola elektromagnetycznego jest określenie dopuszczalnych wartości SAR dla poszczególnych części lub tkanek organizmu człowieka. Ma to szczególne znaczenie przy ocenie oddziaływania na organizmy Ŝywe pola elektromagnetycznego o częstotliwościach powyŝej 1 GHz. 4. NORMY I REGULACJE W POLSCE I NA ŚWIECIE Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady ochrony środowiska przed polami elektromagnetycznymi jest ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późn. zm. dział VI Ochrona przed polami elektromagnetycznymi art. 121 i 122 ). Zgodnie z art. 121 ustawy ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez: 1) utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniŝej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach, 2) zmniejszanie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych gdy nie są one dotrzymane. Przepisem wykonawczym do ustawy Prawo ochrony środowiska, wydanym na podstawie delegacji zawartej w art. 122, jest rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów ( Dz. U. Nr 192, poz. 1883)

7 Aktualne zasady dotyczące badania pól elektromagnetycznych wysokiej częstotliwości 185 w rozporządzeniu określono dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku, zróŝnicowane dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową, miejsc dostępnych dla ludności oraz zakresy częstotliwości pól elektromagnetycznych, dla których określa się parametry fizyczne, charakteryzujące oddziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko, jak równieŝ metody sprawdzania dotrzymania dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych oraz metody wyznaczania dotrzymania dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych. TABELA 2. Zakres częstotliwości pól elektromagnetycznych, dla których określa się parametry fizyczne charakteryzujące oddziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko, dla miejsc dostępnych dla ludności oraz dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych, charakteryzowane przez dopuszczalne wartości parametrów fizycznych, dla miejsc dostępnych dla ludności[9],[7] Parametr fizyczny Zakres częstotliwości pola elektromagnetycznego Składowa elektryczna Składowa magnetyczna Gęstość mocy Hz 10kV/m 2500A/m - 2 0Hz 0,5Hz A/m - 3 0,5Hz 50Hz 10kV/m 60A/m - 4 0,05kHz 1kHz - 3/f A/m - 5 0,001MHz 3MHz 20V/m 3A/m - 6 3MHz 300MHz 7V/m MHz 300GHz 7V/m - 0,1W/m 2 gdzie f- częstotliwość w jednostkach podanych w kolumnie Oficjalnym aktem Unii Europejskiej dotyczącym ochrony ludności w środowisku przed polami elektromagnetycznymi, jest rekomendacja Rady Europejskiej (199/519/EC) w sprawie ograniczenia ekspozycji ludności w polach elektromagnetycznych od 0 Hz do 300 GHz, przyjęta w dniu 12 lipca 1999r. (Council reomemendation of 12 Juli 1999 on then limitation of exposure of the general public to elektromagnetic fields ( 0 Hz to 300 Hz). Rekomendacja została skonstruowana w oparciu o zalecenia Międzynarodowej Komisji Ochrony przed promieniowaniem niejonizującym (ICNIRP International Commission on Non-Ionizing Radiation Protetion).

8 186 J. Michałowska-Samonek Część krajów europejskich przyjęła zalecenia Międzynarodowej Komisji Ochrony przed Promieniowaniem Niejonizującym jako podstawę przy ustanawianiu swoich przepisów, część natomiast zaadoptowała dla swoich potrzeb rekomendację Rady Europejskiej. Obowiązujące obecnie normy krajowe, jak teŝ przyjęte w Europie i USA uregulowania dotyczące oddziaływania PEM na organizm człowieka, są zróŝnicowane. 5. POMIARY PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH Aktualnie najliczniejszą grupę instalacji emitujących pola elektromagnetyczne stanowią stacje bazowe telefonii komórkowej. Instalacje, jak i projektowane stacje bazowe (BTS) przeznaczone są do pracy w paśmie częstotliwości 450 MHZ, 900 MHZ, 1800 MHz, 2100 MHz. Ze względu na ich małą moc i mały zasięg konieczne jest ich gęste rozmieszczenie. Pomiary natęŝeń pól elektromagnetycznych wykonywane są na bieŝąco przez Wojewódzkie Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska lub wyspecjalizowane laboratoria. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska został ustawowo zobowiązany do okresowych badań kontrolnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku dla terenów: - przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową, - miejsc dostępnych dla ludności. Badania przeprowadzono w celu sprawdzenia czy w miejscach dostępnych dla ludzi nie zostały przekroczone poziomy promieniowania elektromagnetycznego. Badanymi źródłami PEM są urządzenia nadawczoodbiorcze stacji bazowej telefonii komórkowej. Anteny zainstalowane są na dachu a urządzenia nadawczo-odbiorcze w ekranowanych obudowach lub na wieŝy a urządzenia nadawczo-odbiorcze w kontenerze technicznym umieszczonym u podstawy wieŝy. Układ badany składa się z dwóch anten sektorowych firmy Kathrein (tabela 3): a) /1800 MHz b) MHz

9 Aktualne zasady dotyczące badania pól elektromagnetycznych wysokiej częstotliwości 187 TABELA 3. Parametry anteny sektorowej [12] Antena Kathrein Kathrein Kathrein Częstotliwość robocza [MHz] Szerokość wiązki promieniowania dla 3dB w płaszczyźnie poziomej[ ] Szerokość wiązki promieniowania dla 3dB w płaszczyźnie pionowej[ ] ,5 7,5 7,5 Zysk energetyczny[dbi] Wysokość zawieszenia środka anteny [m npt] Azymut maksymalnego zasięgu[ ] Moc wyjściowa nadajnika[dbm] Liczba nadajników na sektor Liczba anten na sektor Kat pochylenia[ ] 0,5 0,5 0,5 Antena Kathrein Kathrein Kathrein Częstotliwość robocza [MHz] Szerokość wiązki promieniowania dla 3dB w płaszczyźnie poziomej[ ] Szerokość wiązki 4,3 4,3 4,3 promieniowania dla 3dB w płaszczyźnie pionowej[ ] Zysk energetyczny[dbi] 19,5 19,5 19,5 Wysokość zawieszenia środka anteny [m npt] Azymut maksymalnego zasięgu[ ] Moc wyjściowa nadajnika[dbm] Liczba nadajników na sektor Liczba anten na sektor Kat pochylenia[ ] 0 0 0

10 188 J. Michałowska-Samonek Pomiary wykonano za pomocą miernika pól elektromagnetycznych NBM 550 NARDA oraz MEH 25 nr 2/94 Politechniki Wrocławskiej z zastosowaniem sondy pomiarowej AS3 i 3AS1. Metodykę badania przyjęto zgodnie z rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów ( Dz. U. Nr 192, poz. 1883). Sprawdzenie pól wykonujemy na podstawie pomiarów: -wartości składowej elektrycznej i magnetycznej pola o częstotliwości 0-50 Hz -wartości składowej elektrycznej pola w paśmie częstotliwości 0, MHz -gęstości mocy w paśmie o częstotliwości od 300 MHZ do 300 GHz. Jako wynik pomiaru dla danego pionu pomiarowego przyjęto maksymalną wartość odczytaną podczas pomiaru na wysokości od 0,3 m do 2m w danym pionie pomiarowym. Wynik pomiaru przedstawiono w tabeli 4. TABELA 4. Wyniki pomiarów przeprowadzonych w Lublinie ul. Nadbystrzycka 36 Rodzaj anteny Opis pionu pomiarowego Wartość natęŝenia pola elektrycznego [V/m] sektorowa przy wejściu na 1,15 dach sektorowa przy maszcie 2,8 sektorowa przy maszcie 3,4 sektorowa przy wsporniku 2,7 radiolinii przed czołem 5,1 radiolinii radiolinii przed czołem radiolinii 5,4 Warunki środowiskowe Temperatura [ C] Wilgotność [%] Po przeprowadzonej analizie uzyskanych wyników pomiarów zamieszczonych w tabeli stwierdza się Ŝe wartości natęŝenia PEM w miejscach dostępnych dla ludzi nie przekroczyły wartości dopuszczalnych (7 V/m) określonych w przepisach. Ponowne pomiary przeprowadza się niezwłocznie po kaŝdorazowej zmianie warunków pracy instalacji o ile mogą one mieć wpływ na zmianę poziomów PEM, których źródłem jest ta instalacja.

11 Aktualne zasady dotyczące badania pól elektromagnetycznych wysokiej częstotliwości PODSUMOWANIE Pole elektromagnetyczne towarzyszy nam wszędzie w kaŝdej praktycznie dziedzinie Ŝycia. Nikt obecnie nie wyobraŝa sobie normalnego funkcjonowania bez prądu elektrycznego, radia, komputerów, Internetu czy teŝ telefonu komórkowego Absorpcja pól elektromagnetycznych dotyczy całego środowiska naturalnego, jednak celem nadrzędnym staje się ochrona zdrowia człowieka poprzez odpowiednią lokalizację urządzeń emitujących pola elektromagnetyczne oraz monitoringu promieniowania elektromagnetycznego. Nadzór nad emisją promieniowania odbywa się od początku procesu inwestycji, począwszy od ustalenia lokalizacji poprzez etap projektowania. Stacje bazowe telefonii komórkowej projektowane są w taki sposób, aby wartości średniej gęstości mocy pól mogące przekraczać dopuszczalny poziom koncentrowały się na duŝych wysokościach, w miejscach niedostępnych dla ludzi. Stały wzrost uŝytkowników telefonów komórkowych powoduje, Ŝe istniejące stacje bazowe nie są w stanie zapewnić wysokiej jakości usług, w związku z czym stacje przystosowane są do pracy wielosystemowej. Prawo ochrony środowiska wprowadziło równieŝ obowiązek uzyskania pozwolenia na emitowanie pól elektromagnetycznych do środowiska, bez którego nowo zbudowana inwestycja lub obiekt nie mogą być oddane do uŝytkowania, a dokumentem wymaganym jest protokół z przeprowadzenia wstępnych pomiarów wielkości emisji z instalacji. SAR jest wielkością bardzo trudno dostępną pomiarowo. Wyznaczenie metodami eksperymentalnymi rozkładu mocy absorbowanej w ciele Ŝywego człowieka jest praktycznie niemoŝliwe. W ustawodastwie polskim inaczej niŝ unijnym nie ma wielkości dozymetrycznej jaką jest SAR. Z porównania wielkości dopuszczalnych ( 7 V/m lub 0,1 W/m 2 dla zakresu częstotliwości od 300 MHz do 300 GHz) obowiązujących w Polsce oraz zawartych w Rekomendacji Rady Europejskiej ( f/200 dla częstotliwości od 400 MHz do 2000 MHz) wynika, ze przepisy w Polsce są duŝo bardziej rygorystyczne. LITERATURA 1. Aniołczyk H.: Pola elektromagnetyczne źródła-oddziaływanie-ochrona, Instytut Medycyny Pracy im. Prof. J. Nofera, Łódź 2000r.

12 190 J. Michałowska-Samonek 2. Aniołczyk H., Pachocki K., Rózycki S.: Pola elektromagnetyczne wielkiego miasta z punktu widzenia ochrony środowiska, Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa 1995r. 3. Guy A.: Analysis of electromagnetic fields induced in biological tissues by thermographic studies on equivalent phantom model, IEEE Transactions on Micreowave Theory and Technique, vol.19, pp , IEEE Standard for Safety Levels with Respect to Human Exposure to Radio Frequency Electromagnetic Fields, 3 khz to 300 GHz, IEEE Std C95.1, New York, USA, PN-T Ochrona pracy w polach i promieniowaniu elektromagnetycznym o częstotliwości od 0 khz do 300 Ghz. Terminologia. 6. PN-T Ochrona pracy w polach i promieniowaniu elektromagnetycznym o częstotliwości od 0 Hz do 300 GHz. Metody pomiaru i oceny pola na stanowisku pracy. 7 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002r. w sprawie najwyŝszych dopuszczalnych środowisku pracy ( Dz. U. Nr 217, poz. 1883, zał. Nr 2, pkt. E.). 8. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy ( Dz. U nr 73 poz. 645). 9. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. 2003, Nr 192, poz. 1883). 10. Sulliran D. M.: Elektromagnetic simulation using the FDTD Method IEEE Press series on RF and Microwave Technology, New York, Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska ( Dz. U. 2001, nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami) Zeńczak M.: Oddziaływanie Pól Elektromagnetycznych na Środowisko Naturalne i Środowisko Pracy, Politechnika Szczecińska 2000r. Rękopis dostarczono dnia r. Opiniował: prof. dr hab. inŝ. Jacek SOSNOWSKI ACTUAL RULES CONCERNING THE MESUREMENT OF HIGH FREQUENCIES ELEKCTROMAGNETIC FIELDS Joanna MICHAŁOWSKA-SAMONEK ABSTRACT Increase of intensity sources of electromagnetic fields produces the increase of the electromagnetic radiation to environment as well as the increase of the intensity of radiation level.

13 Aktualne zasady dotyczące badania pól elektromagnetycznych wysokiej częstotliwości 191 The main rule in people and environment protection against nonionizing electromagnetic radiation is the regulation of the Environment Minister from the 30 th of October In Poland the mean root squares of electromagnetic field (from 300MHz to 300GHz frequencies) cannot outrank 7V/m and average power density of electromagnetic field should be less than 0,1W/m 2. In European Union Countries the regulations are more liberal because permissible value is f/200 for frequencies from 400MHz to 200GHz. For uniformity of estimate of absorbtion PEM introduce size, which called SAR. Though do not have polish regulations such unit, it UE directive recommend apply. SAR is very complicated size to measure. Assigned experimental methods the balance of absorbed force in body of alive person in practice is impossible. We use two methods: 1) through computer simulation (numeric dosimetry), 2) through the measurement on human models called phantoms (experimental dosimetry). At present, the most popular artificial sources of electromagnetic field are the base station antennas. In order to check admissible levels of electromagnetic fields near these sources the measurement should be done, and then the values of measurements are compared with admissible values regulated in standards. The measurement should be performed during the exploitation of receivertransmitter BTS devices 2 meters above the area level.