Alergologia

Transkrypt

1 Alergologia Co to jest alergia? Alergia, zwana te? potocznie uczuleniem, jest nieprawid?ow?, nadmiern? odpowiedzi? organizmu na zetkni?cie si? z czynnikiem zewn?trznym, który wchodzi w bezpo?redni kontakt z ró?nymi narz?dami cz?owieka. Tym, czym bezpo?rednio kontaktujemy si? z otaczaj?cym nas?rodowiskiem jest nasza skóra, b?ona?luzowa wy?cie?aj?ca drogi oddechowe (nos, tchawic?, oskrzela, zatoki oboczne nosa, ucho?rodkowe) oraz przewód pokarmowy - pocz?wszy od jamy ustnej, poprzez prze?yk,?o??dek i jelita a na odbytnicy sko?czywszy. Z powietrzem i zawartymi w nim substancjami nieustannie styka si? tak?e spojówka oka wy?cie?aj?ca powieki i cz??? ga?ki ocznej. Substancje zawarte w powietrzu lub pokarmie mog? wywo?ywa? objawy chorobowe bezpo?rednio w miejscu, w którym stykaj? si? z naszymi?luzówkami, wywo?ywa? reakcje w ró?nych narz?dach wewn?trznych lub te? w ca?ym organizmie. Co sprzyja rozwojowi alergii? Aby wyst?pi?a alergia niezb?dne jest jednoczesne wyst?pienie dwóch czynników - predyspozycji danego cz?owieka do rozwoju swoistego rodzaju reakcji zapalnej oraz sprzyjaj?cych temu czynników?rodowiskowych. Dotychczas nie wyja?niono ostatecznie, jaki jest sposób dziedziczenia sk?onno?ci do alergii, ale niew?tpliwie jest ona uwarunkowane genetycznie. Ryzyko rozwini?cia si? choroby alergicznej jest?ci?le zwi?zane z wyst?powaniem takiej choroby teraz lub w przesz?o?ci (albo przysz?o?ci!) u rodziców i rodze?stwa. Je?li?adne z rodziców ani z rodze?stwa nie ma choroby alergicznej, to ryzyko to wynosi ok. 10%. Je?li jedno z rodziców lub rodze?stwa ma alergi?, to ryzyko wynosi ju? ok %, je?li dwoje rodziców lub jeden rodzic i brat lub siostra maj? alergi?, to ryzyko wzrasta do ok %. Je?li natomiast oboje rodzice maj? ten sam rodzaj choroby alergicznej (np. uczulenie na py?ki traw), to ryzyko wyst?pienia alergii u ich dziecka wynosi a? 50-80%. Cz?sto wydaje si? te?,?e nikt w rodzinie chorego nie jest alergikiem, ale kto? mo?e nim by? i o tym nie wiedzie?. Mo?na by? alergikiem nic o tym nie wiedz?c, gdy choroba jest albo bardzo dyskretna, albo w ogóle si? nie ujawni?a. Praktyczny wniosek, który wyp?ywa z tych informacji jest taki,?e je?li w naszej rodzinie s? alergicy, to niektóre objawy wyst?puj?ce u nas lub u naszych dzieci cz?sto mog? by? spowodowane alergi?. Je?li nikt w rodzinie nie jest alergikiem to nie wyklucza to alergii u nas. Co uczula? Czynnikami?rodowiskowymi sprzyjaj?cymi ujawnieniu si? istniej?cych predyspozycji do alergii dróg oddechowych s?: substancje uczulaj?ce czyli alergeny, czynniki zaka?ne, przede wszystkim wirusy zanieczyszczenie powietrza zewn?trznego i w pomieszczeniach (mieszkanie, miejsce pracy) Alergeny, które wywo?uj? reakcje alergiczne u cz?owieka s? substancjami zawartymi we wdychanym przez nas powietrzu (alergeny wziewne) lub w spo?ywanym pokarmie (alergeny pokarmowe). Tak?e niektóre leki mog? by? alergenami. Alergeny mog? uczula? sezonowo, to znaczy tylko w pewnych porach roku (np. py?ki traw, drzew, chwastów), lub z ró?nym nasileniem przez ca?y rok - np. sk?adniki kurzu domowego (roztocze, karaluchy), naskórek lub sier?? zwierz?t futerkowych. Inne alergeny, takie jak np. zarodniki grzybów ple?niowych, zale?nie od rodzaju warunków?rodowiskowych mog? by? alergenami sezonowymi lub ca?orocznymi.

2 Czynniki zaka?ne. Bakterie, grzyby a g?ównie wirusy s? czynnikami, które mog? sprzyja? uczuleniu. Infekcja dróg oddechowych, zwana popularnie przezi?bieniem, lub przewodu pokarmowego ujawniaj?ca si? jako biegunka mog? poprzez uszkodzenie i zmniejszenie szczelno?ci b?ony?luzowej u?atwi? wtargni?cie alergenów do organizmu i spowodowa? rozwój alergii. Infekcje s? te? czynnikiem, który mo?e wyzwoli? objawy alergii lub okresowo nasili? objawy alergii o niewielkim nasileniu, które s? zwykle bagatelizowane przez chorego lub jego opiekunów. Zanieczyszczenie powietrza zewn?trznego to przede wszystkim py?y i dymy przemys?owe, toksyczne gazy (tlenki azotu, w?gla i siarki), ozon, spaliny samochodowe, cz?steczki opon samochodowych, "kwa?ne deszcze", lotne substancje chemiczne (benzen, toluen, ksylen), metale (kadm, chrom, o?ów, rt??, nikiel, mied?). Zanieczyszczenia powietrza w pomieszczeniach, poza niektórymi substancjami wymienionymi wy?ej dostaj?cymi si? z zewn?trz, to g?ównie substancje drobnocz?steczkowe, radon, formaldehyd, w?ókna syntetyczne, aerozole, policykliczne w?glowodory, substancje organiczne. Jednym z najbardziej szkodliwych czynników, szczególnie dla dzieci, jest dym papierosowy. Substancje te mog? sprzyja? uczuleniu, nasila? objawy alergii poprzez dzia?anie dra?ni?ce lub wyzwala? objawy alergii. Czy choroby alergiczne s? cz?ste? Alergi? okre?lon? jako obecno?? przeciwcia? uczuleniowych przeciw alergenom (tak zwanej swoistej immunoglobuliny E - IgE) ma 25 do 50% ludzi! Oczywi?cie nie u wszystkich z nich wyst?puj? objawy alergii. Na pytanie: czy Ty lub Twoje dziecko ma aktualnie astm? oskrzelow? twierdz?co odpowie 2-12% ludzi. Ale je?li spytamy: czy Ty lub Twoje dziecko kiedykolwiek mia?o rozpoznan? astm? - to pozytywn? odpowied? us?yszymy a? od 5-38% pytanych. Cz?sto?? kataru alergicznego wynosi 8-34%. Powy?sze dane dotycz? oczywi?cie ró?nych krajów w ró?nych cz??ciach?wiata. U dzieci cz?sto?? astmy oskrzelowej wynosi 5-10%, kataru alergicznego - ok. 10% u m?odszych dzieci i ok % u nastolatków. Liczne badania wykazuj? wzrost cz?sto?ci chorób alergicznych w ci?gu ostatnich lat, co mo?e by? spowodowane zarówno lepszymi i?atwiej dost?pnymi metodami diagnostycznymi, wi?ksz??wiadomo?ci? istnienia tego problemu, jak i zwi?kszon? ekspozycj? na alergeny (wi?cej czasu sp?dzamy w pomieszczeniach zamkni?tych), chemizacj??ycia, bardziej ruchliwym trybem?ycia ("alergia post?puje wraz z wolno?ci?"), zapyleniem?rodowiska. Astma oskrzelowa Astma jest chorob? p?uc charakteryzuj?c? si? zw??eniem dolnych dróg oddechowych (a wi?c tchawicy i oskrzeli) ust?puj?cym (u niektórych chorych nieca?kowicie) spontanicznie albo pod wp?ywem leczenia, stanem zapalnym dróg oddechowych i zwi?kszon? wra?liwo?ci? dróg oddechowych na ró?ne bod?ce. Za zw??enie tchawicy, a przede wszystkim oskrzeli, odpowiedzialny jest skurcz mi??niówki oskrzeli, obrz?k b?ony?luzowej wy?cie?aj?cej oskrzela oraz zwi?kszona produkcja i zaleganie?luzu w drogach oddechowych. Typowymi objawami zw??enia dróg oddechowych w przebiegu astmy s?: kaszel,?wiszcz?cy oddech, duszno??, uczucie?ciskania w klatce piersiowej, odksztuszanie wydzieliny. Kaszel mo?e by? czasami jedynym objawem astmy. Wyst?powa? mo?e napadowo w okoliczno?ciach sprzyjaj?cych typowym,?atwym do zaobserwowania napadom astmatycznym lub mo?e mie? charakter przewlek?y.?wiszcz?cy oddech jest objawem zwracaj?cym uwag? g?ównie u niemowl?t i ma?ych dzieci. W tej grupie wiekowej cz??ciej ni? w pó?niejszym wieku za zw??enie dróg oddechowych mog? by? odpowiedzialne tak?e inne ni? astma choroby - wady wrodzone uk?adu oddechowego, ucisk z zewn?trz na tchawic? i oskrzela przez powi?kszone w?z?y ch?onne lub nieprawid?owo przebiegaj?ce naczynia krwiono?ne, cia?o obce (orzech, k?os), wrodzone choroby takie jak mukowiscydoza i inne. Dlatego wa?ne jest, aby niemowl?, które ma cz?sto objawy zw??enia oskrzeli by?o jak najwcze?niej przebadane przez lekarza. Zapalenie alergiczne jest to inny rodzaj zapalenia ni? spowodowany przez zaka?enie bakteriami lub wirusami. Astm? mo?na w uproszczeniu nazwa? przewlek?ym, alergicznym zapaleniem oskrzeli. Praktycznym wnioskiem wynikaj?cym z faktu,?e pod?o?em tego zapalenia jest najcz??ciej alergia, oraz?e ma ono charakter przewlek?y, jest konieczno?? d?ugotrwa?ego, cz?sto wieloletniego, leczenia przeciwzapalnego. Najwa?niejsz? cech? charakterystyczn? astmy oskrzelowej jest zwi?kszona wra?liwo?? dróg oddechowych na ró?ne bod?ce. Za ten stan nadwra?liwo?ci oskrzeli, czyli ich podwy?szonej gotowo?ci do skurczu, odpowiedzialne s? czynniki alergizuj?ce. Natomiast czynnikami wyzwalaj?cymi skurcz oskrzeli, czyli bezpo?rednio powoduj?cymi napady astmatyczne mog? by? zaka?enia dróg oddechowych, przewlek?e

3 zapalenie zatok przynosowych, ekspozycja na du?e st??enie alergenu (np. kontakt z kurzem, kotem, py?kami), wysi?ek fizyczny (najcz??ciej bieganie), zmiany pogody (temperatury, wilgotno?ci, ci?nienia), zanieczyszczenie powietrza (kontakt z dymem papierosowym!), stres emocjonalny. Znajomo?? tych czynników wyzwalaj?cych duszno?ci lub kaszel pozwala ich unika?, albo podejrzewa? istnienie astmy u osoby dotychczas nie zdiagnozowanej. Co powinno nasuwa? podejrzenie astmy oskrzelowej? Powtarzaj?ce si? napady kaszlu,?wiszcz?cego oddechu, duszno?ci: o w czasie zaka?e? dróg oddechowych, o w czasie lub po wysi?ku fizycznym, o po kontakcie z kurzem (odkurzanie), zwierz?tami, py?kami ro?lin itp., o po kontakcie z dymem papierosowym, ostrymi zapachami. Wyst?powanie powy?szych objawów: w nocy, szczególnie nad ranem, w rodzinie obci??onej alergi?, u osoby z innymi chorobami alergicznymi, z przewlek?ym ropnym katarem. Przewlek?y lub nawracaj?cy kaszel, przed?u?aj?cy si? kaszel po zaka?eniach dróg oddechowych. Przezi?bienie zawsze schodzi na oskrzela Katar alergiczny Wiadomo,?e "zwyk?y" katar zwany przezi?bieniem trwa oko?o 7-10 dni. Katar alergiczny trwa zwykle bardzo krótko - kilka godzin (np. po kontakcie z kotem) lub bardzo d?ugo - kilka albo kilkana?cie tygodni w przypadku uczulenia na py?ki ro?linne lub nawet ca?y rok np. przy uczuleniu na sk?adniki kurzu domowego. Wydzielina z nosa jest zwykle wodnista i obfita, ale mo?e by? te? sk?pa, a nos jest cz??ciowo lub ca?kowicie zatkany. Katarowi alergicznemu cz?sto towarzysz? napady kichania i sw?dzenie w nosie.?wi?d i przytkanie nosa powoduj?,?e chorzy cz?sto manipuluj? przy nosie staraj?c si? go udro?ni?, pocieraj? r?k? albo wykonuj? "udra?niaj?ce" grymasy twarzy. Je?li trwa to d?ugo mo?e wytworzy? si? poprzeczna bruzda na powierzchni nosa. Mo?e te? by? tendencja do krwawie? z nosa. Objawem przewlekaj?cego si? kataru s? cz?sto podkr??one oczy. Jest to spowodowane zastojem krwi, która nie odp?ywa przez obrz?kni?t??luzówk? nosa. Dziecko mo?e mie? przewlekle otwarte usta, gdy? ma utrudnione oddychanie przez nos. Mo?e to prowadzi? do wad zgryzu. Z nosem po??czone s? jamy powietrzne wy?cielone te??luzówk?, zwane zatokami obocznymi nosa. Na granicy nosa i gard?a uchodz? równie? przewody??cz?ce gard?o z uchem. Zatkanie tych po??cze? prowadzi do zastoju wydzieliny w zatokach albo w uchu, co mo?e spowodowa? jej zropienie. Objawia si? to nawracaj?cymi zapaleniami uszu lub upo?ledzeniem s?uchu zwi?zanym z zaleganiem p?ynu w uchu albo te? przewlek?ym, ropnym katarem. Tak wi?c te pozornie "nie alergiczne" objawy zaka?e? bakteryjnych mog? by? w istocie spowodowane alergi?. Katarowi alergicznemu cz?sto towarzyszy alergiczne zapalenie spojówek. Spojówki i bia?kówka s? przekrwione, oczy sw?dz? i?zawi?. Co powinno nasuwa? podejrzenie kataru alergicznego Katar utrzymuj?cy si? ponad dni Katar po??czony z?zawieniem, sw?dzeniem, zaczerwienieniem oczu Napady kichania Katar zwi?zany ze sw?dzeniem nosa (chory majstruje przy nosie) Katar nasilony w trakcie pobytu na dworze wiosn? lub latem Katar po kontakcie z kurzem lub zwierz?tami Katar po przezi?bieniu utrzymuje si? zwykle kilka tygodni Przewlek?e lub nawracaj?ce zapalenie zatok, przewlek?y ropny katar Nawracaj?ce zapalenie ucha?rodkowego, przewlek?e wysi?kowe zapalenie ucha?rodkowego Przewlek?e upo?ledzenie oddychania przez nos (otwarte usta, chrapanie w nocy)

4 Podkr??one oczy Je?li podejrzane objawy chorobowe wyst?puj? u Was lub u cz?onków Waszych rodzin najlepiej zasi?gn?? porady alergologa, aby nie przegapi? szansy na pomocne leczenie. Alergiczne zmiany skórne Najwi?kszym problemem jest tu tzw. atopowe zapalenie skóry (AZS), zwane te??wierzbi?czk?. Cz?sto wyst?puje ju? u niemowl?t, zwykle zaczyna si? w wieku powy?ej dwóch miesi?cy. Zmiany skórne mog? by? ograniczone lub bardzo rozleg?e. Na zmiany skórne mog? si? sk?ada? w ró?nych kombinacjach nast?puj?ce cechy: sucho?? i szorstko??, napi?ta skóra, zaczerwienienie, grudki, p?cherzyki. Zmiany te mog? ulec zaka?eniu przez bakterie lub wirusy i wtedy staj? si? s?cz?ce i tworz? si? strupy. Rozmieszczenie zmian jest zwykle uzale?nione od wieku. Bardzo charakterystyczn? cech? tej choroby, która powoduje,?e jest ona bardzo nieprzyjemna dla chorego, jest silny?wi?d skóry. Czynnikami uczulaj?cymi s? w AZS najcz??ciej produkty?ywno?ciowe, czasem te? alergeny wziewne. Za powstawanie AZS odpowiedzialne s? te? inne ni? alergia czynniki - sucho?? skóry, zaburzenia autonomicznego uk?adu nerwowego, czynniki psychiczne, sucho?? powietrza, ró?ne czynniki dra?ni?ce, stres, emocje oraz inne, dotychczas nie poznane. Chorzy musz? zdawa? sobie spraw?,?e choroba ta ma wiele wspó?istniej?cych przyczyn i?e ró?ne z nich w ró?nym stopniu mog? by? odpowiedzialne za objawy chorobowe. Zwykle przecenia si? udzia? alergii w tej chorobie. Inn? chorob? alergiczn? skóry jest pokrzywka, która charakteryzuje si? nag?ym pocz?tkiem - tworz? si? bia?awe b?ble, skóra dooko?a nich jest czerwona i nieco obrz?kni?ta i towarzyszy temu silny?wi?d. Czasem mog? te? towarzyszy? jej obrz?ki g??bszych warstw skóry, cz?sto powiek i warg, rzadziej bardzo niebezpieczne obrz?ki krtani. Pokrzywka alergiczna jest najcz??ciej wywo?ywana przez pokarmy i leki, rzadziej przez bezpo?redni kontakt z sier?ci? zwierz?cia lub traw?. Niestety, w wielu przypadkach nie udaje si? zidentyfikowa? czynnika uczulaj?cego. Istniej? równie? inne przyczyny pokrzywki np. zimno, przegrzanie, wysi?ek, nas?onecznienie, zaka?enia. Co powinno nasuwa? podejrzenie,?e zmiany skórne mog? mie? pod?o?e alergiczne? Sw?dz?ce zmiany skórne utrzymuj?ce si? lub nawracaj?ce przynajmniej 6 miesi?cy Zmiany skórne w nast?puj?cych miejscach: zgi?cia?okciowe, za kolanami, na kostkach, na nadgarstkach, pod po?ladkami, wokó? szyi, uszu lub oczu Zmiany pojawiaj? si? lub nasilaj? po: 1. spo?yciu pewnych pokarmów 2. po kontakcie ze zwierz?tami 3. w trakcie lub po wykonywaniu czynno?ci zwi?zanych z prac? zawodow? U osoby cierpi?cej na choroby alergiczne skóry (szczególnie na AZS) jest du?e (50-80 %) prawdopodobie?stwo wyst?pienia kataru alergicznego lub astmy oskrzelowej. Dlatego osoby takie powinny by? pod sta?ym nadzorem alergologa. Alergie pokarmowe Alergiczne objawy chorobowe wyst?puj?ce po spo?yciu pokarmów mog? dotyczy? ca?ego organizmu (tzw. wstrz?s alergiczny), skóry (pokrzywka, AZS, obrz?k), uk?adu oddechowego (astma, katar) oraz uk?adu pokarmowego. Je?li mówimy o reakcjach na pokarmy, to zwykle nadu?ywa si? tu terminu "alergia".

5 Znaczna cz??? niekorzystnych reakcji na pokarm jest spowodowana dzia?aniem toksycznym (truj?cym) pokarmu. Niektóre trucizny mog? w sposób naturalny wyst?powa? w pokarmach (np. w surowych ziemniakach solanina powoduj?ca bóle g?owy, depresje i zaburzenia?o??dkowo-jelitowe albo aflatoksyny w kukurydzy, orzechach i mi?sie powoduj?ce uszkodzenie w?troby). Truciznami mog? by? te? zanieczyszczenia i?rodki dodawane do?ywno?ci w trakcie jej obróbki. Cz??? reakcji spowodowana jest nietolerancj? pokarmu np. brakiem u niektórych ludzi enzymów potrzebnych do strawienia i przyswojenia danego sk?adnika pokarmu (zmniejszona ilo?? enzymu trawi?cego cukier zawarty w mleku powoduje po spo?yciu mleka md?o?ci, wzd?cia i bóle brzucha, biegunk?). Cz??? reakcji na pokarmy spowodowana jest zawartymi w nich substancjami, które s? takie same, jak te wydzielane u cz?owieka w trakcie reakcji alergicznych (histamina) lub o podobnym dzia?aniu (tyramina). Zawiera je?ywno?? poddana fermentacji (sery, napoje alkoholowe), konserwy rybne, tu?czyk, makrela, suszona kie?basa. Uwa?a si?,?e niektóre pokarmy mog? te? powodowa? uwalnianie histaminy z komórek cz?owieka (tzw. komórek tucznych) - bia?ko, jaja, truskawki, pomidory, czekolada, cytrusy, ryby, skorupiaki, wieprzowina. Dopóki nie udowodni si? wi?c dok?adnego mechanizmu, w jaki pokarm dzia?a na cz?owieka, lepiej mówi? o niekorzystnej reakcji na pokarm. Termin ten obejmuje zarówno prawdziw? alergi?, jak i reakcje toksyczne oraz nietolerancj? pokarmow?. Objawy ze strony przewodu pokarmowego na spo?ywane pokarmy s? liczne i mog? dotyczy? wszystkich jego cz??ci - od jamy ustnej do odbytu. Rodzaj objawów zale?y od wieku. U niemowl?t uczulonych lub nie toleruj?cych bia?ka mleka krowiego mo?na stwierdzi? kolki, wymioty, biegunk? (czasem z krwi?). Ponadto mo?e wyst?pi? AZS, objawy nawracaj?cego zw??enia oskrzeli (?wisty), katar, pokrzywka, rzadko wstrz?s. Niemowl?ta i dzieci najcz??ciej uczulaj?: bia?ko jaja, mleko, ryby, orzeszki ziemne, soja, pszenica. U starszych i doros?ych, szczególnie tych uczulonych na py?ki ro?linne, cz?sto wyst?puj? objawy ze strony jamy ustnej i gard?a przy bezpo?rednim kontakcie z pokarmem -?wi?d i pieczenie, wysypka, b?ble, obrz?k warg. Najcz??ciej powoduj? je warzywa i owoce. Ewentualne powi?zanie spo?ywania pewnych pokarmów z wyst?powaniem niespecyficznych objawów takich jak nadpobudliwo??, trudno?ci w nauce, zaburzenia zachowania u dzieci, jest natomiast ci?gle bardzo kontrowersyjne i dalekie od pe?nego wyja?nienia. szczegó?owych informacji o poradni udziela: NZOZ Rodzina ul. Ko?ciuszki Kamienna Góra lub