Materiały seminaryjne. Euro na zdrowie

Transkrypt

1 Materiały seminaryjne Euro na zdrowie Przygotowanie sektora ochrony zdrowia do pozyskiwania środków finansowych z Unii Europejskiej w latach Opracował Zespół Kancelarii Doradztwa Gospodarczego Cieślak & Kordasiewicz Rafał Cieślak Jan Kordasiewicz Jarosław Rękawek Małgorzata Nejfeld Karolina Paulewicz-Bazała Karolina Wechman Radosław Kanarek 1

2 Spis treści Wstęp Program szkolenia Jak ubiegać się o fundusze kompendium wiedzy Czym są Fundusze Europejskie w latach Fundusze Strukturalne w latach a Fundusze Europejskie w latach podobieństwa i różnice Rodzaje dokumentów programowych w procesie wdrażania funduszy europejskich Możliwości wykorzystania dokumentów krajowych w procesie pozyskiwania funduszy europejskich Prawo funduszy europejskich w latach Co to jest Narodowa Strategia Spójności i Programy Operacyjne? System wdrażania funduszy europejskich - rola i zakres poszczególnych instytucji Czym jest projekt? Zarządzanie projektem Podejścia w zarządzaniu projektami Etapy realizacji projektu Środowisko projektu Cykl życia projektu metoda zarządzania projektem Planowanie projektu Jak ubiegać się o fundusze europejskie Od problemu do wniosku Sposób wyboru projektów Reguły pisania dobrego wniosku o dofinansowanie projektu, czyli jak pisać by uzyskać dofinansowanie Pytania pomocne podczas wypełniania wniosku o dofinansowanie Programy i fundusze na lata w odniesieniu do sektora ochrony zdrowia Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Program Operacyjny Kapitał Ludzki Regionalne Programy Operacyjne Regionalny Program Operacyjny Województwa Dolnośląskiego

3 3.2.2 Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-Pomorskiego Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubuskiego Regionalny Program Operacyjny Województwa Łódzkiego Regionalny Program Operacyjny Województwa Małopolskiego Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego Regionalny Program Operacyjny Województwa Opolskiego Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego Regionalny Program Operacyjny Województwa Pomorskiego Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego Regionalny Program Operacyjny Województwa Świętokrzyskiego Regionalny Program Operacyjny Województwa Warmińsko-Mazurskiego Regionalny Program Operacyjny Województwa Wielkopolskiego Regionalny Program Operacyjny Województwa Zachodniopomorskiego Dodatkowe źródła finansowania projektów w zakresie ochrony zdrowia Szwajcarsko - Polski Program Współpracy (SPPW) Europejska Współpraca Terytorialna Szwajcarsko-Polski Program Współpracy Europejska Współpraca Terytorialna Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Projekty z zakresu ochrony zdrowia zrealizowane z Funduszy Europejskich w poprzednim okresie programowania Gdzie szukać informacji o możliwościach finansowania przedsięwzięć z środków UE

4 Wstęp Cykl seminariów szkoleniowych Euro na zdrowie przygotowanie sektora ochrony zdrowia do pozyskiwania środków finansowych z Unii Europejskiej w latach , powstał w związku z dużymi możliwościami otrzymania dotacji z UE na realizację zadań inwestycyjnych i szkoleniowych w zakresie ochrony zdrowia. Celem realizowanego Projektu szkoleniowego jest przekazanie uczestnikom kompletnej wiedzy na temat możliwości dofinansowania projektów oraz przygotowanie ich do samodzielnego sporządzenia dokumentacji aplikacyjnej w zakresie przedsięwzięć związanych z ochroną zdrowia. Infrastruktura społeczna, a w szczególności infrastruktura ochrony zdrowia, jest podstawowym elementem wpływającym na jakość życia mieszkańców, dlatego powinna być odpowiednio rozwinięta, dostosowana do ich potrzeb oraz spełniająca standardy Unii Europejskiej. Jakość i dostępność infrastruktury służącej ochronie zdrowia i życia pozostaje niewystarczająca w stosunku do potrzeb. Opieka zdrowotna wymaga nowoczesnej infrastruktury, pozwalającej zarówno należycie zadbać o zdrowie i życie osób aktywnych na rynku pracy, jak i zapewniającej opiekę starszym i przewlekle chorym. Szeroko rozumiana ochrona zdrowia i życia jest kluczowym elementem przy tworzeniu potencjału społeczno-gospodarczego kraju i poszczególnych regionów. Sytuacja sektora ochrony zdrowia w Polsce jest trudna. Najistotniejsze problemy to przede wszystkim ograniczony dostęp do świadczeń zdrowotnych, brak standardów usług w ochronie zdrowia, brak katalogu świadczeń przysługujących pacjentom ze środków publicznych oraz warunków ich udzielania, niedostateczna promocja zdrowia. Dlatego też należy podejmować i prowadzić odpowiednie działania zmierzające do poprawy warunków bezpieczeństwa zdrowotnego Polaków. Takie możliwości stwarzają fundusze Unii Europejskiej na lata , w ramach których przewidziano wsparcie na projekty zmierzające do poprawy sytuacji w różnych obszarach sektora ochrony zdrowia. W niniejszym opracowaniu znajdą Państwo szczegółowe informacje ułatwiające poruszanie się po programach pomocowych UE. Opracowanie obejmuje przede wszystkim źródła finansowania pochodzące z funduszy strukturalnych UE w okresie programowania , w tym w szczególności Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki oraz Regionalnych Programów Operacyjnych. Materiały szkoleniowe zostały opracowane przez pracowników Kancelarii Doradztwa Gospodarczego Cieślak & Kordasiewicz, w oparciu o dokumenty programowe w zakresie pozyskiwania środków pomocowych z UE. Mamy nadzieję, że tak obszerny pakiet materiałów pozwoli na ugruntowanie wiadomości zdobytych podczas zajęć warsztatowych i wykładów, a także w istotny sposób przyczyni się do pogłębienia Państwa wiedzy w zakresie wykorzystywania instrumentów finansowych Unii Europejskiej. Życzymy Państwu, aby wiedza i umiejętności nabyte w trakcie seminarium szkoleniowego Euro na zdrowie okazały się przydatne w Państwa pracy zawodowej i zaowocowały pozyskaniem dofinansowania na realizację licznych i ciekawych projektów. Zespół Kancelarii Doradztwa Gospodarczego Cieślak & Kordasiewicz 4

5 Dzień 1 1. Program szkolenia Program szkolenia Zakres tematyczny Rejestracja uczestników, Kawa I. Podstawowe informacje nt. funduszy europejskich w Polsce na lata II. Możliwości finansowania przedsięwzięć inwestycyjnych i szkoleniowych w zakresie ochrony zdrowia w ramach funduszy strukturalnych UE w latach Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Podstawowe informacje o programie Typy projektów i potencjalnych beneficjentów Ogólne zasady oceny i wyboru projektów Podstawowe obowiązki beneficjenta: zamówienia publiczne, wniosek o płatność, sprawozdawczość, trwałość projektu 2. Program Operacyjny Kapitał Ludzki Podstawowe informacje o programie Opracowanie kompleksowych programów zdrowotnych Doskonalenie zawodowe kadr medycznych Podniesienie jakości zarządzania w ochrony zdrowia 3. Regionalne Programy Operacyjne Przerwa kawowa III. Pozostałe formy finansowania projektów w zakresie ochrony zdrowia 1. Szwajcarsko-Polski Program Współpracy 2. Europejska Współpraca Terytorialna 3. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka IV. Partnerstwo publiczno-prywatne V. Środki pożyczkowe i kredytowe umożliwiające realizację projektu Obiad VI. Zasady przygotowania dokumentacji aplikacyjnej z uwzględnieniem specyfiki RPO/ POIiŚ/ PO KL 1. Koncepcja projektu 2. Wniosek o dofinansowanie 3. Analiza kosztów i korzyści 4. Harmonogram realizacji projektu Przerwa kawowa Cd. Zasady przygotowania dokumentacji aplikacyjnej z uwzględnieniem specyfiki RPO/ POIiŚ/ PO KL 5. Kosztorys projektu 6. Studium wykonalności 7. Dokumentacja środowiskowa 8. Dokumentacja techniczna Kolacja (dla osób nocujących) 5

6 Dzień 2 Program szkolenia Zakres tematyczny Śniadanie (dla osób nocujących) Zasady przygotowania dokumentacji aplikacyjnej Przerwa kawowa Praca w grupach nad dokumentacją aplikacyjną Obiad Praca w grupach nad dokumentacją aplikacyjną cd Przerwa kawowa Praca w grupach nad dokumentacją aplikacyjną cd Wręczenie certyfikatów uczestnictwa 6

7 2. Jak ubiegać się o fundusze kompendium wiedzy Jak ubiegać się o fundusze kompendium wiedzy - to część materiałów szkoleniowych, która ma na celu przede wszystkim przybliżyć Państwu tematykę związaną z zasadami pozyskiwania funduszy europejskich w Polsce w latach Rozdział ten zawiera informacje związane z ubieganiem się o środki europejskie, jak i praktyczne porady i wskazówki dla potencjalnych beneficjentów, dotyczące sporządzania dokumentów aplikacyjnych, planowania poszczególnych elementów projektu oraz informacje -w jaki sposób należy nim zarządzać, a także gdzie szukać informacji o ogłaszanych konkursach. Chcemy także zachęcić Państwa do zapoznania się ze zmianami, jakie pojawiły się w latach w systemie zarządzania i wydatkowania funduszy europejskich w odniesieniu do pierwszego okresu programowania, jaki przypadł na lata Informacje te pozwolą na uchwycenie powstałych różnic oraz przyczynią się do poznania usprawnień i ułatwień jakie zostały wprowadzone przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego dla sprawniejszego pozyskiwania i wydatkowania środków pochodzących z funduszy europejskich Czym są Fundusze Europejskie w latach Aby móc skutecznie pozyskiwać środki z funduszy europejskich w latach , należy poznać podstawy ich systemu funkcjonowania, skąd pochodzą środki, jakim podlegają zasadom oraz przepisom prawa wspólnotowego i krajowego. Czym są tak naprawdę Fundusze Europejskie w latach ? Są to środki finansowe Unii Europejskiej przekazywane do wspólnego unijnego budżetu przez państwa członkowskie, które pochodzą z trzech podstawowych źródeł: 1. Ceł pobieranych od towarów importowanych z państw, które nie są członkami Unii Europejskiej. 2. Dochodów z podatku VAT. 3. Środków uzależnionych od dochodu narodowego każdego z państw członkowskich (około 0,73 proc. Produktu Narodowego Brutto (PNB) trafia do budżetu Unii) i jest to największe źródło środków finansowych Unii Europejskiej. Ze struktury źródeł funduszy europejskich widać więc, że są to tak naprawdę nasze pieniądze i tak należy je postrzegać w całym systemie ich dystrybucji, wydatkowania i rozliczania. Obecnie Fundusze Europejskie, podobnie zresztą jak to było w latach poprzednich, podlegają odpowiednim zasadom polityki regionalnej Unii Europejskiej, których poznanie ułatwi nam zrozumienie skomplikowanego systemu ich przyznawania i wydatkowania. Należą do nich przede wszystkim: 1. Zasada partnerstwa, która polega na tym, że w każdym etapie realizacji programów operacyjnych powinni uczestniczyć wszyscy zainteresowani partnerzy społeczni. Wymaga to współpracy pomiędzy Komisją Europejską, a odpowiednimi władzami publicznymi na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym (tj. gminami, powiatami i województwami), a także współpracy z partnerami gospodarczymi i społecznymi. 2. Zasada dodatkowości (współfinansowania, uzupełnienia) oznacza, że fundusze Unii Europejskiej powinny jedynie uzupełniać środki finansowe poszczególnych państw członkowskich, a nie je zastępować. Fundusze europejskie, które nie powinny wypierać i zastępować działań na szczeblu krajowym czy regionalnym, lecz je wzbogacać i wzmacniać. Dlatego, zgodnie z tą zasadą, wysokość dofinansowania w ramach programów operacyjnych, a w konsekwencji poszczególnych projektów, nie może wynosić 100% ze środków funduszy europejskich. 7

8 3. Zasada subsydiarności, która oznacza, że wszelkie działania powinny być podejmowane samodzielnie oraz na możliwie najniższym szczeblu zarządzania. 4. Zasada koncentracji polega na ograniczeniu wsparcia z środków funduszy europejskich jedynie do tych typów działań, które mają podstawowe znaczenie dla kraju czy regionu. Wsparciem objęte są bowiem tylko te regiony i działania, które znajdują się w najtrudniejszej sytuacji. Koncentracja środków na określonym typie problemów do rozwiązania umożliwi uzyskanie zakładanych efektów i precyzyjnie określonych celów. 5. Zasada programowania oznacza, że instytucje Unii Europejskiej kontrolują i monitorują wykorzystanie środków i zapewniają, by proces ten był zgodny z ogólnymi politykami wspólnotowymi i szczegółowymi wytycznymi Komisji Europejskiej. Zgodnie z tą zasadą możliwość wykorzystania przyznanych środków przebiegać może tylko i wyłącznie na podstawie uzgodnionych procedur, programów i realizacji regionalnych strategii rozwoju. 6. Zasada koordynacji reguluje działanie funduszy europejskich. Jej celem jest dążenie do skupiania działań i środków polityki regionalnej na priorytetach, które mają podstawowe znaczenie dla spójności społeczno-gospodarczej Unii Europejskiej. Przejawem tej zasady są działania zmierzające do przeznaczenia środków na ograniczoną liczbę, wyselekcjonowanych regionów, dotkniętych najpoważniejszymi problemami na podstawie odpowiednio dobranych kryteriów. Klasycznym przykładem tej zasady jest realizowany w obecnym okresie Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej. Warto podkreślić, że środki z funduszy europejskich, które można uzyskać na dofinansowanie projektów w latach nie pochodzą w całości ze środków Unii Europejskiej (maksymalnie 85%) zgodnie z zasadą dodatkowości. Pozostała część finansowana jest ze środków krajowych pochodzących z budżetu państwa, ze środków jednostek samorządu terytorialnego lub jest to wkład prywatny. 2.2 Fundusze Strukturalne w latach a Fundusze Europejskie w latach podobieństwa i różnice System wdrażania funduszy strukturalnych przyjęty na potrzeby wykorzystania środków z lat uległ w obecnej perspektywie finansowej znaczącym zmianom, przy zachowaniu pewnych podobieństw. Procedury, dokumenty, a także zasady jakimi rządzą się obecnie fundusze europejskie w pewnej części są również kontynuacją doświadczeń z lat Dlatego też, przedstawiamy poniżej zestawienie najważniejszych różnic oraz podobieństw pomiędzy tymi systemami, tak by mogli Państwo wykorzystać swoje doświadczenia z lat ubiegłych przy realizacji obecnych projektów, a także by poznać nowe zasady regulujące kwestie funduszy europejskich. 8

9 Zakres I okres programowania lata II okres programowania lata Opis / Charakterystyka Dokumenty regulujące kwestie wdrażania i wydatkowania funduszy strukturalnych/europejskich (rozporządzenia UE, strategie, Plany, Programy) 1. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1260/1999 z dnia 21 czerwca 1999 r. wprowadzające ogólne przepisy dotyczące Funduszy strukturalnych 2. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1164/1994 ustanawiające Fundusz Spójności z dnia 16 maja 1994 r. z późniejszymi zmianami 3. Strategia wykorzystania Funduszu Spójności na lata Narodowy Plan Rozwoju 5. Podstawy Wsparcia Wspólnoty 6. Programy Operacyjne 7. Uzupełnienia programów 1. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/ Rozporządzenie Rady (WE) nr 1084/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające Fundusz Spójności 3. Strategiczne Wytyczne Wspólnoty dla Spójności 4. Strategia Rozwoju Kraju Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (Narodowa Strategia Spójności NSS) 6. Programy Operacyjne 7. Szczegółowe opisy priorytetów programów W związku z nowym okresem programowania pojawiły się nowe rozporządzenia regulujące kwestie związane z Europejskim Funduszem Społecznym, Europejskim Funduszem Rozwoju Regionalnego oraz Funduszem Spójności. Ponadto stworzone została Narodowa Strategia Spójności, będąca podstawą do realizacji Programów Operacyjnych oraz Regionalnych Programów Operacyjnych. Zgodnie z zasadą programowania dalej pozostały Programy Operacyjne, na podstawie których możliwe jest wydatkowanie środków, niemniej miejsce Sektorowych Programów Operacyjnych i ZPORRu i ich Uzupełnień zastąpiły Programy Operacyjne wraz z Szczegółowym Opisem Priorytetów. Nazwy i rodzaje Programów 1. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR) 2. Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw (SPO WKP) 3. Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich (SPO Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO) 2. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka IG) (PO 3. Program Operacyjny Kapitał Ludzki (PO KL) 4. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ) 5. Program W okresie programowania pojawiły się nowe nazwy Programów Operacyjnych, które w pewnej części są kontynuacją programów z lat , tj. kontynuacją SPO WKP jest Program Innowacyjna Gospodarka, kontynuacją SPO RZL jest program Kapitał Ludzki, Ponadto Programami 9

10 RZL) 4. Sektorowy Program Operacyjny Transport (SPOT) 5. Program Operacyjny Pomoc Techniczna (PO PT) 6. Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich (SPO ROL) 7. Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb (SPO Ryby) 8. Inicjatywy Wspólnotowe INTERREG IIIA, B i C Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej (PO RPW) 6. Program Operacyjny Pomoc Techniczna (PO PT) 7. Europejska Współpraca Terytorialna: Programy transgraniczne: Program Polska Brandenburgia Program Polska Meklemburgia Pomorze Przednie / Brandenburgia Program Polska Saksonia, Program Polska Słowacja Program Polska Czechy, Program Polska Litwa Program Południowy Bałtyk / South Baltic Programy transnarodowe: Program Region Morza Bałtyckiego oraz Program Europa Środkowa Programy międzyregionalne: INTERREG IV C, ESPON INTERACT II, URBACT Operacyjnymi zostały Programy, które w latach były Inicjatywami Wspólnotowymi, np. Program Polska Brandenburgia Program Polska Meklemburgia Pomorze Przednie / Brandenburgia Program Polska Saksonia, Program Polska Słowacja Program Polska Czechy, Program Polska Litwa Program Południowy Bałtyk / South Baltic. Niemniej najistotniejsza różnica polega na decentralizacji w zarządzaniu w przypadku Regionalnego Programu Operacyjnego. W latach programem, który był wdrażany przez Samorządy Województw był ZPORR, w realizacji którego Zarząd Województwa dokonywał jedynie naboru i wyboru projektów, natomiast za realizację Programu, jak i umów zawartych z beneficjentami był odpowiedzialny Wojewoda. Obecnie Zarządy Województw pełnią funkcję Instytucji Zarządzającej w przypadku Regionalnych Programów Operacyjnych, za realizację których w pełni odpowiadają. Podstawa prawna do funkcjonowania funduszy strukturalnych /europejskich w Polsce Ustawa o Narodowym Planie Rozwoju Ustawa o zasadach prowadzenia polityki rozwoju W okresie sprawy związane z systemem wyboru projektów ich realizacji i rozliczania reguluje bardzo czytelna i przejrzysta ustawa o zasadach prowadzenia polityki rozwoju. Sposób przekazywania dofinansowania Beneficjentom Refundacja poniesionych wydatków jedyny sposób Refundacja lub zaliczkowanie (dotacja rozwojowa) w zależności od Programu Operacyjnego W okresie wprowadzono uelastycznienie jeśli chodzi o kwestie związane z przekazywaniem 10

11 Okres wydatkowania środków przyznanych Polsce w ramach funduszy strukturalnych /europejskich nie dotyczy beneficjentów Zasada n+2 Zasada n+3 dla lat Zasada n+2 dla lat dofinansowania. Decyzję w tej kwestii podejmuje Instytucja Zarządzająca. Przykładem daleko posuniętych zmian w tym zakresie jest Program Operacyjny Kapitał Ludzki, gdzie finansowanie projektów odbywa się na zasadzie dotacji rozwojowej przekazywanej Beneficjentowi po zawarciu umowy o dofinansowanie projektu, na rachunek bankowy, z którego ponosi on wydatki w trakcie realizacji projektu, a następnie rozlicza się z przekazanej transzy dotacji za pomocą wniosku o płatność. W latach środki przekazane Polsce w danym roku można było wydatkować zgodnie z zasadą n+2 przez dwa kolejne lata np. środki zaplanowane na rok 2006 były wydatkowane do czerwca 2008 r. ( = 2008). W latach obowiązują dwie zasady n+3 oraz n+2, w zależności od etapu okresu programowania. Zasady te nie dotyczą bezpośrednio Beneficjentów, ponieważ dokumentem określającym terminy realizacji projektu jest umowa o dofinansowanie projektu. Sposób finansowania Programów ukierunkowanych na pomoc sektorom rolnictwa i rybołówstwa Finansowanie Sektorowych Programów Operacyjnych Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich i Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb ze środków funduszy strukturalnych Fundusz Wspólnej Polityki Rolnej (poza Narodową Strategią Spójności) W latach Programy związane ze wsparciem sektora rolniczego, jak i rybołówstwa są kontynuowane, niemniej nie wchodzą w skład Programów Operacyjnych Narodowej Strategii Spójności, a finansowane są z Funduszu Wspólnej Polityki Rolnej. Poziom dofinansowania (udział środków strukturalnych/europejskich) w dofinansowaniu projektów Poziom dofinansowania max. 75% Poziom dofinansowania max. 85% W latach maksymalny poziom dofinansowania jest wyższy niż w latach o 10% i wynosi 85%, niemniej w latach mają zastosowanie bardziej rygorystyczne wytyczne np. w przypadku projektów generujących dochód co powoduje, że faktyczne dofinansowanie tych 11

12 projektów może być znacznie niższe. Sposób finansowania Programów Operacyjnych Wielofunduszowość Jednofunduszowość Jeden program jeden fundusz Obecnie panuje zasada jednofunduszowości, tzn. każdy Program Operacyjny jest finansowany z jednego funduszu, wyjątek stanowi PO Infrastruktura i Środowisko, który jest finansowany z EFRR-u i Funduszu Spójności. Niemniej w latach Programem wielofunduszowym był ZPORR, który był finansowany z EFRR-u (I, III i IV priorytet) oraz EFS-u (II priorytet). Cross-financing (możliwość finansowania części wydatków ponoszonych w trakcie realizacji projektu z różnych funduszy instrument elastyczności) Brak tego instrumentu Możliwość skorzystania z tego instrumentu podczas planowania projektu i następnie jego realizacji. W latach przy realizacji projektów przy określaniu kosztów kwalifikowanych kierowano się funduszem jaki finansował dany Program. Nie było możliwe np. finansowanie szkoleń przy realizacji projektu informatycznego w ramach działania 1.5 SPO- WKP. Obecnie jest taka możliwość by finansować do 10% (wyjątki 15%) kosztów projektu z katalogu wydatków zarezerwowanych dla EFS-u przy realizacji projektu w ramach EFRR-u i odwrotnie. Zasady dotyczące kwalifikowalności wydatków Kwalifikowalność wydatków EFS i EFRR dot. wszystkich programów Każdy Program ma swoją odrębną kwalifikowalność wydatków W latach była określona kwalifikowalność wydatków w odniesieniu do danego funduszu. Obecnie każdy Program Operacyjny ma swoją określoną przez Instytucję Zarządzającą kwalifikowalność wydatków w zależności od specyfiki programu. Sposób zarządzania Programami Operacyjnymi Centralne zarządzanie Programami Operacyjnymi Decentralizacja w realizacji (częściowo) W latach wszystkie programy były zarządzane centralnie przez poszczególne ministerstwa. I tak np. ZPORR był zarządzany przez MRR, SPO ROL przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, SPO Transport przez Ministerstwo Infrastruktury. Obecnie przyjęto model w którym MRR odpowiada za wszystkie Programy Operacyjne z wyjątkiem Regionalnych Programów Operacyjnych, w których rolę 12

13 Instytucji Zarządzającej pełni Zarząd Województwa. Ale nawet w modelu MRR pełni rolę Instytucji Koordynującej. Przyjęcie takiego rozwiązania pozwoliło na skuteczne zarządzanie całą pomocą jaka została przyznana Polsce w latach , a MRR w przypadku np. Programu kapitał Ludzki poszło na daleko posunięte rozwiązania ułatwiające wnioskowanie i realizację projektów. Ilość funduszy finansujących programy 4 fundusze finansujące Sektorowe Programy Operacyjne i ZPORR (EFRR, EFS, Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej Finansowy Instrument Sterowania Rybołówstwem) + Fundusz Spójności 2 fundusze finansujące Programy Operacyjne (EFRR i EFS + Fundusz Spójności) W latach ograniczona została liczba funduszy, które finansują Programy Operacyjne do 2 + Fundusz Spójności. Tym bardziej, że kwestie rolnictwa i rybołówstwa finansuje obecnie Fundusz Wspólnej Polityki Rolnej. Procedury Procedury silnie zbiurokratyzowane (umowy, wnioski o dofinansowanie, wniosek o płatność załącznik do rozporządzeń) Wprowadzenie szeregu uproszczeń Ograniczona liczba załączników Dokumentacja konkursowa nowość Elastyczność umów, procedur, np. brak kopii faktur PO KL załączanych do wniosku o płatność Procedury obowiązujące w latach zostały w dalekim stopniu uproszczone. Umowy są elastyczne, opracowane do specyfiki każdego Programu, nie są załącznikiem do rozporządzania MGiP jak to było w roku Ponadto wprowadzona została dokumentacja konkursowa w niesamowity sposób ułatwiająca aplikowanie o środki. Informacje dotyczące funduszy są obecnie powszechnie dostępne, a w przypadku niektórych PO, tak jak, np. w przypadku Kapitału Ludzkiego usprawniony został sposób rozliczania ponoszonych wydatków. Zrezygnowano obecnie z sprawozdań okresowych, końcowych itd., a ich zadanie przejęły wnioski o płatność, które zawierają część sprawozdawczą. Specyfika realizowanych obecnie Programów i ich model zarządzania spowodowały, że każdy Program, a w ramach Programu nawet różne działania i poddzaiłąnia rządzą się własnymi prawami co powoduje pojawianie się bardzo dużej ilości wytycznych oraz różnic pomiędzy programami. 13

14 Sposób wyboru projektów Projekty wybierane w drodze konkursu wyłącznie! Projekty systemowe, konkursowe, indywidualne Zgodnie z ustawą o zasadach prowadzenia polityki rozwoju możliwe jest w latach projekty wybierane do dofinansowania są na 3 sposoby, w zależności od decyzji Instytucji Zarządzającej. Dotychczas było to niemożliwe. Niemniej przyjęcie obecnie takiego rozwiązania jest prawidłowe ponieważ w przypadku niektórych działań np. PO Kapitał Ludzki nie ma innych instytucji, które np. walczą z bezrobociem jak WUP wraz z PUP. Dlatego też pomoc na ten cel skierowana jest tylko i wyłącznie dla tych instytucji. Ponadto tworzone są obecnie listy projektów kluczowych (indywidualne), które z uwagi na np. wysoką wartość bądź znaczenie dla kraju nie przechodzą czasochłonnej ścieżki wyboru projektu, tylko są realizowane z pominięciem drogi konkursowej. 2.3 Rodzaje dokumentów programowych w procesie wdrażania funduszy europejskich Dokumenty na szczeblu wspólnotowym są to wszelkiego rodzaju strategie rozwoju, takie jak np.: Strategia Lizbońska, które stawiają przed Unią Europejską długookresowe cele związane z poszczególnymi dziedzinami życia społeczno-gospodarczego. Do dokumentów wspólnotowych zalicza się także dyrektywy i rozporządzenia Wspólnoty regulujące m.in. obszary wsparcia funduszy europejskich. Dokumenty wspólnotowe charakteryzują się znacznym stopniem ogólności, dlatego też służą przede wszystkim jako podstawa do dalszych prac na niższych szczeblach programowania. Dokumenty krajowe są to dokumenty, które m.in. regulują wydatkowanie funduszy europejskich na szczeblu krajowym; wśród tych dokumentów należy wymienić w szczególności programy operacyjne. Dokumenty krajowe to także ustawy, które wpływają na sposób realizacji projektu współfinansowanego z funduszy publicznych. Dokumenty krajowe pozwalają na określenie ram, w jakich można realizować projekt korzystający z dofinansowania, chodzi tu głównie o typy projektów, grupy docelowe, rodzaje potencjalnych projektodawców czy rodzaje kosztów podlegających dofinansowaniu. Dokumenty regionalne i lokalne są to dokumenty, które określają priorytety rozwoju obszaru, na którym będzie realizowany projekt. Wśród nich można wymienić strategie rozwoju województw, powiatów i gmin czy regionalne strategie dotyczące rozwoju dziedzin życia społeczno-gospodarczego, szczególnie ważnych dla danego obszaru. Dokumenty regionalne i lokalne są bardzo istotne w procesie planowania projektu. Dotyczą one obszarów, na których będzie realizowany projekt i pokazują problemy z jakimi boryka się najbliższe otoczenie projektu. Wśród podstawowych dokumentów na poziomie krajowym należy wymienić: Programy Operacyjne (PO) dokumenty, które są podstawą wdrażania poszczególnych strategii rozwoju danej dziedziny życia; każdy program koncentruje się na określonej dziedzinie życia społeczno-gospodarczego; zawierają informacje o priorytetach, w ramach których można realizować projekty współfinansowane z środków UE. Wytyczne to jedyny dokument spośród tu wymienionych, który nie stanowi prawa; nie ma ani formy ustawy ani rozporządzenia, a jednak jest jednym z istotniejszych w procesie planowania projektu; 14

15 przybliża zasady, w ramach których można ubiegać się o dofinansowanie; precyzuje zasady składania wniosku o dofinansowanie, sposób jego oceniania oraz realizacji projektu. 2.4 Możliwości wykorzystania dokumentów krajowych w procesie pozyskiwania funduszy europejskich Na poziomie opracowywania koncepcji projektu dokumenty krajowe można wykorzystać do: zidentyfikowania obszarów wsparcia programy operacyjne określają jakie działania mogą być finansowane z funduszy europejskich, zidentyfikowania możliwości aplikowania w dokumentach programowych znajdują się informacje jakie instytucje mogą starać się o dofinansowanie i jakie kryteria należy spełniać, aby otrzymać wsparcie, zidentyfikowania potencjalnych grup beneficjentów dzięki dokumentom programowym można określić, które grupy osób zostały uznane za szczególnie priorytetowe i wymagają pomocy; pomoże to określić do kogo należy adresować projekt. Na poziomie opracowywania wniosku o dofinansowanie projektu, dokumenty krajowe można wykorzystać do: poznania specyficznego słownictwa dokumenty programowe wykorzystują fachowe nazewnictwo związane z daną dziedziną, uzasadnienia potrzeby realizacji projektu u podstaw przygotowania dokumentów programowych leży gruntowna analiza sytuacji; podobnie jak u podstaw przygotowywanego projektu powinna leżeć gruntowna analiza sytuacji grup potencjalnych odbiorców projektu; dokumenty programowe można zatem wykorzystać w trakcie przygotowywania założeń oraz analiz projektowych, potwierdzenia zgodności projektu z zapisami dokumentów będących podstawą udzielania dofinansowania projekt musi być zgodny z zapisami dokumentów programowych; należy wykazać, że pomysł na projekt wpisuje się w cele określone na poziomie tych dokumentów; należy udowodnić także, że działania, koszty, a także grupa docelowa projektu są zgodne z zapisami tych dokumentów. Na etapie opracowywania koncepcji projektu dokumenty regionalne można wykorzystać do: zidentyfikowania obszarów wsparcia ważnych z punktu widzenia obszaru, na jakim będzie realizowany projekt, zidentyfikowania potencjalnych grup beneficjentów dzięki dokumentom programowym można określić, które grupy osób zostały uznane za szczególnie priorytetowe w regionie i wymagają wsparcia; pomoże to również określić do kogo można adresować projekt i na ile odbiorcy projektu są ważni także w działaniach samego regionu. Na etapie przygotowywania wniosku o dofinansowanie projektu, dokumenty regionalne można wykorzystać do: uzasadnienia potrzeby realizacji projektu u podstaw przygotowania dokumentów regionalnych leży gruntowna analiza sytuacji, z której wynika potrzeba wsparcia określonych dziedzin życia gospodarczego i społecznego; tak samo u podstaw przygotowywanego projektu powinna leżeć gruntowna analiza sytuacji grup potencjalnych odbiorców; można więc wykorzystać dokumenty programowe, do podpatrzenia jak taka analiza powinna wyglądać i na jaki podstawach powinna się opierać, potwierdzenia zgodności projektu z zapisami dokumentów będących podstawą udzielania dofinansowania w przypadku, gdy zasięg projektu jest regionalny, potencjalny beneficjent stara się o dofinansowanie na poziomie regionu, projekt musi być zgodny z zapisami dokumentów regionalnych; a zatem należy pokazać jak pomysł wpisuje się w cele określone na poziomie tych dokumentów. 2.5 Prawo funduszy europejskich w latach

16 Środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej przekazywane są na podstawie szeregu aktów prawnych zarówno wspólnotowych, jak i krajowych. Najpopularniejsza klasyfikacja, jaka obecnie funkcjonuje w systemie funduszy europejskich dzieli akty prawne na: Akty prawne Unii Europejskiej, tj. rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej, mające ogólne zastosowanie na całym obszarze Wspólnoty. Regulacje krajowe, do których zaliczane są ustawy, rozporządzenia, a także wytyczne Instytucji Zarządzających wydawane na podstawie art. 35 ust. 3 pkt. 4 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju; ze względu na charakter, akty prawne krajowe, można podzielić na: a) ogólne, Schemat 1 Akty prawne UE b) horyzontalne (wytyczne Ministra Rozwoju Regionalnego dotyczące funduszy europejskich w Polsce), c) szczegółowe - w odniesieniu do konkretnego programu operacyjnego, d) konkretne, np. mające zastosowanie w przypadku realizacji projektów w partnerstwie publiczno prywatnym. Akty prawne dotyczące funduszy europejskich Akty prawne Unii Europejskiej Akty prawne krajowe Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego Rozporządzenia Rady Unii Europejskiej Ustawy Rozporządzenia Wytyczne Źródło: opracowanie własne Tabela 1 Wykaz aktów prawnych obowiązujących w latach Rodzaj Charakter Nazwa aktu Akty prawne Unii Europejskiej ogólny Rozporządzenie (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1783/1999 Rozporządzenie (WE) nr 1081/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady a dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1784/

17 Rozporządzenie (WE) nr 1082/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie europejskiego ugrupowania współpracy terytorialnej (EUWT Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999 Rozporządzenie Rady (WE) nr 1084/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające Fundusz Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) 1164/94 Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U.06. nr 227, poz z późn. zm.), ogólny Ustawa z dnia 8 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2006 r., nr 249 poz. 1832), Ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2005 r., nr 249, poz z późn. zm.), Ustawa z dnia 29 stycznia 2004.r Prawo zamówień publicznych (Dz.U.07. nr 223, poz tekst jednolity) Wytyczne w zakresie procedury odwoławczej dla wszystkich programów operacyjnych Wytyczne dotyczące dokonywania przeglądu i renegocjacji z Komisją Europejską programów operacyjnych w ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata Akty prawne krajowe Wytyczne Ministra Rozwoju Regionalnego w zakresie programowania działań dotyczących mieszkalnictwa Wytyczne w zakresie jednolitego systemu zarządzania i monitorowania projektów indywidualnych, zgodnych z art. 28 ust. 1 Ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju horyzontalny Wytyczne w zakresie korzystania z pomocy technicznej Wytyczne w zakresie warunków certyfikacji oraz przygotowania prognoz wniosków o płatność do Komisji Europejskiej w Programach Operacyjnych w ramach NSRO na lata Wytyczne w zakresie postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko dla przedsięwzięć współfinansowanych z krajowych lub regionalnych programów operacyjnych Wytyczne w zakresie sprawozdawczości Wytyczne w zakresie wybranych zagadnień związanych z przygotowaniem projektów inwestycyjnych, w tym projektów generujących dochód Wytyczne w zakresie sposobu postępowania w razie wykrycia nieprawidłowości w wykorzystaniu funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności w okresie programowania

18 Wytyczne w zakresie warunków gromadzenia i przekazywania danych w formie elektronicznej Wytyczne w zakresie informacji i promocji Wytyczne dotyczące komitetów monitorujących Wytyczne w zakresie ewaluacji programów operacyjnych na lata Wytyczne w zakresie szczegółowego opisu priorytetów programu operacyjnego Wytyczne w zakresie procesu kontroli w ramach obowiązków Instytucji Zarządzającej Programem Operacyjnym Wytyczne w zakresie sprawozdawczości Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ), Wytyczne w zakresie kwalifikowania wydatków w ramach PO IiŚ Wytyczne w zakresie kontroli realizacji PO IiŚ Wytyczne w zakresie kwalifikowania wydatków w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Wytyczne w zakresie wdrażania projektów innowacyjnych i współpracy ponadnarodowej w ramach PO KL Wytyczne w zakresie kwalifikowania wydatków w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, Wytyczne w zakresie procesu kontroli dla Instytucji Pośredniczących i Wdrażających dla PO IG szczegółowy Wytyczne dotyczące kwalifikowania wydatków i projektów w ramach programów współpracy transgranicznej Europejskiej Współpracy Terytorialnej realizowanych z udziałem Polski w latach Wytyczne dotyczące informowania o nieprawidłowościach finansowych ramach Programów Europejskiej Współpracy Terytorialnej dla Kontrolerów z art. 16 Rozporządzenia WE nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1783/1999 (Dz.Urz. UE L 210 z r.) oraz Wspólnych Sekretariatów Technicznych Wytyczne w zakresie Kontroli pierwszego stopnia w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska Republika Słowacka Wytyczne w zakresie Kontroli pierwszego stopnia w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Południowy Bałtyk Wytyczne w zakresie sprawozdawczości w ramach PO RPW Wytyczne w zakresie kwalifikowalności wydatków w ramach PO RPW konkretny, np. mające zastosowanie w przypadku ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym (Dz.U z późn. zm.) 18

19 realizacji projektów w partnerstwie publiczno prywatnym Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U z późn. zm.) Źródło: opracowanie własne System prawny funduszy europejskich, zgodnie z zasadą, że jedyną stałą rzeczą w organizacji jest zmiana, podlega ciągłej ewolucji. Dlatego też, na każdym etapie realizacji projektu (od planowania do zakończenia) należy go systematycznie monitorować, tak by móc sprawnie się do niego dostosować i bezbłędnie reagować na dokonywane zmiany. 2.6 Co to jest Narodowa Strategia Spójności i Programy Operacyjne? W obecnym okresie programowania Polska stanęła przed wyzwaniem wykorzystania przyznanych funduszy europejskich. Doświadczenia z lat , a także dużo większe środki, jakie zostały przewidziane dla Polski powodują, że z jednej strony możliwość pozyskania środków europejskich na sfinansowanie przedsięwzięć może być łatwiejsza, z drugiej strony natomiast ograniczenia prawne oraz długotrwałe procedury powodują, że istnieje groźba niewykorzystania środków w maksymalnym stopniu. W celu efektywnego wykorzystania przyznanych Polsce na lata funduszy europejskich powstała Narodowa Strategia Spójności (NSS), która jest podstawowym dokumentem strategicznym określającym priorytety i obszary wykorzystania oraz system wdrażania funduszy europejskich, do których zaliczamy: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejski Fundusz Społeczny (EFS) oraz Fundusz Spójności. Celem strategicznym Narodowej Strategii Spójności jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki polskiej opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Cel ten ma być osiągnięty poprzez realizację celów szczegółowych, takich jak: 1. Poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów partnerstwa. 2. Poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej. 3. Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski. 4. Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług. 5. Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej. 6. Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich. Określone powyżej cele będą realizowane za pomocą programów (tzw. programów operacyjnych), zarządzanych przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, programów regionalnych (16 regionalnych programów operacyjnych), zarządzanych przez Zarządy poszczególnych Województw. Wykaz Programów Operacyjnych oraz Regionalnych Programów Operacyjnych wchodzących w skład Narodowej Strategii Spójności wraz z wysokością środków przewidzianych na dany program zawiera poniższa tabela: 19

20 Tabela 2. Programy Operacyjne w latach Lp. Nazwa Programu Nazwa Funduszu jaki finansuje Program Wysokość środków UE przewidzianych na Program [w euro] % alokacji Program Infrastruktura i Środowisko Program Innowacyjna Gospodarka Program Kapitał Ludzki 16 programów regionalnych Program Rozwój Polski Wschodniej Program Pomoc Techniczna Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego i Fundusz Spójności Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Społeczny Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego 27,9 mld 41,9 8,3 mld 12,4 9,7 mld 14,6 16,6 mld 24,9 2,3 mld 3,4 0,5 mld 0,8 0,7 mld 0,9 Krajowa rezerwa wykonania 1,1 Źródło: opracowanie własne Szczegółowy opis Programów znajduje się w dalszej części niniejszego opracowania. Łączna kwota środków zaangażowanych w realizację Narodowej Strategii Spójności w latach wyniesie około 85,6 mld euro, z czego: 67,3 mld euro będzie pochodziło z budżetu UE, 11,9 mld euro z krajowych środków publicznych (w tym ok. 5,93 mld euro z budżetu państwa), ok. 6,4 mld euro zostanie zaangażowanych ze strony podmiotów prywatnych. 2.7 System wdrażania funduszy europejskich - rola i zakres poszczególnych instytucji W systemie organizacyjnym funduszy europejskich wyróżnia się trzy główne poziomy: Koordynacja instytucje koordynujące i monitorujące Zarządzanie instytucje zarządzające Wdrażanie instytucje pośredniczące i instytucje pośredniczące II stopnia (jeżeli występują). 20