Sztuka gotycka. Zaprawdę, rzeczy widzialne są obrazami niewidzialnych. M. Grabowski - NPDN PROTOTO

Transkrypt

1 Sztuka gotycka Zaprawdę, rzeczy widzialne są obrazami niewidzialnych 1

2 Nazwa "gotyk" została użyta po raz pierwszy w połowie XV wieku przez L.B. Albertiego. Było to pejoratywne określenie opisujące wytwory kultury uważanej za prymitywną i barbarzyńską. Negatywną ocenę stylu gotyckiego potwierdził Giorgio Vasari w XVI w. Styl ostrołukowy 2

3 Dynamiczny rozwój miast spowodował powstanie warstwy mieszczańskiej. Dlatego w dobie sztuki gotyckiej istniały trzy centra kulturowe: Dwory (przede wszystkim królewskie, kultura dworska, trubadurzy itd..), Miasta (własna kulturowość, rozwój rzemiosła, misteria teatralne, materializm), Katedry (filozofia, muzyka i iluminatorstwo). 3

4 Religia - MISTYCYZM Rosnąca żarliwość religijna doprowadziła do powstania mistycyzmu. Dzięki któremu zrodziła się idea wypraw krzyżowych i budowania wysokich katedr. Szczególną cześć oddawano Marii, której przedstawienia dominowały w sztuce gotyckiej. Wzrasta zainteresowanie śmiercią i przemijaniem. Sztuka religijna stała się trochę bliższa człowiekowi, przedstawienia bardziej świeckie. 4

5 Działalność zakonów : 1. Zakon monastyczny poza miastem (Benedyktyni, Cystersi) 2. Zakon rycerski zakonnicy mogą walczyć (Krzyżacy) 3. Zakon żebraczy wyjście do ludu, kaznodziejstwo (Franciszkanie) 5

6 Architektura sakralna Była ucieleśnieniem idei średniowiecznej. Budynki miały być widoczne z daleka, górować nad resztą miasta, były świadectwem potęgi miasta, stąd zaangażowanie ludu. Główne cechy: strzelistość, wertykalizm, elementy dekoracyjne. To właśnie sprawiało że wielkie katedry stawały się ekspresyjne i odmaterializowane. Bryła: lekka, rozczłonkowana, żywa. 6

7 7

8 Architektura sakralna Konstrukcja: Zamiast łuków półkolistych, łuki ostre - zmniejszona siła odporu Nowe sklepienie krzyżowo-żebrowe, o wiele lżejsze Filary pogrubione służkami (mocniejsze) Łuki przyporowe (na zewnątrz) Wydłużone prezbiterium Obejście (ambit) z wieńcem kaplic staje się jedną przestrzenią Różnorodność sklepień 8

9 Architektura Konstrukcja i dekoracja w jednym: -Wimperga (trójkątna wieżyczka nad oknem lub portalem) - Rozeta - okrągłe okno wypełnione witrażem i ornamentem maswerkowym umieszczone nad głównym portalem kościoła, 9

10 Maswerk: geometryczny wzór architektoniczny odkuty z kamienia lub zrobiony z cegieł, używany do wypełnienia górnej części gotyckiego okna, przeźrocza, rozety itp. Występuje także jako dekoracja ścian, murów, Taki element jest nazywany ślepym maswerkiem. Pierwszy maswerk pojawił się w kaplicach katedry Notre Dame w Reims. 10

11 Architektura -Sterczyny, pinakle lub fiale -wieżyczki np.. na łukach przyporowych. -Na szczytach pinakli znajduje się czubek tzw. kwiaton 11

12 12

13 Symbolika katedry: FASADA stanowiła bogatą, pouczającą i symboliczną opowieść.kościół zastępował nie tylko Niebo, był też zwierciadłem całego świata boskiego i ludzkiego, zwierciadłem Boga, przyrody i historii. Program dekoracyjny wielkiej katedry miał za zadanie ująć całokształt spraw życia ludzkiego w całości i powiązać ją z czasem ujętym w rytm roku kościelnego (cykle kalendarza-dwanaście znaków zodiaku, symboliczne ujęcie życia w dwunastu miesiącach roku oraz dwanaście wyobrażeń człowieka pracującego w różnych okresach cyklu rocznego; przykład-w Saint Denis sierpień to postać człowieka młócącego zboże). W portalach, na tympanonach, w witrażach widzimy świętych, personifikacje, proroków, etc. 13

14 Bóg jest światłem witraże ( wpadajace przez nie światło wypełniało wnętrze mistycznym blaskiem) Katedra jako obraz mistycyzmu - dążenie do bezpośredniego uczuciowego i intelektualnego kontaktu z Bogiem. Kościół gotycki swą wielkością stanowi dominantę w panoramie miast i tym samym stanowi o miejscu religii, Boga w życiu ówczesnego człowieka 14

15 Podział gotyku we Francji: WCZESNY (CHÓR ST. DENIS, SENS, NOYON, LAON, PARYŻ) PROMIENISTY - RAYONNANT (REIMS, AMIENS, BEAUVAIS, BOURGES) GOTYK PŁOMIENISTY - FLAMBOYANT (SAINTE CHAPELLE PARYŻ, ROUEN WIEŻA, CHARTRE - SWIEŻA, SYSTEMY KONSTRUKCYJNE, KTÓRE STOSOWANO W GOTYKU TO: SYSTEM BAZYLIKOWY WYMAGA STOSOWANIA JAKIEJŚ FORMY PRZYPÓR DLA FILARÓW NAWY GŁÓWNEJ NP. ŁUKÓW ODPORNYCH I WIEŻY SIŁ W MIEJSCACH WĘZŁÓW KONSTRUKCYJNYCH SYSTEM HALOWY TRZY LUB PIĘĆ NAW O TAKIEJ SAMEJ LUB ZBLIŻONEJ WYSOKOŚCI NAWZAJEM SIĘ PODPIERA 15

16 OPACTWO SAINT-DENIS (ŚW. DIONIZEGO) - ZNAK ŚWIECKIEJ POTĘGI OPATA - BRAMA TRIUMFALNA I ZAMEK - NAWIĄZANIE DO KAROLIŃSKIEGO WESTWERKU POTĘGA FRANCJI, - BOGATE ZDOBNICTWO - MIEJSCE POCHÓWKÓW KRÓLÓW FRANCJI 16

17 NOWY TYP ARCHITEKTA - MISTRZ CECHOWY - UZNAWANO W NIM TWÓRCZEGO ARTYSTĘ, WILHELM Z SENS - OKAZYWANO MU NIEWSPÓŁMIERNIE POŻAR KATEDRY W WIĘCEJ SZACUNKU NIŻ W WIEKACH CANTERBURY UBIEGŁYCH, - WYBÓR WILHELMA Z - CORAZ MNIEJ ANONIMOWY, ROŚNIE SENS WIARA W INDYWIDUALNĄ WARTOŚĆ - SIŁA PRZKONYWANIA I JEDNOSTKI, - GENEZA LOŻY MASOŃSKIEJ DYPLOMACJA MISTRZA DOPROWADZA DO DECYZJI O ROZBIÓRCE I BUDOWIE NOWEJ KATEDRY - WYKONAŁ PLANY, ZASTOSOWAŁ NOWE MASZYNY 17

18 1178- Wilhelm spada z rusztowania a jego dzieło kontynuuje Wilhelm Anglik powstaje chór wschodni oraz transept( od strony pd. Kaplica św. Anzelma, dalej kaplica św. Trójcy i kaplica Korony ) Istnieje późnoromański korpus zburzenie i budowa nowego korpusu, trwają prace przy 2 transepcie budowa wielkiej wieży 1832 dodano wieże północną 18

19 19

20 Katedra w Chartres 20

21 Architektura - Francja 3 / 3 21

22 Katedra Notre-Dame - PARYŻ kościół pięcionawowy z krótką nawą krzyżową(z krótkim transeptem), dość długim prezbiterium i podwójnym obejściem na półkolu. W drugiej połowie XIII wieku usunięto kapliczki i wybudowano pięć dużych kaplic. Całą szerokość fasady zajmują trzy portale, z czego środkowy jest najszerszy. Wyrzeźbiono na nim scenę Sądu Ostatecznego. Zamiast kolumienek (jak to było w stylu romańskim) na cokołach lub wspornikach ustawiono figury zwieńczone baldachimami. Dokładne przyjrzenie się fasadzie środkowego portalu od razu odkrywa jej asymetryczność: lewy portal, poświęcony Matce Boskiej, pochodzi z ok roku i przedstawia w reliefach sceny z jej życia, m.in.: genealogię Maryi, Zwiastowanie, Boże Narodzenie, Zaśnięcie i Zmartwychwstanie. 22

23 23

24 Katedra Notre-Dame w Paryżu, Francja 24

25 zbudowana w latach katedra Katedra w Reims w Reims. Zaprojektował ją Jean d'orbais. Trójnawowa bazylika z potrójną nawą poprzeczną i krótkim, pięcionawowym prezbiterium zamknięta jest w części wschodniej obejściem, do którego przylega pięć kaplic. Część wschodnia została ukończona już w 1241 r. Całe wnętrze (wraz z głębokością środkowej kaplicy) długość 141,0 m a wysokość trójkondygnacyjnej nawy głównej osiąga 38,0 m. Wnętrze silnie akcentują linie pionowe. Żebra sklepienia schodzą poprzez pas triforium na półkoliste kolumny. Otwory okienne obejścia i kaplic wzbogacono jednymi z pierwszych maswerków. Katedra słynie z witraży i bogatej, rzeźbiarskiej kompozycji fasady. 25

26 26

27 27

28 Architektura -Anglia Architekturę angielskiego gotyku cechowały przede wszystkim inne sklepienia i rozwiązania architektoniczne Sklepienie gwieździste Sklepienie palmowe Sklepienie sieciowe Sklepienie kryształowe 28

29 Architektura -Włochy Cały M. Grabowski był pokryty - NPDN freskami PROTOTO 29

30 Architektura -Włochy Santa Croce, Florencja Kościół franciszkański Świętego Krzyża (Santa Croce) z typową włoską ( na terenach Toskanii) fasadą zrobioną z dwóch różnych kamieni, układające się w geometryczne wzory. W środku dalej (co jest bardzo typowe dla Włoszech) układ kościoła wczesnochrześcijańskiego, niskiego, nie sklepionego, podłużnego. 30

31 Architektura -Włochy Katedra w Mediolanie 1 / 2 31

32 Architektura -Włochy Katedra w Mediolanie 2 / 2 32

33 Ratusz: Symbol potęgi miasta Związki z budownictwem obronnym Wieża symbol suwerennej władzy miejskiej Dzwony i zegar wyposażenie wież 33

34 Wieża miejsce prezentowania treści politycznych, przez godła miejskiej i królewskie. Wieża stanowiła demonstrację zwierzchnictwa wójta nad miastem 34

35 WIEŻA SYMBOL: potęgi miasta i bogactwa, mieszkańców, wolnej gminy miejskiej sprawiedliwości, władzy, historii, czasu, obronności, ambicje stołeczności miasta. 35

36 Ratusz krakowski Rathaus dom rady Pierwsza wzmianka o krakowskim ratuszu 1316 r. Budynek kamienny o kształcie prostokąta o wymiarach 30 x 10m Budowla dwukondygnacyjna Pomieszczenia rady i sądu oraz hala targowa Nie było we wnętrzu kaplicy Matthias Gerung, 1536 r. 36

37 Gmerki 1414 r. koniec prac budowlanych, sprowadzono mistrza Jana z Torunia Z 1444 r. pochodzi zestaw znaków kamieniarskich gmerków, rodzaj podpisu kamieniarzy, który wykonano z okazji końca prac. 37

38 Gerichtslaube czyli zadaszona trybunę sądową zlokalizowaną w południowej części budynku, z której odczytywano artykuły prawa miejskiego, ogłaszano dekrety burmistrza i rady. Forma architektoniczna czerpała swoje wzorce z budynków municypalnych w północnej Italii. Forma baldachimu miała podnieść duchowe znaczenie tych, którzy na nim stali. 38

39 Ratusz nie był pierwszym budynkiem na Rynku (miano to przysługuje Domowi Kupców). Początkowo w lokowanym kilkakrotnie w XIII w. Wrocławiu zapewne nie był potrzebny specjalny budynek dla pięcioosobowej rady miejskiej oraz jedenastoosobowej ławy, które w przeciwieństwie do dziedzicznego wójta posiadała tylko ograniczone kompetencje. Radę wybrano prawdopodobnie po raz pierwszy w Altes Rathaus (Stary Ratusz), po raz pierwszy wzmiankowana w roku Kamienica ta znajdowała się we wschodniej pierzei Rynku, naprzeciw stanowiącego niegdyś plac sądowy południowo-wschodniego jego narożnika. Zapewne był to jeden z pierwszych murowanych domów w Rynku, w którym rada wynajmowała izbę na posiedzenia [ Najstarsza część Ratusza powstała, jak wnioskuje się ze źródeł pisanych, do roku 1299, kiedy to wypłacono wynagrodzenie budowniczym Martinusowi i Albericusowi (Marcinowi i Alberykowi) oraz zanotowano wpłatę za jednorazowe wynajęcie budynku sukiennikom. 39

40 Palazzo Publico w Sienie: Przykład włoskiego gotyku 1297 r. początek budowy Niższe partie wykonano z kamienia ( trawertyn), wyższe z cegieł. W latach przy pałacu zbudowano dzwonnicę - Torre del Mangia. 40

41 Architektura Katedra w Pradze, Czechy (św.wita) 41

42 Rzeźba Cechy: -najczęściej przedstawienia Matki Boskiej, (świętych rzadziej). -Sarkofagi z baldachimem (samodzielne budowle kamienne) dla książąt i królów. -Celem artysty jest pokazanie życia wewnętrznego człowieka -Fantastyka (maszkarony, potwory) -Możemy podzielić ją na: 1. XII/XIII rzeźba najbardziej klasyczna 2. XIV/XV dramatyzm, brzydota 3. XV Piękne Madonny 42

43 Katedra Chartres, Francja Po raz pierwszy kolumny figury 43

44 Hermann i Regelinda Ekkehard i Uta 44

45 Rzeźba Renesans około 1200 Powrót do tradycji antycznych Chrzcielnica z Liège -Mikołaj z Verdum, uspokoił przedstawienia, portal katedry Notre Dame -Mistrz Figur Antycznych (który swymi rzeźbami nawiązywał do Grecji i Rzymu), udekorował min. portal katedry w Reims 45

46 Rzeźba - Portal Notre Dame 46

47 - Portal katedry w Reims 47

48 Rzeźba -Katedra w Bembergu Jeździec Bamberski 48

49 Rzeźba -Katedra w Magdeburgu Panny Mądre i Panny Głupie 49

50 Rzeźba -Rzeźba dewocyjna nie przedstawia scen z Biblii a legendy, wyjęte sceny, tracące sens, rzeźby ruchome, teatralizacja krucyfiksu (np.. Wychudzone oczodoły). -Pieta z Lubiąża - Styl około

51 Rzeźba -Piękna Madonna Maria z dzieciątkiem (Maria zawsze ma koronę, dzieciątko zawsze jest nagie), postać bardzo smukła, wygląda jak laleczka, z bardzo wysokim czołem -Madonna z Wrocławia -Madonna z Krużlowej 51

52 Rzeźba -Piękna Madonna z Torunia -Szaty układają się kaskadowo -Elegancja -Dworskość 52

53 Rzeźba -Ukrzyżowany Chrystus w XV znów jest dumny, elegancki, dworski -Dominują nastawy ołtarzowe -Gotyk łamany realizm mieszczański, rezygnacja z idealizmu dworskiego - Do Krakowa przyjeżdża Wit Stwosz 53

54 Rzeźba -Ołtarz Mariacki, Wit Stwosz Wniebowzięcie Marii Noli me tangere Nie dotykaj mnie, nie żałuj, Jezus do Marii 54

55 Rzeźba -Nagrobek Kazimierza Jagiellończyka, Wit Stwosz 55

56 Malarstwo gotyckie Gotyk linearny ( ) Francja Dueceno Rzym, Toskania Gotyk włoski ( ) okres trecento Gotyk międzynarodowy ( ). Sztuka staje się bardziej świecka Rola rzemieślników cechowych potrzeba sztuki populistycznej Rola szkół katedralnych i uniwersytetów Naturalizm mający korzenie w scholastycznym sposobie myślenia 56

57 Celem malarstwa wciąż była indoktrynacja ludu i przekazywanie treści religijnych Klientami malarzy zaczynają być władcy i ich dwory ( serwitorzy) Giotto di Bondone właściwie Angiolo di Bondone, zdrobniale Angiolotto. Do najważniejszych jego dzieł należą: freski w kaplicy Scrovegnich w Padwie, w kościele Santa Croce we Florencji i w bazylice św. Franciszka w Asyżu. 57

58 Freski w kaplicy Scrovegnich w Padwie 58

59 Kaplica jest jednonawowa, sklepiona beczkowo, zakończona prezbiterium o sklepieniu żebrowym. Ściany są gładkie, a wszelkie zdobienia zostały wykonane malarsko. Stworzone pędzlem listwy, gzymsy, ramy naśladują do złudzenia rzeczywiste, wykreślając przy tym misterny, lecz bardzo przejrzysty system podziałów geometrycznych, w którym jak wykazała precyzyjna analiza pomiarowa dokonano szeregu niezauważalnych okiem korektur optycznych (M. Skubiszewska, Malarstwo Italii w latach ) Malowidła zawierają także elementy iluzji: na arkadzie, prowadzącej do prezbiterium, artysta namalował dwie puste kapliczki z lampami, stwarzające wrażenie głębi, a powyżej dwie konstrukcje architektoniczne, które z kolei wyglądają, jakby odstawały od powierzchni muru i wychodziły przed nią. 59

60 Charakterystyka: Zbliżenie do natury, aby dostrzec Boga Pełne narracji, idealizuje kształty Wprowadza elementy z życia codziennego Uwypukla tematy związane z życiem i śmiercią Chrystusa Fresk Giotto nakładał temperą barwniki na suchy tynk, co pozwalało na późniejsze nanoszenie poprawek 60

61 Cenno di Pempo - Cimabue Mozaiści: Jacobo Torrici i Pietro Cavallini ( Rzym) Procesyjne krucyfiksy, gdzie na bocznych rozszerzeniach belki pionowej przedstawiano sceny biblijne Szkoła toskańska Chrystus na krzyżu z zamkniętymi oczami Wpływy bizantyjskie 61

62 Duecento Wpływy filozofii franciszkańskiej Możliwość pokazania uczuć Malarze korzystają z mecenatu ( okres rozwoju miast państw oraz prosperity kupców i bankierów) Madonna autorstwa Duccio de Buoninegna ( 1285 r.) Kościół Santa Maria Novella 62

63 Giotto di Bondone ( ) 1. Przedstawiciel szkoły florenckiej i stylu trencento 2. Inicjator malarstwa nowożytnego 3. Cykle obrazów dla kościoła w Asyżu. 4. Zagospodarowanie przestrzeni na obrazie perspektywa przestrzenna o różnych punktach widzenia, rola architektury i natury Hołd prostego człowieka 63

64 Św. Franciszek Figury przestają być płaskie Nabierają przestrzennych kształtów Owalne twarze Gest i ruch bliski człowiekowi Pokazanie stopniowe kolorów Następcy Giotta: Taddeo Gaddi czy Andrea de Firenze. 64

65 Asyż Jasełka w Greccio Stygmatyzacja św. Franciszka 65

66 Simone Martini ( ), Maesta, Siena idealizacja Maryi 66

67 Ambrogio Lorenzetti wraz z bratem Pietro tworzyli pod wpływem dzieł Giotta. Byli pierwszymi artystami ze Sieny, którzy nawiązywali do realistycznych przedstawień tego florenckiego malarza. Wspólnie stworzyli freski w Palazzo Publico. W swoich eksperymentach z trzecim wymiarem zwiastowali już sztukę renesansu. Ambrogiemu przypisuje się dwa małe obrazy przedstawiające pierwsze w sztuce europejskiej pejzaże. 67

68 Miasto pod dobrymi rządami 68

69 69

70 Symboliczne przedstawienie ideałów, o których należy pamiętać przy rządzeniu miastem rodzaj napomnienia dla członków Rady Dziewięciu: 70

71 71