P o ls k i Seria teleskopów PowerSeeker INSTRUKCJA OBSŁUGI

Transkrypt

1 Polski Seria teleskopów PowerSeeker INSTRUKCJA OBSŁUGI PowerSeeker 60EQ # PowerSeeker 70EQ # PowerSeeker 80EQ # PowerSeeker 114EQ # PowerSeeker 127EQ # 21049

2 Spis treści Wstęp... 3 MontaŜ... 6 Rozkładanie statywu... 6 Mocowanie montaŝu paralaktycznego... 7 Mocowanie pręta przeciwwagi... 7 MontaŜ przewodów powolnego ruchu... 8 Mocowanie tubusu teleskopu... 8 Zamocowanie nasadki kątowej i okularów (refraktor)... 9 Zamocowanie okularu w teleskopie Newtonowskim... 9 Instalacja celownika Ukierunkowanie celownika MontaŜ soczewki Barlowa Ręczne poruszanie teleskopem Balansowanie montaŝu rektasencji Balansowanie mocowania deklinacji Regulacja montaŝu paralaktycznego Regulacja montaŝu w pionie Podstawy obsługi teleskopu...13 Kierunek obrazu Ogniskowanie Obliczamy powiększenie Określamy pole widzenia Ogólne wskazówki dotyczące prowadzenia obserwacji Podstawy astronomii...16 Układ współrzędnych astronomicznych Ruch gwazd Polar Alignment with the Latitude Scale Pointing at Polaris Finding the North Celestial Pole Polar Alignment in the Southern Hemisphere Finding the South Celestial Pole (SCP) Aligning the Setting Circles Napęd Obserwacja nieba...24 Obserwacja księŝyca Obserwacja planet Obserwacja słońca Obserwacja głębokiego nieba Warunki obserwacji Astrofotografia...27 Short Exposure Prime Focus Photography Piggyback Photography Planetary & Lunar Photography with Special Imagers CCD Imaging for Deep Sky Objects Terrestrial Photography Konserwacja teleskopu...28 Dbałość o optykę Kolimacja teleskopu Newtonowskiego Akcesoria opcjonalne...31 Specyfikacja techniczna teleskopu

3 Wstęp Gratulujemy Państwu zakupu teleskopu PowerSeeker! Seria teleskopów PowerSeeker wyprodukowana została w kilku róŝnych modelach, a poniŝsza instrukcja opisuje 5 z nich, mocowanych na niemieckim montaŝu paralaktycznym mm refraktor, 70mm refraktor, 80mm refraktor, 114mm Newtonowski i 127mm Newtonowski. Teleskopy linii PowerSeeker wyprodukowano z najwyŝszej jakości surowców, co zapewnia im doskonałą stabilność i trwałość. Wszystkie te cechy tworzą instrument, który dostarczy Państwu radości na całe Ŝycie, wymagając przy tym minimalnych czynności konserwacyjnych. Niniejszy teleskop został zaprojektowany na potrzeby wyjątkowej oferty dla osób po raz pierwszy kupujących tego rodzaju przyrząd. Seria AstroMaster to przenośny design o niewielkich rozmiarach i duŝych moŝliwościach optycznych, które zachwycą kaŝdego uŝytkownika, wkraczającego w świat astronomii amatorskiej. Na teleskopy PowerSeeker udziela się ograniczonej dwuletniej gwarancji. BliŜszych informacji prosimy szukać na stronie internetowej Niektóre cechy teleskopów AstroMaster to: Wykonanie wszystkich elementów optycznych teleskopu ze szkła powlekanego dla uzyskania wyraźnego, ostrego obrazu. Sprawne działanie, stabilny montaŝ paralaktyczny z kołami ustawień połoŝenia w obu osiach. Zmontowany fabrycznie stalowy statyw z nogami o rozstawie 1,25'' zapewnia stabilne ustawienie. Szybka i łatwa konfiguracja, nie wymagająca dodatkowych narzędzi. Płyta CD-ROM z oprogramowaniem The Sky Level 1 do nauki nieba, pozwalającym oglądać i drukować mapy nieba. Wszystkie modele nadają się do prowadzenia obserwacji naziemnej i astronomicznej, zostały równieŝ wyposaŝone w standardowe akcesoria potrzebne do tego celu. Przed udaniem się w podróŝ po Wszechświecie warto poświęcić czas na dokładne zapoznanie się z niniejszą instrukcja. Oswojenie się z teleskopem moŝe potrwać kilka sesji obserwacyjnych, dlatego warto mieć ją pod ręką aŝ do czasu całkowitego opanowania obsługi przyrządu. Instrukcja zawiera szczegółowy opis wszelkich funkcji teleskopu oraz potrzebne materiały i przydatne wskazówki, dzięki którym obserwacja będzie tak łatwa i przyjemna, jak to tylko moŝliwe. Teleskop został zaprojektowany w taki sposób, aby zapewnić Państwu wiele lat radości i owocnych obserwacji. Niemniej istnieje kilka rzeczy, na które ze względu na bezpieczeństwo zarówno Państwa, jak i sprzętu oddawanego do Państwa rąk naleŝy zwrócić uwagę jeszcze przed rozpoczęciem korzystania z teleskopu. OstrzeŜenie Nigdy nie naleŝy ani gołym okiem, ani za pomocą teleskopu patrzeć prosto w słońce (o ile nie dysponuje się odpowiednim filtrem słonecznym), poniewaŝ moŝe to doprowadzić do trwałego i nieodwracalnego uszkodzenia oka. Nigdy nie naleŝy uŝywać teleskopu do rzutowania obrazu słońca na jakąkolwiek powierzchnię, poniewaŝ wewnętrzny przyrost ciepła moŝe uszkodzić teleskop oraz wszelkie przyłączone do niego oprzyrządowanie. Nigdy nie naleŝy korzystać ze słonecznych filtrów okularowych, ani z pryzmatu Hershela, poniewaŝ wewnętrzny przyrost ciepła w teleskopie moŝe doprowadzić do skruszenia lub pęknięcia tych urządzeń, przez co niefiltrowane światło słoneczne moŝe dotrzeć bezpośrednio do oka. Nigdy nie wolno pozostawiać teleskopu bez nadzoru, kiedy dostęp do niego mogą mieć dzieci lub osoby dorosłe, nie zaznajomione z prawidłowym sposobem obsługi przyrządu. 3

4 Rys. 1-1 PowerSeeker 80EQ Refraktor PowerSeeker 60EQ & PowerSeeker 70EQ Similar 1. Tuba optyczna teleskopu 9. Śruba zmiany szerokości kątowej 2. Wspornik montaŝu 10. Przybornik 3. Koło ustawienia rektascensji 11. Statyw 4. Szukacz Star Pointer 12. Pręt przeciwwagi 5. Okular 13. ObciąŜniki 6. Ostrość 14. MontaŜ paralaktyczny 7. Przewód do powolnej zmiany rektascensji 15. Koło ustawienia deklinacji 8. Przewód do powolnej zmiany deklinacji 16. Soczewka obiektywu 4

5 Rys. 1-2 PowerSeeker 114EQ Newtonowski PowerSeeker 127EQ Newtonowski Similar 1. Okular 8. Przybornik 2. Pokrętło pierścieniowe tubusu 9. Statyw 3. Tubus optyczny teleskopu 10. ObciąŜniki przeciwwagi 4. Zwierciadło główne 11. Koło ustawienia rektascensji 5. Przewód do powolnej zmiany deklinacji 12. Mocowanie paralaktyczne 6. Kabel do powolnej zmiany rektascensji 13. Koło ustawienia deklinacji 7. Śruba regulacji szerokości kątowej 14. Pokrętło ostrości 5

6 MontaŜ W niniejszym rozdziale znajdą Państwo wskazówki, jak złoŝyć teleskop PowerSeeker. Za pierwszym razem najlepiej jest składać przyrząd w pomieszczeniu, aby łatwo moŝna było rozpoznać poszczególne części i zapoznać się z procedurą prawidłowego montaŝu. jeszcze zanim wypróbuje się teleskop na wolnym powietrzu. Wszystkie modele teleskopów PowerSeeker znajdują się w pudełkach. Części, które znajdują się w pudełku to: tubus optyczny wraz z celownikiem optycznym oraz pokrętłami pierścieniowymi (tylko model 114 EQ), montaŝ paralaktyczny, pręt przeciwwagi, dwa obciąŝniki, przewody do powolnej zmiany rektascensji i deklinacji, okular 4 mm 1,25'', okular 20 mm 1,25'' (obraz nieodwrócony dla modelu 114 EQ i 127EQ), nasadka obrazu nieodwróconego 1,25'' (dla modelu 60 EQ, 70EQ i 80 EQ), CD-ROM z programem The Sky Level 1. Rozkładanie statywu 1. Wyjmujemy statyw z pudełka (Rysunek 2-1). Statyw jest juŝ złoŝony, dzięki temu jego ustawienie jest proste. 2. Ustawiamy statyw w pozycji pionowej i rozkładamy jego nogi do pełnego rozstawu, a następnie lekko przyciskamy wspornik nóg statywu (Rysunek 2-2). Szczyt statywu to tak zwana głowica statywu. 3. Teraz przystępujemy do zamontowania przybornika (Rysunek 2-3) na wsporniku statywu (W centralnej części Rysunku 2-2). 4. Umieszczamy wyłącznik na środku przybornika (płaska strona przybornika skierowana w dół), dopasowując go do środka wspornika nóg statywu, i lekko wciskamy ku dołowi (Rysunek 2-4). Rys. 2-1 Rys. 2-2 Rys Obracamy przybornik do momentu, gdy zaczepy znajdą się pod elementami podtrzymującymi wspornika dla kaŝdej nogi, następnie lekko przyciskamy, a wówczas nastąpi blokada zaczepów na miejscu (Rysunek 2-5). Statyw jest juŝ zamontowany (Rysunek 2-6). 6. MoŜemy regulować wysokość statywu. NajniŜsza wysokość to 61 cm najwyŝsza 104 cm. MoŜemy odblokować pokrętła regulacji nóŝek statywu, znajdujące się po jego wewnętrznej stronie na dole kaŝdej nogi (Rysunek 2-7), a następnie rozciągnąć nogi statywu do odpowiedniej wysokości, na koniec na powrót mocno dokręcić pokrętło. Całkowicie rozłoŝony statyw przedstawiono na rysunku Statyw będzie najsztywniejszy i najstabilniejszy przy najmniejszej wysokości nóg. Rys. 2-4 Rys. 2-5 Rys

7 Mocowanie montaŝu paralaktycznego MontaŜ paralaktyczny umoŝliwia odchylanie osi obrotu teleskopu w sposób umoŝliwiający podąŝanie za ruchem gwiazd na niebie. MontaŜ teleskopu to niemiecki montaŝ paralaktyczny, który mocuje się do głowicy statywu. Aby przyłączyć montaŝ naleŝy: 1. Wyjąć montaŝ paralaktyczny z pudełka. MontaŜ został wyposaŝony w mniejszą śrubę regulacji szerokości kątowej (kołek blokujący). Większą śrubę regulacji szerokości kątowej naleŝy wkręcić w przeznaczony dla niej otwór. 2. MontaŜ zostanie przyłączony do głowicy statywu, a dokładniej do pokrętła z kołkiem, umieszczonym na spodzie głowicy statywu (Rysunek 2-7). Dociskać montaŝ (duŝą, płaską część z wystającą rurką) do środkowego otworu w głowicy statywu, dopóki nie zostanie solidnie zamocowany. Teraz drugą ręką naleŝy sięgnąć pod spód głowicy statywu i wkręcić śrubę, której gwint dojdzie aŝ do spodu montaŝu. Śrubę naleŝy dobrze dokręcić. Rys. 2-7 Rys. 2-8 Rys. 2-9 Rys Mocowanie pręta przeciwwagi i obciąŝników Aby umoŝliwić prawidłowe wywaŝenie teleskopu, montaŝ został wyposaŝony w pręt przeciwwagi i dwa obciąŝniki. Aby zamontować pręt wraz z obciąŝnikami naleŝy: 1. Odkręcić śrubę zabezpieczającą obciąŝniki (kolor pomarańczowy) na pręcie przeciwwagi (na drugim końcu śruby), obracając go w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. 2. Wkręcać duŝe gwinty pręta przeciwwagi w wyŝłobionym otworze w osi deklinacji montaŝu jak na rysunku 2-13 aŝ do ścisłego zamocowania. Teraz moŝna dołoŝyć obciąŝniki przeciwwagi. 3. Ustawić montaŝ w ten sposób, aby pręt przeciwwagi był skierowany ku podłoŝu 4. Poluzować pokrętło, znajdujące się z boku obciąŝników (nie ma znaczenia, jaki obciąŝnik zostanie przyczepiony jako pierwszy), tak aby gwinty nie wystawały ze środkowego otworu obciąŝników. 5. Przesunąć dowolny obciąŝnik na pręcie przeciwwagi mniej więcej do połowy pręta, a następnie mocno dokręcić pokrętło blokujące. 6. Przysunąć drugi obciąŝnik na pręcie przeciwwagi do pierwszego, a następnie mocno zablokować. 7. Na powrót umieścić śrubę zabezpieczającą obciąŝniki i mocno ją dokręcić. Całkowicie złoŝony układ przedstawiono na rysunku Rys Rys Rys

8 MontaŜ przewodów powolnego ruchu MontaŜ teleskopu PowerSeeker został wyposaŝony w dwa kable powolnego ruchu, umoŝliwiające precyzyjne wycelowanie teleskopu na wybrany obiekt zarówno w rektascensji, jak i deklinacji. Aby podłączyć przewody naleŝy: 1. Umieścić oba kable z podłączonymi do nich gałkami (oba mają tę samą średnicę i długość) i upewnić się, Ŝe śruby znajdujące się na końcu obydwu kabli nie wystają poza otwór. 2. Przesunąć kabel na wałku rektascensji tak daleko, jak się da. Są dwa wałki rektascensji, po obu bokach montaŝu. Nie ma znaczenia, który wałek zostanie uŝyty, poniewaŝ oba działają tak samo. MoŜna zatem uŝyć tego, który uzna się za wygodniejszy. 3. Mocno dokręć śrubę na kablu rektascensji, aby się trzymał. Kabel powolnego ruchu w deklinacji podłącza się w ten sam sposób, jak kabel w rektascensji. Wałek, na którym umieszcza się pokrętło powolnego ruchu w deklinacji, znajduje się w górnej części montaŝu, tuŝ pod platformą montaŝową teleskopu. Rys Wałek rektascensji u dołu i wałek deklinacji u góry Rys Kable rektascensji i deklinacji z zamocowanymi pokrętłami Mocowanie tuby teleskopu do montaŝu Tubę optyczną teleskopu podłącza się do montaŝu za pomocą zacisku szyny dovetail na montaŝu (Rysunek 2-17). W przypadku modelu 114 Newtonowski szyna montaŝowa stanowi zacisk zamocowany do pierścieni tuby. W przypadku refraktora 60 EQ szyna montaŝowa jest zamocowana na spodzie tuby teleskopu. Po zamocowaniu tuby optycznej teleskopu naleŝy upewnić się, Ŝe pokrętła blokujące rektascensji i deklinacji zostały dokręcone (Rysunek 2-18). Następnie naleŝy się upewnić, Ŝe śruby regulacji szerokości kątowej równieŝ zostały dokręcone. Dzięki temu uŝytkownik będzie miał pewność, Ŝe montaŝ nie poruszy się nagle w trakcie mocowania tuby optycznej teleskopu. NaleŜy równieŝ zdjąć zakrywkę soczewki obiektywu (refraktora) lub zakrywkę przedniego wylotu tuby (model Newtonowski). W celu zamocowania tuby teleskopu naleŝy: 1. Zdjąć papier osłaniający tubę optyczną. Przed zdjęciem papieru w modelu 114 EQ Newtonowski trzeba odkręcić pokrętła pierścieniowe tuby. 2. Odkręcić pokrętło mocujące oraz śrubę zabezpieczającą mocowanie, znajdującą się z boku platformy szyny dovetail, tak aby nie dotykało samej platformy Rysunek Przesunąć szynę mocującą jak najdalej w górę platformy montaŝowej (Rysunek 2-17). 4. Dokręcić pokrętło mocujące na platformie szyny dovetail, aby teleskop pozostawał na miejscu. 5. Ręcznie dokręcić śrubę zabezpieczającą platformę szyny do momentu, aŝ główka śruby nie dotknie zacisku mocującego. UWAGA: Nigdy nie naleŝy luzować Ŝadnych pokręteł znajdujących się na tubie teleskopu, ani montować pokręteł innych niŝ koło rektascensji i deklinacji. Wskazówka: Dla osiągnięcia maksymalnego unieruchomienia teleskopu oraz montaŝu naleŝy się upewnić, Ŝe śruby i pokrętła przytwierdzające nogi statywu do głowicy zostały dobrze dokręcone. 8

9 Rys Rys Rys Rys Zamocowanie nasadki kątowej i okularów (refraktor) Nasadka kątowa to pryzmat, który załamuje światło w kierunku prostopadłym do drogi światła na refraktorze. Dzięki temu moŝliwe jest prowadzenie obserwacji w wygodniejszej pozycji, niŝ gdyby trzeba było patrzeć na wprost. Nasadka daje obraz nieodwrócony; koryguje obraz, tak aby był nieodwrócony w dół i odpowiednio ułoŝony w kierunku lewo prawo, co bardzo ułatwia prowadzenie obserwacji naziemnych. Nasadkę moŝna równieŝ obrócić do połoŝenia najwygodniejszego dla uŝytkownika. Aby Zamontować nasadkę kątową i okulary naleŝy: 1. Umieścić mniejszy koniec nasadki kątowej w przejściówce okularowej 1,25'' tuby ustawienia ostrości obrazu refraktora Rysunek NaleŜy upewnić się, Ŝe obydwie śruby skrzydełkowe przejściówki okularowej nie dotykają wyciągu okularowego oraz Ŝe z łącznika do okularu została zdjęta zakrywka. Rys Umieścić chromowaną końcówkę jednego z okularów w nasadce, a następnie dokręcić śrubę skrzydełkową. Ponownie, wykonując tę czynność, przed umieszczeniem okularu naleŝy zwrócić uwagę, aby śruba skrzydełkowa nie dotykała nasadki. 3. Wykonując procedurę odwrotną do przedstawionej w punkcie 2, moŝna zamienić soczewkę na soczewkę o innej ogniskowej. Zamocowanie okularów w teleskopach Newtona Okular stanowi element optyczny, powiększający obraz znajdujący się w zasięgu teleskopu. Bez niego nie moŝna by uŝywać tego instrumentu do oglądania czegokolwiek. Okulary określa się, podając ogniskową oraz średnicę cylindra. Im dłuŝsza ogniskowa (to znaczy, im określająca go liczba jest większa), tym mniejsze jest powiększenie okularu (czyli jego moc). Zazwyczaj do prowadzenia obserwacji korzysta się z okularów o małej lub średniej mocy. W celu uzyskania bardziej szczegółowych informacji na temat tego, w jaki sposób określa się moc, naleŝy zapoznać się z rozdziałem Obliczanie powiększenia. W przypadku teleskopów Newtona okular umieszcza się bezpośrednio w wysięgniku okularowym. Aby umieścić okular w teleskopie, naleŝy: 1. Upewnić się, Ŝe śruby skrzydełkowe nie dotykają wyciągu okularowego. Następnie umieścić chromowaną końcówkę jednego z okularów w wysięgniku okularowym (najpierw powinno się usunąć zakrywkę umieszczoną na wysięgniku), a potem dokręcić śruby skrzydełkowe Rysunek Okular 20 mm nazywa się okularem prostującym obraz, poniewaŝ koryguje on obraz w taki sposób, Ŝe odzwierciedla on rzeczywiste połoŝenie w kierunku góra dół oraz lewo prawo. Dzięki temu teleskop nadaje się do obserwacji naziemnych. 3. Soczewki moŝna wymieniać, wykonując procedurę odwrotną do opisanej powyŝej. Rys

10 Instalacja celownika Rys Aby zamontować celownik naleŝy: 1. Ustalić, gdzie na teleskopie znajdują się otwory montaŝowe dla celownika. 2. Odkręcić wkręcone tam śruby mocujące. 3. Przykręcić celownik, mocno ale z wyczuciem, tak by nie uszkodzić teleskopu i śrub. Celownik naleŝy ukierunkować tak, aby większą soczewką skierowany był do przodu. 4. Zdjąć zaślepki z kaŝdego końca teleskopu. Ukierunkowanie celownika Aby ukierunkować celownik naleŝy: 1. Za dnia naleŝy wyszukać jakiś obiekt i ustawić go w środku okularu. NaleŜy uŝyć okularu o powiększeniu 20 mm. 2. Następnie spojrzeć przez celownik i zanotować pozycję obiektu. 3. Bez poruszania teleskopem naleŝy ustawić celownik za pomocą śrub nastawczych znajdujących się na oprawce celownika, tak aby krzyŝ celowniczy był wycentrowany na obiekcie. Soczewka Okular Uchwyt Regulacja Rys. 2-22a Celownik z uchwytem MontaŜ soczewki Barlowa Rys. 23 małym powiększeniu. W zestawie z teleskopem moŝna znaleźć równieŝ soczewkę Barlowa 3x, która zdecydowanie zwiększa moŝliwości powiększenia teleskopu. W przypadku teleskopów typu refraktor naleŝy wyjąc tubus z pryzmatem, a w jego miejsce wsunąć tubus z soczewką Barlowa. Następnie skręcić śrubkami znajdującymi się po boku. W tubus z soczewką Barlowa wsuwamy tubus z pryzmatem, a potem analogicznie okular. NaleŜy pamiętać o tym, Ŝe soczewka Barlowa nie jest kompatybilna ze wszystkimi okularami (nie moŝna ustawić ostrości). Pracując z soczewką Barlowa naleŝy najpierw uŝywać okularów o 3x Powiększenie soczewki Barlow'a 60EQ 70EQ 80EQ 114EQ 127EQ w/20mm okular 135x 105x 135x 135x 150x w/4mm okular 675x 525x 675x 675x 450x 10

11 Ręczne poruszanie teleskopem Aby ustawić teleskop na dany obiekt naleŝy przesunąć go ręcznie. Przy duŝych odległościach naleŝy przekręcając cięgła deklinacji lub rektasencji przesunąć teleskop w danym kierunku. W przypadku niewielkich przesunięć naleŝy zawsze uŝywać cięgieł deklinacji i rektasencji. Zarówno oś deklinacji, jak i rektasencji posiada przyciski zwalniające osie teleskopu. aby zwolnić osie naleŝy odblokować przyciski. Rys Przyciski osi rektasencji oraz deklinacj Balansowanie montaŝu rektasencji Aby uniknąć niepotrzebnego obciąŝenia montaŝu rektasencji naleŝy poprawnie wybalansować teleskop zgodnie z osią biegunową. Dokładne wybalansowanie jest waŝne równieŝ aby dokładnie śledzić obiekty na niebie. Wybalansowanie waŝne jest równieŝ przy stosowaniu napędu eklektycznego. 1. Zwolnic zacisk rektasencji i ustawić teleskop w bok, tak aby przeciwwaga była w połoŝeniu poziomym i wskazywała w przeciwną stronę, co teleskop. 2. Puścić teleskop wolno ale przy jednoczesnej asekuracji ręką. Zaobserwować w którą stronę porusza się teleskop. 3. Ustawić odwaŝniki, tak by wypoziomować teleskop. 4. Skręcić śruby odwaŝników. Balansowanie mocowania deklinacji WywaŜenie teleskopu naleŝy przeprowadzić równieŝ dla osi deklinacyjnej. 1. Zwolnic zacisk rektasencji i ustawić teleskop tak, aby znajdował się po jednej stronie (tak jak wyŝej w przypadku osi rektasencji). 2. Skręcić nieco zacisk rektasencji, tak by teleskop był nieruchomo. 3. Poluzować zacisk deklinacji i przekręcić teleskop tak by był równolegle do podłoŝa. 4. Puścić teleskop i zaobserwować w którą stronę się przemieści. UWAGA! Zawsze asekuruj teleskop ręka! 5. W przypadku modeli EQ70, EQ80, EQ114 naleŝy poluzować nieco śruby mocujące na pierścieniach i przesunąć odpowiednio teleskop w lewo lub w prawo, aŝ osiągnięta zostanie równowaga. Nie dotyczy modelu EQ Dokręcić śruby mocujące na pierścieniach. 11

12 Rys Rys Regulacja montaŝu paralaktycznego Aby napęd mógł dokładnie śledzić ciała niebieskie, oś obrotu teleskopu musi pozostawać równoległa do osi obrotu Ziemi. Określa się to mianem wyrównania polarnego. Wyrównania polarnego NIE da się uzyskać poprzez zmianę pozycji teleskopu w rektascensji czy w deklinacji, a jedynie poprzez pionowe wyregulowanie montaŝu w wysokości. W niniejszym rozdziale opisano sposób poprawnego poruszania teleskopu w trakcie procedury wyrównywania polarnego. Właściwą procedurę wyrównywania polarnego, to znaczy, sposób ustawiania osi obrotu teleskopu równolegle do osi Ziemi opisano niŝej w rozdziale Wyrównywanie polarne. Regulacja montaŝu w pionie Aby wyregulować szerokość kątową w osi polarnej, naleŝy lekko poluzować przednią śrubę regulacji szerokości kątowej (kołek blokujący) jak na Rysunku Aby zwiększyć lub zmniejszyć szerokość kątową w osi polarnej, wystarczy dokręcać lub odkręcać śrubę regulacji szerokości kątowej do uzyskania wybranej wartości. Następnie mocno dokręcić przednią śrubę regulacji szerokości kątowej. Zakres regulacji szerokości kątowej dla teleskopów rodziny AstroMaster wynosi od około 20º do 60º. Najlepiej ostateczne ustawienia wysokości kątowej przeprowadzać poprzez przesuwanie montaŝu względem grawitacji (to znaczy, korzystając z tylnej śruby regulacji szerokości kątowej w celu uniesienia montaŝu). Aby wykonać tę czynność, naleŝy poluzować obie śruby regulacji szerokości kątowej, a następnie ręcznie popchnąć montaŝ w dół na tyle, na ile się da. Potem dokręcić tylną śrubę regulacji szerokości kątowej, aby unieść montaŝ na odpowiedniej wysokości. Śruba regulacji szerokości (kołek blokujący) Latitude Adjustment Screw (Locking Bolt) Śruba regulacji szerokości (tylna) Latitude Adjustment Screw Rys

13 Podstawy obsługi teleskopu Teleskop to przyrząd zbierający i skupiający światło. Optyczny charakter urządzenia określa sposób, w jaki skupiane jest światło. W niektórych teleskopach, zwanych refraktorami, do załamania światła stosuje się soczewki, w innych zwanych reflektorami lustra. Refraktor, wynaleziony na początku XVII wieku, jest najstarszym modelem teleskopu. Jego nazwa pochodzi od metody, stosowanej w tym instrumencie do skupiania docierających do niego promieni światła. W refraktorze do załamywania lub zmiany kierunku promieni świetlnych wykorzystuje się soczewkę; załamanie światła to inaczej refrakcja stąd nazwa teleskopu (Patrz: Rys. 3-1). W pierwszych modelach stosowano soczewki jednoogniskowe. Jednak pojedyncza soczewka zachowuje się jak pryzmat, rozszczepia światło na kolory tęczy; zjawisko to nazywamy aberracją chromatyczną. Aby poradzić sobie z tym problemem, wprowadzono soczewkę dwuogniskową, znaną jako achromat. KaŜdy z dwóch elementów tej soczewki ma inny czynnik załamania, dzięki temu dwie róŝne długości fal świetlnych skupiają się w tym samym punkcie. W większości soczewek dwuogniskowych, zazwyczaj zbudowanych z kronu i flintu, stosuje się korekcje światła czerwonego i zielonego. Światło niebieskie nadal będzie skupiane w nieco innym punkcie. Rys. 3-1 Budowa refraktora W teleskopie zwierciadłowym Newtona jako zwierciadło główne stosuje się jedno zwierciadło wklęsłe. Światło wpada do tuby optycznej, a następnie wędruje do zwierciadła, znajdującego się na jej drugim końcu. W tubie optycznej światło jest załamywane w jednym kierunku i skupia się w jednym punkcie, nazywanym ogniskiem. PoniewaŜ odwrócenie głowy w kierunku teleskopu, aby spojrzeć na obraz poprzez soczewkę uniemoŝliwiłoby pracę z przyrządem, światło jest przechwytywane przez zwierciadło płaskie, zwane nasadką kątową, która kieruje je pod odpowiednim kątem na bok tuby optycznej. To właśnie tam, dla wygody obserwatora, znajduje się soczewka. W Rys. 3-2 Budowa teleskopu Newtona 13 teleskopach zwierciadłowych Newtona zamiast duŝych rozmiarów soczewek do zbierania i skupiania światła stosuje się zwierciadła; dzięki temu za tę samą cenę uzyskuje się o wiele większą moc zbierania światła. PoniewaŜ światło jest przechwytywane i kierowane na bok, moŝliwe staje się stosowanie soczewek o ogniskowych aŝ do 1000, a mimo to teleskop pozostaje stosunkowo niewielki i przenośny. Teleskop zwierciadłowy Newtona posiada na tyle imponującą charakterystykę zbierania światła, Ŝe umoŝliwia powaŝne zainteresowanie się astronomią przestrzeni dalekiej nawet za skromne środki. Teleskop zwierciadłowy Newtona wymaga większej dbałości i staranniejszej konserwacji, poniewaŝ zwierciadło główne pozostaje wystawione na działanie powietrza i pyłu. Jednak ta niewielka niedogodność nie zmniejsza popularności tego rodzaju teleskopu u osób, które chcą posiadać niedrogi teleskop, za pomocą którego wciąŝ moŝna odnajdywać odległe, słabo widoczne obiekty.

14 Kierunek obrazu Kierunek obrazu w kaŝdym teleskopie zmienia się w zaleŝności od sposobu umieszczenia okularu. Przy uŝyciu nasadki kątowej, obraz w kierunku góra dół będzie poprawny, natomiast w kierunku lewo prawo odwrócony. Gdy patrzy się bezpośrednio okular znajduje się bezpośrednio na teleskopie obraz będzie całkowicie odwrócony. W przypadku obserwacji astronomicznych obrazy gwiazd poza polem ostrości będą bardzo zamazane, co sprawi, Ŝe trudno będzie je zobaczyć. JeŜeli będą Państwo kręcić pokrętłem ogniskowania zbyt pośpiesznie, mogą Państwo ominąć właściwe stopień ogniskowania, w ogóle nie zobaczywszy obrazu. Aby uniknąć tego problemu, pierwszym obserwowanym ciałem niebieskim powinien być jasny obiekt (taki jak KsięŜyc czy planeta), tak aby obraz był widoczny, nawet gdy jest nieostry. Rys. 3-3 UłoŜenie obrazu widocznego gołym okiem i oglądanego za pomocą narzędzi prostowania obrazu w teleskopach refrakcyjnych oraz teleskopach Newtona. Odwrócony w kierunku lewo-prawo, oglądany za pomocą nasadki Star Diagonal zamontowanej w teleskopie refrakcyjnym. Obraz odwrócony, widoczny w teleskopach Newtona oraz w teleskopach refrakcyjnych wyposaŝonych jedynie w soczewkę. Ogniskowanie Po odnalezieniu za pomocą teleskopu danego obiektu naleŝy obracać pokrętło ogniskowania aŝ obraz będzie ostry. Aby zogniskować obiekt, połoŝony bliŝej niŝ ostatnio oglądane ciało niebieskie, naleŝy przekręcić pokrętło ogniskowania w stronę okularu (to znaczy, w taki sposób, aby tuba skupiająca oddaliła się od czoła teleskopu). W przypadku obiektów połoŝonych dalej naleŝy kręcić pokrętłem ogniskowania w drugą stronę. Aby uzyskać naprawdę dokładne wyostrzenie, nigdy nie naleŝy patrzeć przez szklane szyby ani przedmioty emitujące fale cieplne, takie jak asfaltowe parkingi. Uwaga: JeŜeli noszą Państwo szkła korekcyjne (szczególnie dotyczy to okularów), być moŝe warto je zdjąć, podczas prowadzenia obserwacji za pomocą soczewki dołączonej do teleskopu. Jednak, w trakcie korzystania z aparatu fotograficznego zawsze naleŝy mieć załoŝone szkła korekcyjne, aby w ten sposób uzyskać moŝliwie najlepszą ostrość. JeŜeli cierpią Państwo na astygmatyzm, zawsze powinni Państwo mieć szkła korekcyjne. Obliczamy powiększenie Mogą Państwo zmienić powiększenie teleskopu, po prostu zamieniając okular. Aby określić powiększenie teleskopu, naleŝy po prostu podzielić długość ogniskowej teleskopu przez długość ogniskowej uŝytego okularu. Wzór w postaci równania przedstawia się następująco: Powiększenie = Długość ogniskowej teleskopu (mm) Długość ogniskowej okularu (mm) ZałóŜmy, Ŝe korzystają Państwo z okularu 25 mm. W celu uzyskania powiększenia po prostu dzielimy długość ogniskowej teleskopu (na przykład długość ogniskowej teleskopu wynosi 1000 mm) przez długość ogniskowej okularu 25 mm. Wynik dzielenia 1000 przez 25 to powiększenie o mocy 40. Mimo Ŝe moc powiększenia jest zmienna, to kaŝdy przyrząd do obserwacji średniego nieba posiada ograniczenie w postaci najwyŝszego uŝytecznego powiększenia. Ogólnie przyjętą zasadą jest na kaŝdy cal obiektywu moŝna stosować 14

15 powiększenie o mocy 60. Przykładowo w przypadku modelu PowerSeeker 80EQ średnica obiektywu wynosi 3.1'' (80 mm). PomnoŜenie 3.1 x 80 daje maksymalne uŝyteczne powiększenie o mocy 189. Mimo Ŝe jest to maksymalne uŝyteczne powiększenie, to większość obserwacji prowadzi się w powiększeniu od 20 do 35 na kaŝdy cal średnicy soczewki obiektywu, dla modelu PowerSeeker 80EQ powiększenie wynosi zatem od 62 do 109. Określamy pole widzenia Określenie pola widzenia ma duŝe znaczenie, gdy chce się poznać wielkość kątową obserwowanego obiektu. Aby obliczyć rzeczywiste pole widzenia, naleŝy podzielić pozorne pole widzenia okularu (podane przez producenta okularu) przez powiększenie. Wzór w postaci równania przedstawia się następująco: Pozorne pole widzenia okularu Rzeczywiste pole widzenia = Powiększenie Jak widać, przed określeniem pola widzenia naleŝy obliczyć powiększenie. Korzystając z przykładu zamieszczonego w poprzednim punkcie, moŝemy określić pole widzenia, korzystając z tego samego 25 milimetrowego okularu. Okular 25 mm posiada pozorne pole widzenia 56º. Podzielmy zatem 56º przez powiększenie, które wynosi 40. Dzięki temu uzyskujemy rzeczywiste pole widzenia, które wynosi 1.4º. Aby przełoŝyć stopnie na stopy w odległości 1000 jardów, co ma większy sens w przypadku obserwacji naziemnych, naleŝy po prostu pomnoŝyć wynik przez kontynuując nasz przykład, MnoŜymy pole kątowe 1.4º przez W ten sposób uzyskujemy szerokość pola wynoszącą 73.5 stopy w odległości tysiąca jardów. Pozorne pole widzenia kaŝdego okularu moŝna znaleźć w Celestron Accessory Catalog (nr 93685). Ogólne wskazówki co do prowadzenia obserwacji Podczas pracy z dowolnym przyrządem optycznym, aby uzyskać moŝliwie najlepszy obraz, naleŝy pamiętać o kilku waŝnych sprawach: Nigdy nie naleŝy patrzeć przez szybę. Szyby w domach mieszkalnych nie są idealne pod względem optycznym, mogą zatem róŝnić się grubością w róŝnych miejscach okna. Ta nierówność moŝe wpłynąć i wpłynie na moŝliwości ogniskowania teleskopu. W większości przypadków nie będzie moŝliwe uzyskanie naprawdę ostrego obrazu, choć czasami moŝe się okazać, Ŝe obraz jest podwójny. Nigdy nie naleŝy patrzeć poprzez obiekty lub ponad obiektami, emitującymi fale cieplne. Dotyczy to asfaltowych parkingów w upalne, letnie dni czy dachów budynków. Zamglone niebo, mgła czy mgiełka mogą sprawić, Ŝe uzyskanie właściwej ostrości obiektów naziemnych będzie trudne. Widoczność szczegółów moŝliwych do zaobserwowania w takich warunkach jest znacznie słabsza. TakŜe podczas fotografowania w takich warunkach, wykonany film moŝe wyjść nieco bardziej ziarnisty niŝ normalnie z powodu mniejszego kontrastu i niedoświetlenia. JeŜeli noszą Państwa szkła korekcyjne (szczególnie okulary), mogą Państwo je zdjąć podczas patrzenia przez okular. Jednak podczas korzystania z aparatu, zawsze powinni Państwo nosić szkła korekcyjne, aby obraz był moŝliwie najlepiej wyostrzony. JeŜeli cierpią Państwo na astygmatyzm, to soczewki korekcyjne naleŝy nosić przez cały czas. 15

16 Podstawy astronomii Dotąd zajmowaliśmy się sposobem montowania teleskopu i metodami posługiwania się tym narzędziem. Jednak dla pełniejszego zrozumienia zasad działania teleskopu warto poznać nieco nocne niebo. W tym rozdziale nauczymy się podstaw astronomii obserwacyjnej, zapoznając się z informacjami na temat nocnego nieba. Układ współrzędnych astronomicznych Aby łatwiej odnaleźć obiekty na niebie, astronomowie posługują się układem współrzędnych astronomicznych, przypominającym dobrze nam znany układ współrzędnych geograficznych, stosowany do określenia połoŝenia na Ziemi. Układ współrzędnych astronomicznych równieŝ ma bieguny, południki, równoleŝniki oraz równik. PrzewaŜnie są one stałe względem gwiazd na sferze niebieskiej. Równik niebieski zatacza okrąg wokół Ziemi o długości 360º i oddziela północną półkulę niebieską od południowej. Tak jak w przypadku równika ziemskiego, wartość określająca równik niebieski to 0º. W przypadku układu współrzędnych geograficznych nazywalibyśmy ją szerokością, jednak w przypadku nieba określa się ją mianem deklinacji w skrócie DEC. RównoleŜniki niebieskie określa się zaleŝnie od odległości kątowej w górę lub w dół równika niebieskiego. Dzieli się je na stopnie, minuty i sekundy łukowe. Odczyt deklinacji obiektu znajdującego się na południe od równika niebieskiego zawiera znak minus (-) przed współrzędną, natomiast współrzędne określające połoŝenie na północ od równika niebieskiego albo w ogóle nie posiadają znaku, albo zostają poprzedzone znakiem plus (+). Astronomicznym odpowiednikiem długości jest rektascensja, w skrócie R.A. Tak jak w przypadku południków ziemskich, południki niebieskie rozciągają się pomiędzy dwoma biegunami i zostały oddzielone od siebie przestrzenią o długości 15 stopni. Mimo Ŝe południki oddziela od siebie określona odległość kątowa, to ich połoŝenie moŝna równieŝ mierzyć za pomocą jednostek czasu. Poszczególne południki na sferze niebieskiej znajdują się godzinę od południków sąsiednich. Jako Ŝe Ziemia wykonuje pełen obrót co 24 godziny, liczba południków równieŝ wynosi 24. Z tego powodu rektascensję określa się za pomocą jednostek czasu. Początek układu współrzędnych został z góry określony znajduje się w Gwiazdozbiorze Ryb, a połoŝenie tego południka oznaczone zostało wartością 0 godzin, 0 minut i 0 sekund. Pozostałe punkty oznacza się zaleŝnie od opóźnienia (to znaczy, ile czasu upłynęło) w stosunku do czasu, gdy punkt zerowy przechodził ponad głową obserwatora w kierunku zachodnim. Rys 4-1 Widoczna z zewnątrz sfera niebieska z zaznaczeniem rektascensji i deklinacji.

17 Ruch gwiazd Z dziennego ruchu Słońca na nieboskłonie zdaje sobie sprawę nawet przypadkowy obserwator. Ta dzienna wędrówka nie wynika z ruchu Słońca, jak myśleli pierwsi astronomowie, ale z obracania się Ziemi. Obracanie się Ziemi powoduje równieŝ ruch gwiazd, które w trakcie całkowitego obrotu Ziemi zakreślają wielkie koła. Wielkość sferycznej drogi pokonywanej przez poszczególne gwiazdy zaleŝy od ich połoŝenia na niebie. Gwiazdy znajdujące się w pobliŝu równika niebieskiego zataczają największe okręgi, wschodząc na wschodzie, a zachodząc na zachodzie. Im dalej w kierunku bieguna północnego znajduje się punkt, wokół którego jak się wydaje gwiazdy krąŝą, tym mniejsze są zataczane przez nie okręgi. Gwiazdy znajdujące się na równoleŝnikach w centrum nieba wschodzą na północnym wschodzie, a zachodzą na północnym zachodzie. Gwiazdy, znajdujące się na dalekich równoleŝnikach niebieskich pozostają zawsze ponad linią horyzontu, a nazywa się je okołobiegunowymi, poniewaŝ nigdy nie wschodzą i nigdy nie zachodzą. Nigdy nie ujrzą Państwo, jak gwiazda zatacza pełne koło, poniewaŝ światło słoneczne za dnia sprawia, Ŝe światło gwiazdy przestaje być widoczne. Jednak część ruchu gwiazd po okręgu wokół regionu okołobiegunowego moŝna zaobserwować za pomocą aparatu fotograficznego umieszczonego na statywie po otworzeniu migawki na parę godzin. Długotrwałe wystawienie kliszy na słońce ujawni półkola, biegnące wokół bieguna (Niniejszy opis ruchu gwiazd ma równieŝ zastosowanie w przypadku południowej półkuli, z tym Ŝe gwiazdy znajdujące się na południe od równika niebieskiego krąŝą wokół bieguna południowego). Rys. 3-4 Rys. 4-2 Wszystkie gwiazdy pozornie krąŝą wokół biegunów niebieskich. Jednak pozorny ruch jest róŝny w zaleŝności od obserwowanego punktu na sferze niebieskiej. W pobliŝu północnego bieguna astronomicznego gwiazdy kreślą rozpoznawalne okręgi, których środek znajduje się na biegunie (1). Gwiazdy znajdujące się w pobliŝu równika niebieskiego równieŝ poruszają się wokół bieguna, jednak ich tor przecina linia horyzontu. Gwiazdy te pozornie wschodzą na wschodzie, a zachodzą na zachodzie (2). Patrząc w kierunku drugiego bieguna, wydaje się, Ŝe gwiazdy kreślą krzywą bądź łuk w przeciwnym kierunku, kreśląc okręgi wokół przeciwnego bieguna (3). 17

18 Wyrównanie do bieguna za pomocą podziałki szerokości geograficznej Najprostszym sposobem dostrojenia teleskopu do bieguna jest skorzystanie z podziałki szerokości geograficznej. W przeciwieństwie do pozostałych metod, wymagających odnalezienia bieguna niebieskiego poprzez rozpoznanie pewnych gwiazd, znajdujących się blisko niego, ten sposób opiera się na znajomości pewnej stałej, dzięki której moŝna określić, jak wysoko na niebie znajduje się biegun astronomiczny. MontaŜ równoległy PowerSeeker moŝna regulować w zakresie od 20 do 60 stopni WyŜej wspomnianą stałą określa stosunek szerokości astronomicznej, wskazywanej przez teleskop, do odległości kątowej bieguna niebieskiego od linii horyzontu na północy (lub na południu). Odległość kątowa od linii horyzontu półkuli północnej do północnego bieguna astronomicznego jest zawsze równa szerokości geograficznej. Aby to lepiej zilustrować, wyobraźmy sobie, Ŝe stoimy na biegunie północnym szerokość +90. Północny biegun astronomiczny, którego deklinacja wynosi +90, znajdowałby się wówczas dokładnie nad nami (to znaczy, 90 stopni od linii horyzontu). ZałóŜmy teraz, Ŝe przemieszczamy się jeden stopień na południe szerokość geograficzna, w której się znajdujemy, wynosi +89, a biegun astronomiczny nie znajduje się juŝ dokładnie nad naszą głową. Przesunął się na północ, w stronę linii horyzontu. Oznacza to, Ŝe biegun znajduje się teraz 89 od linii horyzontu na północy. JeŜeli przesuniemy się dalej na południe, sytuacja się powtórzy. Aby zmienić szerokość o jeden stopień, musielibyśmy przejechać 70 mil na północ lub na południe. Jak widzimy na tym przykładzie, odległość od linii horyzontu do bieguna astronomicznego jest zawsze równa szerokości geograficznej, na której się znajdujemy. Gdybyśmy prowadzili obserwacje z Los Angeles, leŝącego na 34 szerokości geograficznej, to biegun astronomiczny znajduje się na północy, 34 ponad linią horyzontu. Zastosowanie podziałki szerokości geograficznej ogranicza się zatem do wskazania przez teleskop osi bieguna, znajdującej się na północ (lub na południe) na odpowiedniej wysokości ponad linią horyzontu. Aby dostroić teleskop: 1. NaleŜy upewnić się, Ŝe oś biegunowa montaŝu precyzyjnie wskazuje północ. NaleŜy skorzystać z punktu charakterystycznego na danym terenie, o którym wiadomo, Ŝe wskazuje ten kierunek. 2. NaleŜy wyrównać statyw. Wyrównanie statywu jest konieczne tylko wówczas, gdy korzysta się z metody dostrojenia biegunowego. 3. Regulować wysokość montaŝu do chwili, aŝ wskaźnik szerokości nie wskaŝe szerokość geograficzną, na której się znajdujemy. Przesunięcie montaŝu ma wpływ na kąt wskazywany przez oś biegunową. W celu uzyskania szczegółowych informacji na temat regulacji montaŝu równoległego prosimy przejść do rozdziału Regulacja montaŝu. Opisywaną metodę moŝna stosować równieŝ w dzień, unikając w ten sposób konieczności dostrajania teleskopu po ciemku. Mimo Ŝe metoda ta NIE nie przeniesie Państwa dokładnie na biegun, jednak pozwala ograniczyć konieczność korygowania ustawień teleskopu w trakcie śledzenia obiektu astronomicznego. Ustawianie teleskopu na Gwiazdę Polarną W tej metodzie korzysta się z Gwiazdy Polarnej jako punktu odniesienia, wskazującego kierunek północnego bieguna astronomicznego. Jako Ŝe Gwiazda Polarna znajduje się niecały jeden stopień od bieguna astronomicznego, wystarczy po prostu ustawić oś biegunową teleskopu w jej kierunku. ChociaŜ w Ŝadnym razie nie jest to doskonałe dostrojenie, to odchylenie wynosi niecały jeden stopień. W przeciwieństwie do poprzednio opisanej metody, procedurę tę naleŝy wykonać nocą, kiedy Gwiazda Polarna pozostaje widoczna. 1. Regulować wysokość i azymut montaŝu w taki sposób, aby oś biegunowa wskazywała północ a następnie spojrzeć. 2. Nieco odkręcić pokrętło regulowania deklinacji, a następnie ustawić teleskop tak, aby tuba optyczna znalazła się w pozycji równoległej do osi biegunowej. Po wykonaniu tej czynności koło ustawienia deklinacji będzie wskazywało wartość +90. JeŜeli koło ustalania deklinacji nie zostało wyrównane, to naleŝy ustawić teleskop tak, aby tuba optyczna pozostawała w pozycji równoległej do osi biegunowej. 3. Ustawiać montaŝ w wysokości lub w azymucie, dopóki Gwiazda Polarna nie znajdzie się w polu widzenia szukacza. NaleŜy pamiętać o tym, Ŝe w trakcie wyrównywania do bieguna NIE wolno przesuwać teleskopu w rektascensji, ani w deklinacji. PrzecieŜ nie chcemy przesuwać samego teleskopu, tylko jego oś biegunową. Z teleskopu korzystamy po prostu, aby widzieć, na co wskazuje oś biegunowa. Tak jak w przypadku poprzedniej metody, celujemy prawie na biegun, jednak niedokładnie na niego. Metoda przedstawiona poniŝej pozwala zwiększyć dokładność na potrzeby prowadzenia powaŝniejszych obserwacji oraz fotografowania. Odnajdujemy północny biegun astronomiczny Na obu półkulach na sferze niebieskiej istnieją punkty, wokół których pozornie krąŝą wszelkie gwiazdy. Nazywamy je biegunami astronomicznymi, a do tej nazwy dodajemy teŝ nazwę półkuli, na której dany biegun się znajduje. Na przykład, na półkuli północnej wszystkie gwiazdy krąŝą wokół północnego bieguna astronomicznego. Gdy oś biegunowa teleskopu wskazuje na biegun astronomiczny, pozostaje ona równoległa do osi obrotu Ziemi. 18

19 Wiele metod dostrajania do bieguna wymaga od uŝytkownika umiejętności odnajdowania bieguna astronomicznego poprzez rozpoznanie gwiazd na danym obszarze nieba. Dla osób znajdujących się na półkuli północnej odnalezienie północnego bieguna astronomicznego nie będzie zbyt trudne. Na szczęście mamy widoczną gołym okiem gwiazdę znajdującej się mniej niŝ jeden stopień od bieguna. To ciało niebieskie Gwiazda Polarna jest ostatnią gwiazdą w Konstelacji Małej Niedźwiedzicy. PoniewaŜ Mała Niedźwiedzica (w języku naukowym nazywana Ursa Minor) nie naleŝy do najjaśniejszych konstelacji na sferze niebieskiej, znalezienie jej przez obserwatora, znajdującego się w mieście, moŝe być trudne. JeŜeli wystąpi taka sytuacja, naleŝy skorzystać z dwóch ostatnich gwiazd tworzących koło Wielkiego Wozu (gwiazd wskazujących kierunek). Wystarczy narysować w wyobraźni przechodzącą przez nie linię w kierunku Małego Wozu. WskaŜe ona Gwiazdę Polarną (Patrz: Rys. 4-5). PołoŜenie Wielkiej Niedźwiedzicy (Ursa Major) zmienia się zarówno w ciągu roku, jak i w czasie trwania nocy (Patrz: Rys. 4-4). Gdy Wielka Niedźwiedzica znajduje się nisko na niebie (to znaczy, blisko horyzontu), moŝe się okazać trudna do znalezienia. W tych okresach najlepiej poszukać Kasjopei (Patrz: Rys. 4-5). Obserwator znajdujący się na półkuli południowej nie znajduje się w tak szczęśliwym połoŝeniu, jak osoba prowadząca obserwację nieba na półkuli północnej. Gwiazdy wokół południowego bieguna astronomicznego nie są tak jasne, jak gwiazdy wokół bieguna północnego. NajbliŜszą, w miarę jasną gwiazdą jest Sigma Octantis (w gwiazdozbiorze Oktanta). Jasność tej gwiazdy pozostaje na granicy widzialności dla ludzkiego oka (wielkość gwiazdowa 5,5), a sama gwiazda znajduje się 59 minut łukowych od bieguna. Definicja: Północny biegun astronomiczny to punkt na półkuli północnej, wokół którego pozornie krąŝą wszystkie gwiazdy. Przeciwny punkt znajdujący się na półkuli południowej nazywamy południowym biegunem astronomicznym. Rys. 4-5 The two stars in the front of the bowl of the Big Dipper point to Polaris which is less than one degree from the true (north) celestial pole. Cassiopeia, the W shaped constellation, is on the opposite side of the pole from the Big Dipper. The North Celestial Pole (N.C.P.) is marked by the + sign. Rys. 4-4 The position of the Big Dipper changes throughout the year and the night. 19

20 Rys. 4-6 Wyrównywanie do bieguna na półkuli południowej Dostrajanie teleskopu do południowego bieguna astronomicznego (SCP) jest nieco trudniejsze z uwagi na fakt, Ŝe w przeciwieństwie do północnego bieguna astronomicznego w jego pobliŝu nie znajduje się Ŝadna gwiazda o duŝej jasności. Istnieje wiele sposobów wyrównywania teleskopu do bieguna, a opisane poniŝej metody są na tyle precyzyjne i pozwalają wycelować teleskop na tyle blisko bieguna, Ŝe wystarcza to do prowadzenia sporadycznych obserwacji. Wyrównanie do bieguna za pomocą podziałki szerokości geograficznej Najprostszym sposobem dostrojenia teleskopu do bieguna jest skorzystanie z podziałki szerokości geograficznej. W przeciwieństwie do pozostałych metod, wymagających odnalezienia bieguna niebieskiego poprzez rozpoznanie pewnych gwiazd, znajdujących się blisko niego, ten sposób opiera się na znajomości pewnej stałej, dzięki której moŝna określić, jak wysoko na niebie biegun się znajduje. WyŜej wspomnianą stałą określa stosunek szerokości geograficznej, na której znajduje się obserwator, do odległości kątowej bieguna niebieskiego od linii horyzontu na południu. Odległość kątowa od linii horyzontu na półkuli południowej do południowego bieguna astronomicznego jest zawsze równa szerokości geograficznej. Aby to lepiej zilustrować, wyobraźmy sobie, Ŝe stoimy na biegunie południowym szerokość -90. Południowy biegun astronomiczny, którego deklinacja wynosi -90, znajdowałby się wówczas dokładnie nad nami (to znaczy, 90 stopni od linii horyzontu). ZałóŜmy teraz, Ŝe przemieszczamy się jeden stopień na północ szerokość geograficzna, w której się znajdujemy, wyniesie wówczas -89, a biegun astronomiczny nie będzie się juŝ znajdował dokładnie nad naszą głową. Przesunie się na południe, w stronę linii horyzontu. Oznacza to, Ŝe biegun znajduje się teraz 89 od linii horyzontu na południu. JeŜeli przesuniemy się dalej na północ, sytuacja się powtórzy. Aby zmienić szerokość o jeden stopień, musielibyśmy przejechać 70 mil na północ lub na południe. Jak widzimy na tym przykładzie, odległość od linii horyzontu na południu do bieguna astronomicznego jest zawsze równa szerokości geograficznej, na której się znajdujemy. Gdybyśmy prowadzili obserwacje z Sydney, leŝącego na szerokości geograficznej -34, to biegun astronomiczny znajdowałby się na południu, 34 ponad linią horyzontu. Zastosowanie podziałki szerokości geograficznej ogranicza się zatem do wskazania przez teleskop osi bieguna, znajdującej się na południu, na odpowiedniej wysokości ponad linią horyzontu. Aby dostroić teleskop: 1. NaleŜy upewnić się, Ŝe oś biegunowa montaŝu precyzyjnie wskazuje południe. NaleŜy skorzystać z punktu charakterystycznego na danym terenie, o którym wiadomo, Ŝe wskazuje ten kierunek. 2. NaleŜy wyrównać statyw. Wyrównanie statywu jest konieczne tylko wówczas, gdy korzysta się z metody dostrojenia biegunowego. 3. Regulować wysokość montaŝu do chwili, aŝ wskaźnik szerokości wskaŝe szerokość geograficzną, na której się znajdujemy. Przesunięcie montaŝu ma wpływ na kąt wskazywany przez oś biegunową. W celu uzyskania szczegółowych informacji na temat regulacji montaŝu równoległego prosimy przejść do rozdziału Regulacja montaŝu 4. JeŜeli, opisane wyŝej czynności zostały wykonane prawidłowo, powinni Państwo przez szukacz oraz soczewkę o niewielkim powiększeniu oglądać okolice bieguna. 20

21 Opisywaną metodę moŝna stosować równieŝ w dzień, unikając w ten sposób konieczności dostrajania teleskopu po ciemku. Mimo Ŝe metoda ta NIE przeniesie Państwa dokładnie na biegun, jednak pozwala ograniczyć konieczność korygowania ustawień teleskopu w trakcie śledzenia obiektu astronomicznego. Ustawianie teleskopu na Sigma Octantis W ramach tej metody za punkt odniesienia, wskazujący kierunek południowego bieguna astronomicznego, posłuŝy nam gwiazda o nazwie Sigma Octantis. Jako Ŝe Sigma Octantis znajduje się około jeden stopień od bieguna astronomicznego, wystarczy po prostu ustawić oś biegunową teleskopu w kierunku tej gwiazdy. ChociaŜ w Ŝadnym razie nie jest to metoda doskonała, to odchylenie wynosi zaledwie około jeden stopień. W przeciwieństwie do poprzednio opisanej metody, procedurę tę naleŝy wykonać nocą, kiedy Sigma Octantis pozostaje widoczna. Wielkość astronomiczna tej gwiazdy wynosi 5,5, zatem jej odnalezienie moŝe okazać się trudne; przydatna moŝe się wówczas okazać lornetka albo szukacz. 1. Ustawić teleskop w taki sposób, aby oś biegunowa wskazywała południe. 2. Nieco odkręcić pokrętło regulowania deklinacji, a następnie ustawić teleskop tak, aby tuba optyczna znajdowała się w pozycji równoległej do osi biegunowej. Po wykonaniu tej czynności koło ustawienia deklinacji będzie wskazywało wartość 90. JeŜeli koło ustalania deklinacji nie zostało wyrównane, to naleŝy ustawić teleskop tak, aby tuba optyczna pozostawała w pozycji równoległej do osi biegunowej. 3. Regulować wysokość i azymut montaŝu, aŝ Sigma Octantis znajdzie się w polu widzenia szukacza. 4. JeŜeli opisane wyŝej czynności zostały wykonane prawidłowo, to w szukaczu i w okularze o małym powiększeniu powinny być widać okolice bieguna. NaleŜy pamiętać o tym, Ŝe w trakcie wyrównywania do bieguna NIE wolno przesuwać teleskopu w rektascensji, ani w deklinacji. PrzecieŜ nie chcemy przesuwać samego teleskopu, tylko jego oś biegunową. Z teleskopu korzystamy po prostu, aby widzieć, na co wskazuje oś biegunowa. Tak, jak w przypadku poprzedniej metody, celujemy prawie na biegun, jednak niedokładnie na niego. Odnajdujemy południowy biegun astronomiczny (SCP) Metoda przedstawiona poniŝej pozwala zwiększyć dokładność na potrzeby prowadzenia powaŝniejszych obserwacji oraz fotografowania. Na obu półkulach na sferze niebieskiej istnieją punkty, wokół których pozornie krąŝą wszelkie gwiazdy. Nazywamy je biegunami astronomicznymi, a do ich nazwy dodajemy teŝ nazwę półkuli, na której dany biegun się znajduje. Na przykład, na półkuli południowej wszystkie gwiazdy krąŝą wokół południowego bieguna astronomicznego. Gdy oś biegunowa teleskopu wskazuje na biegun astronomiczny, pozostaje ona równoległa do osi obrotu Ziemi. Wiele metod dostrajania do bieguna wymaga od uŝytkownika umiejętności odnajdowania bieguna astronomicznego poprzez rozpoznanie gwiazd na danym obszarze nieba. Obserwator znajdujący się na półkuli południowej nie znajduje się w tak szczęśliwym połoŝeniu, jak osoba prowadząca obserwację nieba na półkuli północnej. Gwiazdy wokół południowego bieguna astronomicznego nie są tak jasne, jak gwiazdy wokół bieguna północnego. NajbliŜszą, w miarę jasną gwiazdą jest Sigma Octantis. Jasność tej gwiazdy pozostaje na granicy widzialności dla ludzkiego oka (wielkość gwiazdowa 5,5), i znajduje się około 1 od południowego bieguna astronomicznego, jednak sama gwiazda moŝe być trudna do znalezienia. Dlatego posługując się tą metodą w celu odnalezienia południowego bieguna astronomicznego, warto skorzystać z układów gwiazd. Poprowadźmy w wyobraźni linię, biegnącą przez południowy biegun astronomiczny, gwiazdy: Alfa Crucis i Beta Crucis (które znajdują się w gwiazdozbiorze KrzyŜa Południa). Następnie pod odpowiednim kątem poprowadźmy kolejną linię, biegnącą przez południowy biegun astronomiczny do linii, łączącej gwiazdy Alfa Centauri i Beta Centauri. Punkt przecięcia obu tych linii znajduje się bardzo blisko południowego bieguna astronomicznego. 21