APTEKARZ. Nakład egz. Vol 9 Nr 11/ ISSN

Transkrypt

1 Nakład egz. Vol 9 Nr 11/ ISSN APTEKARZ Czasopismo Okręgowej Izby Aptekarskiej w Warszawie poświęcone głównie gospodarce lekiem (ekonomika farmacji, ustawodawstwo farmaceutyczne, organizacja i zarządzanie) oraz użytkowaniu leków i wiedzy o nich (farmakologia, farmakognozja, farmacja stosowana, chemia leków, farmacja kliniczna, samolecznictwo). Redaktor naczelny: dr Tadeusz Jerzy Szuba Zespół redakcyjny: mgr Leszek Drogowski, mgr Elżbieta Góralczyk, mgr Teodozja Holak, dr Włodzimierz Hudemowicz, mgr Grażyna Kornacka, mgr Barbara Kozicka, mgr Henryk Modrzejewski, mgr Seweryna Nowakowska, dr Anna Pietura, mgr Konstanty Potocki, mgr Adam Rudzki, mgr Danuta Wojnicka-Szuba, mgr Henryka Wojtaszewska Konsultanci: prof. dr Mirosława Furmanowa, mgr Halina Gabor, mgr Maria Głowniak, prof. dr Stanisław Gumułka, prof. dr Bożenna Gutkowska, dr Wojciech Kuźmierkiewicz, prof. dr Regina Olędzka, doc. dr Aleksander Ożarowski, prof. dr Jan Sawicki, prof. dr Edmund Sieradzki, dr Janusz Szajewski Wydawca: Okręgowa Izba Aptekarska w Warszawie, ul. Długa 16 tel Realizacja wydawnictwa, kolportaż, adres redakcji: Tadanco sp. z o.o., Warszawa, ul. Zawodzie 16 tel , , , fax , Internet, informacja o,,aptekarzu Opracowanie poligraficzne: Drukarnia Szczepan Szymański tel./fax (0-22)

2 Aptekarz Vol 9 Nr 11/12 (2001) Aptekarz Vol 9 Nr 11/12 (2001) Spis treści Statyny (inhibitory reduktazy HMG CoA) Zaniedbana instytucja apteki zakładowej Skorowidz publikacji Aptekarza 2001 r tosowania leków Zasady kolportażu czasopisma,,aptekarz Okrêgowa Izba Aptekarska w Warszawie i Redakcja Aptekarza sk³adaj¹ Czytelnikom najlepsze yczenia weso³ych Œwi¹t Bo ego Narodzenia oraz pomyœlnego Nowego 2002 Roku Redaktor Aptekarza dr farm. Tadeusz Szuba Prezes Okręgowej Izby Aptekarskiej dr farm. Włodzimierz Hudemowicz Każdy numer czasopisma,,aptekarz jest wysyłany bezpłatnie do: wszystkich aptek i hurtowni działających na terenie Okręgowej Izby Aptekarskiej w Warszawie (województwo mazowieckie), wszystkich okręgowych izb aptekarskich oraz Naczelnej Izby Aptekarskiej, wszystkich okręgowych izb lekarskich oraz Naczelnej Izby Lekarskiej, wszystkich oddziałów Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego oraz Zarządu Głównego, wszystkich oddziałów Polskiego Towarzystwa Lekarskiego oraz Zarządu Głównego, wszystkich inspektoratów nadzoru farmaceutycznego, wszystkich lekarzy wojewódzkich, wszystkich szkół farmacji, wszystkich szkół medycyny, wszystkich aptek,,zamkniętych w zakładach leczniczych, bibliotek wszystkich zakładów leczniczych,,zamkniętych (szpitali), bibliotek wszystkich zakładów leczniczych,,otwartych (ZOZ-ów), Biblioteki Narodowej, Głównej Biblioteki Lekarskiej i innych bibliotek. Czasopismo,,Aptekarz jest także dystrybuowane odpłatnie. Koszt prenumeraty rocznej na 2002 rok wynosi zł 100,-. Przy prenumeracie rocznej oraz ewentualnych zamówieniach zbiorowych pojedynczych egzemplarzy nie pobiera się kosztu przesyłki. Przekazu opłaty należy dokonać na konto Tadanco (redakcja Aptekarza ) w banku PBK VIII O/W-wa Nr Zamówienie należy kierować do: Tadanco - Redakcja Aptekarza, Dział Kolportażu, Warszawa, ul. Zawodzie 16 (fax , tel , ).,,Aptekarz poleca wytwórcom leków usługi promocyjne i reklamowe. Na łamach naszego czasopisma można promować wyroby farmaceutyczne fachowo, skutecznie i tanio. Koszt anonsu formatu A5 czarno-białego wynosi 1000 zł, natomiast kolorowego 2000 zł. Na czwartej stronie okładki 4000 zł. Na innych stronach,,uprzywilejowanych 3000 zł. Proponujemy ponadto zamieszczanie reklam mniejszego formatu, np. na stronach, które nie są całkowicie zadrukowane tekstem artykułu. Taka forma przypomnienia swojej firmy oraz jej produktów lekarzom i aptekarzom kosztuje zaledwie 500, a nawet jeszcze mniej 250 zł. Zamówienia regularne na długie okresy nagradzamy upustem ceny. Faktury za anonsy są obciążane VAT-em 22%

3 Aptekarz Vol 9 Nr 11/12 (2001) Aptekarz Vol 9 Nr 11/12, (2001) sierpnia 2001 r. zmarła Prof. dr Rufina Stella Ludwiczak emerytowany Kierownik Katedry i Zakładu Chemii Organicznej Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, wychowawca wielu pokoleń farmaceutów. W swej działalności naukowej podejmowała badania o istotnym znaczeniu dla farmacji i chemii. Opublikowała ponad 100 oryginalnych prac. Pełniła obowiązki prodziekana i dwukrotnie dziekana Wydziału Farmaceutycznego oraz sprawowała funkcję prorektora do spraw nauczania Akademii Medycznej. W latach była posłem na Sejm. Wchodziła w skład Komisji Nauk Farmaceutycznych Polskiej Akademii Nauk oraz Komisji Nauk Chemicznych Oddziału PAN w Poznaniu. Należała do Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, gdzie pełniła funkcję sekretarza oraz przewodniczącego Komisji Matematyczno-Przyrodniczej. Za swe wielkie zasługi została uhonorowana Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi i innymi odznaczeniami. Odszedł od nas wybitny naukowiec, niezapomniany nauczyciel, człowiek wielkiego serca i ducha. Okręgowa Rada Aptekarska w Warszawie i Redakcja Aptekarza 28 października 2001 r. zmarła Doc. dr Irena Zawadowska wieloletni wielce ceniony nauczyciel akademicki Wydziału Farmaceutycznego A.M. w Warszawie. Naszej stołecznej Alma Mater oddała całe swe zawodowe i naukowe życie. Od ukończenia studiów w 1947 r. prawie 30 lat pracowała naukowo w Zakładzie Chemii Organicznej. Zsyntetyzowała wiele związków o działaniu farmakologicznym. Opublikowała wiele prac oryginalnych. Uzyskała doktorat w 1956 r., habilitację w 1965 r. Ogromną wiedzę farmaceutyczno-medyczną z zaangażowaniem przekazywała studentom farmacji. W końcu lat przeszła do pracy w Zakładzie Farmacji Stosowanej, by kierować szkoleniem podyplomowym magistrów farmacji. Kontynuowała tam prace naukowo-badawcze z zakresu interakcji leków oraz niezgodności między nimi. Bardzo życzliwa i opiekuńcza pozostanie w dobrej pamięci nie tylko swych uczniów lecz całej naszej społeczności farmaceutycznej. Okręgowa Rada Aptekarska w Warszawie i Redakcja Aptekarza Tadeusz J.Szuba Statyny (inhibitory reduktazy HMG CoA) Ostatnie 20-lecie ubiegłego wieku przyniosło nam dużą i bardzo ważną grupę leków zwanych statynami. Nazwa jest autorstwa Światowej Organizacji Zdrowia, która już bardzo dawno uświadomiła sobie pożytki płynące z upodabniania nazw leków zbliżonych chemicznie i farmakologicznie. Pamiętamy, że każdy sulfonamid miał przedrostek sulfa, każda penicylina miała końcówkę cillina. Kierując się tym przykładem WHO zabiega, by każdy lek określonej grupy miał wspólny stem (pień). Ten stem może być umowny, w dowolnym miejscu wyrazu, ale zawsze w tym samym. Dzięki WHO wszystkie środki blokujące receptory beta-adrenergiczne mają w nazwie stem olol, inhibitory konwertazy angiotensyny - stem pril, środki blokujące pompę protonową prazol. Wszystkie inhibitory reduktazy HMG CoA, zapoczątkowane Lovastatiną, mają stem statina. Statyny osiągnęły ogromny sukces terapeutyczny i w konsekwencji handlowy. W 2000 r. świat wydał na statyny zawrotne ilości pieniędzy (kwoty tutaj podaje się w cenach fabrycznych): Simvastatina USD mln Atorvastatina USD mln Pravastatina USD mln Cerivastatina USD 679 mln Lovastatina USD 520 mln Fluvastatina USD 488 mln USD mln Sprawa staje się niezwykle poważna z punktu widzenia ekonomiki ochrony zdrowia w Polsce. Świat spożywający nowoczesne, drogie lekarstwa to zaledwie 2 miliardy ludzi. Obu płci i wszelkiego wieku. Jeśli oni spożyli statyn o wartości ca 16 mld dolarów, to znaczy, że na głowę przypadło 8 dolarów. Nas jest 38,65 milionów. A więc wg standardów zagranicznych powinniśmy spożyć statyn za ca 300 mln dolarów i wydać na nie ponad 10% naszych funduszy farmaceutycznych ogółem (prywatnych i kas chorych). Trudno jest rezygnować z innych leków. Nie sposób też liczyć na dodatkowy przydział środków budżetowych na farmację. A więc konieczne jest stosowanie statyn dużo, ale tanio. Na przeszkodzie temu stoi farmakologia kliniczna przy całkowitej nieprzydatności tzw. farmakoekonomiki. Cóż to jest polska farmakologia kliniczna, jeśli chodzi o statyny? Jest to referowanie dziesiątków, a nawet już setek prac zagranicznych, z któ- 213

4 Tadeusz J.Szuba Statyny rych każda lub prawie każda jest sponsorowana przez producenta. Na szczęście każda statyna jest dobra lub umiarkowanie wadliwa (o Cerivastatinie - słowo odrębne). Przeto każda praca, nawet sponsorowana przez producenta, podaje jakąś prawdę. Kłopot w tym, że niemal żadna nie podaje rachunku porównawczego. Po wielogodzinnym studiowaniu literatury nie wiemy, która statyna jest lepsza. Często jest tak, że prawdy można się dowiedzieć nie od farmakologów klinicznych, a od elektroników monitorujących spożycie. Jeśli oni podają, że wśród prili zdecydowanie najczęściej stosowane na świecie są Captopril i Enalapril, to ten fakt mówi więcej niż podręcznik farmakologii. To znaczy, że Captopril i Enalapril są bardzo dobre. Niestety w przypadku statyn monitoring ich spożycia wprowadza w błąd. Dlaczego tak można sądzić? Między innymi dlatego, że wykazuje on spożycie Simvastatiny 10-krotnie większe niż Lovastatiny przy braku obiektywnych dowodów wyższości jednego leku nad drugim. W oparciu o praktykę zagraniczną powinniśmy preferować Simvastatinę. Takie postępowanie nie ma sensu z punktu widzenia chemicznego (oba związki prawie od siebie się nie różnią): 214 Lovastatina Simvastatina i nie ma uzasadnienia z punktu widzenia farmakologicznego (nie ma prac porównawczych Lovastatina/Simvastatina wykazujących wyższość Simvastatiny). Farmakolodzy na całym świecie każą lekarzom stosować Simvastatinę m.in. dlatego, że Simvastatina przeszła pomyślnie ogromne badanie 4 S (Scandinavian Simvastatin Survival Study). W Szwecji i innych krajach udowodniono zmniejszenie przypadków incydentu wieńcowego, spadek liczby zgonów u pacjentów z chorobą niedokrwienną serca przy długotrwałym stosowaniu Simvastatiny. To zostało potwierdzone również w innych badaniach. Farmakolodzy jednak nie mówią o tym, bo zapewne nie wiedzą, że klinicyści szwedzcy robili eksperymenty z Simvastatiną dlatego, że w Szwecji nie mieli Lovastatiny. Gdyby ją mieli i zastosowali w badaniach, zapewne wyniki byłyby identyczne. Wytłumaczenie pomyślności Simvastatiny wydaje się bardzo proste. Obydwa leki, Lovastatina i Simvastatina, były wynalazkami jednej firmy, amerykańskiego Mercka. Pierwsza była Lovastatina (Mevacor), i robiła karierę. Również w Polsce. Wkrótce potem zrobiono Simvastatinę (Zocor). Też bardzo dobrą. Niebawem firma doszła do wniosku, że ma ambaras. Bardzo niezręcznie jest promować jednocześnie dwa niemal identyczne leki. Trzeba o każdym mówić, że jest lepszy. A przecież nie mogą być oba lepsze. Mogą być co najwyżej równie dobre. Postanowiono więc postawić na jeden, na Simvastatinę. Lovastatiny nie wycofano, bo już wcześniej pozyskała sobie wielu klientów. Ale przestano ją rejestrować tam, gdzie jeszcze nie była zarejestrowana. Bezdyskusyjnie dobrej Lovastatiny nie zarejestrowano nie tylko w Szwecji. Nie zarejestrowano jej również we Francji i Anglii. Wysiłek promocyjny i prace kliniczne ukierunkowano na Simvastatinę. Na wyniki nie trzeba było długo czekać. Simvastatina stała się bestsellerem. Co wcale nie dowodzi jej wyższości nad Lovastatiną. Nie wykonywano klinicznych prac porównawczych, które by to potwierdziły. Pokrętne kariery różnych statyn, zresztą wyśmienitych, nie interesowałyby nas, gdybyśmy byli w USA, Niemczech itp. Tam ceny poszczególnych statyn są zbliżone. Tak też było i jest z Mevacorem (Lovastatiną) i Zocorem (Simvastatiną) w Polsce. Ich ceny są prawie takie same. Ale my w Polsce nie musimy już kupować Mevacoru i Zocoru. Mamy równowartościowe produkty konkurencyjne o połowę tańsze. Obecny układ cen statyn w przeliczeniu na dawkę dobową jest następujący: Lovastatina Lovasterol 2,08 zł/ddd 30 mg Lovastin 2,20 zł/ddd 30 mg Mevacor 4,34 zł/ddd 30 mg Simvastatina Vasilip 2,52 zł/ddd 15 mg Zocor 4,30 zł/ddd 15 mg Fluvastatina Lescol 2,79 zł/ddd 40 mg Atorvastatina Sortis 3,52 zł/ddd 10 mg Pravastatina Lipostat 4,04 zł/ddd 20 mg Zakładając, że teoretyczne zapotrzebowanie na statyny szacuje się w Polsce na 300 mln dolarów rocznie, możemy zarobić 150 mln dolarów stosując statynę konkurencyjną, generyczną, zamiast statyny markowej, monopolistycznej. Nie bagatelka! Przy tak wielkich wydatkach, jakie są generowane przez statyny, komisja ds. refundacji i kasy chorych powinny śledzić zmiany cen zachodzące w czasie. Rzućmy okiem na ceny funkcjonujące przed dwoma laty, p. Aptekarz Nr 5/6 (1999) str. 138: 215

5 Tadeusz J.Szuba Statyny Lovastatina Lovastin 2,96 zł/ddd 30 mg Mevacor 5,36 zł/ddd 30 mg Fluvastatina Lescol 3,41 zł/ddd 40 mg Cerivastatina Lipobay 4,05 zł/ddd 0,2 mg Pravastatina Lipostat 4,29 zł/ddd 20 mg Atorvastatina Sortis 4,37 zł/ddd 10 mg Simvastatina Zocor 5,92 zł/ddd 15 mg Wówczas najtańsza Simvastatina była droższa od najtańszej Lovastatiny o 100%. Obecnie poziom i proporcje cen są inne. Szczęśliwie mamy teraz także Simvastatinę konkurencyjną, tanią (Vasilip) po 2,52 zł/ddd. Ale nie padając ofiarą kultu Simvastatiny, stosując identycznie dobrą Lovastatinę (Lovasterol), która jest tańsza o 17,5% (2,08 zł/ddd), możemy zarobić teoretycznie ponad 50 mln dolarów. 300 (300 x 2,08) 2,52 = 52,4 Gra chyba warta świeczki. Inne nowe statyny są jeszcze chronione patentami. Nie ma ofert generycznych. Czy musimy te nowe stosować, płacąc rocznie teoretycznie 150 mln dolarów więcej? Lub choćby tylko 100 mln. Chyba nie. Trzeba by domagać się od klinicystów bardzo mocnych argumentów. Na razie takich nie ma. Dramatyczna decyzja wycofania Cerivastatiny (Baycol USA, Lipobay - D, PL) stanowi jakąś przestrogę. Co wyrzuciło poza burtę Cerivastatinę? Rabdomioliza (rozpad włókien mięśniowych) występująca częściej z powodu Cerivastatiny niż z powodu innych statyn. Kilkadziesiąt zgonów! Cerivastatinę opracowano przez doczepienie łańcucha bocznego dwuhydroxyheptanokarboksylowego do szkieletu skonstruowanego na wzór Nifedipiny: vastatina, Atorvastatina, Cerivastatina, poczynając od półsyntetycznej Pravastatiny. W niej Japończycy przekształcili relatywnie niewinny łańcuch cykliczny Lovastatiny lub Simvastatiny w łańcuch alifatyczny: Lovastatina Pravastatina Może właśnie łańcuch cykliczny ulegający w organizmie stopniowej, powolnej hydrolizie do hydroksykwasu jest bezpieczniejszy, aniżeli hydroksykwas podany uderzeniowo. Nie wiemy. Ale wiemy, że identyczny hydroksykwas występuje także we Fluvastatinie i Atorvastatinie, a nie tylko w Pravastatinie i Cerivastatinie: Fluvastatina Atorvastatina Nifedipina Cerivastatina Skoro Nifedipiny (Adalat, Cordafen) zjedzono od czasu jej wynalezienia wiele ton, i przy tym rabdomiolizy nie notowano, nasuwa się podejrzenie, że szczególnie niefortunnym może być łańcuch boczny. Taki sam występuje we wszystkich nowych statynach, statynach syntetycznych: Flu- Dopóki żmudne i trudne poszukiwania nie doprowadzą do odpowiedzi na pytanie, co na pewno jest przyczyną rabdomiolizy, może byłoby słuszne stosowanie w Polsce tylko Lovastatiny i ewentualnie droższej Simvastatiny, statyn naturalnych oraz powstrzymywanie się od stosowania statyn półsyntetycznych i syntetycznych, znacznie droższych. Można się na taką sugestię odważyć ze względów ekonomicznych, dopóki klinicyści nie dostarczą dowodów, że sugerowane postępowanie jest błędne

6 Aptekarz Vol 9 Nr 11/12, (2001) Patrycja Gozdur 218 Geografia wynalazczości farmaceutycznej (dalszy ciąg)* D Dermatologia D01 Clotrimazol Niemcy 5 pkt. Miconazol Belgia 5 pkt. Wynalazek struktury pochodnej imidazolu do leczenia grzybicy, był bardzo dużym osiągnięciem i zasługuje na 10 pkt. Trudno ustalić, kto był pierwszy Bayer czy Janssen. Prace w Niemczech i Belgii przebiegały równocześnie. Dlatego przydziela się po 5 pkt. obydwóm. Kolejne kongenery nie przewyższyły skutecznością pierwowzorów i otrzymują po 1 pkt.: Econazol Belgia 1 pkt Isoconazol Belgia 1 pkt Bifonazol Niemcy 1 pkt Tioconazol USA 1 pkt Sertaconazol Hiszpania 1 pkt Flutrimazol Hiszpania 1 pkt Fenticonazol Włochy 1 pkt Chlormidazol Niemcy 1 pkt Ostatni Chlormidazol nie jest pochodną imidazolu, lecz benzimidazolu. Ma znacznie słabsze działanie przeciwgrzybicze. Ciclopirox Niemcy 5 pkt. Produkt oryginalny. Znalazł spore uznanie. Naftifina Szwajcaria 1 pkt Mimo, że również oryginalna spotkała się ze znikomym zainteresowaniem derinatologów. Amorolfina Szwajcaria 1 pkt I w tym przypadku struktura leku jest oryginalna, ale akceptacja przez lekarzy skuteczności przeciwgrzybiczej ograniczona. Griseofulvina Wielka Brytania 5 pkt. Pierwszy środek przeciwgrzybiczy na tyle mało toksyczny, że można go podawać wewnętrznie. Niestety, jako antybiotyk, po wielu latach stał się mniej skuteczny. Ale nie dlatego otrzymuje tylko 5 pkt, lecz z powodu działania genotoksycznego. * Pierwsza część pracy była opublikowana w Aptekarzu Nr 9/10 na str Terbinafina Szwajcaria 5 pkt. Została także dopuszczona do stosowania wewnętrznego. Po upadku Griseofulviny znalazła więcej miejsca dla siebie. Jednak na pierwszym planie są zdecydowanie triazole (Itraconazol, Fluconazol). D03 Collagenaza Niemcy 0 pkt. Enzym uzyskany z Clostridium, który wynaleziono do trawienia źle gojących się ran. Produkt niemiecki, w Niemczech prawie nie stosowany. To świadczy o jego walorach leczniczych. W Polsce pojawił się pod nazwą Iruxol Mono. Nie ma go w Niemczech. Używa się tam Iruxol nie Mono, zawierający w składzie preparatu, oprócz Collagenazy Chloramphenicol. Wzbudza to podejrzenie, że sama Collagenaza może nie leczyć. Dextranomer Wielka Brytania 1 pkt Środek do zabliźniania ran. Znalazł znikome zainteresowanie. D04 Bamipina Niemcy 1 pkt Lek przeciwalergiczny do stosowania zewnętrznego. W latach 50. miał rację bytu, ale po co ją w ostatnich czasach zarejestrowano w Polsce, nie wiadomo. Dimetinden Szwajcaria 5 pkt. Środek także bardzo stary. Dziś mało znaczący, ale przez 40 lat stanowił znaczną pomoc w stanach świądowych i podobnych (np. ukąszenie osy). D05 Calcitriol USA 5 pkt. Tacalcitol Japonia 1 pkt Calcipotriol Dania 1 pkt Kongenery witaminy D 3 proponowane do leczenia łuszczycy (zewnętrznie). Ich skuteczność jest ograniczona. Calcitriol wyróżnia się dlatego, że odgrywa dodatnią rolę w nefrologii (u pacjentów dializowanych). Acitretina Szwajcaria 1 pkt Kongener witaminy A przeznaczona do stosowania wewnętrznego w leczeniu łuszczycy. Niestety, ma silne działania niepożądane. Rzadko jest używany, wielu krajach w ogóle nie dopuszczony. D06 Mupirocina Wielka Brytania 5 pkt Antybiotyk do stosowania tylko zewnętrznego, bo w ustroju bardzo szybko się rozkłada. Przepisywany bez entuzjazmu przez dermatologów (w Polsce sprzedaje się 300 tys. tubek rocznie). Może dobrze, bo dłużej będzie skuteczna na oporne szczepy bakteryjne (gronkowiec złocisty i inne). Tromantadina Niemcy 0 pkt Tak mało skuteczna, że nawet w Niemczech prawie nie stosowana. Aciclovir Wielka Brytania 10 pkt. Pierwszy nowoczesny środek przeciwwirusowy. Jego skuteczność, niestety, maleje. Relatywnie mało toksyczny. Może być podawany także wewnętrznie. 219

7 Patrycja Gozdur Imiquimod USA 0 pkt. Próba zrobienia czegoś trochę podobnego do Acicloviru. Nieudana. Produkt bez znaczenia. Epervudina Węgry 1 pkt Kongener Zidovudiny, ale dopuszczony tylko do stosowania zewnętrznego. Penciclovir Wielka Brytania 1 pkt Kongener Acicloviru. Denotivir Polska 1 pkt Środek nie notowany ani w literaturze światowej, ani na rynkach zagranicznych, jedynie w Polsce, ale za wysiłek wynalazczy otrzymuje 1 pkt. D07 Flumetason USA 1 pkt Fluocinolon USA 1 pkt Mometason USA 1 pkt Clobetasol Wielka Brytania 1 pkt Doskonałe kortykosteroidy, ale nie są efektem oryginalnych pomysłów twórczych. Są to kolejne kongenery Cortisonu, Hydrocortisonu i dziesiątków innych. D08 Chlorhexidina Wielka Brytania 1 pkt Związek zawierający i uwalniający chlor, jakich wiele. Jest szeroko stosowany przez prawie 50 lat. Niestety, ma małą skuteczność i często powoduje uczulenia. D10 Tretinoina Szwajcaria 1 pkt Isotretinoina Szwajcaria 1 pkt Retinoidy (kongenery Retinolu) tak jak kiedyś Retinol (Vitaminum A) proponowane do leczenia trądziku. Kasy chorych są zdania, że nie przewyższają zaletami Nadtlenku benzoilu (Benzoilum peroxydatum). Przy tym są niebezpieczne (deratogeneza). Acidum azelaicum Niemcy 1 pkt Wynalazek, który z trudem zasługuje na 1 pkt. Nie stanowi postępu w stosunku do preparatów powszechnie stosowanych (Nadtlenek benzoilu, Erythromycina). 220 D11 Pyrithion Zincum USA 0 pkt. Środek raczej kosmetyczny, bez znaczenia w dermatologii. G Układ moczowo-płciowy i hormony płciowe G01 Natamycina USA 1 pkt Mało skuteczny antybiotyk. W większości krajów wycofany, w Polsce jeszcze stosowany. Nitrofurantoina USA 5 pkt. Obecnie pochodne furanu są wycofywane na całym świecie. Ale lat temu Nitrofurantoina była lekiem o ogromnym znaczeniu przy zakażeniach dróg moczowych. Powinna otrzymać 10 pkt., ale otrzymuje 5 pkt., z uwagi na poważne działania niepożądane (zwłóknienie płuc). Furazolidon USA 0 pkt. Farazidina USA 1 pkt Nifuratel Włochy 1 pkt To są kongenery gorsze od Nitrofurantoiny, np. Furazolidon był akceptowany prawie tylko w weterynarii. Policresulen Niemcy 0 pkt. W Polsce ginekolodzy używają go do odkażania pochwy. Nigdzie na świecie tego nie robią, nawet Niemcy (wynalazcy) już go nie stosują. G02 Dinoproston USA 1 pkt Dinoprost USA 1 pkt Kongenery prostaglandyny, które zaproponowano ginekologom do indukcji porodu. Rzadko stosowane. Bromocriptina Szwajcaria 5 pkt. Była dość ciepło przyjęta do stosowania przy mlekotoku. Niesłusznie, bo to pochodna alkaloidów sporyszu. Moda na nią w położnictwie całkowicie minęła. Obecnie bywa stosowana w neurologii przy chorobie Parkinsona. Lek jest bardzo ważny w guzach przysadki przebiegających z hiperprolaktynomią. Carbergolina Włochy 1 pkt Quinagolid Szwajcaria 0 pkt. Sporyszowe kongenery Bromocriptiny, raczej niepotrzebne, bardzo rzadko stosowane. Pergolid jest tutaj świadomie pominięty, bo będzie punktowany w grupie N04. G03 Wszystkim hormonom płciowym, z uwagi na ich strukturalne podobieństwo, oraz trudności gradacji zalet i wad, przyznaje się, jak kongenerom po 1 pkt. Nie jest wykluczone, że punktację Raloxifenu trzeba będzie poprawić, jeśli rzeczywiście będzie bez złych skutków leczył osteoporozę. Norethisteron USA 1 pkt Levonorgestrel Belgia 1 pkt Mesterolon Niemcy 1 pkt Gestonoron Niemcy 1 pkt Dydrogesteron Holandia 1 pkt Allyestrenol Holandia 1 pkt Tibolon Holandia 1 pkt Cyproteron Niemcy 1 pkt Danazol Wielka Brytania 1 pkt Raloxifen USA 1 pkt 221

8 Patrycja Gozdur G04 Emepronium Szwecja 1 pkt Oxybutynina USA 1 pkt Tolterodina Szwajcaria 1 pkt Trzy spazmolityki urologiczne o małej skuteczności, a więc i małym znaczeniu w lecznictwie. Sildenafil USA 10 pkt Rewelacja seksualna ostatnich lat. Terazosina USA 1 pkt Alfuzosina Francja 1 pkt Doxazosina USA 5 pkt. Tamsulosina Japonia 1 pkt Są kongenerami Prazosiny, pierwszego alfaadrenolityku, ale znalazły ograniczone zastosowanie w kardiologii, natomiast znaczne w urologii przy stanach spastycznych cewki moczowej. Jako kongenerom przyznaje się po 1 pkt., a Doxazosinie wyróżniającej się skutecznością 5 pkt. Finasterid USA 5 pkt. Selektywny inhibitor przemiany testosteronu do dihydrotestosteronu. Miał być rewelacją przy leczeniu niezłośliwego przerostu prostaty. Działa słabo. Mepartricina Włochy 1 pkt Zaproponowana przez producenta do leczenia przerostu prostaty. Lek jest bez znaczenia, nie znalazł uznania na świecie. H Hormony układowe, z wyłączeniem płciowych H01 Tetracosactid Szwajcaria 5 pkt. Somatropina USA 10 pkt. Terlipressina Czechy 1 pkt Desmopressina Czechy 1 pkt Oxytocina Francja 10 pkt. Gonadorelina Niemcy 5 pkt. Naferelina USA 1 pkt Somatostatina Francja 10 pkt. Octreotid Szwecja 1 pkt Lanreotid Francja 1 pkt Cetrorelix Szwajcaria 1 pkt Punktacja jest bardzo trudna, nawet kontrowersyjna. 222 H02 Fludrocortison USA 1 pkt Cortison Szwajcaria 5 pkt Hydrocortison USA 5 pkt. Triamcinolon USA 1 pkt Prednisolon USA 1 pkt Methylprednisolon USA 1 pkt Prednison USA 5 pkt. Dexamethason Francja 1 pkt Betamethason USA 1 pkt Kongenery wcześniejszego Cortisonu, Hydrocortison i Prednison wyróżniają się ilością punktów, bo uzyskały największe zastosowanie. Calcitonina Szwajcaria 5 pkt Produkt jest oryginalny, uzyskał wielką popularność, ale ma bardzo małe znaczenie terapeutyczne. J Leki przeciwzakaźnie układowe J01AOxytetracyclina USA 10 pkt. Tetracyclina USA 10 pkt. Doxycyclina USA 5 pkt. Grupa antybiotyków, które odegrały kolosalną rolę w lecznictwie. Trzeba je ocenić bardzo wysoko, choć już obecnie prawie poniechane. Oryginalne produkty otrzymują po 10 pkt., a Doxycyclina półsyntetyczna, 5 pkt. J01C Ampicillina Wielka Brytania 10 pkt. Carbenicillina USA 1 pkt Amoxicillina Wielka Brytania 5 pkt. Azlocillina Niemcy 1 pkt Mezlocillina Niemcy 1 pkt Piperacillina Japonia 1 pkt Grupa penicylin o poszerzonym spektrum. Pierwsza była Ampicillina i otrzymuje 10 pkt. Pośród różnych kongenerów wyróżnia się Amoxicillina (lepiej wchłanialna) i dajemy jej 5 pkt. Phenoxymethylpenicillina Austria 5 pkt. Kongener Benzylpenicilliny Fleminga, tu nie notowanej (1927 r.), ale stanowiła duży postęp, bo leczyła jak Benzylpenicillina Fleminga, a mogła być podawana doustnie. Dlatego otrzymuje 5 pkt. Cloxacillina Wielka Brytania 1 pkt Jeszcze jedna penicilina półsyntetyczna. Może zasługuje na lepszą ocenę, bo jest bardziej oporna na penicylinazę. Sultamicillina USA 5 pkt. Ocena jej postępowości jest kontrowersyjna. Lek ten złożony z Ampicilliny i Sulbactamu wprowadzono późno, już kiedy Ampicillina ustąpiła miejsca, Amoxicillinie, ale wypada dać 5 pkt. za pomysł inhibitora betalaktamowego. Cefalexina USA 10 pkt. Pierwsza cefalosporyna. Po niej przyszły liczne inne. Właśnie te inne otrzymują po 1 pkt. z wyjątkiem Cefuroximu i Cefadroxilu wyróżniających się aktywnością i najszerzej stosowanych: Cefazolina Japonia 1 pkt Cefadroxil USA 5 pkt. Cefradina USA 1 pkt 223

9 Patrycja Gozdur Cefamandol USA 1 pkt Cefuroxim Wielka Brytania 5 pkt. Cefaclor USA 1 pkt Cefotaxim Japonia 1 pkt Cefoperazon Japonia 1 pkt Cefetamet Francja 1 pkt Cefodizim Niemcy 1 pkt Ceftazidim Wielka Brytania 1 pkt Ceftriaxon Szwajcaria 1 pkt Loracarbef Japonia 1 pkt Cefixim Japonia 1 pkt Cefpodoxim Japonia 1 pkt Cefepim USA 1 pkt Cefprozil USA 1 pkt Ceftibuten USA 1 pkt Aztreonam monobaktam USA 5 pkt. Meropenem karbapenem Japonia 5 pkt. Wniosły postęp do przemysłu antybiotykowego i zasługują na 5 pkt. J01E Trimethoprim Wielka Brytania 10 pkt. Produkt syntezy szeroko wykorzystany w bakteriostatyce, jak antybiotyk. J01F Erythromycina USA 10 pkt Spiromycina Francja 1 pkt Pristinamycina Francja 1 pkt Dirithromycina Niemcy 1 pkt Clarithromycina Japonia 5 pkt. Roxithromycina Francja 5 pkt. Azithromycina Jugosławia 5 pkt. Lincomycina USA 5 pkt. Clindamycina USA 10 pkt. J01GNeomycina USA 5 pkt. Gentamicina USA 10 pkt. Tobramycina USA 1 pkt Amikacina USA 5 pkt. Netilmicina USA 5 pkt. Tylko antybiotykom naturalnym, wyróżniającym się, przyznano po 10 lub 5 pkt. Doskonałe makrolidy, ale półsyntetyczne, otrzymują po 5 pkt. Nieliczne, mało stosowane po 1 pkt. J01M Norfloxacina Japonia 5 pkt. Pierwszy fluorochinolon. Nie rewelacyjnie skuteczny w lecznictwie antybakteryjnym, dlatego tylko 5 pkt. Po nim przyszły liczne kongenery; wśród nich największą popularność (zapewne z powodu skuteczności) zdobyła Ciprofloxacina: 224 Pefloxacina Francja/Japonia 1 pkt Ciprofloxacina Niemcy 5 pkt. Sparfloxacina Japonia 1 pkt Alatrofloxacina USA 1 pkt Trovafloxacina USA 1 pkt Moxifloxacina Niemcy 1 pkt Acidum nalidixicum Wielka Brytania 5 pkt. Acidum oxolinicum USA 1 pkt Acidum pipemidicum Japonia 1 pkt Chinolony, choć mało skuteczne, były wysoko cenione do czasu wynalezienia fluorochinolonów, dlatego pierwszy otrzymuje 5 pkt. J01X Vancomycina USA 10 pkt. Teicoplanina Włochy 5 pkt. Dwa wybitne antybiotyki, które podaje się w sytuacjach, gdy bakterie są niewrażliwe na wszystkie inne antybiotyki. Niestety, gronkowiec złocisty i na nie przestaje reagować. Acidum fusidicum Dania 5 pkt. Antybiotyk nieczęsto stosowany, ale oryginalny, zasłużył na więcej niż 1 pkt. Metronidazol Francja 10 pkt. Wyjątkowo duże osiągnięcie farmaceutyczne:1) amebiaza, 2) rzęsistek pochwowy, 3) bakterie beztlenowe. Spectinomycina USA 1 pkt Antybiotyk bez znaczenia. J02 Amphotericina B USA 10 pkt. Antybiotyk przeciwgrzybiczy układowy. Nie zawsze skuteczny, ale należy go wysoko ocenić. Ketoconazol Belgia 5 pkt. Kongener Clotrimazolu, ale otrzymuje nie 1 pkt, lecz 5 pkt., ponieważ nadaje się do stosowania wewnętrznego. Itraconazol Belgia 10 pkt Pierwszy triazol do leczenia grzybicy; ma tę zaletę, że nie hamuje syntezy kortykosteroidów. Fluconazol USA 1 pkt Kongener Itraconazolu, raczej mu nie dorównujący. Flucytosina Szwajcaria 1 pkt Antybiotyk przeciwgrzybiczy do stosowania układowego, nie osiągnął sukcesu. Ale w drożdżycach jest uważany za jeden z najskuteczniejszych. J04 Cycloserina USA 5 pkt. Antybiotyk przeciwgruźliczy o skuteczności niezadowalającej. 225

10 Patrycja Gozdur Rifamycina Włochy 10 pkt. Wybitne osiągnięcie Włochów. Stopuje prątki gruźlicy. Rifampicina Włochy 5 pkt. Kongener, półsyntetyczna Rifamycina, ale wnosi postęp w porównaniu z nią, bo może być podawany doustnie. Capreomycina USA 1 pkt Znikoma skuteczność. Isoniazid Szwajcaria 10 pkt. Niezwykle waźny lek przeciwgruźliczy. Pyramizamid USA 5 pkt. Ethambutol USA 5 pkt. Środki pomocne do leczenia gruźlicy. Mniej ważne niż Isoniazid, ale także zasługują na bardzo wysoką ocenę. J05 Aciclovir Wielka Brytania 10 pkt. Pierwszy nukleozydowy środek przeciwwirusowy. Ganciclovir USA 5 pkt. Valaciclovir Wielka Brytania 1 pkt Kongenery Acicloviru. Ganciclovir wyróżnia się skutecznością na CMV (cytomegalowirusa). Saquinavir Szwajcaria 10 pkt. Pierwszy inhibitor proteazy. Indinavir USA 1 pkt Ritonavir USA 1 pkt Kongenery Saquinaviru. Zidovudina Wielka Brytania 5 pkt. Pierwszy inhibitor odwrotnej transkryptazy nukleozydowej, ale w sensie koncepcji wynalazczej plagiat. Jest to kongener Trifluridiny. Didanosina Wielka Brytania 1 pkt Stavudina Wielka Brytania 1 pkt Zalcitabina Wielka Brytania 1 pkt Lamivudina Wielka Brytania 1 pkt Abacavir Wielka Brytania 1 pkt Kongenery Zidovudiny. Nevirapina Niemcy 10 pkt. Pierwszy nienukleozydowy inhibitor odwrotnej transkryptazy Efavirenz USA 1 pkt. Kongener Nevirapiny. 226 L Środki przeciwnowotworowe L01 Melphalan Wielka Brytania 1 pkt Chlorambucil USA 1 pkt Cyclophosphamid Niemcy 1 pkt Ifosfamid Niemcy 1 pkt Są to analogi Chlormethiny (iperytu azotowego) już wycofanej z lecznictwa (Nitrogranulogen). Busulfan Wielka Brytania 5 pkt. Lomustina USA 5 pkt. Dacarbazina USA 5 pkt. Środki alkilujące zawierające elementy inwencji. Methotrexat USA 10 pkt. Relatywnie bardzo duże odkrycie (antagonista kwasu foliowego). Ma liczne wskazania w onkologii oraz w reumatologii. Mercaptopurina Wielka Brytania 10 pkt. Pierwsza konstrukcja purynowa zastosowana jako antymetabolit. Tioguanina Wielka Brytania 1 pkt Cladribina Niemcy 1 pkt Fludarabina USA 1 pkt Kongenery Mercaptopuriny. Fluorouracil USA 10 pkt. Pierwszy przypadek zastosowania pochodnej pirymidyny jako antymetabolitu. Cytarabina USA 1 pkt Gemcitabina USA 1 pkt Tegafur ZSRR 1 pkt Temozolomid USA 1 pkt Pirimidinowe kongenery Fluorouracilu. Vinblastina USA 5 pkt. Wykorzystanie naturalnego alkaloidu Vinca w onkologii. Vinorelbina Francja 1 pkt Vincristina USA 1 pkt Naśladownictwo Vinblastiny. Teniposid Szwajcaria 5 pkt Pomysł zastosowania w onkologii podofylotoksyny. Etoposid Szwajcaria 5 pkt Kongener Teniposidu, ale lepszy od niego. Docetaxel Francja 10 pkt Pierwszy pomysł zastosowania roślinnego taksanu. Pożytek jest ograniczony z uwagi na toksyczność. Ale jednak 10 pkt., bo w onkologii musimy być bardziej tolerancyjni dla toksyczności. Paclitaxel USA 5 pkt. Kongener Docetaxelu. 227

11 Patrycja Gozdur Daunorubicina Włochy 10 pkt. Antybiotyk cytotoksyczny o strukturze antracyklinowej. Doxorubicina Włochy 5 pkt. Epirubicina Włochy 1 pkt Idarubicina Włochy 1 pkt Mitoxantron USA 1 pkt Pirarubicina Japonia 1 pkt Kongenery Daunorubiciny. Mitomycina Japonia 5 pkt. Bleomycina Japonia 5 pkt. Inne antybiotyki cytotoksyczne. Cisplatina USA 10 pkt. Znaczny postęp w terapii raka. Otwarcie nowej grupy leków. Dlatego 10 pkt. pomimo dużej toksyczności. Carboplatina USA 1 pkt Kongener wykorzystujący platynę za przykładem Cisplatiny. Rituximab USA 5 pkt. Przeciwciało monoklonalne wyprodukowane rekombinacją DNA, produkt odkrywczy, ale jest za wcześnie, by go bardzo wysoko ocenić. Estramustina Dania 1 pkt Związek będący połączeniem starego Estradiolu ze starą Chlormethiną zaproponowany do leczenia raka prostaty. Asparaginaza USA 1 pkt Novum w tym przypadku polega nie na stworzeniu substancji (enzymu), lecz na zastosowaniu istniejącej substancji do leczenia białaczki. Irinotecan Japonia 5 pkt. Lek otrzymany z alkaloidu, kamptotecyny. Bardzo oryginalny. Ma służyć do leczenia raka jelita grubego. Topotecan USA 1 pkt Kongener Irinotecanu. Miltefosina Niemcy 0 pkt. Produkt fosfolipidowy o dyskusyjnych walorach. Służy do smarowania piersi przy raku piersi! 228 L02 Megestrol USA 1 pkt Medroxyprogesteron USA 1 pkt Kongenery progesteronu. Triptorelina Szwajcaria 10 pkt. Goserelina Wielka Brytania 5 pkt. Leuprorelina USA 1 pkt Wszystkie ww. reliny są prostymi kongenerami Gonadoreliny wys- tępującej normalnie w organizmie, ale zmiana w tym peptydzie niektórych aminokwasów dała efekt zaskakujący: hormon stał się antyhormonem, zamiast syntezy gonadotropin nastąpiło jej zahamowanie, spadek stężenia estrogenu u kobiet i testosteronu u mężczyzn. Kastracja bez skalpela. Zastosowane pomyślnie w raku prostaty. Pierwsza Triptorelina zasługuje na 10 pkt., druga lepsza Goserelina 5 pkt., trzecia 1 pkt. Tamoxifen Wielka Brytania 10 pkt. Znaczne osiągnięcie, związek o własnościach antyestrogenowych, zastosowany do leczenia raka sutka. Flutamid USA 5 pkt. Związek, który wykazał własności antyandrogenowe. Znalazł zastosowanie w leczeniu gruczołu krokowego. Nilutamid Francja 1 pkt Bicalutamid Wielka Brytania 1 pkt Kongenery Flutamidu. Aminoglutethimid Szwajcaria 10 pkt. Pierwszy lek, który znalazł zastosowanie w onkologii dzięki własnościom hamowania pracy enzymu aromatazy, potrzebnego do syntezy hormonów steroidowych, w tym estrogenów. Wskazanie: rak sutka. Letrozol Szwajcaria 1 pkt Pomysł i wskazania jak Aminoglutethimid. Anastozol Wielka Brytania 1 pkt Kongener Letrozolu. Formestan Szwajcaria 5 pkt. Ma działanie i wskazanie do leczenia raka piersi, jak Aminoglutethimid i Letrozol, ale budowa związku jest zupełnie inna, steroidowa. Exemestan Szwecja 1 pkt Kongener Formestanu. L03 Interferon Wielka Brytania 10 pkt. Bardzo duże osiągnięcie nauki, a następnie przemysłu rekombinacji genetycznej. Interferony są bardzo pożądane jako immunomodulatory, wirusostatyki, a nawet do leczenia stwardnienia rozsianego. Niestety, nie można ich stosować z powodu wysokiej ceny. Filgrastim Szwajcaria 5 pkt. Molgramostim USA 5 pkt. Lenograstim Francja 5 pkt. Są to cytokiny robione rekombinacją DNA na wzór Epoetiny (Erythropoetiny). Mogłyby, tak jak ona, być sklasyfikowane w grupie B03XA jako środki krwiotwórcze. Są to stymulatory leukopoezy. Sklasyfikowano je w onkologii, wsród immunomodulatorów dlatego, że 229

12 Patrycja Gozdur ich główne wskazanie jest w neutropenii, w niszczycielskim działaniu chemioterapii onkologicznej na układ krwiotwórczy. Aldesleukina USA 1 pkt Interleukina, robiona podobnie jak cytokiny technologią rekombinacji DNA, stymuluje namnażanie T-limfocytów i zwiększa odporność na wrogie antygeny. Niestety, jest bardzo toksyczna i nie może dostać wysokiej noty. Vaccinum BCG Polska/Francja 10 pkt. Szczepionka przeciw Bacillus Calmette-Guerin była szeroko stosowana do zapobiegania gruźlicy. Teraz bywa notowana także w asortymencie leków onkologicznych, ponieważ nieoczekiwanie znalazła zastosowanie w leczeniu raka pęcherza. Thymostimulina Włochy 0 pkt. Hormon ekstrahowany z cielęcej grasicy mający pomagać przy niedoborze immunologicznym, pożądany zwłaszcza w onkologii. Skuteczność leku jest kontrowersyjna (lek jest dobrze nam znany z produkcji Jelfy: TFX). Z Włoch dotarł prawdopodobnie tylko do Polski. L04 Azathioprina Wielka Brytania 10 pkt. Pierwszy środek do immunosupresji, który znalazł szerokie zastosowanie. Niestety, jest toksyczny. Gusperimus Japonia 5 pkt. Pochodna guanidiny wskazana do immunosupresji. Tacrolimus Japonia 1 pkt Kongener Gusperimusu. Mycophenolas Mofetili Wielka Brytania 1 pkt Produkt uzyskany ze szczepu Penicillium. Ma działać immunosupresyjnie. Zaproponowany przeciw odrzucaniu przeszczepów. Z oceną skuteczności trzeba poczekać. Muromonab USA 5 pkt. Nowoczesny środek immunosupresyjny, immunoglobulina uzyskana rekombinacją DNA, mająca zastosowanie w ciężkich sytuacjach odrzucania przeszczepów. Daclizumab Szwajcaria 1 pkt Baziliximab Szwajcaria 1 pkt Kongenery Muromonabu. Glatiramer Izrael 0 pkt. Syntetyczny peptyd zaproponowany przez producenta (Teva) do leczenia SM (stwardnienia rozsianego). Nigdzie nie został zarejestrowany, poza Polską, co niezbyt dobrze świadczy o walorach leku. 230 M Układ mięśniowo-szkieletowy M01 Phenylbutazon Szwajcaria 1 pkt. Kongener Phenazonu, Aminophenazonu (Pyramidonu), Metamizolu (Pyralginy). Podobnie jak one, od ćwierćwiecza surowo krytykowany za liczne działania niepożądane aż po agranulocytozę i anemię aplastyczną. W większości krajów wycofany, choć jest dość skuteczny przy bólach mięśniowo-stawowych. W Polsce jest nadal produkowany i stosowany m.in. w czopkach, bo lekarze naiwnie wierzą, że lek podany doodbytniczo nie szkodzi wątrobie. Indometacina USA 10 pkt. Jeden z pierwszych, obok Ibuprofenu, niesteroidowych środków przeciwzapalnych. Odegrała znaczną rolę. Obecnie rzadko stosowana, bo są leki mniej toksyczne. Diclofenac Szwajcaria 5 pkt. Kongener Ibuprofenu i Indometaciny, pomysłowy, bardzo szeroko stosowany, niestety, też nie bez działań niepożądanych. Sulindac USA 1 pkt Kongener Diclofenacu. Acemetacina Niemcy 0 pkt. Acetylowana Indometacina bez wartości. Ketorolac USA 1 pkt Kongener Diclofenacu. Piroxicam USA 10 pkt. Nowa (na owe czasy) konstrukcja w walce z reumatyzmem. Meloxicam Niemcy 5 pkt. Kongener Piroxicamu, ale o preferencyjnym działaniu na COX 2 Ibuprofen Wielka Brytania 10 pkt. Pierwszy nowoczesny środek przecizapalny i przeciwbólowy charakteryzujący się w molekule kwasem propionowym. Relatywnie mało szkodliwy. Został dopuszczony do wydawania bez recepty. Ketoprofen Francja 1 pkt Naproxen USA 1 pkt Flurbiprofen Wielka Brytania 1 pkt Dexibuprofen Wielka Brytania 1 pkt Kongenery Ibuprofenu. Niestety, żaden od niego nie lepszy. Acidum mefenamicum USA 1 pkt Mimo, iż bywa zaliczany w literaturze do odrębnej podgrupy niesteroidowych środków przeciwzapalnych, do pochodnych kwasu fenamowego (aminobenzoesowego), w rzeczywistości jest kongenerem Indometaciny. Mniej od niej szkodliwy i mniej skuteczny. Bardzo rzadko stosowany na świecie. 231

13 Patrycja Gozdur Celecoxib USA 5 pkt. Rofecoxib USA 5 pkt. Zapoczątkowały erę koksibów, nowych struktur do walki z reumatyzmem, mających nie indukować choroby wrzodowej. Zbyt krótko są stosowane, by można było je ocenić sprawiedliwie, ale wypada przyznać 10 pkt., dzieląc je po połowie, bo oba wynalazki pojawiły się jednocześnie (w 1999 r.). Glucosamina Niemcy 1 pkt Benzydamina Włochy 1 pkt Nimesulid USA 1 pkt Nabumeton Wielka Brytania 1 pkt Srodki przeciwreumatyczne bardziej zaśmiecające asortyment leków, niż przynoszące pożytek. Ale po jednym punkcie ich autorzy powinni otrzymać za podjęte próby. Aurothioglucoza Francja 1 pkt Jeden z preparatów złota zaproponowanych do leczenia reumatyzmu. M02 Etofenamat Niemcy 0 pkt. Środek przeciwreumatyczny, którego nie odważono się stosować układowo, tylko zewnętrznie. Raczej zupełnie niepotrzebny, skoro nawet w Niemczech, kraju wynalazcy, bardzo niechętnie stosowany. M03A Alcuronium Szwajcaria 1 pkt Kongener Tubocurariny. Pancuronium Holandia 10 pkt. Pierwsza syntetyczna czwartorzędowa zasada amoniowa ulepszająca kurarę (Tubocurarinę) w rękach chirurgów do zwiotczania mięśni. Pipecuronium Węgry 1 pkt Atracurium Wielka Brytania 1 pkt Vecuronium Holandia 1 pkt Mivacurium Wielka Brytania 1 pkt Rocuronium Holandia 1 pkt Kongenery Pancuronium. Cisatracurium Wielka Brytania 0 pkt. To samo co Atracurium. 232 M03BMethocarbamol USA 1 pkt Pridinol Wielka Brytania 1 pkt Tolperison Japonia 5 pkt. Baclofen Szwajcaria 5 pkt. Tetrazepam Francja 1 pkt Tizanidina Szwajcaria 1 pkt Dantrolen USA 1 pkt Środki rozluźniające mięśnie przeznaczone nie dla chirurgów, a dla lekarzy domowych. Wszystkie są stosowane tylko dlatego, że nie ma lepszych. Wśród nich trzeba wyróżnić Tolperison, szeroko stosowany w Polsce (Mydocalm z Węgier) oraz Baclofen, wybiórczy agonista receptora GABA, mający skuteczność nieco udowodnioną. Zdecydowanie przereklamowany jest w Polsce Tetrazepam. Przy Dantrolenie można rozważać podwyższenie punktacji, bo leczy gorączkę złośliwą, chorobę uwarunkowaną genetycznie. Allopurinol Szwajcaria 10 pkt. Lek podstawowy w leczeniu dny (hamuje wytwarzanie kwasu moczowego). Relatywnie mało toksyczny. Benzbromaron Francja 1 pkt Ma leczyć dnę poprzez zwiększenie wydalania kwasu moczowego. Mało skuteczny i rzadko stosowany. M04 Acidum clodronicum USA 5 pkt. Acidum etidronicum USA 5 pkt. Acidum pamidronicum Niemcy 5 pkt. Acidum alendronicum ZSRR 5 pkt. Acidum tiludronicum Francja 5 pkt. Bifosfoniany wynalezione przez przemysł środków piorących. A więc dużych zasług farmaceutom przypisać nie można, choć obecnie są to bardzo szeroko stosowane środki do mineralizacji kości (osteoporoza). Nabierają coraz większego znaczenia. Musimy dać wszystkim po 5 pkt., bo nie ma jeszcze autorytatywnej literatury segregującej je na dobre i złe. M09 Chondroitina ZSRR 0 pkt. Mukopolisacharyd występujący pospolicie w tkankach ludzkich. Szkodził mało kiedy, był oferowany przez ZSRR i Italię. Niewielu miał amatorów. Teraz może być szkodliwy, bo od czasu wprowadzenia do okulistyki Viscoatu (Chondroitina + Hyaluronian) przez amerykaliskiego Alcona wypompowuje sporo pieniędzy przeznaczonych na zdrowie. N Układ nerwowy N01A Halothan Niemcy 10 pkt. Pierwszy fluorowcowany węglowodór do znieczulania wziewnego (na miejsce eteru i chloroformu). Isofluran USA 1 pkt Sevofluran USA 1 pkt Desfluran USA 1 pkt Kongenery Halothanu. Tiopental USA 5 pkt. Jako prosty kongener Barbitalu i Phenobarbitalu nie zasługiwałby na więcej niż 1 pkt., ale odegrał znaczną rolę w chirurgii jako szybko działający anestetyk. Bywa też stosowany do indukcji anestezji ogólnej. 233

14 Patrycja Gozdur Fentanyl Belgia 5 pkt. Sufentanil Belgia 1 pkt Alfentanil Belgia 1 pkt Remifentanil Wielka Brytania 1 pkt Związki o względnie prostej budowie niczym nie przypominającej alkaloidów opium, a mające własności opioidowe. Żaden nie ma pełni zalet morfiny, ale też nie ma niekorzystnych wad morfiny. Fentanyl, choć wydaje się pierwowzorem, nie otrzymuje 10 pkt., ponieważ jest strukturalnym kongenerem przedwojnnej Pethidiny. Otrzymuje 5 pkt., a nie 1 pkt., bo jest lepszy od Pethidiny. Otworzył możliwość zabiegów bez znieczulenia wziewnego. Jest też stosowany w onkologii u chorych, u których morfina powoduje zbyt silne zaparcia. Propofol Wielka Brytania 1 pkt Ketamina USA 5 pkt. Etomidat Belgia 1 pkt Środki pomocnicze w chirurgii, służą do wprowadzania do anestezji. Ketamina posłużyła nawet do samoistnej anestezji i jest stosowana w bólach neuropatycznych. Szkoda, że nie ma jej na Iiście narkotyków, bo ma własności narkotyczne. Bywa nadużywana za granicą (pod nazwą witaminy K!). W Polsce należy również na nią uważać. Droperidol Belgia 1 pkt Neuroleptyk raczej nie stosowany w neurologii, a przeważnie w chirurgii dla uspokojenia przedoperacyjnego. Jako kongener Haloperidolu zasługuje tylko na 1 pkt. N01B Lidocaina Szwecja 10 pkt. Trimecaina Szwecja 0 pkt. Mepivacaina Szwecja 1 pkt Bupivacaina Szwecja 5 pkt. Grupa amidowych środków miejscowo znieczulających stanowiących znaczny postęp w stosunku do wcześniejszych struktur estrowych (Procaina et cetera). Pierwsza była Lidocaina 10 pkt. Wśród kongenerów wyróżnia się Bupivacainę, lek podstawowy do znieczuleń intratekalnych. N02 Methadon USA 5 pkt. Pentazocina Wielka Brytania 1 pkt Buprenorphina Wielka Brytania 5 pkt. Butorphanol USA 1 pkt Tramadol Niemcy 5 pkt. Powyższe leki są narkotycznymi środkami przeciwbólowymi. Wszystkie są gorsze od morfny. Wszystkie mają jakieś zalety w porównaniu z morfiną, np. Methadon służy ostatnio do odzwyczajania się od Morfiny i Heroiny, np. Tramadol mógł być dopuszczony do dyspensowania bez 234 różowej recepty. Żaden z tych leków nie zasługuje na 10 pkt., ale niektóre powinny otrzymać po 5 pkt. Propacetamol Francja 1 pkt Hochsztaplerstwo wynalazcze. Paracetamol, znany światu od 1878 r., po prawie 100 latach, w 1972 r., zestryfikowano kwasem dwuetyloaminooctowym i zarejestrowano jako nowość. Oczywiście ta nowość zmydla się w ustroju i daje potrzebny Paracetamol i niepotrzebny kwas organiczny zatruwający organizm. Bardzo mało jest krajów, które dały się na to nabrać. Można dać 1 pkt., a nie 0 pkt. dlatego, że produkt ma postać parenteralną. Sumatriptan Wielka Brytania 5 pkt. Niewątpliwy postęp przynoszący ulgę cierpiącym na migrenę. Szkoda, że nie jest skuteczny proflaktycznie. Pomaga dopiero po wystąpieniu bólu migrenowego. Ocenę obniża się z 10 pkt. na 5 pkt., bo wywołuje zaburzenia rytmu. Zolmitriptan Wielka Brytania 1 pkt Rizatriptan USA 1 pkt Kongenery Sumatriptanu. Brak danych o wyraźnym przewyższaniu pierwowzoru. Pizotifen Szwajcaria 1 pkt Oxetoron Francja 1 pkt Środki zaproponowane dia cierpiących na migrenę. Trzeba je odnotować jako pomysły wynalazcze, ale bez przekonujących dowodów, by działały lepiej niż starodawne Acidum acetylosalicylicum lub Paracetamol czy bardziej nowoczesny Naproxen lub Indometacina, nie można więc punktować ich wysoko. N03 Primidon Wielka Brytania 5 pkt. Clonazepam Szwajcari 5 pkt. Carbamazepina Szwajcaria 5 pkt. Oxcarbazepina Szwajcaria 1 pkt Vigabatrina USA 5 pkt. Tiagabina Dania 5 pkt. Felbamat USA 1 pkt Gabapentina Niemcy 1 pkt Lamotrigina Wielka Brytania 5 pkt. Topiramat USA 5 pkt. Wszystkie środki przeciwpadaczkowe wynalezione w drugiej połowie XX w. są niedostatecznie skuteczne, tak jak wcześniejsze (Phenobarbital, Phenytoina, Ethosuximid i inne). Trudno im przyznawać po 10 pkt, ale każdy lek chociaż w niewielkim stopniu skuteczny na padaczkę jest na wagę złota, dlatego też przyznaje się po 5 pkt. Chyba że produkt jest prymitywnym kongenerem, jak Oxcarbazepina wobec Carbamazepiny, 235

15 Patrycja Gozdur Felbamat wobec Meprobamatu, Gabapentina wobec Vigabatriny. Wybacza się Primidonowi bliskość chemiczną z barbituranami, bo jednak w porównaniu z Phenobarbitalem czyni epileptyków nieco mniej ospałymi. N04 Trihexyphenidil Wielka Brytania 5 pkt. Pierwszy środek pomocny przy chorobie Parkinsona. Dlatego wart 5 pkt., choć mało skuteczny. Biperiden Niemcy 5 pkt. Nieco skuteczniejszy od Trihexyphenidilu. Amantadina Niemcy 5 pkt. Środek przeciwwirusowy, mało efektywny, znalazł zastosowanie w chorobie Parkinsona. Też ograniczone. Pergolid USA 1 pkt Podobnie jak Bromocriptina ma znaczenie marginalne. Ropinirol USA 5 pkt. Ma działać, jak Pergolid, dopaminergicznie. Efekt bardzo niewielki. Ale otrzymuje 5 pkt., bo jest pierwszym agonistą niesporyszowym. Selegilina Włochy 5 pkt. MAO inhibitor, który zaskoczył świat 2 razy. Z wielkim powodzeniem pomagał przy chorobie Parkinsona. Kiedy już uznano, że pomaga zbyt mało, znalazł żywe zainteresowanie jako lek pomocny w chorobie Alzheimera. Za rozdęty sukces nie otrzymuje 10 pkt., lecz tylko 5 pkt., nie dlatego, że jest toksyczny, a dlatego, że jest bliskim kongenerem Amfetaminy (bez sukcesu zasługiwałby na 1 pkt.). Entacapon Finlandia 5 pkt. Może jeszcze zbyt krótko istnieje, by dobrze ocenić, ale cieszy się umiarkowanym zainteresowaniem lekarzy. Po wycofaniu Tolcaponu stanowi pewien postęp leczniczy. N05 Promazina Francja 1 pkt Chlorpromazina Francja 10 pkt. Levomepromazina Francja 1 pkt Perazina Francja 1 pkt Prochlorperazina Francja 1 pkt Perphenazina Niemcy 1 pkt Fluphenazina USA 1 pkt Trifluoperazina Francja 1 pkt Thioridazina Szwajcaria 1 pkt Periciazina Francja 1 pkt Wszystkie wskazane neuroleptyki są fenotiazynowymi kongenerami Promethaziny (przeciwalergicznej). Autorka Chloropromaziny, która odkryła jej neuroleptyczność, a nie przeciwalergiczność, otrzymuje 10 pkt. 236 Haloperidol Belgia 10 pkt. Oryginalna struktura, pomyślne efekty neuroleptyczne. Chlorprothixen USA 5 pkt. Pierwszy neuroleptyk tioksantenowy. Flupentixol USA 1 pkt Zuclopenthixol Dania 1 pkt Kongenery Chlorprothixenu. Clozapina USA 5 pkt. Bardzo skuteczny neuroleptyk. Niestety, jego stosowanie jest bardzo ograniczone z powodu poważnego uszkadzania układu krwiotwórczego. Olanzapina USA 5 pkt. Quethiapina Wielka Brytania 1 pkt Kongenery Clozapiny. Olanzapina otrzymuje 5 pkt., bo obiecuje się, że będzie lepsza od Clozapiny. Sulprid Francja 5 pkt. Nowa, cenna struktura benzamidowa wzbogacająca asortyment neuroleptyków. Tiaprid Francja 1 pkt Amisulprid Francja 1 pkt Kongenery Sulrpidu nie wnoszące postępu. Risperidon Belgia 5 pkt. Pomysł oryginalny. Został życzliwie przyjęty. Może nawet zasłużyć na 10 pkt. Chlordiazepoxid Szwajcaria 10 pkt. Pierwszy anksjolityk benzodiazepinowy. Otrzymuje zasłużenie 10 pkt. Diazepam Szwajcaria 5 pkt. Bromazepam Szwajcaria 1 pkt. Lorazepam USA 1 pkt. Medazepam Szwajcaria 1 pkt. Oxazepam Szwajcaria 1 pkt. Clobazam Francja 1 pkt. Alprazolam USA 1 pkt. Kongenery Chlordiazepoxidu. Na pierwsze miejsce wśród nich wysunął się Diazepam i otrzymuje 5 pkt. Hydroxyzina Belgia 5 pkt. Niewiele wniosła postępu, ale zasługuje na 5 pkt. Buspiron USA 5 pkt. Anksjolityk o oryginalnym pomyśle konstrukcyjnym. Większej roli nie odgrywa. Methohexital USA 1 pkt Kongener barbituranowy stosowany głównie w USA do krótkiej narkozy. w Europie był zawsze preferowany Thiopental. 237

16 Patrycja Gozdur Proxibarbal Polska 1 pkt Kongener Barbitalu i Phenobarbitalu, ale bez wydatnych własności nasennych. Zyskał pewne uznanie jako środek przeciwko migrenie. Ostatnio wycofywany na Zachodzie. Flunitrazepam Szwajcaria 0 pkt. Lormetazepam USA 1 pkt. Nitrazepam Niemcy 1pkt. Temazepam Szwajcaria 1 pkt. Estazolam USA 1 pkt. Midazolam Szwajcaria 1 pkt. Wszystkie wskazane benzodiazepiny są kongenerami Chlordiazepoxidu, jednakże mają większe działanie nasenne. Flunitrazepam najsilniej rozreklamowany otrzymuje 0 pkt., bo wywołuje silną zależność. Zopiclon Francja 5 pkt. Zolpidem Francja 5 pkt. Zaleplon USA 1 pkt Nowa koncepcja leku uspokajająco-nasennego. Dosyć dobrze przyjęta przez lekarzy. Dwa pierwsze związki są równowartościowe, niech otrzymają po 5 pkt., trzeci jeszcze dobrze niepoznany 1 pkt. N06 Imipramima Szwajcaria 10 pkt. Była pierwszym lekiem przeciwdepresyjnym o strukturze dibenzepinowej, który wniósł znaczny postęp w leczeniu depresji. Amitriptilina USA 1 pkt Opipramol Franeja 1 pkt Desipramina Szwajcaria 1 pkt Clomipramilla Szwecja 1 pkt Dibenzepina Szwajcaria 1 pkt Doxepina USA 1 pkt Maprotilina Szwecja 1 pkt Kongenery Imipraminy. Fluoxetina USA 10 pkt. Pierwszy selektywny inhibitor wychwytu serotoniny. Fluvoxamina Holalldia 1 pkt Paroxetina Szwajcaria 1 pkt Citalopram Dania 1 pkt Sertralina USA 1 pkt Kongenery Fluoxetiny. Moclobemid Szwajcaria 5 pkt. Nowa konstrukcja inhibitora MAO zastosowana do leczenia depresji. Poczekamy z bardzo wysoką oceną. Inhibitory MAO były próbowane w depresji przez wiele lat. Mianserina Holandia 1 pkt 238 Tianeptina Francja 1 pkt Buproprion Wielka Brytania 1 pkt Mirtazapina Holandia 1 pkt Venlafaxina USA 1 pkt Nefazodon USA 1 pkt Roboxetina Szwecja 1 pkt Milnacipram Francja 1 pkt Różne środki antydepresyjne, z których żaden nie wyróżnił się szczególnymi zaletami. Może wyróżni się Venlafaxina oraz Roboxetina. Modafinil Francja 1 pkt Lek zbyt nowy, by móc go ocenić. Deanol USA 0 pkt. Pyritinol Niemcy 1 pkt Meclofenoxat Francja 1 pkt Piracetam Belgia 5 pkt. Vinpocetina Węgry 5 pkt. Grupa środków geriatrycznych (nootropowych), z których trzy pierwsze mają znikome znaczenie, a Piracetam i Vinpocetina są szeroko stosowane. Galantanina Bułgaria 1 pkt Donepezil Japonia 1 pkt Rivastigmina Szwajcaria 1 pkt Środki stosowane przeciw demencji. Niestety, ze znikomymi skutkami. Nie zasługują na 5 pkt., nawet Donepezil, lansowany z wielkim hałasem (Aricept). N07 Pyridostigmina Szwajcaria 1 pkt Distigmina Austria 1 pkt Kongenery Neostigminy. Ambenonium Wielka Brytania 1 pkt Lek o bardzo małym zastosowaniu Acamprosat Agonista receptorów GABA. Ma redukować pociąg do alkoholu. Wyniki nie napawają optymizmem. Cinnarizina Belgia 5 pkt. Lek małowartościowy, nieskuteczny, ale znalazł u nas szerokie zastosowanie w neurologii przeciw zawrotom głowy. Jest popularny w geriatrii. Podawany również w Perkinsonizmie. Przy tym powodzeniu w Polsce nie wypada mu dać tylko 1 pkt. Flunarizina Belgia 1 pkt Kongener Cinnariziny. Rifuzol ZSRR 1 pkt Lek mało skuteczny, proponowany do leczenia stwardnienia zanikowego bocznego, choroby raczej obecnie nieuleczalnej. (trzecia ostatnia część w następnym numerze) 239

17 Aptekarz Vol 9 Nr 11/12 (2001) Aptekarz Vol 9 Nr 11/12 (2001) Komunikat W I kwartale 2002 r. organizujemy ogólnopolską konferencję poświęconą nieprawidłowościom występującym w promocji leków oraz w sponsorowanych badaniach klinicznych ukierunkowanych na promowanie leków. Do udziału w konferencji będą zaproszeni wszyscy zainteresowani przedstawiciele nauk medycznych i farmaceutycznych, nadzoru farmaceutycznego i administracji zdrowia, przemysłu i aptekarstwa, kas chorych i fundacji, pod warunkiem wcześniejszego zgłoszenia chęci uczestnictwa. Wiedza o liczbie uczestników jest konieczna dla zarezerwowania stosownej sali konferencyjnej (po jej wyborze zostanie podany dzień konferencji). Zgłoszenia prosimy nadsyłać do naszego sekretariatu przy ul. Długiej 16 do dnia 15 stycznia 2002 r. Warszawa, listopad 2001 r. Podziękowanie W dniu 11 października 2001 r. miało miejsce przekazanie Wydziałowi Farmaceutycznemu A.M. w Warszawie przez Fundację na rzecz Rozwoju Warszawskiego Wydziału Farmaceutycznego 9-ciu nowych komputerów dla studenckiej pracowni informatycznej. Przypomnijmy, że Fundacja powstała staraniem Okręgowej Izby Aptekarskiej z inspiracji mgr. Konstantego Potockiego; w ramach różnych dobrych uczynków wyposażyła w sprzęt salę komputerową Wydziału już 5 lat temu, w listopadzie 1996 r. Był to skok uczelni ku nowoczesności. Studenci uzyskali dostęp do Internetu, do literatury farmaceutycznej i medycznej, do bezcennych baz danych w rodzaju Beilsteina (miliony związków chemicznych), Triposa (komputerowe projektowanie leków) itp. Pracownia ułatwia nie tylko nadążanie za wiadomościami sfery naukowej, ale też daje absolwentom obeznanie z wszelkimi programami komputerowymi obsługującymi apteki. To umożliwia sprawne rozpoczęcie pracy zawodowej. Niestety, sprzęt komputerowy szybko zużywa się moralnie, 5 lat w technice komputerowej to cała epoka. Postęp w elektronice wymusza stale nowe inwestycje. Dziura budżetowa nie rokuje inwestycji państwowych. Trzeba było znów sięgnąć do kieszeni aptekarzy. Z sakiewki Fundacji wymieniono teraz 3/4 starych komputerów na nowoczesne. Dziękujemy serdecznie i czekamy na następnych sponsorów, którzy by pomogli wymienić pozostałe urządzenia. Prof. dr Iwona Wawer Kierownik Zakładu Chemii Fizycznej Zespół Ekonomiki, Organizacji i Zarządzania Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego W dobie 40-milionowej dziury w budżecie państwa, w sytuacji nie wykupywania leków przez niektórych pacjentów z powodu biedy, może być pożytecznym zwracanie uwagi lekarzy na tańsze warianty identycznych leków. Oto przykłady zaczerpnięte z grodziskiej Polfy : Wariant tańszy Warianty droższe Allupol (Allopurinol) Zyloric 8,57 zł tbl 100 mg x 50 6,28 zł Milurit 9,68 zł Clotrimazol (Clotrimazol) Canesten tbl vag 100 mg x 6 3,62 zł 20,75 zł tbl vag 500 mg x 1 3,31 zł 18,57 zł Ergolaktyna (Bromocriptina) Parlodel tbl 2,5 mg x 30 19,06 zł 55,29 zł Groprinosin (Inosinum Pranobex) Isoprinosine tbl 500 mg x 50 40,07 zł 84,83 zł Gyno-Femidazol (Miconazol) Gyno-Daktarin tbl vag 100 mg x 15 8,80 zł 23,50 zł Lisiprol (Lisinopril) Prinivil tbl 5 mg x 28 20,04 zł 28,12 zł tbl 10 mg x 28 30,00 zł 39,34 zł Meloksam (Meloxicam) Movalis tbl 7,5 mg x 20 18,18 zł 29,16 zł Mexicord (Mexiletina) Mexitil tbl 200 mg x 50 25,24 zł 57,27 zł Mukobron (Ambroxol) Mucosolvan 11,93 zł tbl 30 mg x 50 8,62 zł Deflegmin 9,55 zł Ambrohexal 11,58 zł Pefloksacyna (Pefloxacina) Abaktal tbl 400 mg x 10 22,06 zł 32,92 zł Spironol (Spironolacton) Verospiron tbl 100 mg x 20 13,00 zł 16,64 zł Venolan (Troxerutina) Venoruton 30,65 zł cps 300 mg x 50 19,03 zł Venotrex 26,38 zł Stosunek cen powyżej ilustrowany dotyczy lekarza i aptekarza. Dla pacjenta jest bardziej niekorzystny: droższe warianty leków nie mieszczą się w limicie refundacji i to co się nie mieści, trzeba opłacać w 100% z własnej kieszeni. Redakcja Aptekarza

18 Aptekarz Vol 9 Nr 11/12, (2001) Zaniedbana instytucja apteki zakładowej Maciej Paprocki 242 Zaniedbana instytucja apteki zakładowej W dyskusjach i bojach towarzyszcących rozwiązywaniu problemów farmacji polskiej, zaniedbana, wydaje się, została problematyka aptek zakładowych i farmacji szpitalnej. Problematyka bardzo ważna i może niepostrzeżenie, bo pośrednio, wpływajcąca na wizerunek oraz prestiż całego zakresu funkcjonowania farmacji. Silne lobby sfery podaży rynku leków, związane z interesami aptek ogólnodostępnych, hurtowni farmaceutycznych i producentów leków skupione jest na własnych problemach, zresztą wcale nie błahych. Reforma i związane z nią procesy restrukturyzacji oraz prywatyzacji zakładów opieki zdrowotnej, postępujcące bez należytego przygotowania, spowodowały zamęt, w którym problemy aptek zakładowych zostały zepchnięte na margines wydarzeń. Fakt, że wartość farmakoterapii stosowanej w szpitalach stanowi szacunkowo jedynie 15% wartości całego zużycia leków w Polsce, nie jest zapewne bez znaczenia. Uwagę skupiają, przygniatające system finansow publicznych, wydatki na leki stosowane w lecznictwie otwartym, w dodatku jak dotychczas zupełnie nieopanowane. Jednak, pomimo tak złożonej i trudnej sytuacji, problemy aptek zakładowych i farmacji szpitalnej nie powinny być zaniedbywane. Wydaje się, że podejście do tych problemów wiąże się z brakiem świadomości ich znaczenia. Piękna idea ochrony zakładów opieki zdrowotnej przed pochopną i nieuzasadnioną likwidacją oraz częściową likwidacją, nazwaną przekształceniem, w burzliwym okresie transformacji i reform, wyrażona przez ustawodawców w przepisach ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 91, poz. 408 z późniejszymi zmianami) była i jest często tak interpretowana, jakby nie dotyczyła aptek zakładowych. Apteka zakładowa, utożsamiana często z apteką szpitalną*, to ważna instytucja, pełniąca określone funkcje i realizująca wiele różnych zadań. Instytucja ta funkcjonuje w oparciu o przepisy ustawy z dnia 10 października 1991 r. o środkach farmaceutycznych, materiałach medycznych, aptekach, hurtowniach i Inspekcji Farmaceutycznej (Dz. U. Nr, 105, poz. 452 z późniejszymi zmianami) wyróżniającej apteki zakładowe (art. 37 ust.1) oraz * Pojęcie apteka zakładowa bywa stosowane zamiennie z pojęciem apteka szpitalna, jako że większość aptek zakładowych to apteki szpitalne. Ale nie wszystkie pojęcie apteka zakładowa jest szersze. Apteka zakładowa może, a przy systematycznym stosowaniu farmakoterapii w szerokim zakresie, nie tylko doraźnej, powinna funkcjonować w zamkniętym zakładzie opieki zdrowotnej nie będącym szpitalem. o przepisy przytoczonej wyżej ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 91; poz. 408 z późniejszymi zmianami.) Instytucja apteki zakładowej, zgodnie z ustawą o zakładach opieki zdrowotnej, powinna być wyszczególniona w zarządzeniu właściwego organu administracji rządowej lub w uchwale właściwego organu jednostki samorządu terytorialnego w sprawie tworzenia zamkniętego zakładu opieki zdrowotnej (art. 36, art. 37 i art. 38 ust. 1 i 2). Powinna też być uwzględniona w statucie takiego zakładu opieki zdrowotnej, określającym między innymi: cele i zadania zakładu, siedzibę i obszar działania, rodzaje i zakres udzielanych świadczeń zdrowotnych oraz organy zakładu i strukturę organizacyjną (art.11 ust.1 i 2). Zamknięty zakład opieki zdrowotnej nie powinien być zarejestrowany (wpisany do rejestru) przez Ministra Zdrowia lub odpowiedniego wojewodę, gdy organ prowadzący rejestr nie stwierdzi, że apteka zakładowa spełnia wymagania określone odrębnymi przepisami (np. zarządzeniem MZ i OS z dnia 13 listopada 1992 r. w sprawie typów aptek, zakresu i rodzaju czynności należących do aptek poszczególnych typów oraz wymogów dotyczących lokalu i wyposażenia aptek M. P. Nr 37 poz. 277) lub stwierdzi, że zamknięty zakład opieki zdrowotnej nie ma w swojej strukturze organizacyjnej apteki zakładowej, i nie określono alternatywnego sposobu realizacji zadań apteki zakładowej (Art.13 ust.1 i Art. 43 ust.1-3). Konsekwencją takiej sytuacji powinna być kontrola, czy przestrzegany jest art. 12 ust. 1 mówiący, że zakład opieki zdrowotnej nie może prowadzić dzialalności bez uzyskania wpisu do rejestru. Pojemność zamkniętego zakładu opieki zdrowotnej, wyrażona liczbą łóżek, wydaje się w omawianym aspekcie mało istotna. Toteż wywalczony, w trakcie jednej z nowelizacji omawianej ustawy o zakładach opieki zdrowotnej zapis Art. 20a W szpitalu posiadającym więcej niż 150 łóżek tworzy się aptekę szpitalną, wydaje się nieporozumieniem. Zapis ten raczej motywuje do zmniejszenia liczby łóżek w zamkniętym zakładzie opieki zdrowotnej niż do ochrony apteki zakładowej przed likwidacją. Przewrotność ludzka nie ma granic. Zaproponowaną przez Ministra Zdrowia granicę 150 łóżek należy uznać za sztuczną i niczym nie uzasadnioną. Nie powinna taka granica zwalniać z faktycznego i formalno-prawnego rozstrzygnięcia: albo apteka zakładowa albo alternatywne profesjonalne rozwiązanie. Bez względu na to, czy w zakładzie opieki zdrowotnej jest łóżek pięć, pięćdziesiąt, pięćset czy więcej, pacjenci mają mieć zapewnione sprawne, bezpieczne i skuteczne, a więc profesjonalne, stosowanie leczenia polegającego na farmakoterapii lub leczenia uzupełnianego farmakoterapią. Bez apteki zapewnienia takiego nie mają. Przyjmując, że chęci likwidacji aptek zakładowych wynikają z dążenia do zaoszczędzenia na lokalu i na etatach apteki, nie można w nieuzasadniony sposób rozbudowywać wymagań w tym zakresie. 243

19 Maciej Paprocki Zaniedbana instytucja apteki zakładowej Np. określając powierzchnię minimalną lokalu apteki zakładowej na 100 czy nawet 80 m 2. Należy przyjąć, że w małym, kilku czy nawet kilkudziesięcio łóżkowym szpitalu, nie ma potrzeby przeznaczania na aptekę wielkiej powierzchni i zatrudniania zespołu fachowców. Ma być realizowana funkcja. Musi być zatrudniony fachowiec, z odpowiednimi kwalifikacjami, na stanowisku kierownika apteki. Może być zatrudniony na pół czy innej części etatu. Tak jak zatrudniani są lekarze różnych specjalności na oddziale, w pracowni, w gabinecie specjalistycznym stosownie do potrzeb. Można przyjąć, że apteka zakładowa jednego zamkniętego zakładu opieki zdrowotnej może zaopatrywać i kontrolować apteczki oddziałowe oddziałów szpitalnych oraz apteczki ambulatoryjne gabinetów i pracowni innego zakładu opieki zdrowotnej. Ale tylko wtedy gdy dysponuje odpowiednimi siłami (personel z odpowiednimi kwalifikacjami) oraz środkami (warunki lokalowe i wyposażenie) pozwalającymi na realizację dodatkowych zadań, a odległości nie są przeszkodą w sprawnym realizowaniu wszystkich funkcji apteki zakładowej, zarówno wobec macierzystego zakładu, jak i zakładu dodatkowo obsługiwanego. Można więc zaproponować, aby zapis wspomnianego Art. 20a ustawy o zakładach opieki zdrowotnej brzmiał: Ust. 1 W każdym zamkniętym zakładzie opieki zdrowotnej tworzy się aptekę zakładową. Powierzchnia lokalu apteki zakładowej, jego adaptacja i wyposażenie, a także czynność apteki, a więc zatrudnienie personelu fachowego i pomocniczego, powinny być dostosowane do potrzeb. Musi być zatrudniony kierownik apteki odpowiedzialny merytorycznie i materialnie za działalność apteki. Ust. 2 Odstąpienie od wymogu określonego w ust. 1 jest warunkowo możliwe, jeśli realizacje zadań apteki zakładowej można powierzyć aptece zakładowej innego pobliskiego zakładu opieki zdrowotnej. Rozwiązanie takie jest możliwe jedynie za zgodą Głównego Inspektora Farmaceutycznego, na wniosek Wojewódzkiego Inspektora Farmaceutycznego, po rozpoznaniu i akceptacji warunków takiego rozwiązania. Chodzi przecież o realizację określonej funkcji, która powinna być właściwie pojmowana. Nie jest celem rozbudowywanie ponad miarę aptek zakładowych stanowiących komórki organizacyjne zakładów opieki zdrowotnej. Chodzi o zorganizowanie tych komórek stosownie do potrzeb. Innych w dużych wielo-oddziałowych szpitalach z poliklinikami, innych w szpitalach specjalistycznych takich jak na przykład położniczo-ginekologiczne czy psychiatryczne, innych w powiatowych małych szpitalach z czterema podstawowymi oddzialami. Jeszcze innych w małych, prywatnych szpitalach specjalistycznych. W każdym przypadku w celu profesjonalnego realizowania konkretnych zadań związanych z zaopatrzeniem w leki i ze stosowaniem farmakoterapii (najpowszechniejszej z metod terapii). 244 Zadań związanych z: - planowaniem wydatków na zakupy leków (plany finansowe okresowe i doraźne), - planowaniem zakupów leków (plany rzeczowe), - realizowaniem wyżej wymienionych planów (z uwzględnieniem procedur wynikających z obowiązujących przepisów o finansach publicznych, o zamówieniach publicznych, i innych), - dokumentowaniem i ewidencjonowaniem obrotu lekami, umożliwiających monitorowanie drogi, miejsca przechowywania oraz efektów zastosowania każdego opakowania, każdej serii poszczególnych leków, - sprawną dystrybucją leków, z zachowaniem właściwych warunków transportu i przechowywania (szczególnie środków odurzających i psychotropowych), - kontrolą tożsamości, ważności i jakości (bardziej lub mniej rozbudowaną) przy przyjęciu dostarczanych leków oraz przed wydaniem do stosowania, - realizacją procedur związanych z monitorowaniem niepożądanych działań stosowanych leków, - zabezpieczeniem i kontrolą obrotu środkami odurzającymi, substancjami psychotropowymi i prekursorami (z uwzględnieniem procedur wynikających z obowiązujących przepisów o zapobieganiu narkomanii), - dbałością o właściwy dobór leków, ich dawek, form i dróg podania. Również zadań związanych z: - wytwarzaniem leków, - sporządzaniem leków recepturowych, - przygotowywaniem indywidualnych dawek terapeutycznych, - przygotowaniem leków do żywienia pozajelitowego i dojelitowego, - przygotowaniem dawek leków cytostatycznych, - badaniami naukowymi, - dydaktyką. Wypadałoby jeszcze dodać wniosek, aby minister właściwy do spraw zdrowia, po zasięgnięciu opinii organów samorządu medycznego i farmaceutycznego, ustalał w drodze rozporządzenia nie tylko plan rozmieszczenia szpitali publicznych, ale także plan rozmieszczenia zaopatrujących i nadzorujących te szpitale w zakresie gospodarki lekami aptek zakładowych (ad. art. 37 ustawy o ZOZ-ach). Zaniedbanie aptek zakladowych i farmacji szpitalnej nie służy nikomu. Źle świadczy o środowisku aptekarskim i lekarskim. Jest zaprzeczeniem racjonalnej gospodarki zakładów opieki zdrowotnej i profesjonalnego podejścia do procesu farmakoterapii. Nie ma nic wspólnego z oczekiwanym postępem. Jest raczej objawem skrajnej, źle pojmowanej oszczędności i nieprzygotowania zarządzających zakładami opieki zdrowotnej oraz całym systemem opieki zdrowotnej. 245

20 Aptekarz Vol 9 Nr 11/12 (2001) Aptekarz Vol 9 Nr 11/12 (2001) 246 Hasco-lek Aptekarze życzliwi rozwojowi rodzimej wytwórczości farmaceutycznej pamiętają, że w 2001 r. firma Hasco-Lek poszerzyła swój asortyment o liczne leki. Oto niektóre z nich: zielarskie witaminowe oraz na receptę: - Sapoven T (Hippocastanum + Troxerutina) cps - Senalax (Senna) syr - Senalax K (Senna + Frangula) cps - Valused (Valeriana) cps - Vitaminum A (Retinol) cps - Vitaminum A + D cps - Tokovit (Tocopherol) cps - Loratan (Loratadina) syr. - Hascovir (Aciclovir) krem - Pernazinum (Perazina) tbl Produkty Hasco-Lek przyciągają uwagę nie tylko właściwą jakością lecz także ceną na tle podobnych lub identycznych produktów konkurencji: Sapoven T - 16,87 zł/50 cps - Detralex - 62,60 zł/50 tbl Loratan - 12,34 zł/125 ml - Claritine - 23,10 zł/120 ml Hascovir - 5,80 zł/5 g - Zovirax - 43,70 zł/5 g Hascosept - 11,73 zł/30 g - Tantum Verde - 15,06 zł/30 g Apel przypomnienie Redakcja Aptekarza Zbliża się termin rozstrzygnięcia ogólnopolskiego konkursu poświęconego promocji pięknej historii farmacji, promocji zawodu farmaceuty i prezentacji sylwetek jego przedstawicieli. Konkurs był ogłoszony w różnych biuletynach aptekarskich oraz w Farmacji Polskiej Nr 11 (2000) oraz Nr 12 (2001). Chodziło o eksponowanie w aptekach oraz innych placówkach farmaceutycznych stosownego plakatu, fotografii bądź gabloty. Dzieło powinno być sfotografowane, a zdjęcie z opisem ekspozycji przesłane na adres: Prof. dr Feliks Gajewski, Wydział Farmaceutyczny A.M. w Gdańsku, ul. Hallera 107. Organizatorzy (uczelnia, PTFarm, OIA, Pharmag) obiecują cenne nagrody, chociaż nie o materialne korzyści tu chodzi, lecz o sławienie naszych osiągnięć. Skorowidz publikacji,,aptekarza'' 2001 A Tematyczny A I Gospodarka lekiem, ekonomika farmacji Próba standaryzacji poszukiwań leków dobrych i tanich 9, (Nr 3/4) Markowe i generyczne nazwy leków 9, (Nr 3/4) Przestrogi lekowo-cenowe dla lekarzy, kas chorych i pacjentów 9, (Nr 7/8) 9, (Nr 9/10) 9, (Nr 11/12) Apteki doradzają 9, (Nr 9/10) Statyny 9, (Nr 11/12) A II Farmakoterapia Nowe leki , 5-31 (Nr 1/2) Przegląd nowych leków 2000 r. 9, (Nr 3/4) Przegląd nowych leków I półrocza 2001 r. 9, (Nr 9/10) Koszty farmakoterapii 9, (Nr 9/10) A III Ustawodawstwo, organizacja, zarządzanie Nowe zasady wystawiania i realizowania recept lekarskich 9, (Nr 1/2) Apteki w Danii 9, 91 (Nr 3/4) Prawo farmaceutyczne i jego wpływ na zdrowie narodu 9, (Nr 5/6) Opieka farmaceutyczna w kształceniu przeddyplomowym i podyplomowym 9, (Nr 5/6) Do pp Senatorów Rzeczpospolitej Polskiej 9, 132 (Nr 7/8) Aktualne problemy ochrony własności przemysłowej w przemyśle farmaceutycznym 9, (Nr 7/8) Bój o dobre prawo farmaceutyczne 9, (Nr 7/8) Zaniedbana instytucja apteki zakładowej 9, (Nr 11/12) A IV Bezpieczeństwo stosowania leków Acidum valproicum 9, 43 (Nr 1/2) Celecoxib 9, 43 (Nr 1/2) Rofecoxib 9, 43 (Nr 1/2) Olanzapina 9, 44 (Nr 1/2) Orlistat 9 91 (Nr 3/4) Clopidogrel 9, 92 (Nr 3/4) Droperidol 9, 127 (Nr 5/6) 247