INFORMACJE O PROGRAMIE BADAWCZYM PIĄTY PROGRAM RAMOWY. Europejskie dylematy: formy dyskryminacji instytucjonalnej, politycznej i społecznej

Transkrypt

1 INFORMACJE O PROGRAMIE BADAWCZYM PIĄTY PROGRAM RAMOWY Europejskie dylematy: formy dyskryminacji instytucjonalnej, politycznej i społecznej Instytut Spraw Publicznych ISP) bierze udział w projekcie Europejskie dylematy: formy dyskryminacji instytucjonalnej, politycznej i społecznej (The European Dilemma: Institutional Patterns and Politics of Racial Discrimination), finansowanym przez Komisję Europejską w ramach Piątego Programu Ramowego. Projekt rozpoczął się w 2002 roku i był kierowany przez Instytut Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego. Następnie kompetencje Instytutu Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego zostały przekazane Instytutowi Spraw Publicznych. ISP koordynuje projekt od czerwca 2004, począwszy od 4 subprojektu, do końca 2005r. Projekt dzieli się na dziewięć subprojektów (Workpackages), które będą trwać w sumie 36 miesięcy finansowych. Przewiduje się dodatkowe 3 miesiące na raport końcowy. Zarys projektu Celem projektu jest systematyczne i porównawcze zbadanie ksenofobii i dyskryminacji rasowej w Europie dla lepszego zrozumienia ich mechanizmów oraz wypracowanie wniosków, strategii i rekomendacji dla lepszego uporania się ze wspomnianymi problemami na poziomie lokalnym, krajowym oraz unijnym. Dzięki temu projekt przyczyni się do stworzenia bardziej efektywnej polityki zwalczania dyskryminacji rasowej i ksenofobii oraz jej skuteczniejszej implementacji. Bardzo ważnym aspektem jest również wpływ partii i ruchów ksenofobicznych, co wraz z różnymi, często nieuzasadnionymi praktykami instytucjonalnymi, jest główną przeszkodą w aktywnym uczestnictwie imigrantów w życiu kulturalnym oraz społeczno ekonomicznym danego kraju. Cele projektu można określić jako: 1) głębsze zrozumienie zjawiska dyskryminacji na tle rasowym oraz ksenofobii, mechanizmów leżących u ich podłoża oraz ich różnorodności w krajach uczestniczących w badaniach, 2) zbadanie dyskryminacji instytucjonalnej oraz wykluczenia w obszarach rynku pracy i edukacji, 3) zebranie doświadczeń imigrantów w ww. kwestiach (dyskusje w grupach fokusowych, wywiady), 4) przedstawienie politycznego wymiaru nietolerancji rasowej poprzez analizę przemówień, programów partyjnych, dyskursu publicznego, 5) zbadanie procesów powstawania i sukcesów partii skrajnie prawicowych w poszczególnych krajach europejskich i ich wpływu na politykę w obszarach: rynek pracy, edukacja, 6) zapewnienie perspektywy porównawczej - podobieństwa i różnice w formach ksenofobii i dyskryminacji na tle rasowym w Europie, 7) wypracowanie wniosków i strategii w celu zwalczania ksenofobii i dyskryminacji na tle rasowym. W celu stworzenia mapy ksenofobii i dyskryminacji na tle rasowym znacznego obszaru Europy planowane jest połączenie różnorodnych metod. Kombinacja analiz

2 instytucjonalnych opartych na wywiadach z przedstawicielami elit intelektualnych, przeglądu dostępnych dokumentów i statystyk ze zogniskowanymi wywiadami oraz analizą historyczną pozwoli na kompleksowe przebadanie problemu ksenofobii i dyskryminacji na tle rasowym oraz opracowanie wniosków i rekomendacji dla polityki zwalczania dyskryminacji na poziomie krajowym i unijnym. W ramach projektu planuje się przeprowadzenie 5 spotkań i wydanie 4 raportów oraz raportu w formie policy paper z rekomendacjami. Policy paper zawierać będzie wskazówki i strategie mające na celu zwalczanie ksenofobii i rasizmu w Europie. Poprzednia grupa badawcza w ramach realizacji subprojektów 1-3, jednocześnie z utworzeniem krajobrazu ( mapping ) dyskryminacji w badanych krajach, przedstawiła również bezpośrednie doświadczenia samych imigrantów w życiu codziennym. Przykładowe pytania badawcze, na jakie ma odpowiedzieć projekt: 1. Dlaczego instytucjonalne formy dyskryminacji i rasizmu są częstym zjawiskiem w krajach europejskich pomimo istnienia praw zwalczających powyższe zjawiska i otwartego sprzeciwu elit politycznych? 2. Jakie są formy i praktyki dyskryminacji i wykluczenia na obszarze: rynek pracy i edukacja? 3. Jak można wyjaśnić powstawanie i sukces radykalnych partii prawicowych (którym udało się wprowadzić problematykę imigracji i nacjonalizmu do swoich programów) w kilku państwach Unii Europejskiej, np. we Francji, Włoszech, Austrii? 4. Jaki wpływ mają wspomniane partie na politykę rynku pracy, edukacji, system sądownictwa? Jak pojawienie się partii skrajnie prawicowych wpływa na zasięg i charakter dyskryminacji instytucjonalnej? 5. Czy inne kraje, w których nie występują skrajnie prawicowe partie mają inne mechanizmy upolityczniające problem imigracji czy uzewnętrzniające ksenofobię (Cypr, Wielka Brytania, Szwecja)? 6. Jakie będą polityczne i strategiczne wnioski wypływające z rezultatów empirycznych i teoretycznych projektu? Partnerzy projektu W realizacji projektu biorą udział instytucje z następujących krajów: Anglia Uniwersytet Liverpoolu, Wydział Socjologii (University of Liverpool, Department of Sociology) Austria Austriacka Akademia Nauk, Centrum Badawcze Wittgesteina (Austrian Academy of Science, Wittgestein Research Center) Cypr - Intercollege Francja Interdyscyplinarne Centrum Badań Komparatywnych i Nauk Społecznych ICB- Paryż (Le Centre Interdisciplinaire de Recherche Comparative en Sciences Sociales, CIR- Paris), do 2004 r. Centrum Antropologii Współczesnego Świata (Centre d'anthropologie des mondes contemporains) Niemcy - Uniwersytet Lipski, Instytut Socjologii (Univesität Leipzig, Institut für Soziologie) Polska - Instytut Spraw Publicznych, do 2004 r. Uniwersytet Warszawski, Instytut Polityki Społecznej Szwecja Uniwersytet w Uppsali, Centrum Badań WieloEtnicznych (University of Uppsala, Centre for MultiEthnic Research)

3 Włochy Uniwersytet Trento, Wydział Socjologii i Badań Społecznych (University of Trento, Department of Sociology and Social Research) Jak już wcześniej wspomniano projekt dzieli się na 9 subprojektów. Instytut Spraw Publicznych uczestniczy w projekcie począwszy od 4 subprojektu. Poniżej zaprezentowano pokrótce opis wszystkich części z szerszym uwzględnieniem części przewidzianych do realizacji przez ISP. Subprojekt 1 Mapa dyskryminacji (Discriminatory Landscapes) miał na celu przygotowanie dla każdego kraju tzw. mapy dyskryminacji instytucjonalnej (rynek pracy oraz system edukacyjny), poprzez przegląd i syntezę istniejących badań i materiałów. Raport "Krajobraz dyskryminacji I" podsumowujący tę część projektu można znaleźć na stronie Instytut Polityki Społecznej UW Subprojekt 2 Badania fokusowe z imigrantami (Immigrant Focus Groups) dotyczył zbadania doświadczeń, opinii, strategii działania imigrantów poprzez dyskusje w grupach fokusowych oraz stworzenia archiwum wypowiedzi imigrantów z wybranych krajów europejskich. Badania były prowadzone w wybranych miastach i dotyczyły doświadczeń na rynku pracy, w edukacji oraz życiu codziennym. Umożliwiły one poznanie refleksji imigrantów w kwestiach związanych z dyskryminacją i wykluczeniem. Subprojekt 3 Głosy imigrantów (Voices of immigrants) dotyczył przygotowania książki zawierającej wypowiedzi imigrantów z badanych krajów europejskich. Chodziło o udzielenie głosu imigrantom w aspekcie kluczowych obszarów dyskryminacji i wykluczenia oraz ich doświadczeń i refleksji dotyczących dyskursu publicznego i debaty politycznej na temat imigrantów. Subprojekt 4 Dyskryminacja instytucjonalna (Institutional discrimination) Podstawowym zadaniem tej części jest identyfikacja i analiza form i mechanizmów dyskryminacji instytucjonalnej (rynek pracy oraz system edukacyjny). W tym celu zidentyfikowane zostały 2 miasta (Warszawa i Lublin) o stosunkowo dużym procencie imigrantów. We wspomnianych miastach zostały przeprowadzone 64 wywiady z przedstawicielami następujących grup: 1) liderzy/przedstawiciele imigrantów/mniejszości oraz organizacji pozarządowych zaangażowanych w tą tematykę 2) przedstawiciele instytucji związanych z rynkiem pracy i systemem edukacyjnym 3) pracownicy naukowi zajmujący się omawianym problemem. Wywiadom towarzyszyło zbieranie oficjalnych danych i innych dokumentów dotyczących sytuacji imigrantów. W ramach tej części projektu został również przygotowany raport "Krajobraz dyskryminacji II", dotyczący badanych miast, na temat procesów instytucjonalnych i dyskryminacji na rynku pracy i w systemie edukacyjnym. Raport ten znajduje się na stronie Instytut Polityki Społecznej UW Subprojekt 5 Procesy społeczno polityczne (Socio political Developments and Impacts) Celem części 5 jest identyfikacja i zbadanie mechanizmów dotyczących ksenofobii i jej możliwego wpływu na politykę i praktyki instytucjonalne. Realizacja powyższego subprojektu polega na zbieraniu i analizie danych z każdego kraju dotyczących ksenofobii i dyskryminacji na tle rasowym: danych statystycznych, dokumentów, raportów z badań.

4 Przewiduje się również przeprowadzenie wywiadów z liderami partyjnymi, dziennikarzami. Zebrane dane zostaną ujęte w raport dotyczący kontekstu i kulis ksenofobii i nietolerancji rasowej pojawiających się w polityczno społecznych ruchach, formowaniu się partii, wpływie na strukturę władzy oraz projektowaniu polityki (policy-making). Informacje uzyskane w trakcie realizacji części piątej zostaną następnie wykorzystane podczas realizacji części 6. Działania przewidziane w ramach realizacji subprojektu to m.in.: stworzenie bazy danych zawierającej informacje dotyczące wyników wyborczych radykalnych partii prawicowych (RPP) na przestrzeni czasu (od 1980r. lub od momentu założenia partii) na szczeblu krajowym i regionalnym; określenie sposobów dyskryminacji imigrantów przez poszczególne RPP poprzez prześledzenie programów oraz ich zmian na przestrzeni czasu pod kątem rodzaju podejścia do imigrantów; ocena rzeczywistego i potencjalnego wpływu RPP (pośredniego i bezpośredniego) na polityki dotyczące codziennego życia imigrantów; umiejscowienie informacji otrzymanych dzięki ww. działaniom w kontekście historii politycznej i imigracyjnej/emigracyjnej kraju, transformacji oraz sojuszy z partiami rządzącymi. Subprojekt 6 Analiza dyskursu politycznego (Discourse analysis of politics) Ta część zostanie poświęcona analizie dyskursu, wyselekcjonowanych wystąpień polityków oraz programów partii politycznych w wybranych punktach czasowych w celu identyfikacji ich struktury i zmian. Wykorzystane zostaną wystąpienia liderów politycznych i partyjnych z ostatnich 25 lat (w przypadku Polski od 1990 roku) dotyczących problematyki imigrantów pod kątem ewolucji pojęć: ksenofobia i dyskryminacja na tle rasowym. Na ich podstawie określone zostaną trendy i formy, jakie przyjmowały te zjawiska na przestrzeni czasu. W ramach tego subprojektu przeprowadzone zostaną działania polegające na szczegółowej analizie: wątków dyskursu celem uzyskania systematycznego przeglądu; rodzajów występujących strategii prowadzenia dyskursu; stosowanych sposobów argumentowania stanowiska wobec imigracji. Ze szczególną dokładnością przebadane zostaną, na podstawie relacji prasowych trzech największych krajowych gazet różnych nurtów (Gazety Wyborczej, Rzeczpospolitej, Faktu), wpływy następujących wydarzeń: upadek komunizmu w Europie Środkowej i Wschodniej w 1989r., atak na World Trade Center r., rozszerzenie Unii Europejskiej r., oraz trzech najważniejszych dla każdego państwa wydarzeń krajowych na przestrzeni ostatnich 20 lat. Subprojekt 7 Rasizm w wymiarze politycznym (The politics of Racism) Poświęcony zostanie prezentacji rezultatów projektu co do charakteru i zmian w dyskursie politycznym dotyczącym dyskryminacji na tle rasowym oraz ich wpływu na politykę i praktyki instytucjonalne poprzez analizę materiałów z subprojektu WP5 oraz WP6. Posłuży to przygotowaniu szerszego raportu na temat przemian politycznych związanych z ksenofobią i dyskryminacją na tle rasowym. Zanalizowana więc zostanie polityka i zmiany w dyskursie publicznym dotyczącym nietolerancji rasowej w Europie oraz jej wpływu na politykę i praktyki instytucjonalne. Stworzona zostanie charakterystyka krajów posiadających silne ruchy społeczno-polityczne, partie o różnej sile oddziaływania (Austria, Francja, Polska, Włochy), jak i takich, gdzie dyskurs i polityka przeciw imigracji prowadzone są przez partie

5 głównego nurtu (Cypr, Anglia, Szwecja). Przeprowadzona zostanie również analiza roli instytucji politycznych (zasad i praktyk wyborczych) i kultury politycznej oraz strategii rozwiązywania problemów, nie przeznaczonych dla szerszej publiczności. Subprojekt 8 Dylemat Europy: Perspektywa porównawcza (The European Dilemma: Comperative Perspective) Celem tej części jest prezentacja wyników badań dotyczących instytucjonalnej nietolerancji rasowej w Europie, ksenofobii i dyskryminacji na tle rasowym w wymiarze politycznym oraz istniejącego lub potencjalnego wpływu ksenofobii na politykę i praktyki instytucjonalne w Europie. Na tym etapie zostanie opracowany raport końcowy na podstawie materiałów z poprzednich subprojektów, który zapewni szeroki przegląd form i różnic w ksenofobii i dyskryminacji na tle rasowym w Europie, przedstawi podobieństwa i różnice w procesach, praktykach oraz uwzględnieni mechanizmy pozytywne. Zidentyfikowane zostaną również kluczowe mechanizmy i warunki sprzyjające i wzmacniające ksenofobię i dyskryminację rasową. Subprojekt 9 Konsekwencje polityczne i strategiczne (Policy and Strategic Implications) Celem ostatniej części projektu jest sformułowanie wniosków politycznych i strategii dla stworzenia policy paper na temat zwalczania ksenofobii i dyskryminacji na tle rasowym w Europie poprzez analizę wniosków z badań pod kątem implikacji dla polityki. Przedstawiona zostanie strategia działania wobec podstawowych mechanizmów ksenofobii i dyskryminacji na tle rasowym oraz dyskryminacji instytucjonalnej, uwzględniająca rosnącą rolę organizacji pozarządowych. Opracowane zostaną również strategie instytucjonalne, prawne i kulturalne.