ZASADY OCENIANIA Z PRZYRODY

Transkrypt

1 ZASADY OCENIANIA Z PRZYRODY Szkoła Podstawowa w Mycielinie Program nauczania: Program nauczania przyrody w klasach 4-6 szkoły podstawowej Tajemnice przyrody Autor: Jolanta Golanko Wydawnictwo: Nowa Era Opracowała: Marzena Glapa Podstawa prawna: Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 83, poz. 562 z późn. zm.)

2 OCENIANIE Z PRZYRODY MA NA CELU: Informowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych oraz o postępach w tym zakresie. Motywowanie ucznia do dalszych postępów w nauce. Informowanie rodziców o postępach, trudnościach w nauce dziecka. Dostarczanie nauczycielowi informacji zwrotnej na temat efektywności nauczania, doboru materiałów, metod, form pracy, itp. OCENIANIE Z PRZYRODY OBEJMUJE: Ocenianie bieżące dostarcza informacji o osiągnięciach ucznia w ciągu półrocza. Ocenianie okresowe stanowi podsumowanie osiągnięć ucznia na koniec półrocza lub roku szkolnego. OCENIANIE BIEŻĄCE: Ocenie podlegają następujące formy aktywności ucznia: L.p. Obszary aktywności ucznia Planowana ilość w półroczu Prace klasowe Kartkówki Odpowiedzi ustne Zadania domowe Praca na lekcji (zadania wykonywane indywidualnie, w parach lub grupach, aktywność na zajęciach) Prowadzenie zeszytu przedmiotowego Zadania dodatkowe w miarę potrzeb 2

3 Prace klasowe: o są przeprowadzane zgodnie z ustalonym harmonogramem; o są obowiązkowe; o zapowiadane są z tygodniowym wyprzedzeniem; o pracę klasową poprzedza lekcja powtórzeniowa, podczas której uczniowie otrzymują NaCoBeZU oraz utrwalają materiał; o nauczyciel sprawdza pracę klasową w ciągu 2 tygodni (termin ten może się wydłużyć z powodu choroby nauczyciela lub innych zdarzeń losowych); o uczeń nieobecny na pracy klasowej ma obowiązek napisania jej w ciągu 2 tygodni od oddania prac, jeśli nie zgłosi się w tym terminie otrzymuje ocenę niedostateczną; o uczeń ma możliwość poprawy pracy klasowej w ciągu 2 tygodni od podania wyników. Kartkówki: o nauczyciel nie ma obowiązku zapowiadania kartkówek; o obejmują materiał z trzech ostatnich lekcji bądź też wskazany wcześniej przez nauczyciela (w przypadku kartkówek zapowiedzianych); o nauczyciel sprawdza kartkówkę w ciągu tygodnia. Odpowiedzi ustne: o mogą obejmować materiał z trzech ostatnich lekcji bądź szerszy, wcześniej wskazany przez nauczyciela. Oceny z odpowiedzi ustnych i kartkówek nie podlegają poprawie. Oceny niedostateczne nauczyciel uznaje za poprawione, jeśli uczeń uzyska pozytywną ocenę z pracy klasowej po skończonej partii materiału. Zadania domowe: o trzy razy w każdym półroczu uczeń może zgłosić brak zadania domowego; za każdy kolejny brak uczeń otrzymuje ocenę niedostateczną; o oceny z prac domowych nie podlegają poprawie; 3

4 o uczeń nieobecny na lekcji ma obowiązek uzupełnienia brakującego zadania domowego. Praca na lekcji: o uczeń może otrzymać ocenę za samodzielną pracę na lekcji, pracę w parach bądź w grupach; o uzyskane oceny nie podlegają poprawie. Zeszyt przedmiotowy: o uczeń jest zobowiązany do prowadzenia zeszytu przedmiotowego, a w przypadku nieobecności w szkole do jego uzupełnienia, o zeszyt przedmiotowy podlega ocenie przynajmniej jeden raz w ciągu roku szkolnego. Uczniowie, którzy w czasie prac klasowych, kartkówek, odpowiedzi ustnych i innych form sprawdzania wiedzy korzystają z niedozwolonych przez nauczyciela pomocy otrzymują ocenę niedostateczną. SPOSÓB OCENIANIA: Prace klasowe, kartkówki, zadania domowe, zadania wykonane w ramach pracy na lekcji oraz dodatkowe zestawy ćwiczeń oceniane są zgodnie z przyjętą w Szkole skalą: o % wszystkich punktów ocena celująca (6) o 86 96% wszystkich punktów ocena bardzo dobra (5) o 71 85% wszystkich punktów ocena dobra (4) o 56 70% wszystkich punktów ocena dostateczna (3) o 41 55% wszystkich punktów ocena dopuszczająca (2) o 0 40% wszystkich punktów - ocena niedostateczna (1) 4

5 DOSTOSOWANIE WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH DO INDYWIDUALNYCH PO- TRZEB ROZWOJOWYCH I EDUKACYJNYCH ORAZ MOŻLIWOŚCI PSYCHO- FIZYCZNYCH UCZNIÓW: 1. Uczniowie posiadający opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej są oceniani zgodnie z wytycznymi zawartymi w opinii. 2. Uczniowie z orzeczoną dysleksją rozwojową: zmniejszenie liczby zadań do wykonania w przewidzianym dla całej klasy czasie lub wydłużenie czasu pracy ; w trakcie pisania prac klasowych sprawdzanie, czy uczeń prawidłowo zrozumiał polecenia, w razie potrzeby udzielanie dodatkowych wskazówek; czasami uczniowie mogą otrzymywać na lekcjach powtórzeniowych zadania podobne do tych, które będą rozwiązywać podczas pracy klasowej; stosowanie krótkich i jasnych poleceń; podczas odpowiedzi ustnych uczeń pozostawianie więcej czasu na zastanowienie jak również zadawanie pytań pomocniczych naprowadzających na właściwy tok myślenia. 3. Uczniowie, którzy posiadają orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego realizują podstawę programową na poziomie wymagań koniecznych bądź podstawowych. uczeń jest angażowany do wypowiadania się na tematy związane ze znajomością zjawisk i zagadnień przyrodniczych znanych z życia codziennego wynikających z bezpośrednich obserwacji; uczeń otrzymuje pomoc indywidualną od nauczyciela w miarę możliwości, gdy cały zespół klasowy pracuje samodzielnie; prace klasowe i kartkówki są przygotowane adekwatnie do możliwości ucznia; uczeń otrzymuje pracę z mniejszą liczbą zadań i o mniejszym stopniu trudności; polecenia podawane są w prostej formie; w trakcie wykonywania prac pisemnych kontrolowany jest stopień zrozumienia poleceń przez dziecko i w razie potrzeby polecenia te są dodatkowo wyjaśniane; uczeń może skorzystać z dodatkowego czasu podczas wykonywania prac pisemnych oraz przy ustnych odpowiedziach; 5

6 podczas odpytywanie zadawane są dziecku pytania pomocnicze; przed pracami klasowymi uczeń otrzymuje podobne, przykładowe zadania do rozwiązania w domu bądź w czasie lekcji powtórzeniowej; do domu uczeń ma zadawane tyle, ile jest w stanie wykonać samodzielnie. OCENIANIE OKRESOWE: Na koniec każdego półrocza uczniowie klas IV VI otrzymują ocenę w skali 1-6. Ocena ta jest średnią ważoną ocen otrzymanych w ciągu półrocza. Zostaje ona obliczona według następującego wzoru: Suma iloczynów(ocena " waga" ) suma "wag" W ustaleniu oceny z przyrody wykorzystywane są następujące wagi: o Zeszyt...2 o Praca domowa...2 o Praca na lekcji...3 o Zadania dodatkowe.3 o Kartkówki...4 o Odpowiedź ustna...4 o Praca klasowa....6 W przypadku, gdy uczeń zdobędzie więcej niż jedną ocenę z poszczególnych obszarów, w obliczeniu średniej ważonej uwzględniona zostaje średnia arytmetyczna ocen z każdego obszaru. 6

7 W zależności od uzyskanej średniej ważonej uczeń uzyskuje następującą ocenę śródroczną / roczną: o celujący średnia ważona na poziomie 5,51 i wyżej o bardzo dobry średnia ważona na poziomie 4,51 5,50 o dobry średnia ważona na poziomie 3,51 4,50 o dostateczny średnia ważona na poziomie 2,51 3,50 o dopuszczający średnia ważona na poziomie 1,51 2,50 o niedostateczny średnia ważona na poziomie 0 1,50 Ocena roczna jest średnią arytmetyczną średnich ważonych uzyskanych na koniec każdego półrocza. WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓL- NYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN KLASYFIKACYJNYCH: Dla klasy IV: na ocenę dopuszczającą na ocenę dostateczną na ocenę dobrą na ocenę bardzo dobrą na ocenę celującą Dział 1. Poznajemy najbliższe otoczenie źródła informacji o przyrodzie; proponuje sposoby bezpiecznego spędzania przerw; wyjaśnia, na czym polega zachowanie asertywne (nie używając terminu asertywność ); form wypoczynku biernego i aktywnego elementy tworzące świat przyrody; opisuje sposób właściwego przygotowania miejsca do nauki; czynników pozytywnie i negatywnie wpływających na samopoczucie w szkole i w domu; opisuje zasady zdrowego stylu życia opisuje zasady skutecznego uczenia się; wyjaśnia, czym jest zdrowy styl życia; wyjaśnia, dlaczego należy stosować różnorodne formy wypoczynku wyjaśnia zasady, którymi powinni kierować się kolekcjonerzy okazów przyrodniczych; opisuje wpływ hałasu na samopoczucie w szkole; charakteryzuje czynniki wpływające na tworzenie dobrej atmosfery w szkole i w domu cech charakteru i zachowania, które ułatwiają lub utrudniają kontakty z rówieśnikami Dział 2. Odkrywamy tajemnice warsztatu przyrodnika 3 4 elementy przyrody nieo 3 składniki przyrody nieożywio cechy ożywionych elemenpodaje przykłady powiązań przyrody wyjaśnia, w jaki sposób zmiana jed- 7

8 żywionej i ożywionej; podaje nazwy przyrządów służących do prowadzenia obserwacji w terenie; zmysły umożliwiające poznawanie otaczającego świata; obiektów, które można obserwować za pomocą mikroskopu; podaje nazwy głównych kierunków geograficznych; rysuje różę głównych kierunków geograficznych; rodzaje map; zasady pielęgnacji roślin; dzieli rośliny na drzewa, krzewy i rośliny zielne; podaje przykłady zwierząt hodowanych przez człowieka nej niezbędne do życia; podaje 3 przykłady wytworów działalności człowieka; opisuje rolę poszczególnych zmysłów w poznawaniu świata; cechy przyrodnika; przyporządkowuje przyrząd do obserwowanego obiektu; opisuje sposób wyznaczania kierunków geograficznych za pomocą kompasu i gnomonu; rysuje różę głównych i pośrednich kierunków geograficznych; rozpoznaje obiekty przedstawione na planie za pomocą znaków topograficznych; określa położenie innych obiektów na mapie w stosunku do podanego obiektu; opisuje zasady pielęgnacji roślin; podaje przykłady drzew, krzewów i roślin zielnych rosnących w ogrodach; opisuje zasady opieki nad zwierzętami tów przyrody; określa rolę obserwacji w poznawaniu przyrody; opisuje etapy doświadczenia; podpisuje na schemacie poszczególne części mikroskopu; wyjaśnia, co to jest widnokrąg; wyjaśnia, na czym polega orientowanie mapy; podaje nazwy etapów rozwoju rośliny; rozpoznaje drzewa i krzewy rosnące w najbliższym otoczeniu; określa cel hodowli zwierząt; wyjaśnia, dlaczego nie wszystkie zwierzęta możemy hodować w domu nieożywionej i ożywionej; wyjaśnia, czym jest doświadczenie; planuje obserwację dowolnego obiektu lub organizmu; określa przeznaczenie poszczególnych części mikroskopu; określa warunki niezbędne do prowadzenia uprawy roślin; porównuje budowę zewnętrzną drzew, krzewów i roślin zielnych nego elementu przyrody może wpłynąć na pozostałe wybrane elementy; wyjaśnia, dlaczego podczas wykonywania doświadczeń stosuje się próbę kontrolną; nazwy przyrządów służących do prowadzenia obserwacji (odległych obiektów, głębin); nazwy kilku roślin leczniczych, które można uprawiać w domu lub w ogrodzie Dział 3. Odkrywamy tajemnice zjawisk przyrodniczych występowania wody w różnych stanach skupienia; odczytuje wskazania termometru; podaje nazwy przemian stanów skupienia wody; przyporządkowuje stany skupienia wody do właściwych przedziałów temperaturowych; składniki pogody; rozpoznaje rodzaje opadów; przyporządkowuje nazwy 3 przyrządów do rodzajów obserwacji meteorologicznych; odczytuje symbole umieszczone na mapie pogody; wyjaśnia pojęcia: wschód Słońca, zachód Słońca; daty rozpoczęcia kalendarzowych pór roku; podaje opisuje budowę termometru; czynniki wywołujące topnienie, krzepnięcie parowanie i skraplanie; zapisuje temperaturę dodatnią i ujemną; podaje nazwy osadów atmosferycznych; podpisuje na rysunku kierunek wiatru; określa jednostki, w których wyraża się składniki pogody; opisuje pozorną wędrówkę Słońca nad widnokręgiem uwzględniając zmiany długości cienia; wyjaśnia pojęcia: równonoc jesienna, równonoc wiosenna, przesilenie letnie, przesilenie zimowe; opisuje cechy pogody w poszczególnych porach roku wyjaśnia zasadę działania termometru; przyrządy służące do obserwacji meteorologicznych; opisuje sposób powstawania chmur; wyjaśnia, czym jest ciśnienie atmosferyczne; proponuje doświadczalne wykazanie istnienia ciśnienia atmosferycznego; opisuje zmiany temperatury powietrza w ciągu dnia; opisuje zmiany w pozornej wędrówce Słońca nad widnokręgiem w poszczególnych porach roku analizuje wpływ zmian temperatury powietrza na życie organizmów żywych; wykazuje związek pomiędzy porą roku a występowaniem określonego rodzaju osadów; rozpoznaje rodzaje chmur; wyjaśnia, jak powstaje wiatr; opisuje zmiany długości cienia w ciągu dnia; porównuje wysokość Słońca nad widnokręgiem oraz długość cienia w poszczególnych porach roku wyjaśnia, popierając przykładami, zjawiska sublimacji i resublimacji; opisuje obieg wody w przyrodzie; wyjaśnia różnice między opadami a osadami atmosferycznymi; fenologiczne pory roku, czyli te, które wyróżnia się na podstawie fazy rozwoju roślinności 8

9 po 3 przykłady zmian zachodzących w przyrodzie w poszczególnych porach roku Dział 4. Odkrywamy tajemnice życia odróżnia organizmy jednokomórkowe od wielokomórkowych; opisuje dwie wybrane czynności życiowe organizmów; przyporządkowuje podane organizmy do grup troficznych (samożywne, cudzożywne);, na podstawie ilustracji, charakterystyczne cechy drapieżników; układa łańcuch pokarmowy z podanych organizmów czynności życiowe organizmów; podaje nazwy królestw organizmów; opisuje cechy roślin, zwierząt i grzybów; podaje przykłady organizmów roślinożernych; wyjaśnia, na czym polega wszystkożerność; wyjaśnia, czym są zależności pokarmowe; podaje nazwy ogniw łańcucha pokarmowego opisuje hierarchiczną budowę organizmów wielokomórkowych; charakteryzuje czynności życiowe organizmów; opisuje cechy przedstawicieli poszczególnych królestw organizmów; wyjaśnia pojęcia: organizm samożywny, organizm cudzożywny; cechy roślinożerców; przedstawicieli pasożytów; wyjaśnia, co to jest sieć pokarmowa różnych sposobów wykonywania tych samych czynności (np. ruch, wzrost, odżywianie) przez organizmy należące do poznanych królestw; opisuje sposób wytwarzania pokarmu przez rośliny; określa rolę, jaką odgrywają w przyrodzie zwierzęta odżywiające się szczątkami glebowymi; wyjaśnia, na czym polega pasożytnictwo uzasadnia potrzebę klasyfikacji organizmów; charakteryzuje wirusy; nazwy jednostek systematycznych; opisuje zasady nazewnictwa organizmów; pasożytnictwa w świecie roślin, grzybów, bakterii i protistów; podaje przykłady obrony przed wrogami w świecie roślin i zwierząt Dział 5. Odkrywamy tajemnice ciała człowieka produktów spożywczych pochodzenia roślinnego i zwierzęcego; opisuje znaczenie wody dla organizmu; opisuje zasady przygotowywania posiłków; wyjaśnia, dlaczego należy dokładnie żuć pokarm; uzasadnia konieczność mycia rąk przed każdym posiłkiem; podpisuje na schemacie elementy szkieletu oraz narządy układów: pokarmowego, krwionośnego, oddechowego i rozrodczego; zaznacza na schemacie ręki miejsce, w którym mierzy się puls; zasady higieny układu oddechowego; podaje przykłady czynności, do wykonywania których niezbędna jest energia; narządy zmysłów; opisuje rolę oka i ucha; przyporządkowuje podane cechy budowy zewnętrznej do sylwetki kobiety lub mężczyzny; rozpoznaje na ilustracji składniki pokarmowe; zasady spożywania posiłków; narządy budujące przewód pokarmowy, drogi oddechowe; opisuje rolę układu pokarmowego, serca i naczyń krwionośnych, układu oddechowego; opisuje zasady higieny układu pokarmowego, układu ruchu, oczu i uszu; produkty oddychania komórkowego; 3 funkcje szkieletu; zasady higieny układu ruchu; opisuje rolę poszczególnych narządów zmysłów; podaje nazwy elementów budowy oka, służących do jego ochrony; wskazuje na planszy małżowinę uszną, przewód słuchowy i błonę bębenkową; narządy tworzące żeński i męski układ rozrodczy; określa rolę układu rozrodczego; opisuje zasady higieny układu rozrodczego; wyjaśnia pojęcie ciąża ; zmian zachodzących w opisuje rolę składników pokarmowych w organizmie; opisuje drogę pokarmu w organizmie; funkcje układu krwionośnego; proponuje zestaw prostych ćwiczeń poprawiających funkcjonowanie układu krwionośnego; opisuje budowę płuc; wyjaśnia, na czym polega oddychanie komórkowe; porównuje zapotrzebowanie energetyczne organizmu człowieka w zależności od podanych czynników (np. stan zdrowia, wiek, płeć, wysiłek fizyczny); rozróżnia rodzaje połączeń kości; podaje nazwy głównych stawów organizmu człowieka; zadania mózgu; wskazuje różnice w budowie ciała kobiety i mężczyzny; opisuje główne etapy rozwoju dziecka wewnątrz organizmu matki opisuje rolę witamin; opisuje skutki niedoboru i nadmiernego spożycia poszczególnych składników pokarmowych; wyjaśnia rolę enzymów trawiennych; wskazuje narządy, w których zachodzi mechaniczne i chemiczne przekształcanie pokarmu; wyjaśnia, jak należy dbać o układ krwionośny; opisuje wymianę gazową zachodzącą w płucach; wyjaśnia, na czym polega współdziałanie układów: pokarmowego, oddechowego i krwionośnego w procesie uzyskiwania energii przez organizm; opisuje pracę mięśni szkieletowych; narządy budujące układ nerwowy; wyjaśnia, w jaki sposób układ nerwowy odbiera informacje z otoczenia; uzasadnia, że układ opisuje rolę narządów wspomagających trawienie; czynniki, które mogą szkodliwie wpłynąć na funkcjonowanie wątroby lub trzustki; charakteryzuje rolę poszczególnych składników krwi; uzasadnia konieczność regularnego odżywiania się dla prawidłowego funkcjonowania organizmu; wyjaśnia, dlaczego w okresie szkolnym należy szczególnie dbać o prawidłową postawę; skutków uszkodzenia układu nerwowego 9

10 komórki rozrodcze: męską i żeńską; wyjaśnia pojęcie zapłodnienie ; podaje nazwy etapów życia po narodzeniu; podaje przykłady zmian w organizmie świadczących o rozpoczęciu okresu dojrzewania u własnej płci organizmie w poszczególnych etapach rozwojowych; zmiany fizyczne zachodzące w okresie dojrzewania u dziewcząt i chłopców nerwowy koordynuje pracę wszystkich narządów zmysłów; opisuje rozwój zygoty od momentu zapłodnienia do chwili zagnieżdżenia się w macicy; wyjaśnia, jaką rolę pełni łożysko; porównuje funkcjonowanie organizmu w poszczególnych okresach życia Dział 6. Odkrywamy tajemnice zdrowia drogi wnikania do organizmu człowieka drobnoustrojów chorobotwórczych; odczytuje informacje umieszczane na opakowaniach żywności (skład, data przydatności do spożycia, sposób przechowywania); pasożyty wewnętrzne i zewnętrzne człowieka; wyjaśnia, dlaczego ważna jest czystość rąk; opisuje sposób mycia zębów; numery telefonów alarmowych; opisuje zasady bezpiecznego korzystania z domowych urządzeń elektrycznych; przyczyny wypadków drogowych; opisuje zasady poruszania się po drogach; podaje przynajmniej dwa przykłady negatywnego wpływu dymu tytoniowego i alkoholu na organizm człowieka; prezentuje właściwe zachowanie asertywne w wybranej sytuacji przyczyny chorób zakaźnych; wyjaśnia, co to jest gorączka; opisuje przyczyny zatruć; rozpoznaje wszy i kleszcze; opisuje sposoby zapobiegania zarażeniu się pasożytami wewnętrznymi i zewnętrznymi; wyjaśnia, dlaczego należy dbać o higienę skóry; opisuje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku skaleczeń i oparzeń; opisuje zasady pielęgnacji ozdobnych roślin trujących i silnie drażniących; opisuje zagrożenia związane z przebywaniem nad wodą, na wsi; opisuje sposób postępowania w przypadku pożaru; wyjaśnia, jak należy postępować z zardzewiałymi przedmiotami niewiadomego pochodzenia; substancji, które mogą uzależniać; podaje przykłady sytuacji, w których należy zachować się asertywnie objawy towarzyszące gorączce; sposoby zapobiegania zatruciom pokarmowym; opisuje zasady przechowywania żywności; opisuje zasady zapobiegania chorobom przenoszonym przez zwierzęta domowe; opisuje sposób pielęgnacji skóry ze szczególnym uwzględnieniem okresu dojrzewania; wyjaśnia, na czym polega higiena jamy ustnej; charakteryzuje objawy stłuczeń, złamań i oparzeń; wyjaśnia, czym są niewypały i niewybuchy; uzasadnia celowość umieszczania symboli na opakowaniach substancji niebezpiecznych; opisuje zagrożenia ze strony owadów i roślin; wyjaśnia, na czym polega palenie bierne; skutki przyjmowania narkotyków; wyjaśnia, czym jest asertywność opisuje objawy wybranych chorób zakaźnych; drobnoustroje mogące wnikać do organizmu przez uszkodzoną skórę; charakteryzuje objawy mogące świadczyć o obecności pasożyta wewnętrznego; wyjaśnia, na czym polega higiena osobista; opisuje sposób unieruchamiania kończyn przy złamaniach; opisuje zasady postępowania w przypadku zatruć środkami chemicznymi; rozpoznaje kilka roślin trujących; wyjaśnia, czym jest uzależnienie; uzasadnia konieczność zachowań asertywnych wyjaśnia istotę działania szczepionek; wyjaśnia, dlaczego należy rozsądnie korzystać z kąpieli słonecznych i solariów; sposoby pomocy osobom uzależnionym; profilaktyki chorób nowotworowych Dział 7. Odkrywamy tajemnice życia w wodzie wskazuje na mapie lądy oraz morza i oceany; przystosowania wybranych zwierząt, np. ryb, delfinów, do życia w wodzie; opisuje schemat rzeki, jąc: wód słodkich (w tym wód powierzchniowych) i wód słonych; charakteryzuje warunki życia w wodzie; opisuje przystosowania roślin do życia w wodzie; wyjaśnia, co to jest plankwyjaśnia pojęcia: wody słodkie, wody słone; cechy budowy zwierząt wodnych ułatwiające pokonywanie oporu wody; opisuje warunki świetlne panujące w zbiorniku charakteryzuje wody słodkie występujące na Ziemi; wyjaśnia, dlaczego zbiornik wodny nie zamarza do dna; czynniki wpływające na ilość światła i głębokość, na jaką ono nazwy: najdłuższej rzeki, największego jeziora, największej głębi oceanicznej; przystosowania organizmów wodnych (np. żaby) do 10

11 źródło, bieg górny, środkowy, dolny, ujście; zaznacza na mapie rzekę główną i jej dopływy; rozpoznaje na rysunku glony jednokomórkowe, kolonijne, wielokomórkowe; odróżnia glony jednokomórkowe od pierwotniaków; rozpoznaje amebę i pantofelka; podpisuje, np. na schematycznym rysunku, strefy życia w jeziorze, w morzach i oceanach; nazwy 2 3 organizmów żyjących w strefie przybrzeżnej jeziora, morza i oceanu; podaje nazwy organizmów tworzących plankton ton; podaje nazwy organizmów żyjących w biegu górnym, środkowym i dolnym rzeki; wyjaśnia pojęcia: rzeka główna, dopływ, dorzecze; na planszy lub schematycznym rysunku podpisuje elementy doliny rzeki; cechy glonów; podaje nazwy przedstawicieli glonów jednokomórkowych, kolonijnych i wielokomórkowych; sposoby poruszania się pierwotniaków; z podanych organizmów układa łańcuch pokarmowy w jeziorze; opisuje warunki panujące w strefie przybrzeżnej jeziora; roślin strefy przybrzeżnej jeziora; podaje nazwy organizmów tworzących plankton; podaje nazwy zwierząt żyjących w strefie toni wodnej lub strefie wód głębokich jeziora; opisuje piętrowe rozmieszczenie glonów w morzach i oceanach; podaje nazwy zwierząt żyjących w strefie otwartej toni wodnej mórz i oceanów wodnym; cechy, którymi różnią się poszczególne odcinki rzeki; opisuje przystosowania organizmów żyjących w biegu górnym, środkowym i dolnym rzeki; wyjaśnia pojęcie glony ; wskazuje poszczególne elementy budowy glonów wielokomórkowych; opisuje znaczenie glonów i pierwotniaków; opisuje warunki życia w jeziorze w zależności od pory roku; charakteryzuje roślinność strefy przybrzeżnej jeziora; opisuje warunki panujące w strefie otwartej toni wodnej jeziora; wyjaśnia, dlaczego w strefie wód głębokich jeziora nie występują rośliny; opisuje warunki panujące w strefie głębinowej mórz i oceanów; zależności pokarmowych występujących w morzach i oceanach przenika; wyjaśnia pojęcie plecha ; opisuje odżywianie się pierwotniaków; opisuje rolę pierwotniaków w łańcuchach pokarmowych; wyjaśnia wpływ mieszania się wód jeziora na życie organizmów wodnych; wyjaśnia, dlaczego w strefie przybrzeżnej jeziora występuje bogactwo organizmów żywych; charakteryzuje zależności pokarmowe występujące w strefie otwartej toni wodnej jeziora; opisuje cechy przystosowujące organizmy do życia w strefie głębinowej mórz i oceanów przetrwania zimy; pozytywnego i negatywnego wpływu rzek na życie i gospodarkę człowieka; podaje przykłady pozytywnej i negatywnej roli glonów morskich; zaznacza na mapie położenie morza najbardziej i najmniej zasolonego Dział 8. Odkrywamy tajemnice życia na lądzie 2 cechy charakteryzujące skały: lite, zwięzłe i luźne; organizmów żyjących w glebie; opisuje przystosowania zwierząt do zmian temperatury; podpisuje na schemacie nazwy warstw lasu; rozpoznaje na ilustracji dwa drzewa iglaste i dwa drzewa liściaste; opisuje wygląd łąki (uwzględnia występowanie traw, drobnych zwierząt); podaje dwa przykłady znaczenia łąki; wyjaśnia, dlaczego nie wolno wypalać traw; podaje nazwy zbóż uprawianych na popodaje przykłady poszczególnych rodzajów skał; opisuje budowę gleby; rodzaje gleb występujących w Polsce; opisuje rolę organizmów glebowych; wskazuje przystosowania roślin do ochrony przed niekorzystną (zbyt niską lub zbyt wysoką) temperaturą; opisuje zasady zachowania się w lesie; nazwy przykładowych organizmów żyjących w poszczególnych warstwach lasu; porównuje wygląd opisuje budowę skał litych, zwięzłych i luźnych; wyjaśnia, w jaki sposób powstaje próchnica; porównuje żyzność poszczególnych rodzajów gleb; wyjaśnia, dlaczego należy dbać o glebę; charakteryzuje przystosowania roślin zabezpieczające przed utratą wody; przykłady przystosowań chroniących zwierzęta przed działaniem wiatru; opisuje sposoby wymiany gazowej u zwierząt lądowych; opisuje znaczenie lasu; opisuje wymagania środowiskowe przyporządkowuje rodzaje skał do rodzajów gleb, które na nich powstały; opisuje przykładowe sposoby ograniczania strat wody przez zwierzęta; opisuje rolę wiatru w życiu roślin; charakteryzuje wymianę gazową u roślin; charakteryzuje poszczególne warstwy lasu, uwzględniając czynniki abiotyczne oraz rośliny i zwierzęta żyjące w tych warstwach; przyporządkowuje rodzaj lasu do typu gleby, na której rośnie; drzew rosnących w poszczególnych typach lasów; przypoopisuje przystosowania 2 3 gatunków zwierząt lub roślin do życia w ekstremalnych warunkach lądowych; charakteryzuje bory, grądy, łęgi i buczyny; wyjaśnia, czym jest walka biologiczna; korzyści i zagrożenia wynikające ze stosowania chemicznych środków zwalczających szkodniki 11

12 lach; warzyw uprawianych na polach; nazwy drzew uprawianych w sadach; dwa szkodniki upraw polowych; uzupełnia brakujące ogniwa w łańcuchach pokarmowych organizmów żyjących na polu igieł sosny i świerka; cechy łąki; zwierzęta mieszkające na łące i żerujące na niej; w formie łańcucha pokarmowego przedstawia proste zależności pokarmowe między organizmami żyjącymi na łące; opisuje sposoby wykorzystywania roślin zbożowych; nazwy krzewów uprawianych w sadach wybranych gatunków zwierząt żyjących w poszczególnych warstwach lasu; porównuje drzewa liściaste z iglastymi; rozpoznaje pięć rosnących w Polsce gatunków roślin iglastych; przedstawia zmiany zachodzące na łące w różnych porach roku; rozpoznaje pięć gatunków roślin występujących na łące; wyjaśnia, które zboża należą do ozimych, a które do jarych; wykorzystywania uprawianych warzyw; sprzymierzeńców człowieka w walce ze szkodnikami upraw polowych rządkowuje nazwy gatunków roślin do charakterystycznych barw łąki; uzasadnia, że łąka jest środowiskiem życia wielu zwierząt; innych upraw niż zboża, warzywa, drzewa i krzewy owocowe, wskazując sposoby ich wykorzystywania; przedstawia zależności występujące na polu w formie łańcuchów pokarmowych Dla klasy V: na ocenę dopuszczającą na ocenę dostateczną na ocenę dobrą na ocenę bardzo dobrą na ocenę celującą Dział 1. Polska moja ojczyzna państwa graniczące z Polską; podaje nazwy: województwa, powiatu i gminy, w których mieszka; rozpoznaje pospolite drzewa iglaste i liściaste, a 2 spośród nich podpisuje nazwami gatunkowymi; rozpoznaje i podpisuje na mapie konturowej lub na rysunku schematycznym rzekę główną, dopływy i jeziora; 2 różnice między komórką roślinną a komórką zwierzęcą; omawia sposób zachowania się na obszarach chronionych stolice państw graniczących z Polską; odczytuje informacje z mapy administracyjnej Polski; przyporządkowuje poznanym rodzajom skał podane nazwy skał; wyjaśnia, od czego zależy żyzność gleby; przyporządkowuje poznanym typom lasów o 2 charakterystyczne dla nich rośliny; podaje nazwy królestw, na które podzielono organizmy; wyjaśnia znaczenie pojęć: rzeka główna, dopływ ; czynniki niezbędne do procesu fotosyntezy; formy podaje nazwy województw sąsiadujących z województwem, w którym mieszka; elementy krajobrazu polodowcowego; na mapie konturowej Polski zaznacza pasy rzeźby terenu; typy gleb występujących w Polsce; podaje przyczyny zmniejszania się powierzchni lasów w Polsce; podaje po 1 przykładzie: jeziora górskiego, jeziora przybrzeżnego, sztucznego zbiornika wodnego; omawia rolę, jaką pełnią poznane struktury komórkowe; wyjaśnia, na czym polega podaje nazwy władz wojewódzkich, powiatowych i gminnych; porównuje budowę skał litych, zwięzłych i luźnych; przyporządkowuje typ lasu rodzajowi gleby; wyjaśnia zależność ilości jezior od czasu zlodowacenia; przyporządkowuje wymienione przez nauczyciela organizmy poszczególnym królestwom; formy ochrony przyrody w Polsce wskazuje w najbliższej okolicy ślady działania sił wewnętrznych i zewnętrznych 12

13 ochrony przyrody w Polsce ochrona całkowita, a na czym ochrona częściowa Dział 2. Morze Bałtyckie słonowodne środowisko życia na podstawie rysunków schematycznych nazywa glony wielokomórkowe; na mapie konturowej Polski zaznacza: mierzeję, zatokę, jezioro przybrzeżne; podaje 2 cechy pogody nadmorskiej; wskazuje na mapie Polski parki narodowe: Woliński i Słowiński; główne miasta pobrzeży wyjaśnia, dlaczego w strefie przybrzeżnej morza występuje najwięcej organizmów; nazywa części ciała glonów wielokomórkowych; cechy charakterystyczne wybrzeża niskiego i wybrzeża wysokiego; główne zajęcia mieszkańców pobrzeży. przystosowania glonów do życia w morzu; charakteryzuje działalność fal na wybrzeżu wysokim i wybrzeżu niskim; główne cechy krajobrazu pobrzeży wyjaśnia, dlaczego Morze Bałtyckie jest bardzo słabo zasolone; wyjaśnia przyczyny piętrowego rozmieszczenia glonów w morzu; podaje przykłady niszczącej i budującej działalności morza; rysuje kierunek bryzy w dzień i w nocy ocenia stan czystości Morza Bałtyckiego; wykorzystania przez człowieka glonów morskich Dział 3. Jeziora słodkowodne środowisko życia czynniki niezbędne do życia roślinom wodnym; rozpoznaje na rysunku glony jednokomórkowe, kolonijne i wielokomórkowe; nazwy 3 roślin strefy przybrzeżnej; odczytuje z mapy po 2 nazwy jezior na Pojezierzu Mazurskim i Pojezierzu Suwalskim rysuje schematycznie glony: jednokomórkowy i kolonijny; omawia znaczenie glonów; cechy przystosowujące rośliny do życia w wodzie; strefy życia w jeziorze; podaje po 2 przykłady roślin występujących w strefie przybrzeżnej i w strefie otwartej toni wodnej; omawia zależność temperatury wody w jeziorze od pory roku wskazuje na przykładach przystosowania roślin do życia w strefie przybrzeżnej jeziora i w strefie otwartej toni wodnej; rośliny strefy przybrzeżnej i strefy otwartej toni wodnej; osobliwości Puszczy Augustowskiej wyjaśnia związek występowania organizmów wodnych z przenikaniem światła i temperaturą wody; wskazuje dowody działania lądolodu na Pojezierzu Suwalskim wpływu zanieczyszczeń na organizmy żyjące w wodzie Dział 4. Ląd jako środowisko życia rozpoznaje na rysunkach: mech, paproć, skrzyp, widłak, roślinę nasienną, grzyb, porost; podpisuje części rośliny nasiennej; funkcje korzeni i łodygi; owoców suchych i mięsistych; na rysunku wskazuje części grzyba i podaje ich nazwy; rozpoznaje 3 gatunki grzybów jadalnych podpisuje części ciała mchu i paproci; wskazuje miejsca występowania zarodników mchów, paproci i skrzypów; podaje po 2 przykłady znaczenia w przyrodzie: mchów, roślin nagonasiennych i roślin okrytonasiennych; rozpoznaje typy systemów korzeniowych roślin nasiennych; funkcje liścia; określa warunki niezbędne do kiełkowania nasion; podaje różnicę między grzybami a roślinami nazw: rośliny zarodnikowe, rośliny nagonasienne i rośliny okrytonasienne ; omawia rolę poszczególnych części kwiatu; odróżnia kwiat od kwiatostanu; wskazuje przystosowania owoców do różnych sposobów rozsiewania; podaje po 2 przykłady pozytywnej i negatywnej roli grzybów w przyrodzie i w życiu człowieka; nazywa kształty plechy porostów wyjaśnia, dlaczego mchy nazywa się roślinami pionierskimi; wskazuje 3 różnice między roślinami zarodnikowymi a roślinami nasiennymi; przekształceń łodygi; omawia budowę owocu; etapy rozwoju rośliny okrytonasiennej; pojęć: organizmy symbiotyczne i wskaźniki czystości powietrza ; objawy, które mogą świadczyć o zatruciu grzybami; omawia budowę porostu na podstawie analizy budowy mchów uzasadnia twierdzenie, że są one najprostszymi roślinami lądowymi; przekształceń korzeni, liści, pędów Dział 5. Krajobrazy Nizin Środkowopolskich 13

14 wskazuje na mapie konturowej Polski pas nizin; odczytuje z mapy Polski nazwy głównych miast położonych na Nizinie Śląskiej, Nizinie Mazowieckiej i Nizinie Podlaskiej wskazuje i podpisuje na mapie konturowej Polski: Nizinę Śląską, Nizinę Mazowiecką, Nizinę Podlaską i Polesie Lubelskie; nazywa parki narodowe na Nizinie Mazowieckiej, Nizinie Podlaskiej i Polesiu Lubelskim; cechy klimatu nizin cechy krajobrazu nizin; charakteryzuje poszczególne niziny w Polsce, uwzględniając warunki rozwoju rolnictwa omawia rolę lądolodu w kształtowaniu krajobrazu nizin; na przykładzie Puszczy Białowieskiej podaje przykłady wzajemnych oddziaływań między organizmami 2 osobliwości przyrodnicze Białowieskiego Parku Narodowego Dział 6. Krajobrazy wyżyn odczytuje z mapy Polski nazwy głównych miast Wyżyny Śląskiej i Wyżyny Lubelskiej; na mapie konturowej Polski zaznacza położenie pasa wyżyn; podaje nazwy wyżyn polskich podaje 2 przykłady bogactw mineralnych występujących na Wyżynie Śląskiej; podaje 2 przykłady roślin sucholubnych występujących na Wyżynie Krakowsko- Częstochowskiej, 2 przykłady roślin uprawianych na Wyżynie Lubelskiej cechy charakterystyczne krajobrazów wyżyn: Śląskiej, Krakowsko- Częstochowskiej i Lubelskiej; przystosowania suchorośli do warunków życia opisuje krajobraz krasowy; wyjaśnia, w jaki sposób powstają wąwozy; na podstawie opisu identyfikuje parki narodowe na wyżynach proponuje 3 rodzaje działań, które mogą się przyczynić do poprawy stanu środowiska na Wyżynie Śląskiej Dział 7. Krajobrazy gór na mapie konturowej Polski wskazuje Góry Świętokrzyskie, Sudety i Tatry; odczytuje z mapy ogólnogeograficznej wysokość najwyższych szczytów Gór Świętokrzyskich, Sudetów i Tatr; podaje nazwy pięter roślinnych w Tatrach; 2 cechy pogody w Tatrach pojęcia kotlina ; charakterystyczne cechy krajobrazu wysokogórskiego; rozpoznaje na ilustracji limbę i kosodrzewinę Dział 8. Budowa i właściwości materii wyjaśnia, dlaczego nie wskazuje w życiu spadamy z Ziemi, codziennym po 1 mimo że ma ona przykładzie działania kształt kuli; sił: tarcia, sił sprężystości, sił oddziaływa- nazwy 3 przedmiotów przyciąganych przez nia elektrostatycznego; podaje 2 przykła- magnes; podaje po 1 przykładzie zastosowania: dźwigni dwurych budowie wykody urządzeń, w któstronnej, dźwigni rzystano zasadę działania dźwigni; określa jednostronnej, bloku, równi pochyłej i właściwości mechaniczne 2 ciał stałych; kołowrotu; rysuje modele atomów i rysuje schematycznie cząsteczek; określa ułożenie cząsteczek w podstawowe (kształt, ciałach stałych, cieczach i gazach objętość) właściwości ciał stałych, cieczy i gazów; podaje po 1 przykładzie zjawiska rozszerzalności temperaturowej podaje cechy charakterystyczne krajobrazu Tatr Wysokich i Tatr Zachodnich; oblicza temperaturę powietrza na szczycie, mając podaną temperaturę u podnóża gór; charakteryzuje piętra roślinne w Tatrach pojęć: bieguny jednoimienne i bieguny różnoimienne ; rysuje schematycznie dźwignię dwustronną i dźwignię jednostronną; porównuje właściwości tej samej substancji w różnych stanach skupienia; nazywa siły, dzięki którym kropla deszczu ma kształt zbliżony do kuli; wyjaśnia, dlaczego przedmioty zanurzone w wodzie są mokre; porównuje parowanie z wrzeniem wskazuje przyczyny wymierania jodeł w Górach Świętokrzyskich i lasów w Sudetach; pojęć: gołoborza turnie, granie, żleby, stożki piargowe, wiatr halny ( halny ); opisuje przystosowania roślin do życia w klimacie górskim podaje 2 przykłady zastosowania maszyn prostych we współczesnych urządzeniach technicznych; wyjaśnia związek właściwości ciał stałych, cieczy i gazów z odległościami między cząsteczkami; porównuje przewodnictwo cieplne ciał stałych, cieczy i gazów na mapie konturowej Polski zaznacza położenie 3 górskich parków narodowych: Świętokrzyskiego, Karkonoskiego i Tatrzańskiego; podaje po 2 przykłady osobliwości przyrodniczych parków narodowych: Świętokrzyskiego, Karkonoskiego i Tatrzańskiego sytuacji potwierdzających istnienie napięcia powierzchniowego; podaje inne niż wymienione w podręczniku przykłady wykorzystania zjawiska rozszerzalności temperaturowej ciał 14

15 Dział 9. Przemiany chemiczne wokół nas podaje po 2 przykłady pierwiastków chemicznych i związków chemicznych; właściwości i zastosowanie 3 wybranych metali; odróżnia mieszaninę jednorodną od mieszaniny niejednorodnej; omawia 2 sposoby rozdzielania mieszanin niejednorodnych; czynniki przyspieszające proces rozpuszczania się substancji stałej w wodzie; 2 sposoby zapobiegania korozji dzieli wymienione substancje na metale i niemetale; wyjaśnia, dlaczego gleba jest mieszaniną niejednorodną; odczytuje z wykresu skład powietrza; występowania i znaczenia roztworów wodnych w przyrodzie; cechy spalania wyjaśnia, dlaczego pierwiastki chemiczne nazywamy substancjami prostymi, a związki chemiczne substancjami złożonymi; sposoby rozdzielania mieszanin jednorodnych; składniki roztworu (rozpuszczalnik i substancję rozpuszczoną); wskazuje przykłady pozytywnej i negatywnej roli wody jako rozpuszczalnika; różnice między utlenianiem a spalaniem rysuje modele podanych przez nauczyciela pierwiastków chemicznych i związków chemicznych; podaje przykłady zastosowania stopów metali; wyjaśnia, na czym polega utlenianie w komórkach omawia znaczenie 3 wybranych metali i 3 wybranych niemetali w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu człowieka Dział 10. Ochrona przyrody podaje 3 przykłady działań człowieka niekorzystnych dla środowiska; podaje 2 przykłady działań globalnych służących ochronie środowiska; podaje 3 przykłady działań indywidualnych służących ochronie środowiska po 2 źródła zanieczyszczeń powietrza, gleby i wody; uzasadnia celowość segregacji odpadów wyjaśnia, jak powstaje smog; samooczyszczania się przyrody; wyjaśnia znaczenie pojęcia utylizacja ; podaje przykłady surowców wtórnych wyjaśnia, jak powstają kwaśne opady; podaje przykłady odpadów szczególnie groźnych dla środowiska wskazuje na mapie konturowej najbardziej zanieczyszczone miejsca w Polsce Dla klasy VI: na ocenę dopuszczającą na ocenę dostateczną na ocenę dobrą na ocenę bardzo dobrą na ocenę celującą Dział 1. Ziemia częścią Wszechświata odczytuje informacje z kartki z kalendarza; rozpoznaje na ilustracji twórcę teorii heliocentrycznej; wyjaśnia, czym jest doba i rok; podpisuje przedstawione na ilustracji ciała niebieskie, używając nazw: gwiazda, planeta, planeta karłowata, księżyc, kometa, planetoida; wskazuje z własnego otoczenia przykłady oddziaływań grawitacyjnych wskazuje różnice między planetami a gwiazdami; wyjaśnia, dlaczego na Ziemi panują warunki sprzyjające życiu; przyporządkowuje astronautom ich dokonania; wyjaśnia, czym jest siła przyciągania ziemskiego; imię i nazwisko odkrywcy prawa powszechnego ciążenia; pojęć: masa i ciężar ciała założenia teorii heliocentrycznej; w kolejności planety Układu Słonecznego, rozpoczynając od znajdującej się najbliżej Słońca; identyfikuje na podstawie opisu rodzaje ciał niebieskich; wyjaśnia, jaką rolę pełni atmosfera ziemska dla organizmów; omawia budowę kosmosu; wyjaśnia, od czego zależy siła oddziaływania wskazuje praktyczne zastosowania wiedzy o ruchach ciał niebieskich; typy planet (planety typu ziemskiego, planety olbrzymy i karłowate); przykłady praktycznych korzyści, jakie przynoszą loty kosmiczne; definiuje prawo powszechnego ciążenia; uzasadnia, dlaczego występują różnice ciężaru tego samego ciała w zależności od wyjaśnia, czym spowodowany jest stan nieważkości 15

16 grawitacyjnego; rozróżnia masę i ciężar; jednostki masy i ciężaru jego odległości od środka Ziemi Dział 2. Światło i dźwięk w przyrodzie przykłady naturalnych i sztucznych źródeł światła; po 2 przykłady ciał przezroczystych i nieprzezroczystych; rysuje schemat odbicia promieni świetlnych od powierzchni gładkiej; rozpoznaje na rysunkach rozproszenie, odbicie i załamanie promienia świetlnego; barwy światła podstawowe i dopełniające; źródła dźwięków; wskazuje na rysunku wybrane elementy budowy oka i ucha ludzkiego rysuje prosty obwód elektryczny; wyjaśnia, jak powstaje cień i półcień; rysuje odbicie promieni świetlnych od powierzchni chropowatej; rysuje odchylenie promienia przy przejściu z powietrza do wody; wyjaśnia, co to jest rozszczepienie światła; wskazuje przykład występowania zjawiska rozszczepienia światła w przyrodzie; wyjaśnia, jak powstaje echo wyjaśnia, czym jest prąd elektryczny; pojęć: odbicie lustrzane światła, rozproszenie światła, cień, półcień; wyjaśnia, w jakiej sytuacji zachodzi zjawisko załamania światła; wyjaśnia, jak powstają barwy w przyrodzie; omawia sposób odbierania wrażeń świetlnych przez oko; opisuje falę dźwiękową; wyjaśnia, czym jest echolokacja; przykłady zwierząt posługujących się echolokacją wyjaśnia, używając przykładów, znaczenie pojęć: przewodniki prądu elektrycznego, izolatory prądu elektrycznego; rysuje schematycznie zjawisko zaćmienia Słońca i Księżyca; wyjaśnia, w jakiej sytuacji nie zachodzi zjawisko załamania światła; rysuje schemat przejścia światła białego przez pryzmat; wyjaśnia, co nazywamy częstotliwością fali; wyjaśnia, czym są ultradźwięki wyjaśnia zasadę działania bezpieczników; wskazuje przyrządy, w których działaniu wykorzystano zjawisko odbicia i załamania światła Dział 3. Ziemia nasza planeta przykłady ciał przyciąganych przez magnes; wskazuje na globusie północny i południowy biegun geograficzny; rysuje południki, równoleżniki, równik, koła podbiegunowe, zwrotnik Raka, zwrotnik Koziorożca na schemacie przedstawiającym Ziemię; zaznacza na schematycznym rysunku półkule: wschodnią, zachodnią, północną i południową; określa kierunki świata na mapie; zaznacza na mapie punkty, które mają jednakową szerokość lub jednakową długość geograficzną; określa przynajmniej 1 współrzędną geograficzną; wyjaśnia, dlaczego na Ziemi następują po sobie dzień i noc; daty rozpoczęcia kalendarzowych pór roku; podpisuje na mapie kontynenty i przynajmniej 3 oceany; nazwiska przynajmniej 3 rysuje linie sił pola magnetycznego; podpisuje na schematycznym rysunku bieguny magnetyczne i geograficzne Ziemi; wyjaśnia znaczenie pojęcia siatka geograficzna i siatka kartograficzna; określa na mapie współrzędne geograficzne punktów położonych na tej samej półkuli; zaznacza na rysunku kierunek ruchu obrotowego Ziemi lub demonstruje to na globusie; podpisuje na ilustracji datami łuki, które Słońce zatacza nad widnokręgiem w pierwszym dniu kolejnych pór roku na szerokości geograficznej Warszawy; cechy ruchu obiegowego Ziemi; podpisuje na mapie świata strefy oświetlenia Ziemi; wyjaśnia, które części oceanów nazywamy morzami; podpisuje na ilustracji elementy budowy komórki zwierzęcej; wyjaśnia, czym zwiewyjaśnia, czym jest oś ziemska; wyjaśnia, co nazywamy polem magnetycznym; wyjaśnia znaczenie pojęć: bieguny jednoimienne, bieguny różnoimienne; opisuje południki i równoleżniki; określa na mapie lub globusie współrzędne geograficzne dowolnego punktu; omawia skutki nachylenia osi ziemskiej; poznane typy mórz; przyczyny wielkich odkryć geograficznych; wydarzenia, które wpłynęły na liczbę i rozmieszczenie gatunków na Ziemi; charakteryzuje rolę poszczególnych struktur komórkowych; wyjaśnia zasadę nazywania gatunków zwierząt wyjaśnia zasadę działania igły magnetycznej; podstawowe wymiary kuli ziemskiej: obwód Ziemi, średni promień Ziemi, powierzchnię kuli ziemskiej; porównuje południki i równoleżniki; odszukuje na mapie punkt o podanych współrzędnych geograficznych; spośród 2 wybranych miast Polski wskazuje to, w którym Słońce wcześniej wzejdzie lub zajdzie; przedstawia na schematach sposób padania promieni słonecznych w dniach rozpoczęcia kalendarzowych pór roku; charakteryzuje poszczególne typy mórz zaznacza na mapie świata obszary, które poznawali polscy podróżnicy-badacze określa z zastosowaniem minut położenie geograficzne dowolnego punktu na mapie; wyjaśnia wpływ zróżnicowania oświetlenia Ziemi przez Słońce na życie organizmów i gospodarkę człowieka 16

17 podróżników, którzy dokonali istotnych odkryć geograficznych; rysuje schemat komórki zwierzęcej; po 3 przykłady zwierząt bezkręgowych i kręgowych rzęta bezkręgowe różnią się od zwierząt kręgowych Dział 4. Życie w wodzie czynniki wpływające na życie w morzu; podpisuje na schematycznym rysunku elementy ukształtowania dna oceanicznego: szelf, podmorski grzbiet górski, rów oceaniczny; podpisuje na rysunku grzbiet i dolinę fali; strefy życia w morzu; 2 różnice między polipem i meduzą; rozpoznaje przynajmniej po 3 gatunki morskich zwierząt bezkręgowych; zwierzęta kręgowe żyjące w morzach i oceanach; omawia sposób rozmnażania się ryb; opisuje budowę zewnętrzną ryby; przynajmniej 3 korzyści, jakie człowiek czerpie z oceanów; strefy życia w jeziorze; organizmy cudzożywne żyjące w jeziorze; rozpoznaje przynajmniej po 3 gatunki zwierząt bezkręgowych żyjących w jeziorach; przyporządkowuje nazwy zwierząt kręgowych do środowiska słodkowodnego odczytuje z wykresu zawartość soli we wskazanych morzach; opisuje warunki panujące na szelfie; na schematycznym rysunku podpisuje długość i wysokość fali; wskazuje na mapie skąd i dokąd płynie Prąd Zatokowy; omawia warunki świetlne panujące w poszczególnych strefach morza lub oceanu; pojęcia plankton; wykonuje schematyczny rysunek meduzy i polipa; opisuje budowę meduzy; opisuje budowę koralowców; podpisuje na rysunku części ciała stawonogów na przykładzie homara; wyjaśnia znaczenie pojęcia zwierzęta zmiennocieplne; przystosowania w budowie zewnętrznej ryb do życia w wodzie; omawia rolę organizmów samożywnych żyjących w jeziorze; podpisuje części ciała pantofelka; przedstawicieli skorupiaków i mięczaków żyjących w jeziorze; nazywa części ciała raka; przykłady ryb drapieżnych i roślinożernych żyjących w jeziorze wyjaśnia, od czego zależy przezroczystość i barwa wody morskiej; opisuje pochodzenie raf koralowych; przyczyny ruchu wód oceanicznych; wyjaśnia, co to są prądy morskie; porównuje warunki panujące w poszczególnych strefach morza; charakteryzuje koralowce; wyjaśnia rolę płetw parzystych i nieparzystych u ryb; cechy przystosowujące ssaki do życia w morzach i oceanach; pojęć: linienie, akwakultura ; określa rolę wodniczek tętniących u słodkowodnych protistów zwierzęcopodobnych (pierwotniaków); przyporządkowuje poznane gatunki zwierząt do poszczególnych stref życia w jeziorze; przyporządkowuje poznane zwierzęta do poszczególnych grup systematycznych; rozpoznaje wybrane gatunki zwierząt żyjących w jeziorze; przykłady łańcuchów pokarmowych w jeziorze; rozpoznaje gatunki ryb na podstawie opisu analizuje na mapie w podręczniku rozkład temperatur wód oceanicznych na kuli ziemskiej; rozpoznaje formy dna oceanicznego; wyjaśnia, co to są przypływy i odpływy; omawia przyczyny i skutki pływów morskich; wyjaśnia wpływ prądów morskich na temperaturę powietrza na przykładzie Prądu Zatokowego; uzasadnia przynależność chełbi, koralowców i ukwiała do parzydełkowców; omawia przystosowania ryb do życia we wszystkich strefach mórz i oceanów; klasyfikuje morskie organizmy ze względu na sposób poruszania się; porównuje budowę i sposób poruszania się poznanych słodkowodnych protistów zwierzęcopodobnych (pierwotniaków); porównuje budowę stułbi z budową chełbi; omawia środowisko i tryb życia raka stawowego pojęcia tsunami; określa różnice poziomu między przypływem a odpływem wybranych mórz: Śródziemnego, Czarnego, Północnego i Arabskiego; zagrożenia wód oceanicznych będących skutkiem działalności człowieka; zagrożenia jezior będące skutkiem działalności człowieka Dział 5. Życie w środowisku lądowym pojęcia zwierzęta bezkręgowe; omawia znaczenie dżdżownic w przyrodzie; podpisuje na schemacie omawia przystosowania dżdżownicy do życia w glebie; omawia budowę owada; omawia rozwój owadów na przykładzie rozpoznaje zwierzęta należące do poszczególnych grup zwierząt bezkręgowych; wyjaśnia znaczenie pojęcia stawonogi; charakteomawia sposób rozmnażania się dżdżownicy; opisuje zróżnicowanie budowy zewnętrznej owadów; omawia sposób rozmomawia rolę dżdżownic w tworzeniu próchnicy; wyjaśnia znaczenie pojęć: owady społeczne, walka biologiczna; 17

18 części ciała owada; po 2 przykłady owadów pożytecznych i owadów, które są szkodnikami; rozpoznaje przynajmniej 2 lądowych zwierząt bezkręgowych; 3 cechy przystosowujące żabę do życia w środowisku wodno-lądowym; przyporządkowuje, na postawie opisu, przedstawicieli gadów do grup systematycznych; odróżnia żmiję zygzakowatą od innych węży; przynajmniej 3 cechy budowy przystosowujące ptaka do lotu ; charakterystyczne cechy ptaków drapieżnych; po 2 przykłady ptaków występujących cały rok w Polsce, odlatujących na zimę, przylatujących na zimę; przyporządkowuje ssaki do środowiska, w którym żyją; rozpoznaje przynajmniej po 2 gatunki poznanych lądowych zwierząt kręgowych motyla; wskazuje na schemacie części ciała pająka; określa miejsca występowania wybranych zwierząt bezkręgowych; charakteryzuje cechy budowy płazów przystosowujące je do życia w 2 środowiskach; klasyfikuje płazy na bezogonowe i ogoniaste; przynajmniej 3 gatunki gadów żyjących w Polsce; wyjaśnia znaczenie pojęcia zwierzęta stałocieplne; nazywa elementy budowy pióra; wyjaśnia znaczenie pojęć: gniazdowniki i zagniazdowniki; omawia przystosowania występujące w budowie kończyn ssaków do życia w różnych środowiskach; charakterystyczne cechy ssaków ryzuje typy aparatów gębowych owadów; charakteryzuje przedstawicieli pajęczaków; omawia budowę i przystosowania ślimaka winniczka do życia na lądzie; omawia etapy rozwoju żaby; cechy gadów przystosowujące je do życia na lądzie; gady żyjące w Polsce; przystosowania ptaka do lotu; rozróżnia rodzaje piór u ptaków; omawia rozwój ptaków; przykłady gniazdowników i zagniazdowników; charakterystyczne cechy budowy zwierząt należących do gadów, ptaków i ssaków nażania się ślimaków; omawia cechy budowy płazów przystosowujące je do życia w 2 środowiskach; porównuje budowę i czynności życiowe kijanek i dorosłych żab; klasyfikuje płazy, podając ich charakterystyczne cechy; porównuje budowę płazów i gadów; charakteryzuje poznane grupy gadów; porównuje gady i ptaki; wytwory skóry ssaków; omawia sposób rozmnażania się ssaków pojęcia pasożytnictwo lęgowe; przykładów pasożytów lęgowych Dział 6. Krajobrazy Ziemi sposoby obserwacji i pomiaru poszczególnych składników pogody; 2 cechy klimatu na podstawie podanego wykresu klimatycznego; wskazuje na mapie świata strefy: wilgotnych lasów równikowych, sawann i pustyń gorących; przyporządkowuje do poznanych stref krajobrazowych po 1 gatunku zwierząt; po 2 gatunki roślin występujących w strefie międzyzwrotnikowej; zajęcia Beduinów; wskazuje na mapie świata strefy: pojęć: pogoda, klimat; oblicza średnią temperaturę powietrza; podpisuje na mapie strefy krajobrazowe: wilgotnych lasów równikowych, sawann i pustyń gorących; przykłady roślinożerców i drapieżców żyjących na sawannach; opisuje zajęcia mieszkańców wilgotnych lasów równikowych; rośliny uprawiane w strefie śródziemnomorskiej; wyjaśnia, dlaczego basen Morza Śródziemnego jest atrakcyjny turystycznie; odczytuje z wykresu klimatycznego lub tabeli wartości najwyższe i najniższe temperatury powietrza, najniższą i najwyższą sumę opadów; omawia przystosowania zwierząt do życia w strefie międzyzwrotnikowej; opisuje zajęcia Beduinów, mieszkańców Sahelu, Pigmejów w Kotlinie Konga, Papuasów w Nowej Gwinei, Indian na Nizinie Amazońskiej; pojęcia roślinność twardolistna; gatunki zwierząt, które można spotkać w strefie oblicza roczną amplitudę temperatury powietrza i średnią roczną sumę opadów na podstawie danych z tabeli lub odczytanych z wykresu klimatycznego; przyporządkowuje strefie krajobrazowej cechy klimatu i roślinności; przyczyny zmniejszania się powierzchni wilgotnych lasów równikowych; rysuje wykres klimatyczny na podstawie danych zawartych w tabeli; charakteryzuje makię śródziemnomorską; wskazuje zależności między warunkami klimatycz mechanizmy obronne roślin, występujących w strefie sawann i pustyń, przed wysoką temperaturą powietrza i niedostatkiem wody; porównuje step Euroazji, prerię Ameryki Północnej i pampę Ameryki Południowej; omawia dokonania polskich naukowców w badaniu strefy pustyń lodowych; 18

19 śródziemnomorską, lasów liściastych, stepów i tajgę; charakteryzuje roczny przebieg temperatury powietrza i opadów w strefach śródziemnomorskiej, lasów liściastych, stepów i w tajdze na podstawie wykresu klimatycznego; 3 gatunki roślin i zwierząt występujących w strefie śródziemnomorskiej; podpisuje warstwy lasu liściastego; po 3 przykłady zwierząt żyjących w lasach liściastych, w strefie stepów i w tajdze, przykłady roślinożerców i drapieżców poszczególnych strefach krajobrazowych; wskazuje na mapie świata obszary, na których występuje tundra; rozpoznaje na ilustracjach 5 gatunków zwierząt występujących w tundrze; odczytuje z wykresu temperaturę powietrza i sumy opadów w tundrze; zajęcia mieszkańców tundry; podpisuje na mapie Antarktydę i Arktykę; porównuje cechy klimatu: śródziemnomorskiego strefy lasów liściastych, stepów i tajgi na podstawie wykresów klimatycznych; rozpoznaje na ilustracjach wybrane gatunki roślin i zwierząt występujących w lasach liściastych, w strefie stepów i tajdze; przykłady roślin, które rosną stepie; co najmniej 3 przykłady surowców mineralnych występujących w tajdze; opisuje, na podstawie wykresu, klimat tundry, Antarktydy i Arktyki; omawia przystosowania zwierząt do życia w tundrze; opisuje dawny sposób życia mieszkańców tundry; śródziemnomorskiej; charakteryzuje faunę poszczególnych warstw lasu liściastego; zaznacza na mapie świata występowanie strefy stepów; przystosowania roślin i zwierząt do życia w stepie; wyjaśnia, dlaczego w tajdze występują rozległe obszary podmokłe; charakteryzuje gospodarkę człowieka w tajdze; charakteryzuje klimat i roślinność omawianych stref krajobrazowych; przystosowania roślin do życia w tundrze; przystosowania zwierząt do życia tundrze; omawia przystosowania zwierząt do życia w strefach pustyń lodowych; przyporządkowuje poznane zwierzęta tundry do grup systematycznych; charakteryzuje gospodarkę człowieka w tundrze i w strefie pustyń lodowych; nymi a typem lasów; omawia zmiany w wyglądzie szaty roślinnej stepu w ciągu roku; omawia, w jaki sposób wykorzystuje się stepy do celów rolniczych; porównuje zagospodarowanie przez człowieka obszaru strefy śródziemnomorskiej, lasów liściastych, stepów i tajgi; wskazuje na mapie step, pampę i prerię; porównuje Antarktydę i Arktykę; omawia działalność człowieka na Antarktydzie i Arktyce; omawia dokonania odkrywców strefy pustyń lodowych; Dział 7. Ziemia nasze wspólne dobro przykłady zasobów przyrody; przynajmniej 3 działania człowieka, które stanowią globalne zagrożenie dla środowiska przyrodniczego; 2 sposoby zapobiegania powstawaniu dziury ozonowej ; przykłady działań, które służą pojęć: zasoby przyrody ożywionej; zasoby przyrody nieożywionej; przykłady zasobów przyrody ożywionej i nieożywionej; przynajmniej 3 przyczyny zmniejszania się różnorodności biologicznej; wyjaśnia znaczenie pojęcia pojęć: zasoby wyczerpywalne, zasoby niewyczerpywalne; najważniejsze globalne zagrożenia dla środowiska przyrodniczego; wskazuje przyczyny nasilenia się efektu cieplarnianego; przykłady przeciwdziałania ocieplaniu się rozróżnia wśród zasobów wyczerpywalnych zasoby odnawialne i nieodnawialne; zasobów odnawialnych i nieodnawialnych przyrody; charakteryzuje skutki wzrostu temperatury powietrza; rozpoznaje symbole międzynarodowych organizacji omawia skutki istnienia dziury ozonowej 19

20 ochronie przyrody; wyjaśnia, czego dotyczy program Unii Europejskiej Natura 2000 efekt cieplarniany; wyjaśnia, dlaczego działania służące ochronie przyrody muszą mieć charakter globalny klimatu; wyjaśnia, jak powstaje dziura ozonowa zajmujących się ochroną środowiska 20