Czy regularne trenowanie jogi może mieć związek z efektywniejszym radzeniem sobie ze stresem?

Transkrypt

1 Pom J Life Sci 2015, 61, 4, Czy regularne trenowanie jogi może mieć związek z efektywniejszym radzeniem sobie ze stresem? Is training yoga regulary can have an effective imact on dealing with stress? Żaneta Ciosek¹, Daria Rusnarczyk², Aleksandra Szylińska¹, Karolina Kot³, Hanna Mosiejczuk¹, Iwona Rotter¹ ¹ Samodzielna Pracownia Rehabilitacji Medycznej Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie ul. Grudziądzka 31, Szczecin Kierownik: dr n. med. Iwona Rotter ² Studenckie Koło Naukowe rzy Samodzielnej Pracowni Rehabilitacji Medycznej Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie ul. Grudziądzka 31, Szczecin Oiekun: dr n. med. Iwona Rotter ³ Studenckie Koło Naukowe rzy Katedrze i Zakładzie Biologii i Parazytologii Medycznej Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie al. Powstańców Wlk. 72, Szczecin Oiekun: dr hab. n. med., rof. PUM Danuta Kosik -Bogacka SUMMARY Introduction: The word yoga (Goya) is derived from the Sanskrit yii and means: bind, connect, attach and focus attention on something. It also means connection, and the union. The system of yoga has collected and systematized Patanjali in his Yoga Sittrach work. Yoga has the task of shaing roer hysical culture and sirit (mind), regardless of religious beliefs, national origin, membershi in a social grou. The aim of the study was to evaluate the relationshi between yoga and regular coaching strategy for coing with stress, blood ressure and abdominal obesity. Material and methods: The study involved 100 eole divided into 2 grous. The irst grou comrised students regularly racticing yoga. The second grou were randomly selected subjects not regularly engaged in sort. The age of the subjects ranged years and over. Research material was gathered using a questionnaire designed by the authors, and the mini -COPE test. In addition, blood ressure and waist circumference were measured to assess the revalence of abdominal obesity. Results: Among eole who ractice yoga the average waist circumference was 82.8 ±8 in women and 90.3 ±11 in men ( < 0.034). A healthy waistline was found in 43 (86%)subjects in the yoga grou, and 34 (68%) subjects in the control grou. Body mass index (BMI) also falls in favour of yoga, and in this grou 15 (30%) more subjects had normal BMI. Abdominal obesity and BMI indicating obesity was found in 10 (20%) subjects from the yoga grou and 15 (30%) from the control grou. The study revealed no signi icant differences in mean blood ressure between the analysed grous. Conclusions: Based on the analysis of the questionnaire mini- -COPE eole regularly Training Yoga choose more effective strategies for coing with stress. Regular ractice of yoga is a factor in reducing abdominal obesity. Men who trains yoga have blood ressure lower than those who doesn t ractice any sort. Key words: yoga, stress, hysical activity, strategies for coing with stress. STRESZCZENIE Wstę: Słowo joga (Goya) ochodzi od sanskryckiego yij i oznacza: wiązać, łączyć, rzywiązywać i skuiać na czymś uwagę. Oznacza także ołączenie oraz zjednoczenie. System jogi zebrał i usystematyzował Patańdżali w swojej racy Yoga Sittrach. Joga ma za zadanie ukształtowanie właściwej kultury izycznej i duchowej (umysł) bez względu na oglądy religijne, ochodzenie oraz rzynależność do gruy sołecznej. Celem racy była ocena zależności omiędzy regularnym trenowaniem jogi a strategią radzenia sobie ze stresem, wartościami ciśnienia tętniczego i wystęowaniem otyłości brzusznej. Materiał i metody: W badaniach wzięło udział 100 osób odzielonych na 2 gruy. Pierwsza to regularnie trenujący jogę uczniowie szkoły jogi. Druga to sontanicznie wybrane osoby nieurawiające regularnie żadnego sortu. Badani byli w wieku lat. Do uzyskania materiału badawczego użyto kwestionariusz ankiety własnego autorstwa oraz test mini -COPE. Ponadto wykonano badanie ciśnienia tętniczego krwi i obwodu asa w celu oceny wystęowania otyłości brzusznej. Wyniki: Wśród osób trenujących jogę zauważono średni mniejszy obwód talii u kobiet 82,8 ±8 w stosunku do mężczyzn 90,3 ±11 ( = 0,034). Prawidłowy obwód w asie wykazano u 43 (86%) osób trenujących jogę oraz u 34 (68%) osób z gruy kontrolnej. Wskaźnik masy ciała (BMI) również wyadł na korzyść osób trenujących jogę, które rzeważały liczebnie o 15 (30%) osób w kategorii BMI w normie. Otyłość centralną i BMI wskazujące na otyłość w gruie jogi wykazano u 10 (20%) osób, a w gruie kontrolnej u 15 (30%) osób. W badaniach autorskich nie stwierdzono istotnej różnicy w średnim ciśnieniu badanych gru. Wnioski: Na odstawie analizy kwestionariusza mini -COPE osoby regularnie trenujące jogę wybierają bardziej efektywne strategie radzenia sobie ze stresem. Regularne urawianie jogi jest czynnikiem zmniejszającym otyłość brzuszną. Mężczyźni trenujący jogę mają wartości ciśnienia tętniczego niższe niż osoby nieurawiające żadnego sortu. Słowa kluczowe: joga, stres, aktywność izyczna, strategie radzenia sobie ze stresem

2 Czy regularne trenowanie jogi może mieć związek z efektywniejszym radzeniem sobie ze stresem? WSTĘP Dobroczynne działanie wysiłku izycznego ma szczególnie ważne znaczenie w dzisiejszych czasach, kiedy coraz większa część oulacji żyje coraz szybciej. To właśnie temo życia może nasilać wystęowanie stresu [ ], na który człowiek reaguje rzede wszystkim na oziomie izjologicznym. W sytuacji stresowej w organizmie dochodzi do zmian wskazujących na ogólną mobilizację zasobów energetycznych. Zmiany zachodzące na oziomie aktywacji są związane rzede wszystkim z czynnością tworu siatkowatego nia mózgu i osiadają dwa wymiary. Pierwszy, zwany aktywacyjnym, wiąże się ze zmianami w oziomie aktywacji kory mózgowej, natomiast drugi odnosi się do zmian w obrębie obwodowego układu nerwowego. Na odstawie badań wykazano zależności omiędzy długotrwałym działaniem stresu a wystęowaniem nadciśnienia tętniczego. U osób wykazujących silniejsze reakcje organizmu ze strony układu sercowo -naczyniowego w wyniku działania stresu normalizacja odwyższonego ciśnienia tętniczego trwa dłużej. Wśród nich istnieje zwiększone ryzyko wystąienia nadciśnienia tętniczego. Podobnie wśród osób narażonych na rzewlekły stres również zauważa się częste wystęowanie otyłości centralnej, z kolei w wielu rzyadkach otyłość zmniejsza się wraz ze sadkiem wysokości kortyzolu w organizmie, czyli zmniejszeniem czynnika stresującego [ ]. Regularna aktywność izyczna ozwala na mody ikację mechanizmów ato izjologicznych związanych ze stresem, jak również ma udokumentowany bezośredni wływ na funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego [ ]. Przykładem takiej aktywności jest joga. Słowo joga (Goya) ochodzi od sanskryckiego yij i oznacza: wiązać, łączyć, rzywiązywać i skuiać na czymś uwagę. Oznacza także ołączenie oraz zjednoczenie [ ]. System jogi zebrał i usystematyzował Patańdżali w swojej racy Yoga Sittrach. Joga to staroindyjski system wychowawczo -higieniczno -leczniczy, w skład którego, orócz ćwiczeń jogi, wchodzi również ilozo ia jogi, ćwiczenia oddechowe, zalecenia higieniczne oraz relaksacja. Wszystkie elementy jogi rzenikają się nawzajem. Korzyści można osiągnąć bez otrzeby wierzenia w jej zasady [ ]. Joga ma za zadanie kształtować właściwą kulturę izyczną i duchową (umysł) bez względu na oglądy religijne, ochodzenie oraz rzynależność TABELA 1. Stonie i charakterystyka jogi Nazwa Charakterystyka 1. Yama Uniwersalne rzykazania moralne 2. Niyama Oczyszczanie siebie orzez dyscylinę 3. Asana Pozycje ćwiczenia 4. Pranayama Rytmiczna kontrola oddechu 5. Pratyahara Wycofanie i wyzwolenie umysłu sod dominacji zmysłów oraz zewnętrznych obiektów 6. Dharana Koncentracja 7. Dhyana Kontemlacja 8. Samandhi Stan nadświadomości osiągnięty w wyniku głębokiej kontemlacji, w którym jogin jednoczy się z obiektem swej kontemlacji, czyli ze swoim centrum do gruy sołecznej [ ]. Patańdżali wylicza stoni czy też części jogi (tab. ) [ ]. Od wieków tradycja jogi jest rzekazywana ustnie. Początki zainteresowania ową techniką sięgają XIX w., kiedy to orientalna myśl zaczęła rzenikać na Zachód. Obecnie obserwuje się coraz większą liczbę owstających klubów sortowych, szkół i ośrodków roagujących jogę. Powiększająca się na rzełomie ostatnich lat liczba światowych badań naukowych dotyczących jogi jako systemu ćwiczeń izycznych wykazuje istotne zalety zdrowotne jej systematycznego raktykowania. Na odstawie wyników badań wykazano orawę siły i wytrzymałości oraz regulację zmiennych izjologicznych m.in. ciśnienia krwi [,, ]. Pozycje rzyjmowane w trakcie jogi zwiększają zakres ruchomości kręgosłua, angażując mięśnie rzykręgosłuowe, skośne brzucha i grzbietu, co wływa na orawę trawienia i wyszczula talię, kształtując zgrabną sylwetkę. Światowe badania wskazują, że w r. ok. mln ludzi (z wyłączeniem Indii) raktykowało jogę, w tym w Polsce tys. osób [ ]. Pomimo że istnieje wiele ścieżek czy też rodzajów jogi, wszystkie rzenikają się nawzajem i mają na celu zjednoczenie ciała, umysłu oraz ducha. Celem racy była ocena zależności omiędzy regularnym trenowaniem jogi a strategią radzenia sobie ze stresem, wartościami ciśnienia tętniczego i wystęowaniem otyłości brzusznej. MATERIAŁ I METODY Badania zostały rzerowadzone w szczecińskiej szkole jogi. Wzięło w nich udział osób kobiet i mężczyzn w wieku lat, które zostały odzielone na gruę badaną oraz gruę kontrolną. Najwięcej badanych mieściło się w rzedziale lat. W gruie badanej znajdowało się kobiet i mężczyzn trenujące jogę minimum, roku (co najmniej dni w tygodniu), natomiast gruę kontrolną stanowiło losowo dobranych osób ( kobiety i mężczyzn) nieurawiających regularnie żadnego sortu. Średni obwód w talii wszystkich badanych wyniósł, ±,. Średnia wartość wskaźnika masy ciała (body mass index BMI) w badanej gruie wyniosła, ±,. W badanej gruie średnia wartość ciśnienia skurczowego wyniosła ±, oraz ciśnienia rozkurczowego, ±,. Przed rozoczęciem badań każda osoba została oinformowana o ich rzebiegu i wyraziła zgodę na udział. Pomiar obwodu na wysokości talii wykonano rzy użyciu miary antroometrycznej, z kolei do omiaru masy ciała i wzrostu wykorzystano standardową wagę lekarską. Wskaźnik masy ciała obliczony został według wzoru masy ciała w kilogramach odzielonej rzez kwadrat wysokości w metrach. Ciśnienie tętnicze krwi zmierzono elektronicznym, zautomatyzowanym ciśnieniomierzem naramiennym Omron M Basic II (Polska). Badania rowadzone były metodą sondażu diagnostycznego. W anonimowym kwestionariuszu ankiety znajdowały się ytania zamknięte dotyczące łci, wieku, ciśnienia tętniczego z możliwością wybrania jednej rawidłowej odowiedzi, jak Pom J Life Sci 2015, 61, 4 455

3 Żaneta Ciosek, Daria Rusnarczyk, Aleksandra Szylińska, Karolina Kot, Hanna Mosiejczuk, Iwona Rotter również ytania otwarte na temat wagi, wzrostu i uczęszczania na jogę. Dodatkowo użyto testu mini -COPE do oceny radzenia sobie ze stresem. Test mini -COPE składał się z zdań twierdzących, które są odzwierciedleniem strategii radzenia sobie ze stresem: aktywne radzenie sobie, lanowanie, ozytywne rzewartościowanie, akcetacja, oczucie humoru, zwrot ku religii, oszukiwanie wsarcia emocjonalnego, oszukiwanie wsarcia instrumentalnego, zajmowanie się czymś innym, zarzeczanie, wyładowanie, zażywanie substancji sychoaktywnych, zarzestanie działań, obwinianie siebie. Wyniki testu mini -COPE ocenia się w nastęujący sosób: rawie nigdy tak nie ostęuję, rzadko tak ostęuję, często tak ostęuję, rawie zawsze tak ostęuję. Punkty z dwóch stwierdzeń należących do jednej strategii sumuje się, a nastęnie uzyskany wynik dzieli się rzez. Tak ostęuje się z każdą z strategii. Wyniki każdej ze skal mieszczą się w granicach. Analizę statystyczną rzerowadzono z użyciem elementów statystyki oisowej, głównie średnich, odchyleń standardowych oraz minimum i maksimum. Do srawdzenia normalności rozkładu zastosowano test W Shairo Wilka. Większość mierzonych arametrów ilościowych miała rozkład odbiegający od normalnego. Do orównania różnic omiędzy osobami trenującymi a nietrenującymi jogę zastosowano niearametryczny test U Manna Whitneya. Istotność statystyczną rzyjęto na oziomie <,. Analizę statystyczną wykonano rzy użyciu akietu statystycznego Statistica. WYNIKI Osoby trenujące jogę istotnie leiej radziły sobie z akcetacją trudnych sytuacji, w której się znalazły. W gruie tej zauważono również znacznie mniejszy rocent osób zażywających substancje sychoaktywne w sytuacjach stresowych. Wyraźnie widoczna jest dominacja w gruie osób trenujących jogę z technikami skutecznego radzenia sobie ze stresem. Grua osób nietrenujących jogi zdobywa rzewagę w rzyadku ytań związanych z emocjami, ale nie wykazano istotności statystycznej (tab. ). W tabeli zestawiono dane dotyczące obwodu w talii, BMI, wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego z odziałem na dwie gruy osób urawiających jogę oraz osób nieurawiających żadnego sortu. Biorąc od uwagę obwód w asie, wykazano istotne statystycznie różnice względem łci. Wśród osób trenujących jogę zauważono średni mniejszy obwód talii wśród kobiet, ± w stosunku do mężczyzn, ± ( =, ). Również wśród osób nieurawiających żadnego sortu stwierdza się mniejszy obwód w talii u kobiet, ± niż u mężczyzn, ±, ( =, ). Prawidłowy obwód w asie wykazano u ( %) osób z gruy jogi, natomiast z gruy kontrolnej u ( %) osób w tej kategorii. W gruie joginów otyłość centralną zauważono tylko u ( %) osób, a w gruie kontrolnej aż u ( %) osób. Wśród kobiet urawiających jogę co najmniej razy w tygodniu średni wskaźnik BMI był niższy i wyniósł, ±,, natomiast u mężczyzn wyniósł, ±,. Z kolei u osób nieurawiających żadnych sortów wskaźnik ten był wyższy u kobiet i wyniósł, ±,, a u mężczyzn, ±, ( =, ). Na odstawie wskaźnika BMI (owyżej kg/m ) zauważono TABELA 2. Średnie ilości unktów uzyskanych w formularzu mini -COPE gruy jogi oraz gruy kontrolnej Strategie radzenia sobie ze stresem kobiety n = 35 osoby trenujące jogę n = 50 mężczyźni n = 15 Średnia uzyskanych unktów od 0 do 3 ogółem osoby nieurawiające żadnych sortów n = 50 kobiety n = 32 mężczyźni n = 18 ogółem Aktywne radzenie sobie 2,37 2,37 2,37 2,0 2,0 2 0,18 Planowanie 2,41 2,37 2,4 2,25 2,17 2,2 0,96 Pozytywne rzewartościowanie 1,97 2,3 2,07 1,77 1,28 1,59 0,01 Akcetacja 2,06 1,7 1,95 2,53 2,31 2,45 <0,001 Poczucie humoru 1,07 1,1 1,08 0,53 0,86 0,65 0,004 Zwrot ku religii/medytacja 1,4 1,4 1,4 1,56 1,06 1,38 0,74 Poszukiwanie wsarcia emocjonalnego 1,97 1,7 1,89 1,69 1,31 1,55 0,07 Poszukiwanie wsarcia instrumentalnego 1,8 1,7 1,77 1,67 1,47 1,6 0,6 Zajmowanie się czymś innym 1,49 1,17 1,39 2,03 1,81 1,95 0,001 Zarzeczanie 0,51 0,7 0,57 1,2 0,58 0,98 0,15 Wyładowanie 1,33 0,97 1,22 1,79 1,31 1,62 0,004 Zażywanie substancji sychoaktywnych 0,42 0,43 0,43 1,5 1,22 1,4 <0,001 Zarzestanie działań 0,62 0,37 0,54 0,79 0,61 0,73 0,28 Obwinianie siebie 1,2 0,73 1,06 1,83 1,19 1,6 0,

4 Czy regularne trenowanie jogi może mieć związek z efektywniejszym radzeniem sobie ze stresem? TABELA 3. Średnie wartości i odchylenia standardowe badanych cech z odziałem na gruy Grua Osoby trenujące jogę Osoby nieurawiające co najmniej 3 dni w tygodniu żadnych sortów Badana cecha n ±SD n ±SD Obwód talii (cm) 50 85,04 9, ,68 12,54 NS BMI (kg/m²) 50 22,33 3, ,93 2,63 NS Wartości ciśnienia skurczowego (mmhg) ,86 13, ,2 15,8 NS Wartości ciśnienia rozkurczowego (mmhg) 50 79,94 8, ,16 12,10 NS TABELA 4. Zakres wartości badanych cech w zależności od łci Badana cecha Grua Osoby trenujące jogę co najmniej 3 dni w tygodniu Osoby nieurawiające żadnych sortów kobiety (n = 35) mężczyźni (n = 15) kobiety (n = 32) mężczyźni (n = 18) ±SD min. maks. ±SD min. maks. ±SD min. maks. ±SD min. maks. Obwód talii (cm) 82,8 ± ,3 ± ,03 84,2 ± ,9 ± ,007 BMI (kg/m 2 ) 21,8 ± ,5 ± ,16 22,1 ± ,4 ± ,002 Wartości ciśnienia skurczowego (mmhg) 126,7 ± ,9 ± ,17 124,1 ± ,2 ± ,002 Wartości ciśnienia rozkurczowego (mmhg) 79,3 ± ,4 ± ,46 76,4 ± ± ,03 mniej badanych z otyłością w gruie jogi ( %) osób, natomiast w gruie kontrolnej aż ( %) osób. W gruie kobiet trenujących średnie wartości ciśnienia tętniczego: skurczowego ± mmhg i rozkurczowego ± mmhg były niższe niż w tej samej gruie u mężczyzn odowiednio ± mmhg i ± mmhg. W gruie kobiet nietrenujących wartości ciśnienia tętniczego wyniosły: skurczowego ± mmhg i rozkurczowego ± mmhg, a u mężczyzn odowiednio ± mmhg i ± mmhg ( =, ). Prawidłowe ciśnienie tętnicze zauważa się u ( %) osób w gruie jogi, natomiast u ( %) osób w gruie nieurawiających żadnego sortu. Nadciśnienie tętnicze w gruie I zauważono u ( %) osób, a w gruie II u ( %) osób (tab. ). DYSKUSJA W literaturze rzedmiotu jest wiele badań na temat stresu, nadciśnienia i otyłości, a także sosobów ich eliminacji za omocą ćwiczeń związanych z raktyką jogi. Badania te często są trudne do orównania ze względu na ich różnorodność i metodologię. Decyduje o tym ty rzerowadzonych badań, zakres tematyczny oraz forma ytań, inne gruy wiekowe i sołeczne biorące w nich udział. Wiele badań związanych tematycznie z jogą można sotkać wśród autorów z USA oraz Indii i Chin. Mnogość tych rac daje ersektywę rozwoju tej tematyki również w Polsce, gdzie grono badaczy jest dość ścisłe. W badaniach autorskich nie stwierdza się istotnej różnicy w średnich wartościach ciśnienia tętniczego badanych gru. Jednakże istnieje znaczna rzewaga osób w gruie ciśnienia otymalnego o ( %) osoby w gruie joginów. Ponadto nie wystęują w niej osoby z II bądź III stoniem nadciśnienia w rzeciwieństwie do gruy kontrolnej, gdzie odnotowano o osoby kolejno w II i III stoniu. Kulmatycki rzerowadził trening relaksacyjny wg technik jogi z udziałem osób w wieku lat z odwyższonym ciśnieniem (roziętość mmhg dla skurczowego i mmhg dla rozkurczowego); osób brało leki ( regularnie, nieregularnie). Trening rowadzony był w ramach rogramu romocji zdrowia i ro ilaktyki chorób serca rzez South Western Sydney Health Service rzez tygodni. Program treningu na odstawie ćwiczeń jogi roonowany w Kaivalyadhama i Bihar School of Yoga obejmował rozciąganie i rzyjmowanie określonych ozycji ciała (awanmuktasany i asany), ćwiczenia oddechowe (nadisodhana, ujjayi), ćwiczenia koncentracji umysłu (dharana) i relaksacji (joga nidra). Po tygodniach raktyki relaksacyjnych ćwiczeń wg jogi wykonano omiary ( osób sotkań nieobecności), gdzie większość ( ) wskazywała na redukcje zarówno ciśnienia skurczowego, jak i rozkurczowego. Ćwiczenia sowodowały średnie (dla całej gruy) obniżenie ciśnienia skurczowego o mmhg i rozkurczowego o mmhg [ ]. Wolff i ws. rzerowadzili badania na osobach między. a. r.ż. chorujące na nadciśnienie. Podzielono ich na trzy gruy: urawiających jogę na zajęciach z nauczycielem, ćwiczących jogę w domu oraz niećwiczących jogi. Po -tygodniowym treningu w gruie ćwiczących jogę w domu stwierdzono obniżenie ciśnienia skurczowego krwi o średnio, mmhg [ ]. Bhavanani i ws. zbadali chorych na nadciśnienie i stwierdzili, że już o minutach ćwiczeń ranayamy ich ciśnienie obniżyło się ( =, ) [ ]. W badaniach Altman i Elaine z r. wykazano znaczne zmniejszenie ciśnienia skurczowego krwi oraz oziomu stresu w trakcie -tygodniowej raktyki ćwiczeń oddechowych, medytacyjnych oraz ćwiczeń rozciągających oartych na systemie jogi [ ]. Pal i ws. zbadali acjentów z Oddziału Kardiologicznego Uniwersytetu Medycznego w Chhatraati Shahuji Maharaj. Wszyscy cierieli na chorobę wieńcową. Badanych odzielono Pom J Life Sci 2015, 61, 4 457

5 Żaneta Ciosek, Daria Rusnarczyk, Aleksandra Szylińska, Karolina Kot, Hanna Mosiejczuk, Iwona Rotter na dwie gruy. Jedna raktykowała jogę rzez miesięcy, druga nie. Po zakończeniu badania w gruie urawiającej jogę odnotowano sadek masy ciała, obniżenie ciśnienia skurczowego oraz rozkurczowego krwi, w rzeciwieństwie do drugiej gruy [ ]. Badanie te są zgodne z badaniami autorskimi, które wykazują, iż jogini osiadają średnią wagę niższą o kg od gruy badanej, rzy BMI niższym o, oraz obwód w asie mniejszy dla kobiet o cm, a dla mężczyzn o cm. Warto zauważyć rzy tym, iż sośród osób trenujących jogę najbardziej liczną gruą były kobiety w wieku lat oraz mężczyźni w wieku lat, co redysonuje do wzrostu wagi i ciśnienia, a w gruie kontrolnej zarówno wśród mężczyzn, jak i kobiet najliczniejszą gruę stanowiły osoby w wieku lat. Brown i Gerbarg zbadali dwie gruy kolarzy juniorów. Jedna oddana była sesji jogi rzed zawodami, druga nie. Badania oierały się na kontroli ulsu jako wyznacznika oziomu stresu. W badaniach wykazano, że grua objęta sesją jogi miała o % niższy uls niż grua nieoddana sesji [ ]. Huang i ws. rzebadali kobiety w średnim wieku, które zostały odzielone na dwie gruy jedna z -tygodniowym kursem jogi, druga bez. Badano oziom stresu za omocą The Perceived Stress Scale (PSS ¹⁰) oraz omiaru tętna. Po odbytym kursie stwierdzono lesze radzenie sobie z sytuacjami stresowymi oraz niższe tętno w orównaniu z wynikami wyjściowymi u kobiet ćwiczących jogę. W gruie kontrolnej nie stwierdzono istotnych różnic [ ]. Podobne badania na racownikach urzędu rzerowadzili Hart iel i ws., którzy odzielili badanych na dwie gruy (z -tygodniowym kursem jogi i bez). Poziom stresu został srawdzony za omocą skali PSS ¹⁰ oraz dodatkowo subiektywny oziom odczuwania stresu. Po -tygodniowej raktyce stwierdzono, że w orównaniu do gruy kontrolnej, grua raktykująca jogę wykazała znaczne obniżenie oziomu stresu w skali PSS ¹⁰ oraz subiektywnego odczuwania stresu [ ]. Kulmatycki i ws. zbadali gruę studentów ( kobiet i mężczyzn), którzy zostali losowo rzydzieleni do jednej z trzech gru: ) osturalnej jogi, ) relaksacji rogresywnej, ) asywnej relaksacji z muzyką (kontrolna). Studenci wzięli udział w sesjach trwających o min. W badaniu osłużono się Skalą subiektywnego oczucia naięcia (SSPN) oraz Inwentarzem Sielbergera do badania lęku jako stanu (STAI). Końcowe rezultaty wskazują na to, ze dwie ekserymentalne gruy miały niższy oziom naięcia i lęku, natomiast oziom energii wzrósł najbardziej w gruie jogi (statystycznie istotnie, <. ). Grua jogi osturalnej jest w orównaniu do relaksacji Jacobsona bardziej efektywna [ ]. Można tu nawiązać do badań autorskich, gdzie grua badana (osoby trenujące jogę) w formularzu mini -COPE (badającym style radzenia sobie ze stresem) wybierała znacznie częściej style efektywniejsze od gruy kontrolnej, n.: akcetacja kt na możliwe, tymczasem grua kontrolna, kt na możliwe; zażywanie substancji sychoaktywnych w gruie osób trenujących jogę to, kt, a w gruie kontrolnej, kt na możliwe. Warto również nawiązać do Sharma i ws., którzy srawdzili wływ raktyki szybkiej i wolnej ranayamy wśród zdrowych studentów. Na odstawie badań wykazano, że w gruie osób trenujących wolną (Kaalabhati, Bhastrika, Kukkuriya Pranayama) i szybką (Nadishodhana, Savitri, Pranav Paranayama) o tygodniach sadł oziom stresu (badany za omocą skali PSS ¹⁰), jednak tylko w gruie wolnej ranayamy doszło do istotnego sadku ciśnienie tętniczego skurczowego i rozkurczowego [ ]. Romanowski i ws. rzebadali od względem izjologicznym i sychologicznym raktykujących jogę. Wskazali na uzyskanie neurowegetatywnej równowagi u raktykujących jogę z rzewagą dominacji układu arasymatycznego oraz bardziej efektywnej racy metabolicznej organizmu. Z sychologicznego unktu badań u raktykujących zauważono orawę nastroju, redukcje oziomu lęku oraz ogólne sychologiczne zintegrowanie [ ]. Grabara i Szoa rzerowadzili badania, które objęły kobiety i mężczyzn w wieku lat. Pod uwagę brali m.in. wskaźnik względnej masy ciała. Przerowadzono również badania ankietowe dotyczące subiektywnego odczucia wływu ćwiczeń hatha -jogi na stan zdrowia. Wykazano ogólną orawę samooczucia i zdrowia, zwiększenie wytrzymałości oraz odorności organizmu, orawę gibkości, wzmocnienie mięśni, kontrolę lub zmniejszenie bólu w różnych dolegliwościach, orawę funkcjonowania narządów wewnętrznych, sadek masy ciała, odtłuszczenie ciała i uregulowanie rzemiany materii, zwiększenie oczucia subiektywnej energii, sychicznej koncentracji [ ]. Powyższe badania mają odzwierciedlenie w badaniach autorskich, w których badani wykazują dużo lesze radzenie sobie ze stresem niż grua kontrolna, a oarte jest ono na technikach skoncentrowanych na rozwiązaniu roblemu i unikaniu zachowań samodestrukcyjnych, takich jak zażywanie substancji sychoaktywnych, samoobwinianie się czy rezygnacja z osiągnięcia celu. Ma to swoje źródła w większej równowadze sychicznej, oanowaniu i aktywnej zaradności w sytuacjach stresowych. WNIOSKI Na odstawie analizy kwestionariusza mini -COPE stwierdzono, że osoby regularnie trenujące jogę wybierają bardziej efektywne strategie radzenia sobie ze stresem. Regularne urawianie jogi jest czynnikiem zmniejszającym otyłość brzuszną. Mężczyźni trenujący jogę mają wartości ciśnienia tętniczego niższe niż osoby nieurawiające żadnego sortu. PIŚMIENNICTWO 1. Ackerman K.D., Heyman R., Rabin B.S., Anderson B.P., Houck P.R., Frank E. et al.: Stressful life events recede exacerbations of multile sclerosis. Psychosom Med. 2002, 64, Bauer M.E., Perks P., Lightman S.L., Shanks N.: Restraint stress is associated with changes in glucocorticoid immunoregulation. Physiol Behav. 2001, 73, Carrasco G.A., Van de Kar L.D.: Neuroendocrine harmacology of stress. Eur J Pharmacol. 2003, 463, Palica D., Zwierzchowska A.: Teraeutyczne walory systemu jogi rzegląd iśmiennictwa. Hygeia Public Health. 2012, 47 (4), Smith C., Hancock H., Blake -Mortimer J., Eckert K.: A randomized comarative trial of yoga and relaxation to reduce stress and anxiety. Comlement Ther Med. 2007, 15,

6 Czy regularne trenowanie jogi może mieć związek z efektywniejszym radzeniem sobie ze stresem? 6. Streeter C.C., Jensen J.E., Perlmutter R.M., Cabral H.J., Tian H., TerhuneD.B. et al.: Yoga Asana sessions increase brain GABA levels: a ilot study. J Altern Comlement Med. 2007, 13, Górna J., Szoa J.: Rekreacyjne ćwiczenia jogi w kształtowaniu zdrowego stylu życia. In: Turystyka i sort dla wszystkich w romocji zdrowego stylu życia. Eds: W. Gaworecki, Z. Mroczyński, Wyd. Wyższej Szkoły Turystyki i Hotelarstwa w Gdańsku, Gdańsk Bernardi L., Porta C., Sicuzza L., Bellwon J., Sadacini G., Frey AW. et al.: Slow breathing increases arterial barore lex sensitivity in atients with chronic heart failure. Circulation. 2002, 105, Gar inkel M.S., Singhal A., Katz W.A., Allan D.A., Reshetar R., Schumacher H.R.: Yoga -based intervention for caral tunnel syndrome: A randomized trial. JAMA. 1998, 280, Joshi L.N., Joshi V.D., Gokhale L.V.: Effect of short term Pranayam ractice on breathing rate and ventilatory functions of lung. Indian J Physiol Pharmacol. 1992, 36, Bera T.K., Rajaurkar M.V.: Body comosition, cardiovascular endurance and anaerobic ower of yogic ractitioners. Indian J Physiol Pharmacol. 1993, 37, Kulmatycki L.: Wływ treningu relaksacyjnego jogi na obniżenie ciśnienia tętniczego. Post Rehab. 1993, 7 (4), Wolff M., Sundquist K., Larsson Lönn S., Midlöv P.: Imact of yoga on blood ressure and quality of life in atients with hyertension a controlled trial in rimary care, matched for systolic blood ressure. BMC Cardiovasc Disord. 2013, 13, Bhavanani A.B., Mohan M., Sanjay Z., Basavaraddi A.B.: Immediate cardiovascular effects of ranava ranayama in hyertensive atients. Indian J Physiol Pharmacol. 2012, 56 (3), Altman K., Elaine R.: A brief theray model to reduce stress by racticing breathing exercises, mindful meditation, and yoga stretching. Dissertationn Abstracts International: Section B: The Sciences and Engineering. 2001, 62 (1 -B), Pal A., Srivastava N., Narain V.S., Agrawal G.G., Rani M.: Effect of yogic intervention on the autonomic nervous system in the atients with coronary artery disease: a randomized controlled trial. East Mediterr Health J. 2013, 19 (5), Brown R.P., Gerbarg P.L.: Sudarshan kriya yogic breathing in the treatment of stress, anxiety, and deression: art I neurohysiologic model. J Altern Comlement Med. 2005, 11 (1), Huang F.J., Chien D.K., Chung U.L.: Effects of Hatha yoga on stress in middle- -aged women. J Nurs Res. 2013, 21 (1) Hart iel N., Burton C., Rycroft -Malone J., Clarke G.., Havenhand J., Khalsa S.B. et al.: Yoga for reducing erceived stress and back ain at work. Occu Med (Lond). 2012, 62 (8), Kulmatycki L., Surynt A., Torzyńska K.: Relaksacja osturalna jogi a relaksacja rogresywna w radzeniu sobie z lękiem i naięciem. In: Physical activity in disease revention and heath romotion. Ed. B. Bergier. Institute of Health, Państwowa Wyższa Szkoła, Biała Podlaska 2010, Sharma V.K., Trakroo M., Subramaniam V., Rajajeyakumar M., Bhavanani A.B., Sahai A.: Effect of fast and slow ranayama on erceived stress and cardiovascular arameters in young health -care students. Int J Yoga. 2013, 6 (2), Romanowski W., Pasek T., Szwarc H., Gradowska T., Turos B., Sikora J. et al.: Próba izjologicznej i sychologicznej oceny wływu na organizm ćwiczeń wg systemu. Wychow Fiz Sort. 1969, 3, Grabara M., Szoa J.: Wływ hatha -jogi na stan zdrowia ćwiczących. In: 5 th International Conference Movement and Health. Oole University of Technology, Oole 2006, Pom J Life Sci 2015, 61, 4 459