MODELOWY OŚRODEK NIEFORMALNEGO KSZTAŁCENIA SPECJALISTÓW W DZIEDZINIE E LEARNINGU

Transkrypt

1 INSTYTUT MASZYN MATEMATYCZNYCH BOŻENA PRZYBOROWSKA MAŁGORZATA RUBIN WOJCIECH KUBERA MODELOWY OŚRODEK NIEFORMALNEGO KSZTAŁCENIA SPECJALISTÓW W DZIEDZINIE E LEARNINGU MONOGRAFIA Warszawa 2008

2 MODELOWY OŚRODEK NIEFORMALNEGO KSZTAŁCENIA SPECJALISTÓW W DZIEDZINIE E LEARNINGU

3 INSTYTUT MASZYN MATEMATYCZNYCH BOŻENA PRZYBOROWSKA MAŁGORZATA RUBIN WOJCIECH KUBERA MODELOWY OŚRODEK NIEFORMALNEGO KSZTAŁCENIA SPECJALISTÓW W DZIEDZINIE E LEARNINGU MONOGRAFIA Warszawa 2008

4 Modelowy oœrodek nieformalnego kszta³cenia specjalistów w dziedzinie e-learningu Autorzy: mgr in. Bo ena Przyborowska mgr in. Ma³gorzata Rubin mgr in. Wojciech Kubera Wydawca: Instytut Maszyn Matematycznych Monografia Recenzent: dr in. Wojciech Nowakowski bybo ena Przyborowska, Ma³gorzata Rubin, Wojciech Kubera by Instytut Maszyn Matematycznych Notka wydawcy: Ca³a zawartoœæ niniejszego wydania, wraz z rysunkami i zdjêciami jest w³asnoœci¹ Instytutu Maszyn Matematycznych oraz Autorów. Kopiowanie i reprodukowanie niniejszej publikacji w ca³oœci lub czeœci jest bez zezwolenia Wydawcy zabronione. ISBN Instytut Maszyn Matematycznych Warszawa, ul. Krzywickiego 34

5 SPIS TREŚCI CZĘŚĆ I WPROWADZENIE WSTĘP ZAŁOŻENIA WSTĘPNE I METODYKA OPRACOWANIA POSTULOWANE KIERUNKI DZIAŁANIA OŚRODKA...12 CZĘŚĆ II ANALIZA FORM DZIAŁANIA I PROGRAMÓW NAUCZANIA W ISTNIEJĄCYCH OŚRODKACH ZAGRANICZNYCH WPROWADZENIE ZAKRES ANALIZY SZKOLENIE W DZIEDZINIE E-LEARNINGU W AUSTRALII SZKOLENIE SPECJALISTÓW E-LEARNINGU W STANACH ZJEDNOCZONYCH I KANADZIE KSZTAŁCENIE W DZIEDZINIE E-LEARNINGU NA POZIOMIE AKADEMICKIM OŚRODKI SZKOLENIOWE FIRMY KONSULTINGOWE, EKSPERCKIE I INNE EUROPA I ROSJA OŚRODKI AKADEMICKIE OŚRODKI KONSULTACYJNO SZKOLENIOWE SZKOLENIE SPECJALISTÓW E-LEARNINGU W AZJI OŚRODKI AKADEMICKIE...72 CZĘŚĆ III SZKOLENIA SPECJALISTÓW E-LEARNINGU PROWADZONE W POLSCE WPROWADZENIE OŚRODKI AKADEMICKIE CENTRA I OŚRODKI SZKOLENIOWE...88 CZĘŚĆ IV PODSUMOWANIE REZULTATÓW ANALIZY ZAKRES TEMATYCZNO PRZEDMIOTOWY SZKOLEŃ W DZIEDZINIE E- LEARNINGU PROGRAMY NAUCZANIA SPECJALISTÓW E-LEARNINGU FORMY SZKOLENIA SPECJALISTÓW W DZIEDZINIE E-LEARNINGU CERTYFIKACJA SPECJALISTÓW

6 MODELOWY OŚRODEK NIEFORMALNEGO KSZTAŁCENIA CZĘŚĆ V OPIS PROPONOWANEGO MODELU OŚRODKA GŁÓWNE KIERUNKI I FORMY DZIAŁANIA STRUKTURA ORGANIZACYJNA BIURO OŚRODKA OŚRODEK SZKOLENIOWY CENTRUM KONSULTACYJNE BAZA CERTYFIKOWANYCH SPECJALISTÓW CZYTELNIA DZIAŁALNOŚĆ WYDAWNICZA I UPOWSZECHNIAJĄCA PORTAL PUBLIKACJE FORMY I ORGANIZACJA SZKOLEŃ OGÓLNA ORGANIZACJA SZKOLEŃ FORMY SZKOLENIA GRUPA DOCELOWA WYMAGANIA WSTĘPNE DLA KANDYDATÓW TYPY KURSÓW ŚCIEŻKI KSZTAŁCENIA I DOSKONALENIA ZAWODOWEGO SPECJALISTÓW E-LEARNINGU SPECJALNOŚCI ZAWODOWE, DLA KTÓRYCH OŚRODEK PROWADZI SZKOLENIA KONSULTANT DO SPRAW E-LEARNINGU INSTRUKTOR TECHNIK SAMOKSZTAŁCENIA E-MENTOR DYDAKTYK MEDIALNY (E-DYDAKTYK) TESTER/EWALUATOR KURSÓW ELEKTRONICZNYCH ORGANIZATOR E-NAUCZANIA W MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTWACH KOORDYNATOR SZKOLEŃ PROJEKTANT MULTIMEDIÓW WYDAWCA E-LEARNINGU PROGRAMY NAUCZANIA NOWYCH SPECJALNOŚCI ZAWODOWYCH DYDAKTYK MEDIALNY E-MENTOR INSTRUKTOR TECHNIK SAMOKSZTAŁCENIA KONSULTANT DO SPRAW E-LEARNINGU ORGANIZATOR E-NAUCZANIA W MSP TESTER/EWALUATOR SZKOLEŃ ELEKTRONICZNYCH KOORDYNATOR SZKOLEŃ PROJEKTANT MULTIMEDIÓW WYDAWCA E-LEARNINGU SZKOLENIA TEMATYCZNE SYSTEM KONTROLI JAKOŚCI ZAŁOŻENIA NA SYSTEM CERTYFIKACJI

7 SPIS TREŚCI LITERATURA: BIBLIOGRAFIA I NETOGRAFIA DODATKI WYKAZ ANALIZOWANYCH UCZELNI, FIRM I ORGANIZACJI WYKAZ PROPONOWANEJ LITERATURY DLA CZYTELNI PRZYKŁADY CENTRUM DOSKONAŁOŚCI E-LEARNINGU

8

9 CZĘŚĆ I WPROWADZENIE 1. Wstęp Od kilku lat jesteśmy świadkami szybkiego rozwoju metod i narzędzi wykorzystujących nowoczesne techniki komputerowe i informacyjne w nauczaniu, a także ich wdrażania w praktyczną działalność szkół, wyższych uczelni, ośrodków szkolenia zawodowego. Elektroniczne nauczania zdalne (e-learning) również w naszym kraju zdobyło sobie wielu zwolenników i jest coraz częściej wdrażane i stosowane. Można wskazać dwie zasadnicze przyczyny tej tendencji. Po pierwsze, w ostatnim czasie daje się zaobserwować szybki wzrost zapotrzebowania na wszelkiego rodzaju usługi szkoleniowe, co wynika ze wzrastającej roli wiedzy w nowoczesnej gospodarce (gospodarka oparta na wiedzy). Wzrastających potrzeb edukacyjnych nie da się zaspokoić tradycyjnymi metodami, dlatego zelektronizowane nauczanie zdalne, uzupełniające i zastępujące nauczanie tradycyjne, zdobywa sobie coraz większą popularność. Po drugie, szybki postęp techniczny i organizacyjny jaki współcześnie obserwujemy, powoduje, że koniecznością staje się nauka przez całe życie i stałe godzenie uzupełniania kwalifikacji z pracą zawodową. Elektroniczne nauczanie zdalne, jako bardziej elastyczne 9

10 MODELOWY OŚRODEK NIEFORMALNEGO KSZTAŁCENIA (nauka w dowolnym miejscu i czasie) jest w tym przypadku szczególnie wygodną formą nauki. Warto też wspomnieć, że szkolenie elektroniczne dzięki swej elastyczności i adaptacyjności zdolności dostosowania się do profilu uczącego się, a także możliwościom multimedialnym współczesnych komputerów, może być znacznie efektywniejsze od nauczania tradycyjnego. Nie bez znaczenia są także koszty nauczania, które w przypadku masowych szkoleń e-learningowych są zdecydowanie niższe od kosztów kształcenia metodami klasycznymi. Oczywiste jest, że wdrożenie każdej nowości technicznej wymaga odpowiednich specjalistów. Dotyczy to także elektronicznego nauczania zdalnego. Przygotowanie, wdrożenie, prowadzenie, a także ewaluacja szkoleń prowadzonych metodami e-learningowymi nie są możliwe bez udziału odpowiednich specjalistów. Specjalistów takich trzeba wyszkolić, przygotować do pracy, a następnie doszkalać i wspomagać w wykonywaniu ich obowiązków. Znaczenie kwalifikowanych kadr dla wdrażania e-learningu do praktyki szkoleniowej przedsiębiorstw oraz w szkolnictwie (na wszystkich poziomach) potwierdzają prowadzone badania. Według badań prowadzonych w Wielkiej Brytanii, [03], 43% badanych stwierdza, że główną przeszkodą w zastosowaniu e-learningu jest niedostatek specjalistycznej wiedzy o korzyściach, jakie można uzyskać dzięki zastosowaniu e-learningu, a 37% badanych stwierdza, że najważniejszą barierą jest brak umiejętności tworzenia i prowadzenia elektronicznych szkoleń. W naszym kraju możliwości nabycia kwalifikacji związanych z elektronicznymi szkoleniami zdalnymi są na razie ograniczone. Z punktu widzenia kompletności i jakości szkolenia byłoby korzystne, żeby kształceniem odpowiednich specjalistów zajmowały się wyspecjalizowane ośrodki szkoleniowe. W przyszłości, jak można przypuszczać, elementy e-learningu staną się nieodłącznym składnikiem procesu nauczania, stosowanie technik komputerowych w edukacji i szkoleniach stanie się czymś absolutnie naturalnym, nie będzie się odróżniać nauczania tradycyjnego i elektronicznego - termin e-learning prawdopodobnie wyjdzie z użycia. W sytuacji, kiedy zdobywanie wiedzy i umiejętności związanych z nauczaniem elektronicznym wejdzie na stałe do programów uczelni i szkół, kształcących nauczycieli i szkoleniowców, tworzenie ośrodków szkoleniowych specjalizujących się w nauczaniu e-learningu od podstaw (zawsze otwartą pozostanie kwestia doskonalenia umiejętności i konsultacji), być może, nie będzie potrzebne. Tymczasem 10

11 WPROWADZENIE jednak, specjaliści z dziedziny e-learningu muszą być kształceni poza formalnym systemem szkolnictwa średniego i wyższego. Celem niniejszego opracowania jest zaproponowanie modelu funkcjonowania wzorcowego ośrodka szkoleniowo konsultacyjnego, który mógłby w sposób profesjonalny i efektywny szkolić, organizować praktyki i staże oraz doradztwo w zakresie e-learningu. W założeniu, modelowy ośrodek ma sprzyjać rozwojowi wspomaganego komputerowo nauczania na odległość, a przede wszystkim prowadzić szkolenie i dokształcanie kadry specjalistów na potrzeby opracowywania, wdrożenia i prowadzenia elektronicznych szkoleń. Intencją autorów opracowania było przygotowanie materiału, który mógłby stać się podstawą określenia celów ośrodka i sposobów ich realizacji, możliwych form działania, struktury organizacyjnej, opracowania programów działania (w tym programów kształcenia specjalistów e-learningu) i oszacowania zasobów niezbędnych dla jego uruchomienia i prowadzenia. 2. Założenia wstępne i metodyka opracowania Punktem wyjścia do opracowania modelu ośrodka było nakreślenie hipotetycznych kierunków jego działalności na podstawie ogólnej wiedzy na temat ośrodków doradczo szkoleniowych i uczelni przygotowujących specjalistów zdalnego nauczania. Tak sformułowana wstępna lista działań została poddana weryfikacji i uszczegółowieniu na podstawie analizy celów, kierunków i metod działania różnych istniejących na świecie wiodących ośrodków doradczych i edukacyjnych (w krajach wysokorozwiniętych, ale nie tylko) i w Polsce organizacji i przedsiębiorstw realizujących podobne zadania w konkretnym obszarze wspomaganego komputerowo kształcenia zdalnego czyli e-learningu. Pozwoliło to ustalić pewien wzorzec modelu ośrodka. Na podstawie tego wzorca, została opracowana propozycja modelu jego funkcjonowania. W tworzeniu propozycji modelu funkcjonowania ośrodka zostały wykorzystane i uogólnione doświadczenia zdobyte w trakcie realizacji kilku projektów szkoleniowych, w których uczestniczył Instytut Maszyn Matematycznych, obejmujących kształcenie specjalistów w dziedzinie e-learningu, a przede wszystkim, realizowanego w ramach programu EQUAL projektu pod tytułem RENOWATOR ośrodek dla małych i średnich przedsiębiorstw. Przedmiotem wspomnianego projektu, było 11

12 MODELOWY OŚRODEK NIEFORMALNEGO KSZTAŁCENIA opracowanie i praktyczne sprawdzenie modelu ośrodka nieformalnego kształcenia zawodowego, szkolącego w kierunkach związanych z innowacyjnymi technologiami informatycznymi. Punktem wyjścia dla prac projektowych była autorska koncepcja modelu ośrodka [01], zaproponowana przez kierownika projektu dr inż. Jolantę Brzostek-Pawłowską. Doświadczenia i rezultaty działalności Ośrodka RENOWATOR były źródłem inspiracji wielu rozwiązań proponowanych w niniejszym opracowaniu. 3. Postulowane kierunki działania Ośrodka Doświadczenia autorów wskazują na to, że przygotowanie specjalistów z innowacyjnych, szybko rozwijających się dziedzin nie może ograniczać się do jednorazowego ich przeszkolenia. Niezbędne są działania wspomagające przeszkolone osoby po zakończeniu nauki (konsultacje, doszkalanie, udostępnienie technologii itp.). Z drugiej strony niezbędne są działania zmierzające do aktualizacji i poprawy jakości procesów kształcenia, w tym programów nauczania i materiałów szkoleniowych, a więc podnoszenie kwalifikacji kadry ośrodka, ewaluacja szkoleń i materiałów i inne. Przyjmując powyższe założenia można przyjąć następujące możliwe kierunki działania ośrodka: opracowywanie programów szkolenia specjalistów w dziedzinie elektronicznego nauczania na odległość, opracowywanie elektronicznych szkoleń realizujących te programy nauczania, opracowywanie materiałów metodycznych, pomocy naukowych, podręczników i materiałów uzupełniających; prowadzenie szkoleń - szkolenie i doszkalanie specjalistów z dziedziny e-learningu i pokrewnych dyscyplin oraz umiejętności pomocniczych; ten rodzaj działalności ma na celu przygotowanie kadry zdolnej do projektowania, opracowywania i prowadzenia zdalnych elektronicznych szkoleń, a także specjalistów od organizacji i wdrażania takich szkoleń; szkolenia powinny również obejmować pogłębianie wiedzy kadry kierowniczej przedsiębiorstw realizujących szkolenia metodami e-learningowymi; ewaluacja programów szkoleniowych, szkoleń elektronicznych i materiałów pomocniczych, ich doskonalenie poprzez weryfikację, aktualizację, modyfikowanie i uzupełnianie; 12

13 WPROWADZENIE upowszechnianie wiedzy propagowanie dostępnej wiedzy, doświadczeń i dobrych wzorców zainteresowanym (przede wszystkim specjalistom z dziedziny e-learningu), będące wsparciem dla wcześniej wyszkolonych i aktywnych zawodowo specjalistów z dziedziny elektronicznego nauczania na odległość; działalność tego rodzaju obejmuje również prowadzenie i udostępnianie baz danych na przykład o specjalistach, prowadzonych projektach, wdrożonych opracowaniach, produktach i technologiach; certyfikacja specjalistów z dziedziny e-learningu; to zadanie obejmuje opracowanie systemu certyfikacji, doprowadzenie do jego zatwierdzenia i prowadzenie certyfikacji; konsultacje i ekspertyzy udzielanie fachowej pomocy na życzenie zainteresowanych, tworzenie różnego rodzaju opracowań na zamówienie; usługi wykonywanie usług w zakresie tworzenia, opracowywania szkoleń i ich prowadzenia. Przytoczona lista nie wyczerpuje oczywiście możliwych obszarów działania Ośrodka, ale obejmuje kierunki zasadnicze, których naszym zdaniem nie można pominąć i które będą stanowiły dobre umocowanie dla analitycznej części pracy. 13

14

15 CZĘŚĆ II ANALIZA FORM DZIAŁANIA I PROGRAMÓW NAUCZANIA W ISTNIEJĄCYCH OŚRODKACH ZAGRANICZNYCH 4. Wprowadzenie zakres analizy W poszukiwaniu wzorców modelu ośrodka zostały zebrane materiały dotyczące różnorodnych instytucji i organizacji w kraju i za granicą, zajmujących się działalnością szkoleniową i konsultacyjną w dziedzinie e-learningu. Źródłem informacji były przede wszystkim informacje i zasoby publikowane na firmowych portalach w Internecie. Poszukiwania objęły takie organizacje jak: wyższe uczelnie, głównie kształcące nauczycieli w dziedzinie wspomaganego komputerowo nauczania na odległość, ośrodki szkoleniowe, ośrodki doskonalenia zawodowego, także ośrodki metodyczne doskonalenia nauczycieli, które prowadzą 15

16 MODELOWY OŚRODEK NIEFORMALNEGO KSZTAŁCENIA różnego rodzaju kursy i szkolenia, w tym również z dziedziny elektronicznego nauczania, firmy software owe, produkujące i dostarczające oprogramowanie wspomagające procesy elektronicznego nauczania takie jak: platformy e-learningowe (LMS i LCMS), narzędzia autorskie i oprogramowanie pomocnicze wspierające procesy tworzenia i prowadzenia elektronicznych szkoleń firmy te zwykle prowadzą szkolenia dla swoich klientów dotyczące nie tylko eksploatacji konkretnego produktu, ale również zagadnień ogólnych z dziedziny e-learningu, firmy konsultingowe, specjalizujące się w dziedzinie e-learningu, organizacje i stowarzyszenia zawodowe. Listę firm i organizacji, o których pozyskano informacje, zawiera Załącznik 1. Analizując dostępne dane poszukiwano informacji na temat: organizacji szkoleń specjalistów w dziedzinie e-learningu; wykorzystywanych form szkolenia; specjalności zawodowych związanych z organizacją, tworzeniem, opracowaniem, prowadzeniem, zarządzaniem i ewaluacją telenauczania; zakresu tematycznego szkoleń dla wspomnianych wyżej specjalności, przedmiotów nauczania; szczegółowych programów tych szkoleń; metod sterowania jakością procesów telenauczania; metod ewaluacji elektronicznych szkoleń; metod prowadzenia konsultacji w dziedzinie telenauczania; podstaw organizacyjno prawnych certyfikacji specjalistów z dziedziny telenauczania. Zebrane dane, stały się wzorcem i inspiracją dla modelowych rozwiązań w zakresie organizacji ośrodka, programów i adekwatnych metod nauczania, definicji specjalności zawodowych związanych z e-learningiem, a także zakresów nauczania odpowiednich specjalistów. W kolejnych punktach przedstawiamy wybrane informacje na temat zagranicznych i krajowych organizacji zajmujących się działalnością szkoleniową i konsultacyjną w dziedzinie e-learningu. Przegląd ograniczono do rynków: amerykańskiego, australijskiego i europejskiego, które uznano za najbardziej zaawansowane i tym samym 16

17 ANALIZA FORM DZIAŁANIA I PROGRAMÓW NAUCZANIA najbardziej znaczące dla potrzeb niniejszej pracy. Wybrane informacje przedstawiono poniżej w układzie geograficzno rzeczowym. 5. Szkolenie w dziedzinie e-learningu w Australii W Australii szkolenie na odległość ma szczególnie ugruntowaną tradycję. Ze względu na małą gęstość zaludnienia i znaczne odległości pomiędzy zamieszkałymi terenami od dawna rozwijane były tam różne formy kształcenia na odległość. W związku z tym istnieje tam zapotrzebowanie na specjalistów mogących organizować i prowadzić zajęcia w formie e-learningu, takich jak: nauczycieli, lektorów, trenerów, pedagogów, pracowników działów kadr (HR), konsultantów ICT. Kwalifikacje w dziedzinie e-learningu można w Australii zdobyć przede wszystkim na wyższych uczelniach (wydziały pedagogiczne), a także na zajęciach prowadzonych. przez organizacje szkoleniowe i instytucje podległe rządowemu Departamentowi Edukacji i Szkolnictwa. Programy edukacyjne, oprócz klasycznych rodzajów zajęć (ćwiczenia, wykłady, kursy zdalne) zawierają takie elementy jak projekty, analizy przypadków, wykorzystują różne formy współpracy i wspomaganej przez ekspertów wymiany wiedzy między szkolonymi. Ciekawe jest też to, że w Australii funkcjonują i są stosowane standardy jakości w dziedzinie nauczania szkolnego i zawodowego. Oto kilka przykładów uczelni kształcących w dziedzinach związanych z e-learningiem. E-learningowy Ośrodek szkoleniowy Uniwersytetu Technicznego Queensland w Australii [48] prowadzi kursy e-learningowe i warsztaty z wielu różnych dziedzin. W ofercie Wydziału Pedagogicznego można znaleźć także kursy z dziedziny zastosowań technik informacyjnych w nauczaniu, w tym dotyczące e-learningu, na przykład: tworzenie WEBQUESTów, (czyli wykonywanych grupowo projektów, których realizacja wymaga wyszukania informacji w Internecie i zaprezentowania wyników w sieci), mentoring w szkoleniach on-line, 17

18 MODELOWY OŚRODEK NIEFORMALNEGO KSZTAŁCENIA tworzenie kursów elektronicznych, multimedia w klasie, Internet w nauczaniu, tworzenie elektronicznych materiałów szkoleniowych, systemy LMS w nauczaniu i uczeniu się, zastosowanie programów pakietu MS Office (kursy o Wordzie, Power-Poincie i Excelu) do tworzenia materiałów edukacyjnych. Uniwersytet Techniczny w Sydney [47], kształci między innymi w kierunkach pedagogicznych. Przygotowuje nauczycieli, trenerów, pracowników działów personalnych i organizatorów szkoleń. Dla studentów tych specjalności (zarówno na studiach licencjackich jak i magisterskich) wykładane są również przedmioty związane z aspektami metodycznymi, technicznymi i organizacyjnymi e-learningu i związane z wykorzystaniem technik komputerowych w nauczaniu. Na uczelni można uzyskać licencjat, na przykład, z dziedziny nauczania w przedsiębiorstwach (Bachelor of Arts in Organisational Learning). Program takich studiów obejmuje zagadnienia metodyki kształcenia dorosłych, psychologii, zarządzania (w tym zarządzania zasobami ludzkimi), ale także przedmioty związane z e-learningiem: Wstęp do e-learningu (e-learning Experiences), wprowadzający w zagadnienia techniczne i organizacyjne związane z wdrażaniem e-learningu w przedsiębiorstwie, także na przykładach konkretnych przypadków wdrożeń oraz Tworzenie e-learningu (e-learning Design) omawiający bardziej szczegółowo przygotowywanie rozwiązań e-learningowych w przedsiębiorstwie. Na Charles Sturt University [13] w Nowej Południowej Walii można zdobyć dyplom w dziedzinie technik multimedialnych i nauczania przez sieć (Multimedia and online learning). Są to roczne studia podyplomowe dla osób posiadających dyplom z pedagogiki, prowadzone w trybie e-learningowym. Program obejmuje takie przedmioty jak technologie informacyjne w nauczaniu (Learning & Information Technology), wprowadzenie do technologii sieciowych (The Information Superhighway), prezentacje multimedialne (Online Multimedia), technologia przygotowywania publikacji elektronicznych (Online Publishing), tworzenie witryn internetowych (Site Operations for Webmasters), oprogramowanie edukacyjne (Educational Software Evaluation and Design). W Griffith University (Queensland) [44] można studiować kierunek technika w nauczaniu (Graduate Certificate in Learning 18

19 ANALIZA FORM DZIAŁANIA I PROGRAMÓW NAUCZANIA Technology). Program studiów na tym kierunku obejmuje następujące przedmioty (niektóre fakultatywnie): Zastosowanie Internetu w nauczaniu i przemyśle (The World Wide Web for Education and Industry), Komputer w szkole (Computers in Schools), Wstęp do programowania (Introduction to Programming), Dydaktyka medialna w interakcyjnym przekazie multimedialnym (Instructional Design for Interactive Multimedia), Tworzenie multimedialnych materiałów edukacyjnych (Developing Educational Multimedia), Strategie dydaktyki medialnej (Instructional Design Strategies), Telekomunikacja w nauczaniu (Communication Technology in Education), Multimedia w nauczaniu (Multimedia for Education), Multimedia w klasie (Multimedia in the Classroom). Oprócz tego w trakcie nauki studenci realizują różnego rodzaju projekty i ćwiczenia. Kolejny australijski uniwersytet Deakin University [42] również prowadzi nauczanie w specjalnościach związanych z e-learningiem na kierunku pedagogicznym. Można tam zdobyć dyplom w specjalnościach nauczanie elastyczne, nauczanie on-line i nauczanie zdalne (Flexible, Online and Distance Education). Są to studia prowadzone w trybie zdalnym (zaoczne). W programie można znaleźć na przykład następujące zagadnienia: podstawy nauczania on-line, wsparcie uczących się w trakcie nauki zdalnej, organizacja i zarządzanie w nauczaniu na odległość, technologie e-learningowe i multimedialne, strategiczne planowanie szkoleń, kształtowanie kariery zawodowej uczących się, ewaluacja szkoleń, zarządzanie ośrodkiem szkoleniowym. Uniwersytet Adelaidy (University of Adelaide) [39] w Australii prowadził w roku akademickim 2007/2008 kurs pozwalający uzyskać certyfikat stwierdzający uzyskanie kwalifikacji w dziedzinie e-learningu. Kurs, w formie dowolnego dostępu do szkoleń on-line przez 24 godziny, 7 dni w tygodniu, trwał rok i miał na celu dostarczenie specjalistom od nauczania wiedzy i umiejętności umożliwiających zastosowanie e-learningu w realizacji programów edukacyjnych. Przeznaczony był dla nauczycieli, lektorów, trenerów i pedagogów. Kurs był praktycznym szkoleniem z zakresu e-learningu ukierunkowanym na projektowanie, ewaluację, implementację, zarządzanie projektami e-learningowymi oraz udostępnianie szkoleń. Studenci musieli zaliczyć 3 przedmioty obowiązkowe i jeden przedmiot fakultatywny. Przedmioty obowiązkowe do zaliczenia to: Analiza efektywności strategii e-learningowych - rozpatrywane były czynniki edukacyjne, społeczne, organizacyjne, 19

20 MODELOWY OŚRODEK NIEFORMALNEGO KSZTAŁCENIA polityczne i gospodarcze, które mają wpływ na proponowane rozwiązania szkoleniowe. Przedstawione są różne modele e-learningu, różne technologie i ich ocena pod kątem potrzeb klienta. Celem kursu jest zdobycie umiejętności: oceny wpływu uwarunkowań zewnętrznych na profil planowanego szkolenia, oceny możliwości e-learningu, oceny różnych modeli szkoleń e-learningowych, wyboru technologii odpowiedniej do potrzeb szkoleniowych klienta. Do programu przedmiotu włączone były takie zagadnienia jak: ekonomiczne, polityczne, socjalne, kulturalne i technologiczne trendy w edukacji, potrzeby gospodarki w odniesieniu do edukacji, zmiany profilu uczestnika szkoleń, przewidywany rozwój i strategiczne kierunki e-learningu, korzyści i niedogodności e-learningu, modele szkoleń e-learningowych, porównanie e-learningu z innymi metodami nauczania. Projektowanie i ewaluacja treści szkoleniowych omawiany był proces projektowania szkolenia, teorie e-learningu, technologie tworzenia stron www, tworzenie i ewaluacja treści szkoleniowych. Celem kursu było zdobycie umiejętności: tworzenia planu szkolenia, analizy procedur opracowywania treści szkoleniowych dla potrzeb nauczania e-learningowego, wdrażania programu szkoleń e-learningowych, oceny programu szkolenia. W programie przedmiotu znajdowały się między innymi następujące zagadnienia: charakterystyka studenta on-line i style nauczania, analiza potrzeb i technologii, tworzenie stron internetowych, dobre praktyki w nauczaniu, używanie narzędzi komunikowania, strategie wdrażania e-learningu, ocena treści szkoleniowych dla e-learningu. Tworzenie środowiska e-learningowego - przedstawiał podstawy teoretyczne nauczania e-learningowego i tworzenia efektywnego środowiska szkoleniowego, motywującego nauczycieli i studentów. Po zaliczeniu przedmiotu student zdobywał umiejętności: oceny wpływu środowiska e-learningowego na tradycyjny system szkolenia/nauczania, organizacji efektywnych kontaktów studentów z instruktorem w wybranym modelu szkolenia, oceny efektywność technologii stosowanych w e-learningu. 20

21 ANALIZA FORM DZIAŁANIA I PROGRAMÓW NAUCZANIA Program nauczania obejmował następującą tematykę: modele szkolenia i nauczania metodami e-learningowymi, charakterystyki efektywnego szkolenia, wprowadzenie szkolonych w technologię e-learningu, potrzeby szkolonych i ich wspomaganie w trakcie nauki, style nauczania, narzędzia komunikowania się i uzyskiwanie informacji o postępach. Wymienione wyżej przedmioty musiały być obowiązkowo zaliczone. Oprócz nich dla uzyskania certyfikatu niezbędne było także zaliczenie wybranych przedmiotów fakultatywnych. Uczestnicy mogli wybierać z następujących przedmiotów: Ewaluacja nowych technologii dla biznesu - przedmiot przedstawiał i oceniał nowe technologie oraz ich zastosowanie w środowisku edukacyjnym. Celem kursu było zdobycie umiejętności: orientowania się w świecie nowych technologii e-learningowych, oceny możliwości szkoleniowych organizacji po zastosowaniu nowych technologii w nauczaniu, wyboru i oceny właściwych rozwiązań technologicznych dla danej organizacji. Nauczanie przedmiotu uwzględniało następujące tematy: możliwości nowych technologii, ich wykorzystanie i znaczenie dla biznesu i kultury, ryzyko i przeszkody we wdrażaniu nowych technologii, integracja nowych technologii z istniejącymi systemami, budżet i inne zasoby niezbędne do wdrożenia nowych technologii, identyfikacja kompetencji załogi w operowaniu nowymi technologiami. Rozwój strategii obsługi klienta on-line przedmiot prezentował politykę i strategię dostarczania klientowi usług i monitoringu procesów szkolenia oraz ich ocenianie. W trakcie kursu uczestnik nabywał umiejętności: identyfikacji potrzeb klienta w zakresie produktów i usług, wdrażania obsługi klienta w e-biznesie, rozwijania strategii obsługi klienta on-line, oceny obsługi klienta on-line. W ramach nauczania przedmiotu przerabiane były następujące zagadnienia: wymagania klienta w zakresie usług, budowa zaufania w stosunkach z klientem, dostarczanie bieżących informacji on-line, pokonywanie trudności i obsługa skarg, ocena satysfakcji uczestników szkoleń. Zastosowanie narzędzi autorskich www do tworzenia treści e-learningowych - tworzenie treści szkoleniowych dla potrzeb 21

22 MODELOWY OŚRODEK NIEFORMALNEGO KSZTAŁCENIA e-learningu przy użyciu webowych narzędzi autorskich. Przedmiot obejmował: identyfikację wymagań na narzędzia autorskie, tworzenie szablonów i formularzy, projektowanie scenariuszy nawigacji. Omawiane były następujące zagadnienia szczegółowe: wybór narzędzi autorskich, tworzenie stron www, tworzenie ramek, rozmieszczanie tekstów i rysunków, narzędzia formatujące i kaskadowe arkusze stylów, tworzenie i formatowanie szablonów, umieszczanie odnośników, testowanie zawartości strony. Kontynuacją tego przedmiotu był kolejny kurs: Projektowanie portali edukacyjnych treścią przedmiotu były analiza wymagań użytkownika i projektowanie portali edukacyjnych. Zakres tematyczny przedmiotu obejmował: projektowanie portalu uwzględniającego potrzeby edukacyjne, wybór sprzętu i oprogramowania do tworzenia stron internetowych, definiowanie profilu użytkownika, projektowanie zasad nawigacji między stronami, dokumentowanie prac. Omówiony wyżej program nie jest już realizowany, zamiast niego wprowadzono pełny kurs semestralny, przeznaczony przede wszystkim dla nauczycieli akademickich, który ma na celu ich profesjonalne doskonalenie w zakresie teorii i praktyki e-learningu. Na program semestru składają się cztery moduły: technologie ICT w edukacji omawiane są specyficzne produkty przeznaczone do zastosowań w nauczaniu (takie jak platformy e-learningowe), a także różne technologie komunikacyjne stosowane w nauczaniu, projektowanie kursów elektronicznych, sprawdzanie wiedzy, ewaluacja tematyka modułu to podstawy dydaktyki medialnej, nauczanie zorientowane na studenta (podejście konstruktywistyczne w nauczaniu), projektowanie scenariuszy nauczania, strategie testowania wiadomości, metody ewaluacji nauczania e-learningowego, społeczności w nauczaniu e-learningowym omawiane są technologie komunikacyjne i rola różnych metod komunikacji w nauczaniu, zastosowanie technologii internetowych w pracach badawczych. 22

23 ANALIZA FORM DZIAŁANIA I PROGRAMÓW NAUCZANIA 6. Szkolenie specjalistów e-learningu w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie 6.1. Kształcenie w dziedzinie e-learningu na poziomie akademickim W USA istnieje ogromna sieć placówek zajmujących się nauczaniem stacjonarnym i zdalnym. Są to zarówno uniwersytety i instytuty naukowe działające w każdym stanie, jak i organizacje szkoleniowe. Oferują one przede wszystkim szkolenia i poradnictwo zawodowe w ogromnej skali profesji (setki różnorodnych programów). Nie tak dawno (2006) opublikowany raport dotyczący polityki państwa w kwestii nauczania stopnia podstawowego i średniego w ośrodkach miejskich i wiejskich (K-12) oraz uniwersyteckich zawiera przegląd istniejących placówek szkoleniowych, ale największy nacisk kładzie na rozwój szkoleń mieszanych prowadzonych on-line. Jak bogata jest oferta szkoleń e-learningowych w USA można się przekonać, choćby na podstawie tego co można znaleźć w bazie danych The National Repository of Online Courses (NROC) [37]. W związku z tym, że zdalne nauczanie wymaga udziału wysoko kwalifikowanych, certyfikowanych w dziedzinie e-learningu kadr, prowadzone są aktywne działania dotyczące rozwoju programu szkolenia zawodowego nauczycieli. Program taki tworzony jest w oparciu o ogólne przepisy prawne lub z inicjatywy państwowej jednostki administracyjnej, zarządzany przez państwowy departament edukacji i wspierany finansowo przez państwo poprzez przydzielane fundusze i granty przeznaczone na ten cel. W różnych ośrodkach proponowane są następujące kursy zawodowe: instruktor zdalnego nauczania (wsparcie techniczne i organizacyjne), teoria e-learningu (aspekty pedagogiczne w procesach nauczania wspomaganego komputerem), projektant e-learningu (podejmowanie decyzji o tym jakie szkolenia należy stworzyć i prowadzić, by zrealizować obowiązujący programu nauczania), 23