UNIWERSYTET MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ W LUBLINIE Wydział Ekonomiczny

Transkrypt

1 UNIWERSYTET MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ W LUBLINIE Wydział Ekonomiczny Studia podyplomowe: Mechanizmy funkcjonowania strefy euro Joanna Beksiak nr albumu: Proces dochodzenia do wspólnej waluty przez kraje bałtyckie Praca dyplomowa napisana pod kierunkiem prof. dr hab. Bogumiła Mucha-Leszko Lublin rok 2015

2 1

3 2

4 Spis treści Wprowadzenie Polityka walutowa i strategia Estonii, Łotwy i Litwy w procesie dochodzenia do wspólnej waluty Ocena wyników gospodarczych Estonii w latach Proces przygotowań Łotwy do przyjęcia wspólnej waluty Ocena Procesu dostosowawczego gospodarki Litwy do przyjęcia euro Podsumowanie i wnioski Bibliografia Strony internetowe: Spis wykresów, tabel:

5 4

6 Wprowadzenie Trzy kraje Europy Środkowo-Wschodniej: Litwa, Łotwa oraz Estonia do Unii Europejskiej przystąpiły 1 maja 2004 roku. Państwa te zostały wybrane zarówno pod względem ich geograficznego położenia, jak również ze względu na podobieństwo gospodarek oraz datę przystąpienia do Unii Europejskiej. Stając się członkami UE kraje automatycznie zobowiązały się do spełnienia tzw. kryteriów konwergencji, których realizacja pozwoli na pełne uczestnictwo w Unii Gospodarczej i Walutowej. Przez kryteria konwergencji rozumiemy swoistego rodzaju warunki, konieczne do wypełnienia przez państwa członkowskie UE, dążące do przyjęcia wspólnej waluty europejskiej 1. W traktacie z Maastricht odnajdujemy podstawowe warunki konwergencji: stabilności kursu walutowego, kryteria fiskalne, kryterium stóp procentowych oraz kryteria stabilności kursu walutowego, po co najmniej dwóch latach uczestniczenia w Mechanizmie Kursów Walutowych (ERM II). Kryteria konwergencji dotyczą: kryterium fiskalne- stanowiące, że państwo członkowskie w momencie dokonywania oceny nie może być objęte procedurą nadmiernego deficytu (art. 126 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej), kryterium stabilności cen- oznacza, że średnia stopa inflacji w danym państwie odnotowana w ciągu ostatniego roku nie przekracza o więcej niż 1,5 pkt. procentowy inflacji trzech państw członkowskich UE, gdzie ceny są stabilne, kryterium stóp procentowych- w okresie jednego roku przed przeprowadzeniem badania średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa nie może przekraczać o więcej niż o 2 pkt. procentowe średniej z analogicznych stóp procentowych w trzech państwach UE, o najbardziej stabilnych cenach, kryterium kursu walutowego- wymaga uczestnictwa krajowej waluty w Europejskim Mechanizmie Kursowym (ERM II), przez co najmniej 2 lata. 1 Traktat o Unii Europejskiej, eur-lex.europa.eu, (dostęp r.). 5

7 Jako członkowie Wspólnoty od początku uczestnictwa kraje EŚW podjęły szereg działań zmierzających w kierunku przyjęcia wspólnej waluty. Ich działania związane były m. in. przestrzeganiem stabilizacji kursu walutowego danego kraju w stosunku do euro, co dawało szansę na przeciwdziałanie zbyt wysokim wahaniom kursowym jak również z podjęciem odpowiedniej polityki walutowej 2. Głównym celem pracy jest zaprezentowanie procesu dochodzenia do wspólnej waluty przez Litwę, Łotwę oraz Estonię. Cele szczegółowe dotyczą następujących zagadnień: przyjętej polityki walutowej przez kraje bałtyckie, oceny sytuacji gospodarki Estonii w latach , zaprezentowania procesu dążenia do wspólnej waluty przez Łotwę, oceny procesu dostosowania gospodarki litewskiej do przyjęcia wspólnej waluty. Wnioskowanie opiera się na głównie na analizie makroekonomicznej, mającej za zadanie prezentację oraz ocenę stopnia przygotowania poszczególnych krajów do wprowadzenia wspólnej waluty. W pracy zwrócono również uwagę na korzyści, jakie wynikają z uczestnictwa w pełnej UGiW. 1. Polityka walutowa i strategia Estonii, Łotwy i Litwy w procesie dochodzenia do wspólnej waluty Jednym z głównych elementów polityki pieniężnej jest polityka kursu walutowego, która dotyczy zarówno wyboru konkretnego systemu kursowego, jak również obrania jego dokładnego kursu. Wyznaczenie kursu oznacza politykę zgodnie, z którą w danym kraju dokonywane będą m. in. transakcje wymienialności walut 3. Dla władz danego państwa ogromnym dylematem jest wybór odpowiedniej polityki walutowej w warunkach ciągle zmieniającego się otoczenia. Przy wyborze odpowiedniej polityki walutowej przedstawiciele państwa maja możliwość wykorzystywania szeregu dostępnych instrumentów. 2 Traktat o Unii Europejskiej, eur-lex.europa.eu, (dostęp r.). 3 D. Żuchowska, Polityka kursu walutowego a inflacja w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, Warszawa 2012, s

8 W zależności od stanu gospodarki, sytuacji na rynku światowym mogą one korzystać z: znacznego ograniczenia walutowego oraz regulacji odnośnie wymienialności, modyfikacji parytetu, interwencjonalizmu banku centralnego na rynku dewizowym 4. Wybór systemu kursu walutowego w początkowych fazach transformacji (1990 r.) uważany był za jedno z najważniejszych działań polityki gospodarczej. Poprzez transformację rozumiemy proces zmiany gospodarki centralnie planowanej (socjalistycznej) na gospodarkę rynkową (kapitalistyczną) włącznie ze wszelki zmianami ustrojowymi. Gospodarki krajów Europy Środkowo- Wschodniej, w tym: Litwa, Łotwa oraz Estonia przed próbą przemian na świecie uznawane były za zacofane gospodarczo. Dynamika rozwoju tych krajów była niewielka, pojawiająca się destabilizacja wpływała na wzrost inflacji cenowej oraz zwiększanie zobowiązań w stosunku do krajów trzecich 5. Wśród bodźców mających wpływ na podjęcie prób transformacji wyróżniamy dwie grupy czynników: czynniki wewnętrzne, dotyczące głównie poszczególnego kraju, regionu; czynniki zewnętrzne, związane z otoczeniem międzynarodowym. Należy wspomnieć, iż podjecie decyzji o wyborze systemu kursu walutowego pociąga za sobą znaczące konsekwencje. Jest to jednocześnie możliwość odpowiedniego dostosowania w handlu międzynarodowym konkurencyjności cenowej, jak również daje szanse na wyeliminowanie ryzyka kursowego 6. Polityka walutowa Estonii Estonia, jako jedno z pierwszych państw EŚW zdecydowała o wprowadzeniu izby walutowej (działania te swój początek miały już w roku 1988). Gospodarka estońska ostatecznie "uwolniła się" od sfery rubla z dniem 20 czerwca 1992 roku, wprowadzając do obiegu koronę estońską. W celu 4 Ibidem, s M. Jurek, Systemy kursów walutowych krajów Europy Środkowo-Wschodniej oraz zmienność kursów ich walut względem euro, Ekonomista 2/2013, s P. Kębłowski, Stały czy płynny? Model PVEC realnego kursu walutowego dla krajów Europy Środkowo-Wschodniej - implikacje dla Polski, Materiały i Studia, nr 312/2015, s

9 umocnienia systemu izby walutowej w kraju wprowadzono dwudepartamentowy bank centralny, składający się z części emisyjnej oraz bankowej 7. Do przeprowadzenia znaczących reform walutowych w Estonii konieczne było posiadanie rezerw walutowych, których poziom do roku 1993 wynosił ponad 386 mln USD. Na wykresie 1, zaprezentowano wzrost poziomu rezerw walutowych w Estonii w latach Po jego przeanalizowaniu możemy wywnioskować, iż obserwowano stopniowy wzrost ilości pieniądza w gospodarce, który w efekcie wynikał z napływu kapitału zagranicznego. Natomiast po roku 2004, kiedy państwo stało się członkiem UE wzrost ten spowodowany był zwiększeniem popytu na kredyty w walutach obcych. Spadek rezerw walutowych odnotowano dopiero w roku Tuż po wprowadzeniu przez kraj nowej waluty do roku 1999 obserwowano spadek miesięcznej stopy inflacji. Na podstawie analizy możemy powiedzieć, iż system izby walutowej w Estonii w latach 90-ych spełniał swoją rolę skutecznie. Odpowiednie funkcjonowanie systemu walutowego pozytywnie wpłynęło na finansową stabilizację gospodarki 9. Wykres 1. Poziom rezerw walutowych w Estonii w latach (w mln USD) Źródło: D. Żuchowska, Polityka kursu walutowego, op. cit., s D. Żuchowska, Polityka kursu walutowego..., op.cit., s EBC, Raport o konwergencji, Maj 2010, s D. Żuchowska, Polityka kursu walutowego..., op. cit., s

10 Wraz z wejściem Estonii do UE obrano kierunek: "od systemu izby walutowej do strefy euro". Od dnia 28 czerwca 2004 r. waluta estońska włączona została do mechanizmu ERM II. W chwili włączenie do mechanizmu kurs korony estońskiej w stosunku do euro wynosił odpowiednio: 1 euro= 15, 6466 koron estońskich 10. W związku z takim kursem nie wykorzystano w państwie powszechnie przyjmowanego pasma odchyleń na poziomie +/- 15% od kursu parytetowego. Na wykresie 2 można zauważyć wysokie tempo wzrostu inflacji w trakcie uczestnictwa Estonii w mechanizmie ERM II, która była znacznym utrudnieniem w realizacji stabilności cenowej. Roczna stopa inflacji HICP wynosiła około 5% na początku 2007 r., gdzie następnie zaczęła szybko rosnąć, ostatecznie plasując sie na poziomie 10 % w marcu 2008 roku. Wzrost ten wynikał między innymi ze stosowania wyższych cen żywności i energii, oraz ze znacznego podwyższenia cen kontrolowanych 11. W okresie od października 2008 roku zaobserwowano gwałtowną dezinflację stopniowo przekształcającą się w deflację. Co w efekcie w marcu 2010 roku doprowadziło do spełnienia kryterium inflacyjnego. Warto podkreślić, iż kryzys na forum światowym nie wpłynął negatywnie na sytuację finansową Estonii, co dało możliwość spełnienia przez kraj pozostałych kryteriów konwergencji. Wraz z momentem wstąpienia Estonii do Unii Europejskiej odnotowano znaczące zmiany w zakresie liberalizacji rynku finansowego. Dzięki stosunkowo szybo zwiększającym się dochodom mieszkańców oraz zmianie przepisów podatkowych zaobserwowano gwałtowny wzrost akcji kredytowej. Działania te wpłynęły zwiększenie popytu na mieszkania wśród obywateli państwa Ibidem, s ECB, Convergrnce Report, May 2008, s B. Lamine, Estonia:Analysis of a Housing Boom, ECFIN Country Focus, no. 7, 2009, s. 1. 9

11 cze-04 lis-04 kwi-05 wrz-05 lut-06 lip-06 gru-06 maj-07 paź-07 mar-08 sie-08 sty-09 cze-09 lis-09 kwi-10 wrz-10 Wykres 2. Inflacja w mechanizmie ERM II (w Estonii) czerwiec październik Źródło: D. Żuchowska, Polityka kursowa a inflacja w procesie integracji walutowej Słowenii, Słowacji i Estonii ze strefą euro, Oeconomia Copernicana, 2010 nr 1, s. 24. Polityka walutowa Łotwy W okresie transformacji przez ponad dwa lata na Łotwie stosowano system kursu płynnego, który następnie został zastąpiony kursem stałym. Od dnia 12 lutego 1994 roku łat łotewski powiązano z koszykiem walut SDR, jego kurs wówczas ustalono na poziomie 0,7997 łata= 1SDR. Marze wahań ustalono na poziomie +/- 1% 13. Na Łotwie system sztywnego kursu walutowego doprowadziłab do znacznego pogorszenia sytuacji bilansu handlowego oraz obrotów bieżących 14. Powszechnie przyjęło się, że w kraju stosowano system izby walutowej, co jednak nie jest prawdą, ponieważ nigdy nie nastąpiło oficjalne przyjęcie tego systemu. Zarządzanie walutą krajową od roku 1994 powierzono Łotewskiemu Bankowi Centralnemu, który miał możliwość aktywnego przeciwdziałania nagłym i niespodziewanym sytuacjom gospodarczym. Łotwa, jako jeden z pierwszych krajów socjalistycznych zrezygnowała ze stosowania powszechnie obowiązujących ograniczeń dewizowych zarówno od transakcji bieżących jak 13 D. Żuchowska, Polityka kursu walutowego..., op. cit., s R. Stefański, Polityka kursu walutowego w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, [w:] Kopycińska D., Polityka gospodarcza państwa, Szczecin 2007, s

12 i kapitałowych 15. Na wykresie 3 zaprezentowano kształtowanie się poziomu inflacji w okresie W grudniu 1994 roku poziom inflacji uplasował się na poziomie 25,88%, natomiast w roku 1997 obserwowano spadek inflacji do poziomu 9,86%. Dane te wskazują, iż w pierwszych latach po transformacji Łotwa była jednym z liderów umiejących walczyć z inflacją. W kolejnych latach obserwowano spadek inflacji. W roku 1999 inflację stłumiono do poziomu 2%. Najniższy poziom inflacji w badanym okresie odnotowano na przełomie lat 2009 i 2010, wówczas poziom ten wynosił znacznie poniżej 0. Wraz z wejściem państwa do Unii Europejskiej w kolejnych latach odnotowano niewielki wzrost poziomu inflacji w stosunku do lat wcześniejszych. Wykres 3. Inflacja na Łotwie w okresie luty grudzień 2011 roku Źródło: D. Żuchowska, Polityka kursowa a inflacja w procesie integracji walutowej Słowenii, Słowacji i Estonii ze strefą euro, Oeconomia Copernicana, 2010 nr 1, s Z momentem przystąpienia do UE wprowadzono znaczące zmiany w polityce walutowej Łotwy. Postanowiono z dniem 1 stycznia 2005 roku o przyłączeniu lata łotewskiego do koszyka waluty euro po kursie wynoszącym: 15 D. Żuchowska, Polityka kursu walutowego..., op. cit., s

13 0, łata= 1 euro 16. Wraz z wejściem do Wspólnoty, jako cel polityki monetarnej obrano jak najszybsze spełnienie kryteriów konwergencji, które umożliwi wejście do strefy euro. Przystąpienie w 2005 roku przez Łotwę do systemu ERM II oraz przyjęcie dopuszczalnego poziomu wahań waluty krajowej względem euro na poziomie +/- 1% dawało możliwość szybkiego przystąpienia do strefy euro. Jednak zbyt wysoki poziom inflacji w roku 2007 znacznie spowolnił ten proces 17. Jako przyczynę wzrostu inflacji podaje się problemy z polityką kontroli wahań kursowych. Narzędzia polityki monetarnej okazały się w tym momencie nieskuteczne 18. W roku 2008 spadek dynamiki krajowego PKB o 18% zmusił rząd, (w obawie przed bankructwem kraju) do zwrócenia się o udzielenie wsparcia finansowego. Jednocześnie rząd Łotwy zobowiązał się do realizacji kryteriów z Maastricht. Wsparcie otrzymano w wysokości 7,5 mld EUR. Dzięki uzyskanej pomocy Łotwie udało się uciec od dewaluacji w czasie kryzysu finansowego, jednak ogromnym kosztem była głęboka recesja gospodarcza. Można powiedzieć, iż w ostatnich latach gospodarka łotewska znalazła się w "pułapce" stałego kursu walutowego. Należy również zaznaczyć, iż system ten jest nieskutecznym narzędziem w walce z inflacją 19. Polityka walutowa Litwy Polityka walutowa Litwy w początkowych fazach transformacji znacznie odbiegała od tej stosowanej w Estonii. W trakcie pierwszych dwóch lat zastosowano tam, bowiem reżim kursu walutowego, który następnie zastąpiono wyborem izby walutowej. Kurs lita ustalono na poziomie: 4 lity= 1 dolar USD, który to pełnił rolę waluty rezerwowej 20. Litwa prowadziła politykę sztywnego kursu walutowego od połowy lat dziewięćdziesiątych. Kraj stosował sztywny kurs walutowy najpierw względem dolara, później w stosunku do euro. Kurs sztywny przyczynił się do zwalczenia 16 Strona internetowa ECB, (dostęp r.). 17 D. Żuchowska, Polityka kursu walutowego..., op. cit., s ECB, Convergence Report, maj D. Żuchowska, Polityka kursu walutowego..., op. cit., s Ibidem, s

14 inflacji, która pojawiła się na początku transformacji gospodarczej, dał on możliwość zbudowania zaufanie do lita, przyczynił się do rozwoju rynków finansowych, wpłynął na napływ do kraju kapitału zagranicznego, jak również sprzyjał wzrostowi gospodarczemu kraju. Poziom rezerw walutowych dal możliwość pokrycia w 100% bazy monetarnej oraz płynnych zobowiązań banku centralnego. Na wykresie nr 4 przedstawiono sytuację rezerw walutowych w latach , kiedy to stosowano system izby walutowej. Znaczny spadek rezerw walutowych odnotowano w latach , co wynikało z następstw kryzysu światowego. W związku z rosnącymi powiązaniami pomiędzy gospodarką litewską, a gospodarkami krajów europejskich podjęto decyzję o zmianie waluty rezerwowej z dolara na euro juz od roku Efektem tejże zmiany było wystąpienie tzw. zjawiska "dedolaryzacji" gospodarki. Ostatecznie kurs lita (w roku 2002) ustalono na poziomie 3, 4528 lita= 1 euro. Na wniosek władz Litwy walutę krajową włączono do mechanizmu ERM II 28 czerwca 2004 roku 21. Na wykresie nr 5 zaprezentowano inflację (CPI) na Litwie w okresie Wykres 4. Rezerwy walutowe Litwy w latach (w mln USD) Źródło: D. Żuchowska, Polityka kursu walutowego..., op. cit., s Ibidem, s

15 mar-04 sie-04 sty-05 cze-05 lis-05 kwi-06 wrz-06 lut-07 lip-07 gru-07 maj-08 paź-08 mar-09 sie-09 sty-10 cze-10 lis-10 kwi-11 wrz-11 Wykres 5. Inflacja (CPI) na Litwie w latach Źródło: D. Żuchowska, Polityka kursu walutowego..., op. cit., s Z analizy powyższego wykresu możemy odczytać, iż inflacja mierzona wzrostem cen konsumpcyjnych na Litwie w okresie od wejścia do UE do 2007 roku utrzymywała się na stosunkowo niskim poziomie. Takiemu poziomowi inflacji sprzyjała miedzy innymi prowadzona przez władze polityka pieniężna. Mimo ciągłym dążeniom do uczestnictwa w strefie euro i prowadzonej polityce pieniężnej kraj ten nie zdołało ono w 2007 roku stać się jej członkiem 22. Wraz z kryzysem światowym znacznie pogorszyła się sytuacja gospodarki litewskiej. W roku 2008 odnotowano najwyższy poziom inflacji, wynoszący 12,52%. Faza wzrostu PKB od kwietnia 2010 roku związana była z ciągle narastającymi procesami inflacji, doprowadzając do utrzymania się jej poziomu w 2011 roku na poziomie 5%. Litwie udało sie spełnić kryterium inflacyjne dopiero w maju 2014 r. 2. Ocena wyników gospodarczych Estonii w latach Estonia od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej podjęła próbę spełniania postawionych kryteriów konwergencji, w celu przyjęcia wspólnej 22 Ibidem, s

16 waluty. Trudności z uzyskaniem stabilności cen przyczyniały się do ogromnej inflacji, będącej przeszkodą w przystąpieniu do ERM II w latach Na arenie europejskiej gospodarkę Estonii traktowano, jako jedną z najlepiej rozwijających sie gospodarek wśród krajów europejskich. Ocena ta wynikała między innymi z zastosowania kryterium tempa rozwoju gospodarczego od roku 2000 do momentu wystąpienia kryzysu gospodarczego 24. Mimo kryzysu gospodarczego, dzieki determinacji oraz zastosowaniu odpowiednich narzędzi gospodarka Estonii w roku 2010 spełniła kryterium stabilności cenowej, co pozwoliło jej zwyciężyć z inflacją. Estonia po spełnieniu kryteriów konwergencji wspólną walutę przyjęła 1 stycznia 2011 r. Władze estońskie jak również społeczeństwo pozytywnie oceniają uczestnictwo kraju w UE, jak również w strefie euro. Celem prowadzonej przez władze polityki gospodarczej jest stworzenie odpowiednich warunków dla długookresowego wzrostu gospodarczego. W tabeli 2 przedstawiono główne wskaźniki makroekonomiczne Estonii w okresie W przypadku Estonii przyłączenie do strefy euro oznaczało znaczny spadek kosztów transakcyjnych w wymianie z partnerami pochodzącymi ze strefy euro, jak również z pozostałymi, rozliczającymi się w walucie europejskiej. W roku 2014 Estonia osiągnęła znaczny wzrost gospodarczy w wysokości 2,1% do roku PKB liczony w cenach bieżących wyniósł 19,5 mld euro. Rozwój gospodarczy kraju w latach wynikał z tempa rozwoju handlu, w tym ze wzrostu sprzedaży detalicznej oraz produkcji przemysłowej. Równolegle obserwowano wzrost eksportu i sprzedaż na rynku wewnętrznym, sektorze edukacji i techniki. Negatywny wpływ na PKB miały wyniki w transporcie i składowaniu, budownictwie, usługach związanych z żywnością i zakwaterowaniem D. Żuchowska, Polityka kursowa a inflacja w procesie integracji walutowej Słowenii, Słowacji i Estonii ze strefą euro, Oeconomia Copernicana 2010, nr 1, s E. Gostomski, Estonii droga do zapoczątkowania transformacji systemowej poprzez kryzys gospodarczy do wprowadzenia euro, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Oeconomica 273, 2012, s (dostęp r.). 15

17 Tabela 1. Wielkości makroekonomiczne charakteryzujące sytuację gospodarczą Estonii w latach Wskaźnik PKB per capita (w 10,7 11,9 12,4 13,8 14,5 tys. euro) PKB (dynamika %) 3,3 8,3 3,7 1,6 2,1 Dług publiczny (% 6,7 6,2 10,1 9,8 10,6 PKB) Inflacja (HICP w %) 2,7 5,1 3,9 2,8-0,1 Stopa bezrobocia (%) 16,9 12,5 10,2 8,6 7,4 Eksport towarów (mld 7,9 10,7 12,5 12,3 12,1 euro) Import towarów (mld 8,3 11,3 13,8 13,8 13,7 euro) BIZ (mld euro) 12,5 12,9 14,3 15,2 15,9 Źródło: Strona internetowa Ambasady Polskiej w Estonii, (dostęp r.). Analizując napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Estonii możemy zauważyć stopniowy wzrost ich poziomu z 12,5 mld euro w roku 2010, do około 16 mld euro w roku Przyglądając się dokładniej strukturze BIZ możemy zauważyć, iż pochodziły one głównie ze Szwecji (29%), Finlandii (24%), Danii (3%) oraz Szwajcarii (8%), Irlandii i Wielkiej Brytanii (po 5%) 26. Za oceną pozytywną przemawia między innymi umiejętne prowadzenie polityki zagranicznej, sprzyjające zwiększaniu BIZ, wpływającemu na stopniowym wzroście gospodarczym. W 2014 r. Estonia wyeksportowała towary i usługi wartości 12,1 mld euro, przy imporcie w wysokości 13,7 mld euro. Centralny Bank Estonii przewiduje w 2015 roku wzrost gospodarczy do wysokości 2, M. Markiewicz, Integracja Litwy, Łotwy i Estonii z Unią Gospodarczą i Walutową w kontekście nominalnych kryteriów konwergencji, Oeconomica nr 238/ (dostęp r.). 16

18 W analizowanym okresie zaobserwowano znaczący wzrost PKB per capita w stosunku do roku poprzedniego, który w początkowym okresie wynosił odpowiednio 10,7 tys. euro w roku 2010 oraz 14,5 tys. euro w roku 2014, kiedy to Estonia była juz członkiem strefy euro. Kryzys finansowy nie wpłynął znacząco pogorszenia sytuacji finansowej Estonii. Wpłynęło to pozytywnie na gospodarkę Estonii, której jako jedną z trzech państw Unii Europejskiej nie ujęto w procedurze nadmiernego zadłużenia (deficytu). Dodatkowo przez Komisje Europejską sytuacja finansowa kraju uznana została za trwale zrównoważoną. Trzeba zwrócić szczególną uwagę, na fakt, iż w Estonii odnotowano jeden z niższych poziomów długu publicznego spośród krajów europejskich. Estonia, zatem nie boryka się z podstawowym problemem krajów strefy euro, jakim jest nadmierne zadłużenie 28. Na rozwój gospodarczy Estonii mają wpływ liczne dopłaty oraz dofinansowania pochodzące z budżetu UE. W nowym budżecie narodowym na następne lata priorytet otrzymały wzrost gospodarczy, zatrudnienie, środowisko, sektor energetyczny, transport i rozwój technologii informatycznych. W badanym okresie Estonia skupiła się przede wszystkim na zwiększeniu wydajności gospodarki oraz rozwoju produkcji i świadczeniu usług. Mieliśmy do czynienia ze zintensyfikowaniem współpracy pomiędzy instytutami badawczymi i przedsiębiorstwami 29. W okresie tempo wzrostu gospodarczego w krajach bałtyckich było najwyższe zarówno w EŚW jak również w całej UE. Ponadto, w latach zaobserwować można było silny wzrost eksportu. Negatywnym zjawiskiem jest wystąpienie od 2014 roku spadku popytu ze strony Rosji 30. Reasumując sytuacja gospodarcza Estonii w badanym okresie uległa znacznej poprawie w stosunku do okresu wcześniejszego. Dzięki dążeniu do wzrostu gospodarczego zwiększał sie poziom ZIB, który wynikał z rozwoju technologii, niskich kosztów pracy oraz wykwalifikowanej kadry pracowniczej. Wzrost gospodarczy przyczynił się do spadku stopy bezrobocia do poziomu 7,4% 28 M. Markiewicz, Integracja Litwy..., op. cit. s NBP, Sytuacja gospodarcza w krajach Europy Środkowej i Wschodnie, nr 2/14, lipiec

19 w roku Proces przygotowań Łotwy do przyjęcia wspólnej waluty Doskonale wiemy, iż przed każdym z krajów chcących przyjąć wspólną walutę stoi szereg zobowiązań, które musi on spełnić. Drogę Łotwy do wspólnej waluty można rozpatrywać zarówno z makroekonomicznego punktu widzenia, prawnego oraz działań związanych z przyjęciem euro. Pierwotnym terminem przyjęcia i wprowadzenia do obiegu euro był 1 stycznia 2008 roku, jednak proces ten znacznie się przedłużył. Łotwa jest jednym z krajów EŚW, która przeszła transformację od gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej. Gospodarka łotewska jest otwarta na eksport towarów i usług, jej głównymi partnerami są Litwa, Estonia oraz Rosja. Proces dostosowania gospodarki rozpoczęto od dostosowania rynku pracy. Tuż po kryzysie ekonomicznym odnotowano wzrost stopy bezrobocia niemal do 20% w 2010 roku. Chcąc przyjąć wspólną walutę duże znaczenie w polityce na rynku pracy miały dwa kanały absorpcji tj. odpowiednie dostosowanie wynagrodzeń pracowników oraz problem migracji wykwalifikowanej siły roboczej. Stosunkowa wysoka migracja wpłynęła na znaczny spadek stopy bezrobocia w okresie w porównaniu do lat wcześniejszych. Zwiększenie liczby emigrantów wpłynęło na wzrost transferów pieniężnych z zagranicy (wzrost z 1,7% PKB w 2004 r. do 2,6% PKB w roku 2010) 31. Wykres nr 6 przedstawia liczbę modyfikacji przepisów prawa rynkowego w trakcie dostosowania gospodarki do pełnego uczestnictwa w strefie euro. Największą liczbę zmian odnotowano w roku 2007, gdzie były to 24 akty prawne. 31 NBP, Przygotowanie Łotwy do członkowstwa w strefie euro i pierwsze doświadczenia związane z wprowadzeniem wspólnej waluty, Warszawa 2014, s

20 Wykres 6. Liczba zmian w przepisach rynku pracy na Łotwie Źródło: NBP, Przygotowanie Łotwy do członkowstwa w strefie euro i pierwsze doświadczenia związane z wprowadzeniem wspólnej waluty, Warszawa 2014, s. 32. Natomiast na wykresie 7 możemy zauważyć jak wyglądał podział tych reform w różnych obszarach polityki zatrudnienia. Najwięcej reform przeprowadzono w zakresie aktywizacji bezrobotnych, należy wspomnieć, iż na Łotwie duży odsetek bezrobotnych stanowili bezrobotni długookresowi. Krajowa Agencja zatrudnienia oferowała bezrobotnym szereg szkoleń dającym im możliwość konkurowania z innym pracownikami strefy euro. Od roku 2013 znacznie wzrosło wsparcie bezrobotnych, m.in. po przez zwiększenie pakietów finansowych oraz liczbę i formę procesów aktywizacyjnych. Przed gospodarką łotewską stał problem zmniejszenie niedopasowania umiejętności oraz kwalifikacji potencjalnych pracowników do potrzeb pracodawców 32. W latach wcześniejszych na Łotwie wprowadzono szereg reform dążących do zwiększenia konkurencyjności kraju na arenie międzynarodowej, a ponadto zbliżających ją do integracji ze strefą euro. Z rankingu przeprowadzonego przez World Economic Bussiness w roku 2014 gospodarkę łotewska uznano za gospodarkę innowacyjną, a to za sprawą dotychczasowych reform wpływających na szybką realokację zasobów. Dzięki podjętym działaniom od roku 2004 znacznie zmalał koszt i czas zakładaniu własnej działalności gospodarczej. W celu zachęcenia inwestorów zarówno krajowych jak i zagranicznych znacznie uproszczono proces płacenia podatków, od 2005 roku istnieje możliwość 32 NBP, Przygotowanie Łotwy do członkowstwa w strefie euro i pierwsze doświadczenia związane z wprowadzeniem wspólnej waluty, Warszawa 2014, s

21 składania zeznań podatkowych elektronicznie. 33 Łączna suma reform, jakie zostały podjęte w latach była najwyższa zarówno w EŚW jak i całej UE 34. Wykres 7. Liczba reform na rynku pracy w podziale na obszary reform emerytury czas pracy 19 9 ochrona zatrudnienia aktywizacja bezrobotnych zasiłki dla bezrobotnych opodatkowanie pracy inne 5 22 ustalenie wynagrodzeń Źródło: NBP, Przygotowanie Łotwy do członkowstwa w strefie euro i pierwsze doświadczenia związane z wprowadzeniem wspólnej waluty, Warszawa 2014, s. 32. Oprócz reform na rynku pracy konieczna była również modyfikacja przepisów krajowych. Zmiany te miały zapewnić spójność prawną z przepisami wspólnotowymi. "Narodowy Plan Wprowadzenia Euro" zawierał szczegółowe informacje dotyczące procesu przyjęcia wspólnej waluty przez Łotwę. Specjalny Komitet Sterujący odpowiadał za terminowe realizowanie przyjętego planu. Prawie rok po przystąpieniu do UE Łotwa wstąpiła do ERM II zobowiązując się tym samym do zawężenia pasma wahań ze standardowego +/- 15% wymaganych w ERM II do +/-1% wokół kursu centralnego. W roku 2006 łotewska gospodarka została negatywnie ocenione odnośnie spełnienia kryterium stabilności kursowej, co wynikało ze zbyt krótkiego uczestnictwa w mechanizmie ERM II. Jednak już dwa lata później dzięki skutecznie podjętym 33 Ibidem. 34 NBP, Sytuacja gospodarcza w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, nr 1/2014, s

22 działaniom ocena ty była pozytywna 35. W roku 2007 zaobserwowano pewien niepokój na rynku walutowym Łotwy, znacznie osłabił się kurs łata względem euro, jednak ta sytuacja nietrwała zbyt długo i kurs wrócił do wcześniejszego poziomu. W okresie do sierpnia 2010 roku pasmo wahań nigdy nie zostało przekroczone. W raporcie o konwergencji NBP z 2013 roku czytamy, iż w okresie referencyjnym (maj 2012-kwiecień 2013) średnia stopa inflacji HCIP była znacznie niższa od przyjętej wartości referencyjnej 2,7% i wynosiła 1,3%. W ciągu ostatnich dziesięciu lat na Łotwie inflacja była zmienna: wahała się w przedziale od -1,2% do 15,3 (w roku 2008 w okresie kryzysu finansowego). 36 Raport podsumowujący starania Łotwy o członkostwo w strefie euro zawarł następujące podsumowanie odnośnie spełnienia kryteriów konwergencji: 37 starania kraju w zakresie obniżenia stóp procentowych zostały dopełnione zgodnie z założeniami wcześniejszymi w roku 2013, średnia długoterminowa stopa procentowa za ostatnie 12 miesięcy wyniosła do kwietnia 2013 r. 3,8%, czyli poniżej wartości referencyjnej wynoszącej 5,5%, kryterium stabilności kursowej zostało wypełnione, ponieważ w ostatnim okresie referencyjnym łat łotewski doświadczył istotnych napięć, a jego wahania względem parytetu centralnego w mechanizmie ERM II nie przekroczyły oczekiwanego poziomu +/- 1%, średnie 12-miesięczne tempo wzrostu indeksu HICP do kwietnia 2013 r. wyniosło 1,3%, czyli było znacznie niższe niż wartość referencyjna wynosząca 2,7%, co wpłynęło pozytywnie na spełnienie kryterium stabilności cen, deficyt w sektorze instytucji rządowych i samorządowych w 2012 r. wyniósł odpowiednio 1,2% PKB. Dług tego sektora pod koniec roku 2012 wyniósł 40,7 % PKB. Zdaniem Komisji Europejskiej deficyt ten został nadmiernie obniżony, co skutkowało podjęciem decyzji o uchyleniu procedury 35 A. Torój, Przegląd doświadczeń innych państw związanych z wprowadzeniem euro: Wypełnienie kryterium stabilności kursowe, [w:] Euroopracowania, nr 4/ Ibidem EBC, Convergence Report, June