Temat: Znaczenie aktywności ruchowej w kształtowaniu świadomości prozdrowotnej młodzieży-wpływ szkoły i rodziny.

Transkrypt

1 1 Szkolenie rady pedagogicznej: zespół szkoła promująca zdrowie Opracowanie: Marzena Kurdziel Temat: Znaczenie aktywności ruchowej w kształtowaniu świadomości prozdrowotnej młodzieży-wpływ szkoły i rodziny. Znany filozof angielski, Bernard Russel rozważając dylematy współczesności, stwierdził, że w krajach o wysokiej cywilizacji grozi człowiekowi przewlekłe, patologiczne zmęczenie związane z gwałtownym spadkiem aktywności ruchowej. Zepchnięta ona została na dalszy plan wskutek rozwoju motoryzacji, i automatyzacji procesów produkcyjnych. Stajemy w obliczu zaniku ludzkiej sprawności fizycznej, gdyż jednocześnie wydłuża się średnia długość ludzkiego życia. Żyjemy ok. 80 lat, ale życie to staje się kalekie, wymagające wsparcia innych, gdyż często o własnych siłach nie jesteśmy w stanie samodzielnie funkcjonować. Można zatem wystawić tylko jedną receptę na tę dolegliwość: sport przez całe życie, ale sport dla siebie, dla zdrowia, a nie dla rekordów. Mając to na uwadze, twórcy Międzynarodowej Karty Wychowania Fizycznego i Sportu UNESKO uznali: Jako zasadniczy element wychowania i kultury, wychowanie fizyczne i sport muszą rozwijać uzdolnienia, siłę woli i wewnętrzną dyscyplinę każdego człowieka. Ciągłość działalności fizycznej i uprawiania sportu musi być zapewniona przez całe życie przez globalne, permanentne i zdemokratyzowane wychowanie, co nie może odbywać się bez udziału placówek oświatowych i domu rodzinnego. Zdrowie osobnicze stanowi bez wątpienia najwyższą wartość, o jaką powinien dbać człowiek w każdym okresie swojego życia. Pojęcie zdrowia miewa odmienne znaczenie dla różnych ludzi i środowisk. Zdrowie określa się jako stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby. Zdrowie to także zdolność i umiejętność pełnienia ról społecznych, adaptacji do zmian środowiska i radzenia sobie z tymi zmianami. W strategii Światowej Organizacji Zdrowia na 2000 rok oraz koncepcji promocji zdrowia podkreślano, że zdrowie jest: wartością dzięki, której jednostka lub grupa może realizować swoje aspiracje i potrzebę oraz zmieniać środowisko i radzić sobie w nim: zasobem inaczej bogactwem dla społeczeństwa, gwarantującym jego rozwój społeczny i ekonomiczny: tylko zdrowe społeczeństwo może tworzyć dobra materialne i kulturalne rozwijać się...; środkiem do osiągnięcia lepszej jakości życia. W tym kontekście należy rozumieć, że dobre zdrowie to dobry interes. Nabiera ono szczególnej wymowy w okresie transformacji ustrojowej, w której coraz więcej ludzi przekonuje się, że nie opłaca się chorować. 1

2 2 Zdrowie nie jest stanem statycznym. We wszystkich okresach życia należy: chronić je czyli zapobiegać chorobom ( profilaktyka), doskonalić je pomnażać, zwiększać jego potencjał ( promocja zdrowia), przywracać je - gdy pojawi się choroba. Wśród czynników, które wpływają na zdrowie człowieka wyróżnia się cztery grupy: styl życia jego udział jest największy ( 50-60%) i jednocześnie jego zmiana leży w zasięgu możliwości każdego człowieka, środowisko fizyczne oraz społeczne życia i pracy ( ok.20%), służba zdrowia, która może rozwiązać 10-15% problemów zdrowotnych, czynniki genetyczne (ok.20 %). Co do stylu życia, to należy zaznaczyć, że młody człowiek często postępuje źle, bo nie zdaje sobie z tego sprawy. Potrzebny mu jest,,kierunkowskaz, który pomoże mu znaleźć właściwą drogę, którą będzie podążał w swym życiu. Egzystencja w świecie, w którym młody człowiek żyje, stawia mu wyzwanie dożycia sędziwego wieku nie tylko w dobrym zdrowiu, lecz także ciesząc się dobrym wyglądem zewnętrznym. Jednakże życie w obecnej cywilizacji sprawia, że zachowanie dyscypliny pozwalającej utrzymać zadawalającą kondycję psychiczną i fizyczną jest bardzo trudne. Tempo życia, ciągłe dążenie do polepszenia warunków bytowych rodziców sprawia, że zaniedbują kontakty z dziećmi, nie zauważają problemów swoich dzieci, sytuacji stresujących je. Należy podkreślić, że długotrwały stres i brak umiejętności radzenia sobie z nim, jest znacznym obciążeniem psychicznym dla każdego człowieka, może być przyczyną zachowań agresywnych. Do szczególnie agresotwórczych środowisk należy szkoła, która wypełnia młodemu człowiekowi wiele godzin życia, i gdzie uczniowie poddani są ciągłej ocenie i krytyce innych osób. Podstawowym hasłem wychowania jest wszechstronny i harmonijny rozwój osobowości jednostki, a w szczególności wyrabianie takich cech jak: aktywność, zdyscyplinowanie, systematyczność, odpowiedzialność, odporność itd., dlatego na nauczycielach spoczywa szczególny obowiązek, by dzieci pozostawione pod ich opieką były bezpieczne, i nie miały do czynienia z niebezpiecznymi i agresywnymi zachowaniami innych uczniów. Należy odrywać młodzież od sprzętu multimedialnego, jak również zapobiegać przebywaniu bez opieki. Dlatego trzeba dołożyć wszelkich starań do poszerzenia oferty zajęć pozalekcyjnych, aby sensownie wypełniać czas wolny uczniów nie tylko w szkole, ale i w środowisku lokalnym. Zajęcia takie budują wysoką samoocenę, pomagają odnaleźć się w grupie rówieśników. Nauczyciel na lekcji wychowania fizycznego może skutecznie zapobiegać przejawom agresji. Może także kształtować pozytywne postawy sportowe, ucząc chociażby zasady fair pley oraz poszanowania przeciwnika, współdziałania w zespole, stosowania się do reguł gry i godnego przyjmowania porażki jako sygnału do doskonalenia swoich umiejętności. Nowe wyzwania pojawiające się przed nauczycielami wych. fiz. stawiają go w roli menadżera inspirującego, sterującego i koordynujacego działaniami na rzecz rozwoju fizycznego, sprawności fizycznej i zdrowia ogółu uczniów. Niewielu młodych ludzi myśli o swoim życiu wybiegając w przyszłość 2

3 3 i trudno ich przekonać, żeby zmienili swój sposób spędzania wolnego czasu, argumentując, że kiedyś w przyszłości przyniesie im to określone, wymierne efekty. Cytując myśl Sokratesa: Właściwa wiedza prowadzi do właściwego działania i tylko ten, kto postępuje dobrze jest prawdziwym człowiekiem sugeruje, że bardzo ważne jest wychowanie prozdrowotne młodego człowieka, które uczy właściwego nastawienia do troski o samego siebie tj. o swoje ciało, o swoje zdrowie psychiczne i fizyczne. Tego muszą uczyć bez wyjątku wszyscy nauczyciele, personel medyczny zatrudniony w szkole, ale również rodzina, bo wiele nawyków wynosimy z domu zanim trafimy do szkoły. Rola nauczyciela w programowaniu zdrowego stylu życia jest nader ważna. Funkcjonuje on bowiem jako wzór osobowy wobec uczniów i szerszego środowiska. Biorąc pod uwagę powiedzenie, że,,przykład idzie z góry, nauczyciele i rodzice muszą pamiętać, iż są bacznie przez młodzież, dlatego nie bez znaczenia jest jaki prezentują styl życia, poziom aktywności fizycznej, jaką preferują dietę, a ogólnie rzecz biorąc jaki prezentują sposób na zdrowie, na długie życie. Sprawność fizyczną można określić jako zdolność ciała do efektywnego rozwiązywania, wszechstronnych zadań ruchowych. Należy postrzegać jako dar, talent dany człowiekowi, którego nie wolno zmarnować. Zatem nie wystarczy tylko posiadanie sprawności, trzeba ją pielęgnować i pomnażać. Warto podkreślić i wpajać młodzieży, że sama nawet najlepsza dieta nie przyniesie spodziewanych rezultatów bez prowadzenia właściwego stylu życia, gdyż bardzo ważna jest aktywność ruchowa, która zapewnia zachowanie równowagi psychicznej oraz prawidłowy rozwój fizyczny człowieka. Uczeń, który uprawia aktywność ruchowa wydajniej pracuje, lepiej przyswaja wiedzę posiada umiejętność koncentracji i dobrej organizacji czasu. Aktywność fizyczna odgrywa ważna rolę w zapobieganiu przedwczesnemu rozwojowi chorób cywilizacyjnych jak: hiperkinezja, miażdżyca, zespól metaboliczny w tym cukrzyca, otyłość oraz zaburzeniom zdrowia psychicznego ( obciążenie nadmiarem stresów, obciążenie pracą). Zdaniem specjalistów, każdy człowiek, który w związku z nauką, czy pracą prowadzi siedzący tryb życia, powinien zrobić codziennie 30 minutowy intensywny spacer. Odpowiednio dobrane ćwiczenia korzystnie wpływają na czynności narządów wewnętrznych człowieka jak: serce, płuca, przewód pokarmowy. Aktywność fizyczna powoduje lepsze ukrwienie organizmu, usprawnia wymianę gazową, a więc lepsze zaopatrzenie tkanek w tlen, polepsza przemianę materii oraz hartuje ciało. Uprawianie ćwiczeń wpływa na harmonijny rozwój mięśni i modelowanie sylwetki co wiąże się z utrzymaniem prawidłowej postawy i wagi ciała. Podczas aktywności ruchowej rozładowujemy stres, agresję, przeciwdziałamy depresji, gdyż wydzielane są przez organizm człowieka endorfiny tzw. hormony szczęścia, które poprawiają nastrój i samopoczucie człowieka. Brak aktywności jak już wspomniano prowadzi do wielu zagrożeń zdrowotnych. Widocznym schorzeniem, często już w młodszym wieku szkolnym jest otyłość. Przez wiele lat otyłość u dzieci i młodzieży traktowano raczej w kategoriach defektu kosmetycznego niż w kategoriach zdrowotnych. W ostatnich latach pojawia się coraz więcej doniesień o wpływie otyłości na stan zdrowia młodzieży. Szybkość, z jaką narasta w wielu współczesnych społeczeństwach epidemia otyłości u dzieci i młodzieży, wydaje się wskazywać na zmiany zachodzące w stylu życia 3

4 4 i zachowaniach zdrowotnych młodych ludzi. Badania prowadzone w ostatniej dekadzie w wielu krajach świata wykazały, że równocześnie ze wzrostem dostępności żywności o wysokiej wartości energetycznej, przesunięcie aktywności nastolatków w kierunku sedenteryjnego stylu życia i spadku jej aktywności ruchowej. Okres pokwitania jest drugim po niemowlęctwie okresem krytycznym występowania otyłości w wieku rozwojowym. Zachodzące w tym czasie u młodzieży dynamiczne zmiany fizyczne w zakresie budowy i masy ciała oraz towarzyszące im zmiany psychospołeczne cechuje znaczny dymorfizm płciowy. Ryzyko powstania nadwagi i otyłości w okresie pokwitania jest większe u dziewcząt jak u chłopców. Otyłość jest ogólnoustrojową, przewlekłą chorobą metaboliczną wynikającą z zaburzenia równowagi między poborem, a wydatkowaniem energii, objawiający się zwiększeniem ilości tkanki tłuszczowej w organizmie. W miarę nasilania się tego procesu oraz w miarę upływu czasu pojawiają się patologie i dysfunkcje, dotyczące wszystkich układów i narządów (otłuszczanie narządów wewnętrznych i narastanie tkanki tłuszczowej wokół mięśni. Na podstawie badań przeprowadzone w Polsce dotyczących występowania nadwagi i otyłości stwierdzono nadmiar masy ciała u kilku do kilkunastu procent młodzieży, a otyłość u kilku procent. Jedyne w tym zakresie ogólnopolskie badanie zostało przeprowadzone przez Zakład Medycyny Szkolnej Instytutu Matki i Dziecka w 1995r. Obejmując grupę ponad 2mln. Dzieci i młodzieży. Powtórzone zostało w 2005r. Na grupie ponad 8,3 tyś uczniów gimnazjów w wieku lat. Stwierdzono że otyłość występowała u 4,5% badanych, częściej u dziewcząt niż u chłopców. U 9% stwierdzono nadwagę. Jest to grupa zagrożona rozwojem otyłości. Największy odsetek uczniów z nadwagą i otyłością stwierdzono w grupie 14-latków. W zachowaniach żywieniowych otyłe nastolatki najwięcej błędów popełniają w odniesieniu do modelu żywienia tzn. regularność i częstość spożywania podstawowych posiłków kierując się zazwyczaj błędnym przekonaniem, że ich opuszczenie może przyczynić się do redukcji masy ciała. Posiłkiem który najczęściej nie był spożywany przez młodzież badaną w 2005r., było śniadanie-dotyczyło to prawie jednej trzeciej badanych. Sprawność i wydajność fizyczna z otyłością prostą jest ograniczona. Często młodzież otyła nie uprawia aktywności ruchowej, gdyż przychodzi jej to ciężko, szybko się męczy, a brak aktywności ruchowej, złe odżywianie i jego nadmiar prowadzą do pogłębiającej się otyłości i koło się zamyka. U dzieci otyłych niechęć do wysiłku fizycznego może być powodowana także: świadomością własnego wyglądu i niechęć do demonstrowania jej na tle rówieśników, obawa przed drwinami kolegów (nastolatek jest bardzo wrażliwy na opinię kolegów), zwiększonym wydzielaniem potu podczas wysiłku, wynikającym z upośledzenia funkcji termoregulacyjnej skóry. 4

5 5 Wspomniałam wcześniej, że otyli charakteryzują się obniżonym poziomem sprawności fizycznej. Jest to nie tylko obiegowa opinia. Potwierdzają ją badania dzieci i młodzieży z nadwagą. Mała aktywność ruchowa lub jej brak powiększa te niedobory sprawności. Zdolnością motoryczną wykazującą największą dysproporcję między otyłymi a szczupłymi jest szybkość. Dysproporcja ta narasta wraz ze wzrostem nadwagi. Ćwiczenia fizyczne i aktywność ruchowa, w wyjątkowo korzystny sposób wpływają na stan zdrowia, wydłużenie życia i jego jakość. Uczestniczenie w różnych formach aktywności ruchowej przyczynia się nie tylko do prawidłowego rozwoju fizycznego młodego człowieka, podnosi walory estetyczne ciała, ale także wpływa korzystnie na jego rozwój społeczny i emocjonalny. Odpowiednio wcześnie zaszczepiona aktywność fizyczna morze być źródłem przyjemności i dobrym sposobem spędzania czasu z rówieśnikami, wypracowania wiary we własne siły. Regularnie wykonywane ćwiczenia fizyczne odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu właściwej masy ciała, a tym samym zmniejszają ryzyko otyłości i chorób z nią związanych. Zgodnie z rekomendacjami ekspertów, dzieci i młodzież w wieku szkolnym powinny poświęcać na różne formy aktywności fizycznej, od umiarkowanej do intensywnej, co najmniej 60 minut dziennie przez co najmniej 5 dni w tygodniu. Poziom aktywności fizycznej dzieci i młodzieży zależy od czynników psychofizycznych, społeczno-kulturowych oraz środowiskowych. W badaniach wykonanych w reprezentatywnej grupie młodzieży w wieku lat w 2005r. Stwierdzono, że otyli gimnazjaliści gorzej, niż ich nie otyli koledzy ocenili swoją aktywność fizyczną (co 5 ty otyły nastolatek stwierdził, że jest mało aktywny lub nieaktywny fizycznie). Misją wychowania fizycznego w szkole jest wyposażenie uczniów w kompetencje, czyli zbiór wiedzy i umiejętności, dyspozycji i postaw, które są niezbędne do systematycznej aktywności fizycznej i uprawiania sportu przez całe życie. W badaniach otyłych nastolatków stwierdzono, że otyła młodzież rzadziej ćwiczy regularnie na lekcjach w f. Odsetek otyłych dziewcząt, trwale zwolnionych z tych lekcji przez cały rok, był dwukrotnie większy niż ich nie otyłych koleżanek. Zwiększenie każdej aktywności fizycznej jest korzystne dla organizmu. Zajęcia ruchowe, w których biorą udział dzieci i młodzież, powinny być odpowiednie do wieku, atrakcyjne oraz muszą być źródłem przyjemności i dobrym sposobem zaistnienia wśród kolegów, jednym ze sposobów w kontaktach z rodzicami. Warto podkreślić, że styl życia rodziców wpływa na wyrabianie nawyków żywieniowych, nawyku uprawiania ćwiczeń, zabaw ruchowych i sportów przez dzieci i młodzież. Uczestnicząc we wspólnych zajęciach w czasie wolnym dzieci obserwują zachowanie rodziców w myśl przysłowia czym skorupka za młodu nasiąknie.... Jednak na wprowadzenie określonego stylu życia silniej wpływa przykład matki niż ojca, gdyż dziecko łączą z matką silniejsze więzy. Okres dzieciństwa tradycyjnie uważany za decydujący o dalszym rozwoju daje dużą szansę na realizacje edukacji pro zdrowotnej poprzez aktywne wykorzystanie czasu wolnego w rodzinie. Wiele dzieci lęka się pokonywania przeszkód, podejmowania zadań. Co pomaga w tym, żeby dziecko uczyło się pokonywania własnych ograniczeń i lęków? Co pomaga wzrastać w wytrwałości i podejmować nowe wyzwania? Poczucie akceptacji, zrozumienie i poczucie bezpieczeństwa, które daje młodemu człowiekowi rodzina. Stawianie dziecka w sytuacjach, które wymagają pokonywania lęków, 5

6 6 podjęcia trudu i tego, co rodzi wytrzymałość, rodzice mogą zapewnić dzieciom angażując je w sport. Ćwiczenie ciała nie jest tylko ćwiczeniem ciała. Zawsze jest jeszcze ćwiczeniem umysłu, charakteru, woli i serca. Wychowanie do aktywności ruchowej jest jedną z trudniejszych sztuk i wymaga szczególnej troski i współdziałania ze strony rodziców i nauczycieli. Wychowywać to kształtować harmonijnie człowieka, przekazywać wartości. Przekazuje się je nie tylko słowem, ale przede wszystkim przykładem. Poziom i zakres wychowania do aktywnego spędzania wolnego czasu jest funkcją świadomości wychowawczej rodziców, który warunkuje intencjonalne i racjonalne organizowanie doświadczeń w tym zakresie. Tylko ci rodzice i nauczyciele, którzy towarzyszą dzieciom, gdy podejmują one jakiś wysiłek, gdy ponoszą porażkę i osiągają sukcesy, poznaję naprawdę młodego człowieka. Mogą obserwować jego twarz, jego emocje. Wtedy właśnie zawiązuje się między nimi bliskość, buduje się wzajemny szacunek. Ważną rolą szkoły i domu rodzinnego jest przygotowanie młodego człowieka do samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie. Przekazując mu wiedzę i doświadczenie nauczyciele i rodzice chcą, aby spotkało go jak najmniej porażek w samodzielnym życiu, aby radził sobie z nimi, aby umiał wyznaczać sobie cele i je realizować. Jednym z takich celów może być zdrowy styl życia przez aktywność fizyczną i sport. Wierząc głęboko w znaczenie wpływu szkoły i rodziny na kształtowanie świadomości troski o swoje zdrowie przez zdrowe odżywianie i aktywność fizyczną Śniadecki przekazuje nam swoje myśli pod rozwagę dobrym ojcom i matkom rozsądnym i rozsądnym mistrzom młodzieży. Rozsądny niewątpliwie preferuje sport dla siebie, sport przez całe życie. Niech aktywność fizyczna wspiera siłę umysłową, bo żyć długo, to jeszcze nie taka wielka sztuka. Żyć długo, cieszyć się zdrowiem i pełną sprawnością fizyczną to jedyna droga do szczęśliwego, długiego i godnego życia. Życia o własnych siłach i na własny rachunek. LITERATURA: - Przemyślenia własne oraz - Monografia pod red. prof. dr hab. J. Czerwińskiego Aktywność fizyczna potrzebą twórczego życia Olsztyn M. Kowalski, A. Gaweł Zdrowie wartość edukacja Kraków E. Otto Bukowska, U. Mazur Czy nadwaga jest zagrożeniem dla zdrowia dzieci i młodzieży? Lider 1/ Praca zbiorowa pod red.a. Oblacińskiej, I. Tabak-,, Jak pomóc otyłemu nastolatkowi? Warszawa K. Borzucka- Sitkiewicz Kształtowanie zachowań zdrowotnych w procesie socjalizacji, a styl życia w młodzieży ( w regionie górnośląskim ) Katowice U. Kłusek -,, Szczęście ukryte w wysiłku Wychowawca 6/ K. Zuchora-,, Wychowanie w kulturze fizycznej: misja, prestiż, wychowanie Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne 1/2005 6

7 7 7