Latawce reż. Beata Dzianowicz

Transkrypt

1 Latawce reż. Beata Dzianowicz MATERIAŁY DYDAKTYCZNE DLA NAUCZYCIELI SPIS TREŚCI 1. Informacje o filmie. (str. 2) 2. Scenariusz lekcji geografii. (str. 3) Temat: Współczesny Afganistan warunki naturalne, ludność, gospodarka na podstawie filmu Latawce. Scenariusz lekcji historii i wos. (str. 6) Temat: Codzienność w mieście zniszczonym wojną. Załącznik 1: Zadania i materiały dla grup. (str. 9) Scenariusz lekcji języka polskiego. (str. 12) Temat: Trud stawiania pytań i odwaga słuchania odpowiedzi zobaczyć Kabul waszymi oczami. Załącznik 1: Materiały dla grup (str. 14) Zdjęcia do pobrania na stronie internetowej

2 INFORMACJE O FILMIE NOTA O FILMIE Tytuł: Latawce; Kraj i rok produkcji: Polska 2007; Reżyseria: Beata Dzianowicz; Scenariusz: Beata Dzianowicz; Zdjęcia: Jacek Petrycki; Muzyka: Hubert Połoniewicz; Montaż: Katarzyna Maciejko - Kowalczyk; Prowadzący kurs: Jacek Szarański. O FILMIE Latawce były dla reżyserki Beaty Dzianowicz kolejnym projektem realizowanym w Afganistanie. Swój pierwszy krótki dokument nakręciła tam w roku 2002, na prośbę Janiny Ochojskiej z Polskiej Akcji Humanitarnej, która w tym samym roku otworzyła w Afganistanie misję. Pierwszym zadaniem, jakie wyznaczyli sobie uczestnicy misji była odbudowa średniej szkoły artystycznej. Janina Ochojska zaprosiła do współpracy Beatę Dzianowicz, która zrealizowała krótki reportaż filmowy w nowoodbudowanej średniej szkole artystycznej w Kabulu. Dokument nosił tytuł Lekcja nadziei. W 2002 roku, niedługo po tym, jak wojska amerykańskie odzyskały panowanie nad Kabulem, a talibów zastąpił prezydent Hamid Karzaj, reżyserka w towarzystwie producenta filmowego Krzysztofa Kopczyńskiego ponownie wyjechała do Afganistanu i wielokrotnie do niego powracała, by w 2005 roku rozpocząć zdjęcia do pełnometrażowego filmu Latawce. Większość materiałów została nakręcona we wrześniu 2006 roku. Film to portret uczestników warsztatów filmowych Kabul moje miasto, które prowadził Jacek Szarański.

3 SCENARIUSZ LEKCJI GEOGRAFII Opracowała: Agata Szydłowska Temat: Współczesny Afganistan warunki naturalne, ludność, gospodarka na podstawie filmu Latawce. CELE LEKCJI Po lekcji uczeń powinien: podawać nazwę stolicy Afganistanu; określać położenie Afganistanu; charakteryzować rzeźbę terenu, klimat, wody powierzchniowe kraju; określać poziom życia mieszkańców; określać wpływ warunków naturalnych na życie mieszkańców; analizować dane i wyciągać wnioski. METODY I FORMY PRACY praca indywidualna, praca w grupach, analiza danych statystycznych, burza mózgów, rozmowa, mapa mentalna. ŚRODKI DYDAKTYCZNE film: Latawce, reż. Beata Dzianowicz, Polska 2007, atlas geograficzny, mapa ścienna Azji, mazaki, duży arkusz papieru (może być tablica, kreda), roczniki statystyczne (Świat w liczbach). POJĘCIA KLUCZOWE stabilizacja polityczna, analfabetyzm, brak wody. CZAS 1 lekcja

4 BIBLIOGRAFIA 1. Encyklopedia Geograficzna Świata - Tom VI - Azja, Wydawnictwo OPRES, Kraków Oficjalna Strona Ministerstwa Obrony Narodowej dotycząca Polskiego Kontyngentu Wojskowego Afganistan PRZEBIEG LEKCJI 1. Nauczyciel rozpoczyna lekcję od luźnej rozmowy z uczniami na temat filmu. 2. Praca z atlasem geograficznym. Uczniowie na podstawie atlasu określają: położenie geograficzne Afganistanu (region Azji, sąsiedzi, stolica), rzeźbę terenu, wody powierzchniowe, strefę klimatyczną, największe miasta Afganistanu (jeden z uczniów wskazuje Afganistan na mapie ściennej Azji), wielkości powierzchni, liczbę ludności, gęstości zaludnienia (Świat w liczbach). Nauczyciel podaje pozostałe dane statystyczne, zwraca uwagę, że dane są szacunkowe ze względu na brak spisu powszechnego oraz brak stabilizacji politycznej (dane zapisuje na tablicy, uczniowie w zeszytach). skład etniczny: Pasztunowie 44%, Tadżycy 26%, Uzbecy 10%, Hazarowie 7%, Czahar Ajmakowie 6%, Turkmeni 3%, Beludżowie 1% i inni (państwo wielonarodowościowe); główne wyznania: Muzułmanie : sunnici 74%, szyici 25%; analfabetyzm 68%; urbanizacja 18%; struktura PKB: rolnictwo 52%, przemysł 33%, usługi 15%,; struktura zatrudnienia: rolnictwo 80%, przemysł 9%, usługi 11%; Afganistan zajmuje III miejsce na świecie pod względem umieralności noworodków (166 zgonów na 1000 urodzeń); średnia długość życia: mężczyźni 46 lat, kobiety 45 lat; ponad 2,5 miliona ludzi to koczownicy; przyrost naturalny 23,81% (2000), jeden z najwyższych na świecie społeczeństwo II fazy rozwoju demograficznego; średnia gęstość zaludnienia 36os/km²; jednostka monetarna 1 afgani = 100 pul. 3. Rozmowa. Nauczyciel rozdaje na kartkach ksero z najważniejszymi datami dotyczącymi najnowszej historii Afganistanu. Uczniowie czytają. Następnie nauczyciel prosi o wypowiedzi, co w historii kraju jest dziwne, szokujące, jakie wydarzenia historyczne są przywoływane przez bohaterów filmu. Najnowsza historia Afganistanu w datach: od 1992 r. oficjalna nazwa Afganistanu brzmi: Islamskie Państwo Afganistan;

5 od 1994 r. w państwie pojawiają się talibowie (ugrupowanie złożone ze słuchaczy szkół koranicznych), zajmują Kabul, ogłaszają się rządem. W tym samym czasie w kraju pojawia się Osama bin Laden, który organizuje wiele zamachów; 1998 r. USA żąda jego wydania za zamachy w Kenii i Tanzanii; listopad 1999 r. ONZ nakłada na Afganistan sankcje ekonomiczne i żąda wydania Bin Ladena (sankcje zostają wzmocnione w 2001 r., m.in. zakaz sprzedaży Afganistanowi broni); 11wrzesień 2001 r. zamach na WTC w Nowym Yorku i Pentagon w Waszyngtonie; 7 październik 2001 r. rozpoczęcie działań wojennych przez wojska brytyjskie i amerykańskie, do stycznia 2002 r. siły talibów i Al Kaidy Osamy bin Ladena zostały całkowicie rozbite; od 2002 r. przybyło tu kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy sił pokojowych pod dowództwem NATO; Po obaleniu Talibów 22 grudnia 2001 roku został zaprzysiężony nowy tymczasowy rząd z Hamidem Karzajem na czele, który rządzi do chwili obecnej. Po ponad półtora roku od obalenia reżimu talibów sytuacja w Afganistanie jest nadal niestabilna i rząd prezydenta Karzaja kontroluje tylko część terytorium. Krytycy w USA twierdzą, że winę za to ponosi administracja nie pomagając dostatecznie w odbudowie Afganistanu. 4. Mapa mentalna. Praca w grupach. Nauczyciel dzieli klasą na grupy, każda dostaje arkusz papieru, na którym umieszczony jest napis CECHY WSPÓŁCZESNEGO AFGANISTANU. Zadaniem grup jest stworzenie map mentalnych na podstawie filmu i informacji przedstawionych na lekcji. Po wykonaniu polecenia grupy prezentują swoje mapy. Przykładowo uzupełniona mapa mentalna. życie na skale (krajobraz górski, pustynny) rola kobiety opieka nad dziećmi brak wody (dzieci noszą ją z dużych odległości) brak stabilizacji politycznej CECHY WSPÓŁCZESNEGO AFGANISTANU PRACA DOMOWA brak prądu kraj słabo rozwinięty gospodarczo rola mężczyzny praca zarobkowa wysoki przyrost naturalny praca dzieci (noszenie wody, tkanie dywanów) słaba opieka medyczna wysoka umieralność analfabetyzm brak dostępu do edukacji brak transportu, praca dzieci brak czasu na naukę

6 Ułóż krzyżówkę zawierającą następujące hasła dotyczące omawianego tematu: analfabetyzm, pustynia, islam, Kabul, obszar bezodpływowy, Noszak, Amu-daria, Pasztuni, talibowie, afgani. Hasłem krzyżówki powinno być słowo AFGANISTAN. SCENARIUSZ LEKCJI HISTORII I WOS Opracowała: Martyna Stawarz Temat: Codzienność w mieście zniszczonym wojną. CELE LEKCJI Po lekcji uczeń powinien: określać gatunek filmu; poszerzyć swoją wiedzę na temat konfliktu w Afganistanie; wyjaśnić dlaczego wybrano taki tytuł dla filmu; wymieniać podstawowe prawa człowieka i prawa dziecka; tłumaczyć, co oznaczają wybrane prawa; rozpoznać, kiedy i które prawa dziecka są łamane; METODY I FORMY PRACY dyskusja, praca w grupach, burza mózgów, mapa pojęć, praca z tekstem źródłowym ŚRODKI DYDAKTYCZNE film: Latawce, reż. Beata Dzianowicz, Polska 2007, arkusze papieru, flamastry, fragmenty tekstu o Afganistanie, Konwencja o Prawach Dziecka, ścienna mapa świata lub mapa w atlasie. POJĘCIA KLUCZOWE CZAS prawa dziecka, wojna domowa, talibowie, analfabetyzm, latawce.

7 1 lekcja PRZEBIEG LEKCJI 1. Dyskusja. Nauczyciel rozpoczyna lekcję od rozmowy na temat obejrzanego filmu. Zadaje następujące pytania: do jakiego gatunku filmowego zaliczymy Latawce? W której części świata rozgrywa się akcja filmu? Z jakimi państwami graniczy Afganistan? (wskazanie na mapie: Pakistan, Iran, Turkmenistan, Uzbekistan, Tajkistan, Chiny). 2. Praca w grupach. Nauczyciel dzieli klasę na cztery grupy. Każda otrzymuje tekst i pytania do jego analizy. Odpowiedzi uczniowie zapisują na dużych arkuszach papieru. ZADANIA DLA GRUP Grupa 1 Kiedy i w jakim środowisku narodził się ruch talibów? Kto stał na czele tego ruchu? Jakie cele zakładał ten ruch i dlaczego zyskał zwolenników? Jaki strój nosili talibowie? Grupa 2 Jakie jest podłoże wojny domowej w Afganistanie? Od kiedy trwa wojna w Afganistanie? Jak duża część kraju znalazła się pod kontrolą talibów? Jaka jest liczebność sił talibów? Grupa 3 Jakie zakazy wprowadzili talibowie w 1994 roku? Jakie jest uzasadnienie wprowadzonych zakazów? Które państwa uznały powstanie Islamskiego Emiratu Afganistanu? Dlaczego obejrzany dokument nosi tytuł Latawce? Jakie zabytki światowego dziedzictwa zniszczyli talibowie? Grupa 4 Jaki jest procent analfabetyzmu w Afganistanie? Jaki jest procent uczących się dzieci i uczącej się młodzieży? Jaka jest średnia życia w Afganistanie? Jak kształtuje się umieralność niemowląt w Afganistanie? Jaka może być przyczyna tych zjawisk? Uczniowie prezentują wyniki pracy lider odczytuje odpowiedzi na pytania. Burza mózgów. Nauczyciel pyta uczniów, jakie prawa człowieka i dziecka znają, jakie dokumenty są źródłem praw człowieka i praw dziecka (zapis na tablicy). 5. Praca w grupach. Uczniowie na podstawie obejrzanego filmu tworzą mapę pojęć do podanego tematu. Odpowiedzi w dalszym ciągu zapisują na arkuszach papieru.

8 Grupa 1: Życie codzienne dzieci. Wśród pojęć powinny pojawić się: ubóstwo, bezdomność, sieroctwo, żebractwo, dzieci ulicy, praca, brak wody, latawce, brak dostępu do edukacji. Grupa 2: Życie codzienne młodzieży. Uczniowie opisują: kurs filmowy, realizację dokumentu, kurs prowadzony przez instruktora z Polski, przeprowadzone wywiady, szkołę artystyczną, grę w piłkę nożną, kalectwo, postój taksówek. Grupa 3: Życie codzienne kobiet. Powinny pojawić się: brak wody, ciężka praca, ubóstwo, brak stabilizacji, smutek, specjalny ubiór burki. Grupa 4: Życie codzienne mężczyzn. Uczniowie powinni zwrócić uwagę na: wspomnienia z dzieciństwa, latawce, śmierć bliskich, zamachy terrorystyczne, talibowie itp. 6. Prezentacja prac. Arkusze z odpowiedziami powinny być wywieszone na tablicy, a liderzy grup powinni odczytać zapisane hasła i pojęcia. 7. Dyskusja. Nauczyciel prosi by uczniowie na podstawie zebranych informacji wskazali, które z wymienionych podczas burzy mózgów uczniów praw człowieka i dziecka są wciąż łamane w Afganistanie? PRACA DOMOWA Przygotuj informacje na temat działań, które prowadzi Polska Akcja Humanitarna w Afganistanie.

9 ZAŁĄCZNIK 1: ZADANIA I MATERIAŁY DLA GRUP Grupa 1 Kiedy i w jakim środowisku narodził się ruch talibów? Kto stał na czele tego ruchu? Jakie cele zakładał ten ruch i dlaczego zyskał zwolenników? Jaki strój nosili talibowie? Materiał pomocniczy: Początki ruchu. Zalążkiem ruchu była grupa ok. 30 studentów medresy (szkoły koranicznej) w Kandaharze, skupiona wokół mułły Mohammada Omara. Grupa ta w połowie lat 90. była jedną z wielu nieformalnych organizacji planujących zbrojne przejęcie władzy w kraju i wprowadzenie nowego ustroju, opartego na prawie koranicznym. Do ruchu przyłączały się kolejne osoby. Wynikało to zarówno z powszechnego rozczarowania postkomunistyczną rzeczywistością Afganistanu i zniechęceniem do rządu prezydenta Burhanuddina Rabbaniego, który nie potrafił rozwiązać problemów kraju, jak też z osobowości i zdolności organizacyjnych mułły Omara. Uważa się, że do popularyzacji ruchu przyczyniły się też pakistańskie służby specjalne, które w sposób niejawny popierały talibów, pragnąc zyskać większy wpływ na sytuację w Afganistanie. Talibowie charakteryzowali się noszeniem czarnych turbanów (dlatego tak też niekiedy ich określano) i białej odzieży. Grupa 2 Jakie jest podłoże wojny domowej w Afganistanie? Od kiedy trwa wojna w Afganistanie? Jak duża część kraju znalazła się pod kontrolą talibów? Jaka jest liczebność sił talibów? Materiał pomocniczy: Przejęcie władzy w Afganistanie. By osiągnąć cel, jakim było przejęcie władzy, talibowie zaangażowali się w trwającą w kraju wojnę domową. Za sprawą konfliktu w szeregach rządzącego krajem Sojuszu Północnego, który znalazł ujście m.in. w walkach o Kabul pomiędzy wojskami prezydenta Rabbaniego i premiera Gulbuddina Hekmatjara, talibowie szybko stali się znaczącą siłą i już w marcu 1995 r. kontrolowali 12 z 34 prowincji Afganistanu, tj. ok. 1/3 obszaru kraju. Ich siły liczyły wówczas ok. 25 tys. bojowników. Rabbani i Hekmatjar porozumieli się w styczniu 1996 r., ale nie zatrzymało to postępów talibów. Wręcz przeciwnie w następnych miesiącach zdołali oni zająć aż 2/3 obszaru kraju, a już 27 września 1996 r. zdobyli Kabul i ogłosili powstanie Islamskiego Emiratu Afganistanu. Głową państwa został mułła Omar, który przyjął tytuł wodza wiernych (arab. amir ul - mu'minin), zaś funkcję premiera objął Mohammad Rabbani. Rząd talibów uznały tylko Pakistan, Arabia Saudyjska, Zjednoczone Emiraty Arabskie i separatystyczne władze Czeczenii. Reszta świata (w tym ONZ) za legalne władze uznawała wygnanego z kraju prezydenta Burhanuddina Rabbaniego i jego rząd. W ciągu następnych kilkunastu miesięcy talibowie przejęli kontrolę nad północną częścią kraju, zamieszkaną przez Uzbeków i u szczytu potęgi kontrolowali ok. 90% terytorium Afganistanu i dysponowali ok. 110 tys. uzbrojonych bojowników. Obszarem, nad którym nie zdołali przejąć kontroli, była północno-wschodnia część państwa, zamieszkana głównie przez Tadżyków, a ich jedynym liczącym się przeciwnikiem był już tylko dowódca wojsk Sojuszu Północnego, Ahmad Szah Masud.

10 Grupa 3 Jakie zakazy wprowadzili talibowie w 1994 roku? Jakie jest uzasadnienie wprowadzonych zakazów? Które państwa uznały powstanie Islamskiego Emiratu Afganistanu? Dlaczego obejrzany dokument nosi tytuł Latawce? Jakie zabytki światowego dziedzictwa zniszczyli talibowie? Materiał pomocniczy: Rządy talibów. Na kontrolowanych przez siebie terenach talibowie wprowadzili surowe prawo, oparte na najbardziej rygorystycznych interpretacjach szariatu. Kobiety nie mogły uczyć się ani pracować i były zobowiązane do noszenia burki. Mężczyznom talibowie mierzyli brody, by sprawdzić, czy mają one taką samą długość, jak broda proroka Mahometa. Zakazane było m.in. oglądanie telewizji, słuchanie muzyki i korzystanie z Internetu, a także prognozowanie pogody, uznawane przez talibów za formę czarnej magii. Zabroniono też praktykowania wielu innych przejawów aktywności, niepotępianych przez Koran (m. in. uprawiania niektórych dyscyplin sportu; nie wolno w żaden sposób utrwalać wizerunku człowieka; nie wolno puszczać latawców); przywódcy ruchu uznali bowiem, że jakkolwiek czyny te same w sobie nie stanowią grzechu, to odciągają one społeczeństwo od modlitwy i Boga. Prawo to obowiązywało aż do roku 2002, kiedy powstańcze oddziały Sojuszu Północnego, wsparte wojskami amerykańskimi, odzyskały władzę w Afganistanie. Talibowie prześladowali też mniejszości religijne, zwłaszcza szyitów, a także nielicznych żyjących w Afganistanie wyznawców hinduizmu. 8 marca 2001 r. talibowie, uznawszy iż przedstawianie postaci ludzkich jest sprzeczne z Koranem, zniszczyli dwa gigantyczne starożytne posągi Buddy w Bamianie. Podobny los spotkał wiele mniejszych zabytków. Akt ten został potępiony przez wiele państw muzułmańskich i ONZ. Jednocześnie na kontrolowanych przez siebie obszarach talibowie zwalczyli anarchię związaną z ciągłymi sporami i walkami pomiędzy konkurującymi ze sobą frakcjami mudżahedinów, a surowe egzekwowanie prawa szariatu doprowadziło do znaczącego zmniejszenia stopnia przestępczości pospolitej i wyraźnej poprawy stanu bezpieczeństwa. Pod rządami talibów Afganistan pozostawał jednym z największych producentów narkotyków na świecie. Mimo iż produkcja opium była oficjalnie zakazana, de facto była ona głównym źródłem finansowania rządów talibów. Jednak trwające do dziś działania wojenne nie przyczyniły się do zmniejszenia produkcji opium. Od roku 2002 odnotowuje się niepokojąco szybki wzrost areału przeznaczonego pod uprawy maku. W roku 2007 osiągnął on rekordową powierzchnię ha.

11 Grupa 4 Jaki jest procent analfabetyzmu w Afganistanie? Jaki jest procent uczących się dzieci i uczącej się młodzieży? Jaka jest średnia życia w Afganistanie? Jak kształtuje się umieralność niemowląt w Afganistanie? Jaka może być przyczyna tych zjawisk? Materiał pomocniczy: Afganistan w liczbach. Liczba mieszkańców wynosi tys., jednak ludność jest rozmieszczona bardzo nierównomiernie. Główne skupiska to kotliny śródgórskie i oazy na obszarach północno-wschodniej części kraju; tereny wysokogórskie na północy i półpustynne na południowym zachodzie są prawie bezludne. Ok. 2 mln mieszkańców to koczownicy. Ponad 3 mln osób przebywa na emigracji, głównie w Pakistanie i Iranie. Skład narodowościowy jest zróżnicowany: Pasztunowie 53%, Tadżycy 12%, Hazarowie i Uzbecy po ok. 8 % i Beludżowie. Tylko 23% ludności mieszka w miastach. Poziom życia ludności i jej zdrowotność należą do najniższych w świecie; powszechnym zjawiskiem jest analfabetyzm 79%. - struktura wieku 0-14 lat: 44,5% lat: 53% 65 i więcej lat: 2,4% - dzieci i młodzież objęte nauczaniem (1990) 7-14 lat ok. 25% lat ok. 8% lata 1,3% - przyrost naturalny jeden z najwyższych w świecie 2,629% w główne miasta (ludność wg stan na 21 września 2006) Kabul 2 536,3 tys. Herat 349,0 tys. Kandahar 324,8 tys. Mazar i Szarif 300,6 tys. Dżalalabad 168,6 tys. Kunduz 117,5 tys. - umieralność niemowląt: 166 na 1000 urodzeń żywych - średnia długość życia: 42,46 lat osób na 1 lekarza (w 1990 r osób na 1 lekarza) osób na łóżko szpitalne

12 - 23% ludności żyje poniżej poziomu ubóstwa SCENARIUSZ LEKCJI JĘZYKA POLSKIEGO Opracowały: Dorota Bąk, Izabela Jach Temat: Trud stawiania pytań i odwaga słuchania odpowiedzi zobaczyć Kabul waszymi oczami. CELE LEKCJI Po lekcji uczeń powinien: znać definicję filmu dokumentalnego; opisywać zwyczaje, kulturę, tradycje, życie codzienne, wydarzenia współczesnej historii Afganistanu; stosować formę opisu informacyjnego i emocjonalnego, porównywać sytuację w Afganistanie z sytuacją w Polsce, wyszukiwać informacje w tekście i przetwarzać je, analizować film pod kątem określonych problemów. METODY I FORMY PRACY dyskusja, praca w grupach, analiza filmu, praca z tekstem, opis zdjęć, tworzenie własnego tekstu. ŚRODKI DYDAKTYCZNE film: Latawce, reż. Beata Dzianowicz, Polska 2007, fragmenty publikacji PAH: Afganistan materiały edukacyjne dla szkół, Warszawa 2009 zdjęcia ze stron internetowych: CZAS 2-3 lekcje

13 PRZEBIEG LEKCJI 1. Dyskusja. Nauczyciel pyta uczniów o wrażenia z filmu. Co im się podobało w filmie? Jakie tematy zostały w nim poruszone? Kto jest bohaterem filmu? Czego dowiedzieli się o Afganistanie? Jakim gatunkiem filmowym są Latawce? Rozmowa powinna doprowadzić do następujących wniosków: Film Latawce to dokument poruszający dwa tematy. Pierwszy temat to projekt filmowy Kabul moje miasto prowadzony przez polskiego reżysera Jacka Szarańskiego bohaterami tej części filmu są uczniowie Szkoły Artystycznej i ich zmagania z materią dokumentu polski reżyser tłumaczy sens tworzenia dokumentu, jego najważniejsze cele i funkcje, wyznacza uczniom zadania. Drugi temat to współczesny Afganistan, jego mieszkańcy, ich problemy, codzienność bohaterami są ludzie i miasto. 2. Tworzenie tekstu. Zadaniem klasy jest próba stworzenia definicji dokumentu. Nauczyciel przytacza wypowiedzi reżysera. Uczniowie notują na kartach najważniejsze, ich zdaniem, informacje służące zdefiniowaniu terminu film dokumentalny. Nauczyciel czyta: Dokument to jest życie. Nie można fabularyzować, bo tracimy autentyczność rozwijającej się historii. Trzeba łapać życie takim jakim jest. Nie reżyseruje się dokumentu. Dokument nie musi być dosłowny. Scena drastyczna może być zasugerowana, a nie pokazana. Nie wiecie, co to jest żyć w normalnym, spokojnym domu, bo tego nie macie. Musimy się wymienić doświadczeniami: ja swoimi, wy swoimi. Ja bym chciał zobaczyć to miasto waszymi oczami. Nie szukajcie efekciarstwa. Bohater musi czuć więź z wami, że nie zrobicie mu krzywdy. Bo filmem można też zrobić krzywdę, czasem świadomie, czasem nieświadomie. Kamera to jest takie specjalne urządzenie do zaglądania w duszę. Trzeba pytać o rzeczy najważniejsze, czego wasz bohater się boi, o czym marzy, w co wierzy, co czuje, dlaczego? Zadajecie pytania o uczucia. Od razu nie powie, ale prędzej czy później to wycieknie. Ktoś się otworzy. To jest dokument wtedy. Po odczytaniu wypowiedzi, nauczyciel wraz z uczniami zbiera zgromadzone informacje. Na tablicy zapisuje te, które charakteryzują dokument. Proponowany zapis. Film dokumentalny: jest oparty na faktach (autentyczny), pokazuje rzeczywistość, prawdziwe życie, nie zawsze musi być dosłowny (czasem lepiej zasugerować, niż pokazać dosłownie), to wymiana doświadczeń różnych ludzi, patrzenie na świat oczami innych, najważniejszy jest bohater, stawia pytania i próbuje znaleźć na nie odpowiedzi. 3. Praca w grupach. Nauczyciel dzieli klasę na 4 grupy. Zapowiada, że zadaniem każdej będzie opisanie Kabulu z perspektywy ucznia z Polski. Podobne zadanie mieli uczniowie ze Szkoły Artystycznej w Kabulu. Uczniowie w Polsce posłużą się innymi narzędziami, zamiast kamer skonstruują opis. Każda grupa zajmie się wylosowanym przez przedstawicieli tematem. W kopertach grupy dostają materiały, które będą pomocne przy prezentacji wylosowanego tematu. Każda koperta zawiera zdjęcia ilustrujące temat, fragmenty książki PAH o Afganistanie i wypisane sceny z filmu Latawce, które powinny być uwzględnione w opisie. Tematy dla poszczególnych grup to: Ludzie, Codzienność, Zwyczaje, Przeżycia wojenne. Opisy

14 przygotowane przez grupy powinny zawierać elementy opisu informacyjnego, opisu emocji, opisy zdjęć oraz porównanie Afganistanu z Polską w kontekście wylosowanego tematu. 4. Prezentacja. Po skończeniu pracy przedstawiciel każdej z grup prezentuje jej efekty. ZAŁĄCZNIKI MATERIAŁY DLA GRUPY 1 TEMAT: LUDZIE kobieta mężczyzna dziecko rodzina 1. ZDJĘCIA:

15 2. FRAGMENTY KSIĄŻKI. Rodzina Rodzina jest w Afganistanie najważniejszą instytucją społeczną i zarazem największą wartością. Typowa jest wielopokoleniowa składa się z kilkunastu do kilkudziesięciu osób. W Afganistanie panuje patriarchat, to mężczyzna podejmuje najważniejsze decyzje. Na czele rodziny stoją ojciec (pedar) i matka (madar). Największym szacunkiem i poważnieniem darzy się nestorów rodu dziadka i babcię. Cała rodzina żyje razem, żonaci synowie mieszkają pod jednym dachem z rodzicami, którymi się opiekują. Nad synową władzę sprawuje matka męża. Każdy w rodzinie ma ściśle określone obowiązki. Matka i babcia są odpowiedzialne za wychowanie dzieci, a zwłaszcza dziewczynek i prowadzenie domu. Ojciec zarządza finansami rodziny, mimo iż sam nie zawsze pracuje. Dzieci pomagają w gospodarstwie, chodzą po wodę i zbierają chrust. Dziewczynki pomagają matkom, zmywają naczynia, gotują posiłki, noszą ciasto na chleb do piekarni, prasują ubrania mężczyznom. Synowie mają obowiązek utrzymywać rodziców aż do śmierci. Dzieci wychowują się w domu pod okiem starszych, nie ma bowiem takich instytucji jak żłobki i przedszkola. Na wsiach, w górskich rejonach Afganistanu, zdarzają się rodziny, w których mężczyzna ma kilka żon. Prawo tego nie zabrania, a zgodnie z szariatem poligamia jest dopuszczalna pod warunkiem, że obie żony są równo traktowane i cieszą się takimi samymi względami męża. W mieście, wśród klasy średniej i wyższej zjawisko to praktycznie nie istnieje. A jeśli już, to w sytuacji, kiedy pierwsza żona nie wydaje na świat potomka męskiego albo jest bezpłodna. W tym ostatnim przypadku mąż może rozwieźć się z żoną. Szariat (arab. - droga prowadząca do wodopoju) to prawo kierujące życiem wyznawców sunnickiej jak i szyickiej odmiany islamu. Islam nie uznaje rozdziału życia świeckiego i religijnego i dlatego reguluje zarówno zwyczaje religijne, organizację władzy religijnej jak i codzienne życie muzułmanina. Dzieci Afganistan to jedno z najmłodszych państw świata, prawie połowa społeczeństwa ma mniej niż 14 lat. W przeciętnej afgańskiej rodzinie jest około sześciorga dzieci. Nie mają one takiego długiego i beztroskiego dzieciństwa, jak np. dzieci polskie, od najmłodszych lat pracują. Przeważnie traktowane są jako tania siła robocza i inwestycja na przyszłość. Wiele dzieci jest sierotami albo półsierotami, gdyż ich ojcowie zginęli podczas wojny, która nieprzerwanie toczy się od 30 lat. W Kabulu dzieci żebrzą na ulicach, sprzedają gazety, gumy do żucia, mapy, produkty żywnościowe, pracują jako pucybuci, zbierają aluminiowe puszki i złom. Organizacja Narodów Zjednoczonych szacuje, iż w Kabulu na ulicach pracuje dzieci. Aby wspomóc swoje rodziny zatrudniają się też w fabrykach i na budowach, gdzie pracują po kilkanaście godzin dziennie. Na wsiach kilkuletnie dzieci przemierzają wielkie odległości na osiołkach aby na targu kupić mąkę i inne produkty. Dziewczynki kilka razy dziennie chodzą po wodę, którą dźwigają w ciężkich 30 litrowych kanistrach. Te prace odbywają się często kosztem szkoły. Rodziców nie stać na kształcenie wszystkich dzieci. Najczęściej do szkoły posyłają tylko chłopców. Minister edukacji Faruq Wardak, podał w styczniu 2009 do wiadomości, iż co najmniej 45% dzieci i młodzieży w wieku szkolnym, nie ma dostępu do edukacji. Dzieci afgańskie inaczej rozumieją słowa marzenie. Nigdy nie mówią, że coś chciałyby mieć. Kiedy pyta się je o marzenia, zawsze mówią, kim chciałyby być w przyszłości pilotem, lekarzem, nauczycielem. Mużgan, III klasa szkoły podstawowej, Kabul: Po lekcjach sprzedaję gumy do żucia i czasopisma na ulicy, póki się nie zrobi ciemno. Podczas wakacji pracuję przez cały dzień. Kiedy dorosnę będę nauczycielką albo lekarką. Kobiety

16 Nowa konstytucja Afganistanu z 2004 r. gwarantuje kobietom i mężczyznom równe prawa. Jednak życie codzienne znacznie różni się od zapisów prawnych. Relacje pomiędzy kobietami i mężczyznami, rola kobiet w rodzinie i społeczności zależy od regionu, a przede wszystkim od przywiązania danej rodziny do tradycji. Życie Afganek jest ściśle podzielone na strefę publiczną i prywatną. Kobieta króluje za zamkniętymi drzwiami, czyli w sferze prywatnej. W domu może czuć się swobodnie, nie nosić burki ani chust. Tylko tam ma pewną władzę, zwłaszcza nad córkami i synowymi. Relacje w rodzinie pozostają jednak patriarchalne, to mężczyzna jest głową domu i podejmuje najważniejsze decyzje. Na wsiach gros kobiet łączy pracę na roli z obowiązkami domowymi i opieką nad dziećmi. Rodziny są na ogół wielodzietne. Posiadanie dużej liczby dzieci jest powszechnie pożądane i decyduje o szacunku, jakim darzona jest dana rodzina. Sytuacja polityczna i społeczna kobiet teoretycznie uległa poprawie po obaleniu rządów talibów. Mogą one pracować i kształcić się. Dość dużo kobiet zajmuje wysokie stanowiska w urzędach i ministerstwach. W parlamencie jest ok. 90 kobiet na 341 parlamentarzystów. Co jest pozornym sukcesem, gdyż w samej Izbie Wyższej Zgromadzenia Narodowego, liczącej 102 członków, zgodnie z konstytucją połowę powinny stanowić kobiety. Spośród 34 prowincji Afganistanu tylko jedna Bamjan rządzona jest przez kobietę. Bardzo ciężka praca, trudne warunki życia, jak również klimat powodują, że kobiety już około trzydziestki wyglądają staro. Są spracowane, zniszczone życiem i często schorowane. Dostęp do opieki zdrowotnej jest ograniczony, szczególnie na terenach oddalonych od dużych miast. Mało jest klinik i przychodni, w których pracują kobiety, brakuje odpowiednio wykształconych położnych i akuszerek. Możliwość leczenia i edukacji dodatkowo komplikuje tradycja - kobieta może być leczona i uczona tylko przez inną kobietę. Nawet w dużych miastach, takich jak Kabul wciąż można spotkać kobiety ubrane w burki. Oficjalnie nie jest to już obowiązujący strój, jednak bardzo często wymagany przez tradycję i rodzinę. Stałym elementem krajobrazu Kabulu są żebraczki. Najczęściej są to wdowy, które straciły mężów w wojnach. W muzułmańskiej rodzinie, mężczyzna powinien opiekować się kobietą i dbać o jej bezpieczeństwo materialne. Kobiety skazane na siebie wychodzą na ulice i próbują zdobyć pieniądze i jedzenie. Nachalne żebranie zostało uznane za proceder przynoszący hańbę narodowi afgańskiemu, dlatego w listopadzie 2008 prezydent Afganistanu wydał zakaz żebrania na terenie Kabulu. Jednak i w tym przypadku zapis likwiduje problem tylko na papierze. Co 30 minut podczas porodu umiera jedna Afganka. 80 % Afganek nie umie czytać i pisać. Afganka żyje przeciętnie 44 lata. Moda Tradycyjnym strojem męskim w Afganistanie jest szalwar kamiz, czyli luźna, długa koszula do kolan i luźne spodnie wiązane w pasie sznurkiem. Na kamiz często zakłada się kamizelkę albo patu wełniany pled w kolorze brązowym, szarym albo białym - który świetnie chroni przed zimnem. Na głowie mężczyźni noszą turbany czyli longi lub pakole. Często nazywa się masudkami od nazwiska słynnego komendanta mudżahedinów Ahmada Shaha Masuda. Ze względu na wszechobecny kurz wielu chłopców owija swoje twarze chustami podobnymi do arafatek chustami. Nie wszyscy hołdują tradycyjnej modzie. W Kabulu młodzi mężczyźni ubierają się po europejsku, w dżinsy i bawełniane bluzy. Nikt nie nosi krótkich spodenek. Kobiety ubierają się w luźne stroje, zakrywające ręce i nogi, na głowy zakładają chusty, zwane czadorami. Tradycyjnym strojem noszonym przez kobiety od XIX wieku jest burka, strój zakrywający całe ciało łącznie z głową i oczami. Współcześnie wiele kobiet zakłada burkę na europejskie ubrania. W miejscu oczu tkanina ma siateczkę, przez którą kobieta widzi drogę. Burki najczęściej są niebieskie, ale bywają też czerwone, żółte, zielone, czarne lub białe. Hiżdzab czyli czarny strój okrywający całe ciało razem z głową, odsłaniający oczy noszony jest przez Afgańczyków powracających z imigracji w Iranie. Kobiety Kuczi (koczownicy) nie noszą burek. Ubierają się bardzo kolorowo i noszą wiele metalowych ozdób, które wykonują samodzielnie. Noszą szarawary i tuniki. Podczas świąt religijnych i wesel wszyscy starają się wyglądać pięknie, modnie i bogato. Im więcej błyskotek, biżuterii tym lepiej. Obecnie prym wiedzie moda z Pakistanu i Indii, charakteryzującą się przesadną wzorzystością, mocnymi kolorami, złoceniami i ozdobami.

17 3. SCENY Z FILMU: Dziewczynka nosząca wodę. Chłopiec żebrak. Kobiety wypiekające podpłomyki. Mężczyzna i jego rodzina. Sposób ubierania młodzieży w szkole MATERIAŁY DLA GRUPY 2 TEMAT: CODZIENNOŚĆ miasto wieś szkoła 1. ZDJĘCIA: wieś dziewczynki w szkole widok na Kabul

18 2. FRAGMENTY KSIĄŻKI. Miasto Największe miasta Afganistanu to Kabul (stolica kraju), Herat (stolica prowincji Herat), Mazar-e Szarif (stolica prowincji Balkh), Dżelalabad (stolica prowincji Nanghar), Kandahar (stolica prowincji Kandahar), Ghazni (stolica prowincji Ghazni). Pozostała część kraju to wsie lub małe miasta. Kabul jest największym miastem, szacuje się, że 10% ludności Afganistanu mieszka w stolicy, która stale się powiększa i rozbudowuje wraz z napływem Afgańczyków powracających z uchodźctwa. Życie w stolicy zaczyna się bardzo wczesnym rankiem, dzieci idą do szkół, mężczyźni do pracy, głównie do sklepików ulicznych. Pracę przerywa nawoływanie muezina z meczetu do modlitwy. W porze obiadowej wielu Afgańczyków korzysta z małych restauracyjek, gdzie podają dużo taniego jedzenia (kabouli ryż z warzywami, kebab smażone mielone mięso z przyprawami lub w kawałkach z grilla itp.). Podczas, gdy mężczyźni pracują, kobiety robią zakupy albo zajmują się domem. Wieczorem przy rodzinnym posiłku Afgańczycy oglądają telewizję (w mieście prąd jest generowany przez generatory, choć ostatnio jest dostępny prawie cały czas). Mieszkańcy Kabulu lubią wybrać się do zoo, do ogrodów Babura, puszczają latawce, odwiedzają rodziny lub jadą za miasto na piknik. Ulubionym miejscem wypoczynku jest sztuczny zalew na obrzeżach miasta niedaleko Pagmanu, gdzie znajduje się też pole golfowe. W mieście żyje się łatwiej jest dostępna opieka medyczna, są szkoły, miejsca rozrywki, jak np.: parki, kina, łaźnie publiczne, siłownie (głównie dla mężczyzn), ale życie jest droższe niż na wsi. Centrum miasta jest nowoczesne jak grzyby po deszczu rosną supermarkety, banki, hotele. Jest sklep Pierre Cardin i miejscowa wersja KFC (Kabul Fred Chicken). Prawie nie widać śladów zniszczeń wojennych. Wszechobecne są korki, handel uliczny i policjanci. W porze największego natężenia ruchu, przejazd trwa wieczność. Utrudnienie w poruszaniu się po mieście stanowi częste zamykanie ulic, głównie po demonstracyjnych aktach samobójczych, dokonywanych przy/w budynkach ministerstw,ambasad i willach organizacji międzynarodowych. Muezin w islamie mężczyzna 5 razy dziennie wzywający do modlitwy z minaretu wieży przy meczecie. Wieś Większość mieszkańców Afganistanu żyje na wsiach, tylko 2% powierzchni kraju to tereny zurbanizowane (współczynnik urbanizacji to 24%). Afgańska wioska liczy przeciętnie około rodzin i składa się z kilku kiszlaków (skupisko kilku domów zajmowanych najczęściej przez jedną wielką rodzinę). Każda wioska ma przedstawiciela, odpowiednika polskiego sołtysa i kilkunastu członków tzw. szury rady wiejskiej, która decyduje o wszystkich sprawach dotyczących wioski. W domach nie ma centralnego ogrzewania, kanalizacji ani instalacji elektrycznej. Kobiety czerpią wodę z pobliskiej rzeki, strumienia, albo studni, wybudowanych przez NGOS czy rząd. W wielu wioskach wykorzystuje się prąd rzeki do budowy mikro elektrowni wodnych, które dają zazwyczaj światło na 2-3 żarówki w każdym domu. Tam gdzie nie ma takich urządzeń, używa się lampek olejowych zwanych alkan albo lamp gazowych. Domy są budowane z gliny zmieszanej ze słomą i kamieniami. Są ciepłe zimą i chłodne latem. Zimą ludzie rozpalają paleniska w kuchni suszonymi krowimi odchodami.do ogrzewania pomieszczeń służy fantastyczny wynalazek sandali stolik nakryty kocami i kołdrami, pod spód którego wkłada się węgiel drzewny. Sandali trzyma ciepło całą noc. Może pod nim spać cała rodzina. Kobiety gotują jedzenie w piecach zwanych tandorami. Większość wiosek położona jest w dolinach, na zboczach wzgórz. Każdy skrawek ziemi jest wykorzystywany do uprawy. Dzieci pilnują stad kóz i owiec, albo chodzą po wodę. Ciężko pracują

19 pomagając rodzicom w gospodarstwie. Afgańczycy są niezwykle gościnnym narodem, zawsze zaproszą przybysza do domu na herbatę i coś słodkiego. Szkoła Z roku na rok coraz więcej małych Afgańczyków uczęszcza do szkoły. W ostatnich latach liczba uczniów wzrosła z 900 tysięcy do ok. 5,4 miliona. Nadal jednak ponad połowa dzieci ma ograniczony dostęp do edukacji. Kształci się też więcej chłopców niż dziewczynek, stanowią one ok. 35% uczących się. Powszechnie uważa się też, że nauka nie jest im potrzebna. Na południu kraju dochodzi nawet do ataków na idące do szkoły uczennice. Do szkoły uczęszcza zaledwie 36% dzieci wiejskich, 53% dzieci z miast. Poważną przeszkodą w zdobywaniu wiedzy jest prawie doszczętnie zniszczona w czasie wojen infrastruktura. Od kilku lat społeczność międzynarodowa rekonstruuje system szkolnictwa, kształci nauczycieli i buduje szkoły. Potrzeby są wciąż bardzo duże. Latem dzieci często uczą się pod drzewami, w namiotach lub prywatnych mieszkaniach. W szkołach brakuje wody, nie ma toalet, nie ma kredy, krzeseł, ławek oraz pomocy szkolnych. Rodziców nie stać na zakup podręczników, mimo iż to koszt zaledwie kilku dolarów. W szkole podstawowej chłopcy i dziewczynki uczą się razem, w gimnazjum zostają rozdzieleni. Dziewczynki uczone są przez nauczycielki, a chłopcy przez nauczycieli. Szkolny strój żeński to biała chusta na głowę i czarny mundurek zakrywający całe ciało. W wielu miejscowościach brak jest szkół i dzieci muszą chodzić na piechotę nawet 10 km w jedna stronę. Oprócz takich przedmiotów, jak matematyka, język dari i paszto, biologia, geografia, dzieci mają kilka przedmiotów związanych z wychowaniem religijnym m.in. czytanie i recytacja Koranu. Nie ma wakacji, są tylko długie zimowe ferie trwające od listopada do marca. Jest to spowodowane złymi warunkami atmosferycznymi droga do szkoły jest często zasypana i nieprzejezdna. Wypowiedź matki czwórki dzieci z rejonu Chahar Asyab wszystkie jej dzieci chodzą do szkoły: Byłam pierwszą osobą, która wysłała córki do szkoły utworzonej przy meczecie. Część ludzi w wiosce poszła moim śladem. Jestem więc pewna, że gdyby stworzono u nas szkołę państwową, to rodzice posłaliby dzieci na zajęcia. Jeśli się nie uczysz jesteś jak niewidomy! 3. SCENY Z FILMU: Pierwsza scena apel, czytanie Koranu. Wypowiedzi uczniów Szkoły Artystycznej. Wygląd Kabulu. Wypowiedzi uczniów porównujące miasto i wieś.

20 MATERIAŁY DLA GRUPY 3 Temat: KULTURA I SZTUKA latawce zwyczaje religia tradycyjne wyroby latawce święto ofiar buzkaszi

21 czytanie Koranu 2. FRAGMENTY KSIĄŻKI. Tradycyjne wyroby Afganistan słynie z rękodzieła i rzemiosła. Najbardziej znane są ręcznie tkane dywany, kilimy, haftowane kapy, biżuteria, szkło i ceramika. Niektóre regiony kraju specjalizują się w określonych wyrobach np. Herat słynie z wyrobu szkła, Istalif z ceramiki. Szkło wytapia się ręcznie w glinianych piecach, ceramika wyrabiana jest w niezmienionej od tysięcy lat formie, w bardzo prostej technologii. Można ją rozpoznać po charakterystycznej turkusowej barwie. Większość dywanów i kilimów afgańskich jest tkana na północy i zachodzie kraju przez Beludżów i Turkmenów. Najbardziej znane są dywany szindand i adraskand z okolic Heratu, zwane tak od miejscowości, w których powstają. Tkactwem z reguły trudnią się kobiety. Afganistan słynie również z kamieni szlachetnych najbardziej znany jest lapis lazuli (lazuryt) wydobywany się w Badachszanie rejonie między Tadżykistnem a Chinami. Kamień z tego rejonu uważany jest za najcenniejszy na świecie. Większość biżuterii jest wykonywana właśnie z niego. Ulicę w Kabulu, na której można kupić wszystkie tradycyjne wyroby popularnie nazywa się Chicken street czyli Ulicą Kurcząt. Ceny są wysokie, ponieważ robią tu głównie zakupy zagraniczni turyści, dyplomaci i pracownicy organizacji humanitarnych. Popularnymi pamiątkami z Afganistanu są metalowe ozdoby koczowników, kobiece chusty na głowę, prochownice z rogów, metalowe naczynia, meble i drewniane szkatuły z Nuristanu Święta religijne Afganistan jest krajem muzułmańskim. Lata są liczone od hidżry, czyli ucieczki Proroka Mahometa z Mekki do Medyny w 622 r. W Afganistanie mamy więc rok słoneczny 1390, według kalendarza gregoriańskiego jest 2012 r. Muzułmańskie święta są ruchome, liczy się je zgodnie z kalendarzem księżycowym, który jest krótszy od słonecznego o 11 dni. Dniem wolnym od pracy w Afganistanie jest piątek. Muzułmanie wyznania szyickiego i sunnickiego obchodzą bardzo uroczyście święto zwane Aszura przypadające na dziesiąty dzień miesiąca muharram. Tego dnia wnuk proroka Mahometa, Hossein, zginął w bitwie pod Karbalą, która leży 100 km od Bagdadu. Karbala jest dla muzułmanów miejscem świętym, zaraz po Mekce, Medynie, Jeruzalem i Nadżafie. W szyickim odłamie islamu przygotowania do święta zaczynają się 10 dni przed Aszurą i trwają 40 albo 69 dni. Ozdabia się wtedy miasta czarno-

22 czerwono-zielonymi flagami i proporcami z religijnymi hasłami. Wznoszone są budowle na kształt bram lub łuków triumfalnych w tych kolorach. Dla szyitów jest to dzień żałoby, okazują smutek z powodu śmierci Hosseina organizują procesje, połączone z samobiczowaniem. Co prawda przywódcy duchowi zniechęcają do tego typu praktyk, jednak w Pakistanie i Iranie samobiczowanie jest powszechną praktyką. Ważnymi świętami religijnych są Święto ofiar Eid - e ghorban oraz Święto Przerwania Postu Eid e fetr. Święto Ofiar to najważniejsze święto muzułmańskie, trwa cztery dni i zbiega się z końcem hadżdżu corocznej pielgrzymki do Mekki w Arabii Saudyjskiej. Eid-e ghorban upamiętnia ofiarę Abrahama (muzułmanie nazywają go Ibrahimem) ze swojego syna Izaaka (po muzułmańsku Ismael). Na ulicy Taimani tego dnia wystawione są setki zwierząt na sprzedaż. Jak nakazuje tradycja, należy zabić owcę lub krowę, podzielić mięso na trzy części i rozdać sąsiadom, rodzinie i biednym. Jeśli ktoś nie jest w stanie sam tego dokonać, pomagają mu uliczni rzeźnicy. W czasie święta owce, krowy i kozy maluje się czerwonym sprayem, różową farbą, lub przywiązuje się im kolorowe szmatki. Wszystko to w celu łatwiejszej identyfikacji, gdyby zbyt daleko odeszły i zagubiły w konkurencyjnym stadzie. Niektóre owce kosztują nawet około 12 tysięcy afgani (około 700 zł). Eid-e fetr obchodzi się na zakończenie miesiąca ramadan, w którym muzułmanie poszczą od wschodu do zachodu słońca. Ramadan to dziewiąty miesiąc księżycowego kalendarza muzułmańskiego, najświętszy w roku, ponieważ w tym czasie został objawiony Mahometowi pierwszy fragment Koranu. W pierwszym dniu muzułmanie modlą się w meczetach, przez kolejne dwa odwiedzają krewnych i znajomych, jedzą tradycyjne potrawy, wspierają datkami potrzebujących, obdarowują się prezentami. Sport W okresie rządów talibów uprawianie sportu było zakazane. Wraz z ich upadkiem w Afganistanie powróciły ulubione dyscypliny sportowe: puszczanie latawców, piłka nożna i krykiet. Sportem narodowym jest buzkaszi, rodzaj gry, w której zamiast piłki używa się trzydziestokilogramowego truchła cielaka lub kozy pozbawionego głowy i kopyt (moczonego w wodzie przez całą dobę, aby było sztywniejsze) a kilkudziesięciu jeźdźców na koniach kłębi się na środku placu. Ten chaos jest jednak pozorny, gra rządzi się ścisłymi regułami, zwłaszcza w karadżai, wariancie sportowym-miejskim. Zadaniem zawodników (czapandozów) z obu drużyn jest poderwanie martwego zwierza z wyznaczonego na środku boiska kręgu, przewiezienie go dookoła boiska i wrzucenie do "bramki", której rolę spełniają zaznaczone na ziemi okręgi. Celem przeciwnej drużyny jest odebranie "piłki", przewiezienie jej dookoła boiska i zrzucenie do okręgu rywali. Buzkaszi to także kilkuwiekowa tradycja, którą zapoczątkował podobno Czyngiz-chan i która odzwierciedla rozkład sił politycznych w regionie. Kto kontroluje i sponsoruje buzkaszi ma na ogół władzę i siłę polityczną. Rozgrywki organizuje się zwykle z jakiejś okazji, urodzin (kiedyś na każde urodziny króla Muhammada Zahira Szaha dopóki nie opuścił Afganistanu), zaślubin, obrzezania, ważnych świąt państwowych, na nowy rok afgański czyli 21 marca. Sezon trwa do pierwszych mrozów, na ogół do października. Nie można nie wspomnieć o współczesnych, międzynarodowych sukcesach Afgańczyków w sporcie. Dumą narodową jest dziś Rohullah Nikpai, brązowy medalista w taekwondo, pierwszy w historii sportowiec, który zdobył medal olimpijski (w 2008 w Chinach). Dzięki niemu dyscyplina ta, jak i inne sztuki walki, (zapasy, kung fu, boks, kick-boxing) cieszą się coraz większą popularnością. Kung fu i kickboxing trenują również dziewczynki, co jest sporym sukcesem i rzeczą raczej niezwykłą. W kraju targanym wojną, sport jest ważnym elementem życia, pozwala zapomnieć o trudach codzienności. Na ulicach w Kabulu można zobaczyć miłośników deskorolki, uparcie ćwiczących jazdę i skoki, wśród nich także dziewczynki. Przybywa siłowni, gdzie głównie mężczyźni rzeźbią swoje muskuły, niektórym udaje się startować w turniejach kulturystycznych odbywających się co roku. Powstają też damskie kluby fitness. Chłopcy grają w piłkę nożną na prowizorycznych boiskach w prawie każdej wiosce i każdym miejskim parku. Dziewczynki zaś marzą o dostaniu się do Narodowej Kobiecej Drużyny Piłki Nożnej, która powstała w 2007 r. Latawce Puszczanie latawców jest jednym z ulubionych sposobów spędzania wolnego czasu zarówno wśród dorosłych, jak i dzieci. Dlatego też latawce stanowią nieodłączny element afgańskiego krajobrazu,

23 przez okrągły rok setki tych papierowych ptaków unosi się na niebie. W okresie rządów talibów latawce skazane były na niebyt. Pierwszego dnia po ich upadku pojawiły się znowu. Latawiec obnaża bezlitośnie status posiadającego, te wykonane z foliowych woreczków należą do ubogich właścicieli, te większe, kolorowe z bibuły do zamożniejszych. To zaledwie kilka dolarów, ale nie wszyscy mogą sobie na taki wydatek pozwolić. Zwłaszcza że bardzo szybko traci się latawce w pojedynkach. Zainteresowanie latawcami jest tak duże, że istnieją specjalne warsztaty i sklepy z akcesoriami, gdzie kupuje się żyłki, kołowrotki, a także latawce w kolorach islamu (zielony), z flagą afgańską, z twarzą ptaka, smoka, smutne, groźne, uśmiechnięte, jedno lub wielokolorowe. Puszczanie latawców wcale nie jest proste, jeśli się nie ma wprawy albo nie jest się małym Afgańczykiem, który wszelkie arkana tej sztuki ma w małym palcu. Etapy przygotowywania do lotu są następujące: najpierw trzeba przewinąć żyłkę na kołowrotek, potem zrobić dwie dziurki w korpusie wzdłuż drewnianego szkieletu, w odpowiedniej odległości od siebie, tak aby po przewleczeniu i związaniu żyłki znaleźć właściwy środek ciężkości, inaczej latawiec nie poszybuje zbyt wysoko albo wcale. Mali Afgańczycy robią to w kilka sekund. Raz do roku latem, odbywają się walki latawców. Zwycięża ten, kto przetnie żyłkę rywalowi. Balet to okrutny, w którym jeden z papierowych ptaków spada w korkociągu na ziemię albo odlatuje w nieznane. Wtedy chłopcy biegną co sił, aby go odnaleźć. 3. SCENY Z FILMU: Puszczanie latawców i tytuł film. Tkalnia dywanów. Rytualne zabijanie zwierząt.

24 MATERIAŁY DLA GRUPY 4. Temat: PRZEŻYCIA WOJENNE. wolność mediów historia i teraźniejszość historie i opowieści bohaterów filmu Latawce 1. ZDJĘCIA:

25 2. FRAGMENTY KSIĄŻKI. Nowy układ sił i ruch talibów Odejście wojsk radzieckich oraz zaabsorbowanie świata przemianami w bloku wschodnim, m.in. w Polsce, pozostawiły po sobie pewną lukę, którą wypełniły słabe afgańskie władze komunistyczne. Szybko nastąpiło skonsolidowanie różnych sił opozycyjnych pod przywództwem Uzbeka Abdula Raszid Dostuma i Tadżyka Ahmenda Szaha Masuda (najwybitniejszego przywódcy mudżahedinów), które obaliły poprzednie rządy. Opozycjoniści nie byli jednak w stanie stworzyć silnej władzy, a osłabiony kraj pogrążał się w anarchii. W odpowiedzi na chaos powstał polityczny ruch talibów, którego celem było zakończenie wojny domowej poprzez rozbrojenie mudżahedinów i wprowadzenie prawdziwie islamskich rządów. Pierwsi talibowie byli uczniami pakistańskich szkół koranicznych (religijnych), a nie kontynuatorami afgańskiej tradycji religijnej, której daleko było do radykalnych zasad fundamentalistów. Talibowie promowali powrót do korzeni islamu w sposób dosłowny poprzez zamykanie się na nowoczesność. W ten sposób niszczyli dorobek kultury afgańskiej, która od zawsze łączyła elementy pasztuńskie (przedislamskie) z islamem. W 1994 roku talibowie zdobyli Kandahar, dwa lata później Kabul, a do końca 1998 roku pod ich rządami znalazło się 90% zrujnowanego i osłabionego kraju. Oparli się im tylko Tadżycy zamieszkujący Dolinę Pandższir, której broniły oddziały mudżahedinów dowodzone przez Masuda. W 1997 roku talibowie ogłosili utworzenie Islamskiego Emiratu Afganistanu, w którym miał obowiązywać szariat prawo koraniczne. Radykalne reformy dotyczące ogółu życia społecznego najbardziej odczuły kobiety, którym odmówiono prawa do pobierania nauki w szkołach oraz podejmowania pracy. Po 11 września 2001 roku Alienacja polityczna Afganistanu na arenie międzynarodowej pod rządami talibów spowodowała zacieśnianie się współpracy reżimu talubskiego z grupami terrorystycznymi, jak chociażby Al-Kaida, która doprowadziła do wydarzeń z 11 września 2001 roku. Uświadomiły one, że bojkotowanie takich ruchów nie zabezpiecza innych krajów przed podobnymi katastrofami, a to, co dzieje się w odległym Afganistanie, ma wpływ na politykę światową. Rozpoczęła się interwencja USA i międzynarodowych sił koalicyjnych, która spowodowała upadek reżimu talibów, lecz nie zlikwidowała problemu, jakim są wieloletnie i wielowymiarowe zniszczenia wojenne. W 2004 roku przyjęto nową konstytucję, w myśl której Afganistan jest islamską republiką, której suwerenność zależy od narodów ją zamieszkujących. Afgańczykiem jest każdy obywatel Afganistanu, a wolność jest nienaruszalna. Obecnie trwa proces łączenia społeczeństwa afgańskiego i tworzenia zrębów państwowości, który przed laty został brutalnie przerwany. Telewizja, media, kino

26 W Afganistanie w czasie rządów talibów telewizja, gazety i radio były całkowicie zakazane. Osiem lat po ich upadku w kraju działa około 60 kanałów radiowych i stacji telewizyjnych. Najważniejsze tytuły prasowe wydawane w Kabulu to: Daily Afghanistan, Daily Annis Daily Cheragh, Eqtedaare Melli Weekly, Kabul Weekly, The Outlook Afghanistan. Pierwsza prywatna, komercyjna telewizja TOLO (w dari wschód słońca ) cieszy się ogromną popularnością. Od 2004 można oglądać programy rozrywkowe, publicystykę, muzykę, seriale, wiadomości, indyjskie filmy z Bollywood i bajki dla dzieci. Największą oglądalnością cieszy się program rozrywkowy nadawanym przez TOLO pt. Afghan Star - kopia zachodniego Idola. W 2009 roku odbyła się czwarta edycja programu. Finał trzeciej obejrzało 11 milionów widzów czyli jedna trzecia społeczeństwa. Program jest kontrowersyjny i budzi protesty Rady Ulemów Afganistanu, którzy zaapelowali do prezydenta o zdjęcie go z anteny. Wiele rodzin ogląda Razha-je in chana ( Sekrety tego domu ). Jest to pierwsza wyprodukowana w Afganistanie telenowela, którą można porównać do naszego Klanu czy M jak miłość. Rocznie w Afganistanie produkuje się koło filmów. Coraz częściej zdobywają one międzynarodowe nagrody np. Osama w reż. Siddiqa Barmaka czy Ziemia i popioły w reż. Atiqa Rahimi. W Polsce już trzy razy odbył się Przegląd Filmów Afgańskich (2007, 2008 i 2009), na którym zaprezentowano kilkadziesiąt produkcji. W Kabulu jest kilka kinoteatrów, które pokazują bardzo popularne indyjskie filmy oraz amerykańskie hity. W kinach są oddzielne sale dla kobiet i mężczyzn.. Afgańczycy oglądają masowo filmy na DVD. W sklepach można dostać najnowsze produkcje z całego świata. Hitem wszechczasów był Titanic z Leonardo Di Caprio i Kate Winslet, który w czasach talibów oglądano w ukryciu, często ryzykując życiem. 3. SCENY Z FILMU: Historia Anjamudina (film Latawce) Bawiłem się latawcem poleciał do góry i spadł chłopcy pobiegli i ja z nimi... byłem najszybszy i nagle wybuchła mina. Kumple zwiali jak zobaczyli minę, ale powiedzieli tacie, co się stało. Tato wziął mnie i zaniósł do szpitala. Leczyli mnie kilka miesięcy, ale im nie szło. Musieli obciąć nogę. Tato się załamał, ale powiedział: obcinajcie. Zawsze potem był chory. Przez dwa dni i dwie noce umierał. W końcu umarł. Lubię dalej puszczać latawce, ale teraz jak leci w górę, nie biegnę za nim. Opowieść uczennicy o pobycie jej rodziny w Iranie. Historia kobiety, która ginie od miny w czasie modlitwy. Historia chłopaka, którego brat ginie w wyniku ran odniesionych w wyniku bombardowania.