globalizacja interdyscyplinarność digitalizacja multikulturowość ekologizacja srebrnagospodarka

Transkrypt

1 globalizacja interdyscyplinarność s i e c i o w o ś ć digitalizacja multikulturowość ekologizacja P o k o l e n i e Y srebrnagospodarka 2020 CZYNNIKI I MECHANIZMY ZMIAN GOSPODARKI I RYNKU PRACY WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO DO ROKU 2020 Raport podsumowujący I etap badania pt. Stan obecny i prognoza zmian oraz kierunków rozwoju gospodarki i rynku pracy w województwie pomorskim

2

3 CZYNNIKI I MECHANIZMY ZMIAN GOSPODARKI I RYNKU PRACY WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO DO ROKU 2020 RAPORT PODSUMOWUJCY I ETAP BADANIA PT. STAN OBECNY I PROGNOZA ZMIAN ORAZ KIERUNKÓW ROZWOJU GOSPODARKI I RYNKU PRACY W WOJEWÓDZTWIE POMORSKIM Kierownik projektu: dr Bohdan Wyżnikiewicz Zespół autorski: Martyna Bildziukiewicz Anna Hildebrandt Marcin Nowicki Przemysław Susmarski Jan Szomburg Jr. Maciej Tarkowski Damian Trawicki RAPORT OPRACOWANO W INSTYTUCIE BADA NAD GOSPODARK RYNKOW Projekt Stan obecny i prognoza zmian oraz kierunków rozwoju gospodarki i rynku pracy w województwie pomorskim jest wspófinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego. Raporty powstae w jego ramach dystrybuowane s bezpatnie.

4 WYDAWCA URZD MARSZAKOWSKI WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Departament Europejskiego Funduszu Spoecznego Gdask ul. Augustyskiego 2 tel. (058) , fax. (058) , defs@woj-pomorskie.pl Raport w formacie PDF dostpny jest na stronie internetowej: hp:// Autor opracowania: Instytut Bada nad Gospodark Rynkow Copyright by Urzd Marszakowski Województwa Pomorskiego Gdask 2009 ISBN

5 SPIS TRECI 5 CEL I STRUKTURA PROJEKTU ETAP I IDENTYIKACJA CZYNNIKÓW I MECHANIZMÓW ZMIAN ETAP II KONSTRUKCJA SCENARIUSZY I PROJEKCJI ETAP III SFORMUOWANIE WNIOSKÓW I REKOMENDACJI PRZYJTE PODEJCIE ORAZ ZASTOSOWANE METODY BADAWCZE STRESZCZENIE RAPORTU SUMMARY JAKOCIOWY MODEL GOSPODARKI GÓWNE ELEMENTY GOSPODARKI I ICH WZAJEMNE ODDZIAYWANIA INTERAKCJE MIDZY GOSPODARK A RYNKIEM PRACY WEWNTRZNE UWARUNKOWANIA I CZYNNIKI ROZWOJU GOSPODARKI ZEWNTRZNE UWARUNKOWANIA I CZYNNIKI ROZWOJU GOSPODARKI ZJAWISKA ORAZ TENDENCJE SPOECZNE I GOSPODARCZE CORAZ WICEJ INFORMACJI I WIEDZY PDZCA DIGITALIZACJA POSTP GLOBALIZACJI SZYBKA TECHNOLOGIZACJA CORAZ BARDZIEJ SIECIOWA I PROJEKTOWA GOSPODARKA OSZCZDZANIE ENERGII I ODNAWIALNO JEJ RÓDE OTWARTY I WYMAGAJCY RYNEK PRACY NOWE SPOECZESTWO DUSZE I LEPSZE YCIE DALSZA INTEGRACJA EUROPY EURO

6

7 Cel i struktura projektu 7 1 CEL I STRUKTURA PROJEKTU Celem projektu pt. Stan obecny i prognoza zmian oraz kierunków rozwoju gospodarki i rynku pracy w województwie pomorskim jest: zidentyfikowanie obecnych i przyszych uwarunkowa, zjawisk oraz tendencji rozwoju spoeczno-gospodarczego, poczwszy od trendów o charakterze globalnym po procesy specyficzne dla Polski i naszego regionu, uzyskanie wiedzy na temat prawdopodobiestwa wystpienia, kierunku i siy tych zmian, poznanie mechanizmów wpywu zidentyfikowanych zjawisk i tendencji na funkcjonowanie najwaniejszych elementów gospodarki regionu (due oraz mae i rednie przedsibiorstwa, brane, klastry) i relacje midzy nimi, okrelenie moliwych scenariuszy wpywu zidentyfikowanych zjawisk i tendencji na struktur gospodarcz i rynek pracy w województwie pomorskim i ocena prawdopodobiestwa ich realizacji, opracowanie rekomendacji dla wadz samorzdowych i innych podmiotów w zakresie podnoszenia konkurencyjnoci gospodarki i rynku pracy w odniesieniu do zmian przewidywanych w poszczególnych scenariuszach, ze szczególnym uwzgldnieniem scenariusza najbardziej prawdopodobnego. Realizacja powyszych celów podzielona jest na trzy etapy: Identyfikacja czynników i mechanizmów zmian, Konstrukcja scenariuszy i prognoz, Sformuowanie wniosków i rekomendacji.

8 Cel i struktura projektu 8 ETAP I IDENTYFIKACJA CZYNNIKÓW I MECHANIZMÓW ZMIAN analiza zjawisk i tendencji, jakie ksztatuj obecnie i ksztatowa bd struktur gospodarki i rynku pracy jakociowy model gospodarki woj. pomorskiego (gówne elementy i powizania) analiza oddziaywania wyodrbnionych czynników w wietle modelu gospodarki, identyfikacja mechanizmów oraz potencjalnych skutków dla gospodarki i rynku pracy

9 Cel i struktura projektu 9 ETAP II KONSTRUKCJA SCENARIUSZY I PROJEKCJI selekcja zjawisk i tendencji, które potencjalnie bd miay najwikszy wpyw na zmiany struktury gospodarki i rynku pracy budowa scenariuszy i projekcji makroekonomicznych i ich wzajemna weryfikacja

10 Cel i struktura projektu 10 ETAP III SFORMUOWANIE WNIOSKÓW I REKOMENDACJI ocena instytucjonalnego otoczenia gospodarki i rynku pracy pod ktem moliwoci sprostania zidentyfikowanym wyzwaniom wskazanie elementów wymagajcych zmian oraz zaproponowanie dziaa wychodzcych naprzeciw zindentyfikowanym wyzwaniom w sposób pozwalajcy zwikszy konkurencyjno regionu

11 Cel i struktura projektu 11 Niniejszy raport jest efektem pierwszego etapu projektu. W kolejnym etapie, który zakoczy si prezentacj scenariuszy zmian strukturalnych pomorskiej gospodarki i rynku pracy, prezentowane obecnie analizy zjawisk i tendencji spoecznych i gospodarczych zostan zweryfikowane przez ekspertów-praktyków sektorowych oraz zestawione z wynikami modelowania ekonometrycznego. Przemiany struktury gospodarki i rynku pracy rozpatrywane w kategoriach podstawowych rodzajów dziaalnoci gospodarczej: rolnictwa, przemysu i usug w krajach rozwinitych gospodarczo polegaj na wyranym spadku udziau pracujcych w rolnictwie, stopniowym spadku udziau pracujcych w przemyle i wzrocie udziau pracujcych w usugach. Tempo oraz charakter tych przemian jest jednak zrónicowany w ukadzie terytorialnym. Rónice w strukturze gospodarki zauwaalne s nie tylko pomidzy poszczególnymi pastwami, ale take pomidzy regionami danego kraju w tym ujciu s one z reguy wiksze. Dzieje si tak dlatego, e regionalne uwarunkowania rozwoju s silnie zrónicowane. Przeszo gospodarcza regionu, cechy rodowiska przyrodniczego, wielko rynku zbytu, jako kapitau ludzkiego, poziom zainwestowania infrastrukturalnego rónicuj dynamik przemian strukturalnych. Pewne regiony oferuj bardziej sprzyjajce uwarunkowania dla rozwoju danych dziaalnoci gospodarczych, stwarzajc jednoczenie ograniczenia dla innych. W ten sposób globalne tendencje ulegaj modyfikacji poprzez oddziaywanie terytorialnie zrónicowanych uwarunkowa. Z tego powodu konstruowanie prawdopodobnych scenariuszy rozwoju regionu wymaga nie tylko identyfikacji najwaniejszych zjawisk i tendencji, ale take znajomoci specyfiki gospodarczej regionu. Majc wiadomo istnienia szerokiej, aczkolwiek do pewnego stopnia rozproszonej wiedzy o gospodarce regionu, dokonano jej syntezy tworzc opisowy, jakociowy model gospodarki regionu uwzgldniajcy jej najwaniejsze elementy oraz powizania.

12

13 Przyjte podejcie oraz zastosowane metody badawcze 2 PRZYJTE PODEJCIE ORAZ ZASTOSOWANE METODY BADAWCZE 13 Przedstawione w raporcie wyniki uzyskano w toku zaplanowanej procedury, stosujc waciw sekwencj metod badawczych. Wród metod ogólnych najszersze zastosowanie znalazy metody analizy (elementarnej i przyczynowej) oraz syntezy. Pozwoliy one z jednej strony zebra i usystematyzowa bogaty materia faktograficzny, dotyczcy gównych tendencji rozwoju spoeczno-gospodarczego, z drugie za stanowiy postaw dla oceny wpywu tych tendencji na gospodark i rynek pracy konkretnego regionu, jakim jest województwo pomorskie. Powszechnie wykorzystywan technik jest take opis, co wynika gównie z jakociowego charakteru informacji ródowych wykorzystywanych w pracach nad raportem. Uzupeniaj go graficzne formy prezentacji danych. Przyjta procedura badawcza skadaa si z trzech etapów identyfikacji zjawisk i tendencji; budowy jakociowego modelu gospodarki oraz oceny potencjalnego wpywu zidentyfikowanych zjawisk na struktur gospodarki i rynku pracy województwa. Nad pierwszym i drugim zagadnieniem prace prowadzone byy równolegle. Zgodnie z koncepcj terytorialnego systemu spoecznego, czynników zmian w strukturze gospodarki i rynku poszukiwa naley nie tylko w sferze gospodarki ale take szeroko rozumianej kultury, polityki oraz w relacjach czowiek-rodowisko. Identyfikacja najwaniejszych, z punktu widzenia struktury gospodarki i rynku pracy regonu, zjawisk i tendencji poprzedzona musiaa by bardzo szerok kwerend literatury. Na tym etapie podstawow metod badawcz bya analiza róde wtórnych (desk research). Wykorzystanie tej metod jest bardzo efektywne. Pozwolio uzyska szerok, a zarazem szczegóow wiedz na temat wanych z punktu widzenia gospodarki i rynku pracy tendencji obserwowanych w wiecie. Uzupeniajco wykorzystano take dane ilociowe, dokonujc analizy struktury i dynamiki wybranych procesów. Zastosowano metody opisu statystycznego, analizy dynamiki, analizy wspózalenoci, typologii i klasyfikacji. Dla potrzeb prawidowej identyfikacji zjawisk i tendencji skonstruowano take jakociowy model gospodarki województwa pomorskiego, wykorzystujc w tym celu wyniki wczeniejszych bada, w duej mierze przeprowadzonych przez zespó IBnGR. Na tym etapie wikszo prac miaa charakter syntetyczny, do pewnego stopnia wspierany wykorzystaniem danych ilociowych. Tworzc model pod uwag wzito struktur branow pracujcych, wielko i charakter klastrów oraz funkcjonowanie najwikszych przedsibiorstw.

14 Przyjte podejcie oraz zastosowane metody badawcze 14 Dziki znajomoci specyfiki gospodarki i rynku pracy województwa pomorskiego moliwa bya selekcja zgromadzonej wiedzy dotyczcej zjawisk i tendencji spoeczno-gospodarczych. Na tym etapie zastosowanie znalazy takie metody badawcze jak: burza mózgów, metoda adwokata, zasada Pareto, bonitacji punktowej. Byy one wykorzystywane w toku grupowej pracy caego zespou badawczego. Selekcja zjawisk i trendów spoeczno-gospodarczych dokonana zostaa dwuetapowo. W pierwszym etapie, na podstawie wiedzy uzyskanej w toku analizy róde wtórnych, jakociowo okrelono dynamik skatalogowanych zjawisk i tendencji. Nastpnie odrzucono procesy cechujce si niskim prawdopodobiestwem wystpienia lub nisk zmiennoci w przyjtym horyzoncie czasowym. W drugim etapie odrzucono tendencje i zjawiska, których wpyw na struktur gospodarki bdzie znikomy. Kryterium oceny siy wpywu stanowi udzia brany/klastra, na który wpyw wywiera dany proces, w strukturze pracujcych w województwie pomorskim. Ocena miaa charakter jakociowy i dokonana zostaa zespoowo. W ten sposób wypracowano zestawienie 53 zjawisk i procesów, o potencjalnie silnym wpywie na ksztat regionalnej struktury gospodarki i rynku pracy. W przewaajcej wikszoci maj one charakter horyzontalny. W mniejszym stopniu dotykaj konkretnych bran, w znacznie wikszym za kompetencji, na które popyt ulega i bdzie ulega dalszym istotnym zmianom. Przyjte podejcie oraz zastosowane metody badawcze pozwoliy odnie si do najistotniejszych na tym etapie projektu pyta: Jakie zjawiska i tendencje z zakresu relacji ekonomicznych, spoecznych, politycznych, kulturowych i ekologicznych obecnie ksztatuj struktur gospodarki i rynku pracy? Jaki jest kierunek i dynamika tych oddziaywa? Czy w badanej perspektywie nadal bd one istotne? Jakie zjawiska i tendencje z zakresu relacji ekonomicznych, spoecznych, politycznych, kulturowych i ekologicznych wystpi w badanym okresie? Jaki bdzie ich zasig czy bd to megatrendy globalne czy zjawiska o zasigu krajowym bd regionalnym? Jakie bdzie prawdopodobiestwo wystpienia tych zjawisk, kierunek i dynamika do 2020 r.? Jakie s gówne elementy gospodarki (due oraz mae i rednie przedsibiorstwa, branowe, klastry) województwa pomorskiego? Jaka jest struktura powiza midzy nimi oraz powiza z otoczeniem? Jakie relacje wi rynek pracy z gospodark regionu oraz z otoczeniem? Jaka jest rola województwa pomorskiego w gospodarce Polski, Europy Batyckiej, Unii Europejskiej, gospodarce globalnej? Z jakimi obszarami województwo jest szczególnie silnie powizane gospodarczo? Które sektory maj najsilniej egzogeniczny, a które endogeniczny charakter?

15 Przyjte podejcie oraz zastosowane metody badawcze 15 W jaki sposób zidentyfikowane zjawiska i procesy wpywaj i bd wpywa na struktur gospodarki rynku pracy województwa pomorskiego? Jaki bdzie kierunek i intensywno oddziaywania zidentyfikowanych zjawisk i procesów na funkcjonowanie poszczególnych elementów gospodarki (due oraz mae i rednie przedsibiorstwa, brane, klastry) i relacje midzy nimi, jak i na ich relacje z otoczeniem zewntrznym?

16

17 Streszczenie raportu 17 3 STRESZCZENIE RAPORTU Województwo pomorskie jest regionem o ponadprzecitnym, jak na polskie warunki, poziomie rozwoju gospodarczego. Pod wzgldem PKB na mieszkaca zajmuje pite miejsce w kraju, a pod wzgldem wysokoci stopy bezrobocia BAEL jest, z najniszym wród województw poziomem, liderem zestawienia. Specyfika struktury gospodarczej województwa pomorskiego polega na ponadprzecitnym znaczeniu usug. W strukturze pracujcych najwikszy udzia odgrywaj usugi publiczne (edukacja, ochrona zdrowia, administracja) oraz niektóre usugi rynkowe: handel; doradztwo prawne, finansowe, gospodarcze; obsuga nieruchomoci, transport oraz porednictwo finansowe. Wyranie mniejsze znaczenie w strukturze gospodarki ma przemys. W tym sektorze najistotniejsze pod wzgldem udziau w zatrudnieniu brane to: przemys spoywczy, okrtowy oraz powizany z nim przemys metalowy. Udzia rolnictwa w strukturze gospodarki jest najmniejszy. W porównaniu do innych regionów take jest niszy od przecitnego, co jest specyfik gospodarki i rynku pracy województwa. Struktura branowa nie opisuje wszystkich najwaniejszych elementów decydujcych o ksztacie regionalnej gospodarki. Oprócz bran wyodrbni mona take potencjalne klastry. Dziki koncentracji duej liczby wzajemnie powizanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek wiadczcych usugi, podmiotów dziaajcych w pokrewnych sektorach potencjalne klastry, zidentyfikowane w regionie stanowi podstaw do wzmacniania przewagi konkurencyjnej. Do najwikszych z nich zaliczaj si klastry: budowlany, turystyczny, rolno-spoywczy oraz logistyczno-transportowo-dystrybucyjny, cho istotne znaczenie w ksztatowaniu specyfiki gospodarki województwa pomorskiego odgrywaj te pozostae klastry, nawet te o stosunkowo maej liczbie pracujcych, jak np. klaster jubilerski (bursztynniczy). Obrazu struktury gospodarczej regionu dopeniaj najwiksze przedsibiorstwa, penice bardzo czsto funkcj lokomotyw rozwoju bran i klastrów. W województwie funkcjonuje ich okoo stu (z 2 tys. w Polsce). Skupione s one przede wszystkim w: budownictwie, przemyle spoywczym, przeadunku towarów, gospodarce magazynowej oraz spedycji, przemyle okrtowym, handlu hurtowym, klastrze ICT oraz klastrze chemicznym. Wymienione wyej elementy struktury gospodarczej s ze sob powizane interakcjami o rónym stopniu intensywnoci. W obrbie klastrów, oprócz powiza czysto zaopatrzeniowych, wystpuj take relacje wspópracy w zakresie rozwoju nowych technologii, stanowienia norm, szkolenia kadr. Poza strukturami klastrowymi najczstsz form relacji s powizania dostawca-odbiorca. Charakterystycznym dla województwa przykadem takich interakcji s powizania przemysu okrtowego z metalowym i metalowo-narzdziowym. Oprócz interakcji w ramach acucha wartoci dodanej wystpuj take oddziaywania horyzontalne.

18 Streszczenie raportu 18 Funkcjonowanie szkolnictwa, stan infrastruktury transportowej wpywaj na kondycj wszystkich bran. Dziki identyfikacji najwaniejszych z tych powiza moliwa jest bardziej precyzyjna ocena zmian w strukturze gospodarki i rynku pracy wywoanych przez pojawiajce si zjawiska i tendencje rozwojowe. Aby uwzgldni moliwie szeroki wachlarz zagadnie odpowiedzialnych za specyfik gospodarcz regionu, pod uwag wzito zarówno wewntrzne (jako kapitau ludzkiego, struktura oferty edukacyjnej, struktura sektora B+R, pooenie w przestrzeni spoeczno-ekonomicznej, poziom rozwoju infrastruktury gospodarczej i spoecznej, struktura inwestycji publicznych, atrakcyjno inwestycyjna) jak i zewntrzne (bezporednie inwestycje zagraniczne, handel zagraniczny) uwarunkowania i czynniki rozwoju. Model gospodarki regionu by pomocny w procesie gromadzenia, porzdkowania i selekcji informacji o zjawiskach i procesach ksztatujcych obecnie lub w przyszoci struktur regionalnej gospodarki i rynku pracy. Sporód kilkuset czynników opisywanych w literaturze i analizach renomowanych orodków/instytucji badawczych (w tym: Banku wiatowego, National Inteligence Council of the USA, Deutsche Bank Research, Oxford Analytica, Oxford University Press, Komisja Europejska, PlasticsEurope, ILO, The Gallup Organization, CEDEFOP European Centre for the Development of Vocational Training, NBCH National Business Coalition on Health, The Talent Jungle Network, US Departament of Education, EWCO - European Working Conditions Observatory, Workforce Development Network, NYATEP - The New York Association of Training and Employment Professionals, IZA - Institute for the Study of Labor, Economic Policy Institute, IMD Szwajcaria, EPI Economic Policy Institute, McKinsey&Company, Ernest&Young, agendy rzdowe RP) wyselekcjonowano 53 zjawiska i procesy, które porzdkujc, pogrupowano w 10 trendów (do zbioru tego dodano, z uwagi na potencjalne znaczenie, organizacj EURO 2012). Dla kadego z nich wstpnie zarysowano zakres potencjalnego oddziaywania na struktur gospodarki i rynku pracy. Zestawienie obejmuje nastpujce trendy: Coraz wicej informacji i wiedzy Pdzca digitalizacja Postp globalizacji Szybka technologizacja Coraz bardziej sieciowa i projektowa gospodarka Oszczdzanie energii i odnawialno jej róde Otwarty i wymagajcy rynek pracy Powstawanie nowego spoeczestwa Dusze i lepsze ycie Dalsza integracja Europy Euro 2012

19 Streszczenie raportu 19 Dynamiczny wzrost generowanych i przetwarzanych zasobów informacji i wiedzy jest trendem, który pociga za sob nasilenie wielu procesów. Samo posiadanie informacji przestaje by atutem, gdy jest ona coraz atwiej dostpna (take bezpatnie). Sukces zapewnia umiejtno selekcji, przetwarzania, syntezy i zastosowania informacji w praktyce, czyli wiedza. Jednak na tym polu take panuje silna konkurencja aby mie przewag, wiedza musi by efektywnie tworzona i wykorzystywana, co wymaga ksztatowania odpowiednich struktur i procedur (sieci, okrgi wiedzy). Jednak przede wszystkim trzeba umie nada jej odpowiedni warto (wiedza symboliczna) to klucz do sukcesu. Konsekwencj rosncych zasobów wiedzy i informacji s przeciwstawne cho wspózalene procesy z jednej strony coraz gbsza specjalizacja z drugiej za interdyscyplinarno i uniwersalno (zdolno do midzykulturowej i midzyrodowiskowej wspópracy dziki posiadaniu umiejtnoci interpersonalnych, osobowociowych, spoecznych i kulturowych), które stwarzaj warunki dla kooperacji specjalistów. Coraz bardziej dynamiczny przyrost informacji i wiedzy stwarza nie tylko oczywist konieczno permanentnego uczenia ale take oduczania starych nawyków, co czsto okazuje si trudniejsze. Zakres oddziaywania wymienionych procesów na struktur gospodarki i rynku pracy województwa bdzie szeroki. W pierwszej kolejnoci dotknie ono kadr kierownicz (w sektorze publicznym i prywatnym) oraz specjalistów praktycznie wszystkich dziedzin. Oddziaywaniu trendu w szczególnoci poddane bd usugi publiczne (szkolnictwo, ochrona zdrowia, administracja) oraz cz usug rynkowych, których istota dziaalnoci polega na generowaniu lub przetwarzaniu informacji (np. sektor badawczorozwojowy, finansowy). Kolejnym wanym trendem jest digitalizacja. Jest ona moliwa dziki powszechnej obecnoci komputerów w coraz wikszej liczbie dziedzin ycia spoeczno-gospodarczego. W zwizku z tym kompetencje komputerowe przestaj mie charakter specjalistyczny nabierajc uniwersalnego znaczenia. Wszechobecno komputerów jest bodcem dla integracji systemów, rozwoju e-dziaalnoci (e-brane i e-zawody). Towarzyszy jej zmiana postaw spoecznych. Potrzeba bycia on-line oraz rosnca interaktywno stwarzaj nowe uwarunkowania funkcjonowania gospodarki i rynku pracy. Pdzca digitalizacja niesie jednak za sob take niebezpieczestwa w postaci e-wykluczenia czy cyber-przestpczoci. Rozwój sztucznej inteligencji take zmienia struktur popytu na umiejtnoci i kompetencje. Niektóre staj si zbdne a rola innych ronie (japoski robot Aasimo potrafi ju podawa kaw do stolika przedstawiciele koncernu zapowiadaj komercjalizacj tego zastosowania w cigu dekady). Postpujca digitalizacja jest trendem, który oddziauje na struktur gospodarki i rynku pracy województwa pomorskiego w sposób bezporedni i poredni. Bezporednio wpywa ona na funkcjonowanie brany ICT najczciej stanowic silny bodziec popytowy do jej rozwoju. Jednak o wiele istotniejsze jest oddziaywanie porednie modyfikujce sposób funkcjonowania handlu, ochrony zdrowia, administracji, finansów, usug doradczych. Przede wszystkim stawia ona olbrzymie wyzwania przed sektorem edukacyjnym w zakresie skutecznego wyksztacenia kompetencji komputerowych (praktyczne zastosowanie wiedzy z tego zakresu do rozwizywania konkretnych problemów w rónych dziedzinach ycia).

20 Streszczenie raportu 20 Postpujca globalizacja jest trendem, który porednio wywiera bdzie istotny wpyw na pomorsk gospodark. Niewtpliwie dalej bdzie roso znaczenie midzynarodowych korporacji oraz wymiany gospodarczej i migracji, co sprzyja bdzie zarówno multikulturowoci jak i homogenizacji kulturowej. Omawiane procesy bd najprawdopodobniej poddane silniejszej regulacji. Powanym wyzwaniem dla gospodarki Pomorza (jak i dla innych regionów pastw rozwinitych) bdzie dalszy wzrost znaczenia Brazylii, Rosji, Indii i Chin (BRICs) 1. Postpujca globalizacja niesie ze sob take problemy w postaci globalnych zagroe (pandemie, terroryzm, konflikty polityczne, kryzysy ekologiczne) oraz dalszego wzrostu zrónicowa dochodowych. Omawiany trend oddziauje na regionaln struktur gospodarki i rynku pracy gównie horyzontalnie, cho mona take wskaza elementy gospodarki, których funkcjonowanie bdzie modyfikowane przez procesy skadajce si na analizowany trend. Niewtpliwie zalicza si do nich administracja (regulacje, minimalizowane skutków rozwarstwienia dochodowego), przetwórstwo przemysowe i usugi podatne na digitalizacj a przez to na delokalizacj (konkurencja ze strony nowych rynków). Omawiany trend jest kolejnym, który stawia trudne wyzwania przed edukacj (kompetencje interkulturowe, prawo i finanse midzynarodowe, regionalistyka). Procesy globalizacyjne natrafiaj na pewn przeciwwag polegajc na poszukiwaniu lokalnego zakorzenienia. Moe to by bodcem do rozwoju produktów bazujcych na lokalnych zasobach. Korzysta z tego moe przede wszystkim brana turystyczna, w mniejszym stopniu sektor rolno-spoywczy, czy przetwórczy (o ile wytwarza produkty nacechowane lokaln specyfik np. meble gdaskie). Istotnym czynnikiem zmian jest wizka procesów skadajca si na postpujc technologizacj. Rozwój bio-, nano- i neurotechnologii, technologizacja ycia z jednej strony i wykluczenie technologiczne z drugiej strony oraz kreatywna destrukcja i realokacja, z uwagi na sabo rozpoznane potencjalne efekty wprowadzaj duo niepewnoci, co do moliwego kierunku wpywu na struktur gospodarki i rynku pracy. Omawiany trend moe doprowadzi do zaniku pewnych bran i zawodów, stwarzajc zupenie nowe perspektywy rozwoju dla innych. Wygranymi bd te regiony, w których splot zastanych czynników bdzie sprzyjajcy dla nowej dziaalnoci lub te, które bd w wstanie reagowa elastycznie i tym sposobem wykorzystywa pojawiajce si szanse. Coraz bardzie sieciowy i projektowy charakter gospodarki jest kolejnym trendem istotnym dla ksztatowania struktury gospodarki i rynku pracy województwa pomorskiego. Elastyczna, projektowa i sieciowa wspópraca (dla okrelonego celu) midzy wyspecjalizowanymi firmami, a take midzy biznesem i nauk staje si najbardziej efektywnym modelem funkcjonowania. Wymusza ona zmian modelu organizacji pracy ronie rola wiadomego, elastycznego, odpowiedzialnego pracownika. Jednoczenie pracodawca przestaje by zarzdc i kontrolerem, a zaczyna by partnerem w projekcie. Rosnca sieciowo i projektowo rozmywa granic midzy sektorami. Dobrym przykadem tego zjawiska jest serwicyzacja przemysu i rolnictwa. W deniu do wyszej efektywnoci wykonywanie niektórych dziaalnoci, stanowicych 1 Zgodnie z raportem Global Trends 2025: Transformed World w latach czny udzia gospodarek tych czterech krajów w wiatowym PKB osignie dzisiejszy udzia gospodarek G7.

21 Streszczenie raportu 21 dotychczas integraln cz sektorów przemysu, bd te rolnictwa zostaje przejte przez wyspecjalizowane usugowe podmioty gospodarcze. W konsekwencji aktywno zaliczana do sektora przemysu czy rolnictwa staje si skadow sektora usug. Rosnca projektowo i sieciowo gospodarki wywiera bdzie silny wpyw nie tyle na branow struktur gospodarki, co na struktur rynku pracy, modyfikujc zestaw najbardziej potrzebnych kompetencji. Modyfikacja ta w najwikszym stopniu dotknie kierowników (zarówno duych jak i maych oraz rednich przedsibiorstw) oraz wszelkich specjalistów. Proces rozwoju gospodarki projektowej i sieciowej stanowi powane wyzwanie dla sektora edukacyjnego. Bdzie musia dostarcza wiedzy moduowej, dziki czemu moliwe bdzie ksztacenie bardziej zrónicowane i interdyscyplinarne. Silnego nacisku wymaga ksztacenie kompetencji komunikacyjnych i innych niezbdnych do pracy zespoowej. Powanym wyzwaniem o charakterze globalnym, którego skutki odczuwalne bd take na Pomorzu, jest konieczno oszczdzania energii i przeorientowania gospodarki na korzystanie z odnawialnych jej róde. Skutkiem tego zjawiska jest poszukiwanie alternatywnych róde energii, wynajdywanie i doskonalenie nowych technologii, wzrost wiadomoci ekologicznej oraz dziaania regulacyjne np. w postaci pakietu klimatycznego. Opisywane tendencje bd odczuwalne przez wszystkie sektory pomorskiej gospodarki. Wydaje si e najwikszy wpyw bd may regulacje zawarte w ramach pakietu klimatycznego. Sektorem dotknitym w najwikszym stopniu bdzie energetyka. Realizacja celów pakietu doprowadzi do znaczcego wzrostu cen energii, bdcego wynikiem zarówno inwestycji proekologicznych, jak i koniecznoci ponoszenia przez elektrownie wydatków na limity zanieczyszcze w systemie aukcyjnym. Przewiduje si, e np. wzrost cen prdu dla duych odbiorców przemysowych przekroczy 100 proc., co porednio wpynie na pozostae dziedziny gospodarki, szczególnie energochonne (przemys chemiczny, papierniczy, mineralny). Z drugiej strony szans regionu jest rozwój energetyki opartej na ródach odnawialnych. Wybrzee Morza Batyckiego jest obszarem uprzywilejowanym dla wykorzystania energii wiatru. Jednak rozwój alternatywnych róde energii nie bdzie w stanie zaspokoi rosncych potrzeb energetycznych regionu. Spektrum moliwych do podjcia dziaa w tym zakresie jest szerokie, obejmujc zarówno budow nowoczesnych siowni konwencjonalnych jak i jdrowych. Jednak kluczowe znaczenie dla gospodarki regionu i jego mieszkaców bdzie mia proces zmniejszania energochonnoci (rozwizania i technologie zmniejszajce zuycie energii). Bardzo due znacznie ma trend polegajcy na rosncej otwartoci rynku pracy i coraz wikszych wymaga, jakie stawia on swoim uczestnikom. Oznakami tych zmian s: rosnca mobilno (zarówno zawodowa jak i przestrzenna), wchodzenie na rynek pracy tzw. pokolenia Y (nieznajcego wiata bez Internetu, telefonów komórkowych, komunikatorów, i wraz ze wszystkimi pozytywnymi i negatywnymi konsekwencjami tego zjawiska), coraz powszechniejsza konieczno wspópracy przedstawicieli rónych pokole w ramach organizacji, rosnce znaczenie kompetencji i konieczno ich staego uaktualniania oraz coraz wiksze znaczenie kobiet na rynku pracy. Otwarty i wymagajcy rynek pracy stawia wyzwania zarówno przed pracodawcami jak i pracobiorcami. Wymienione powyej procesy odmieni

22 Streszczenie raportu 22 filozofi zarzdzania personelem. Z kolei pracobiorcy w wikszym ni dotychczas stopniu dba bd musieli o rozwój kompetencji uniwersalnych oraz rozwija zdolnoci adaptacji do czsto zmieniajcych si zada i warunków pracy. Rosnca mobilno dotyczy bdzie w wikszym stopniu pracowników o kompetencjach i umiejtnociach atwych do przeniesienia i adaptacji z jednego stanowiska pracy na drugie. Dotyczy to grona pracowników, których specjalizacja nie jest bardzo wska, a jednoczenie wyposaonych w wiedz symboliczn (kreatywn) i syntetyczn (inyniersk), jak równie w kompetencje interpersonalne oraz uniwersalne. W zwizku z tym, wyzwaniem dla gospodarki i rynku pracy województwa pomorskiego bdzie walka o talenty. Region dysponuje w tym wzgldzie silnym atutem w postaci korzystnych warunków ycia, które przycigaj klas kreatywn. Nie oferuje on jednak wystarczajcej gamy kreatywnych stanowisk pracy, co na pewnym etapie rozwoju zawodowego, sprzyja podejmowaniu decyzji o migracji. Struktura gospodarki oraz rynku pracy poddana bdzie oddziaywaniu procesów oznaczajcych rozwój nowego spoeczestwa. Dominujce znaczenie w tym zakresie ma wzrost wiadomoci obywatelskiej, konsumenckiej oraz spoecznej, a take dalszy rozwój klasy redniej. Pierwszy z wymienionych procesów oznacza wiksz partycypacj obywateli w sprawowaniu wadzy oraz zaangaowanie na rzecz lokalnego rodowiska. Drugi oznacza rosnc rol wiadomego konsumenta, który jest zaangaowany, poszukujcy i wybierajcy powica jednak danemu produktowi coraz krótsze chwile uwagi. Dziki rozwojowi technologii informacyjnych coraz czciej wchodzi w partnerskie relacje z wytwórcami dóbr i usug stajc si prosumentem 2. Rozwój klasy redniej stanowi bodziec popytowy dla bran dóbr luksusowych, turystyki zagranicznej, sprztu AGD, usug pielgnacyjnych i zdrowotnych (spa, salony piknoci, fitness kluby, siownie), kultury masowej. Wzrost wiadomoci obywatelskiej i spoecznej stanowi wyzwanie dla administracji, która musi wypracowa model funkcjonowania adekwatny do obserwowanych zmian. Aby byo to moliwe, potrzebne jest wyposaenie pracowników administracji w nowe kompetencje, przede wszystkim zarzdcze, w tym komunikacyjne. Efektem rosncej wiadomoci spoecznej jest rozwój organizacji pozarzdowych. Dziki temu, e funkcjonuj one czciowo w oparciu o wolontariat to s wanym ogniwem porednim pomidzy etapem edukacji, a pracy zawodowej sprzyjajcym wyksztaceniu kompetencji uniwersalnych. Wyduanie si ycia oraz polepszenie jego jakoci stanowi trend, szczególnie widoczny w krajach, które przeszy transformacj ustrojow. Odczuwalny jest on w Polsce, w tym w województwie pomorskim. Coraz dusze ycie to efekt m.in.: wzrostu zamonoci spoeczestwa, rozwoju medycyny oraz z zdrowszego trybu ycia. W rezultacie wzrasta popyt na usugi medyczne i okoomedyczne oraz usugi zwizane z aktywnym spdzaniem czasu wolnego (sport, rekreacja, bioregeneracj, wellness&spa). Ronie take zapotrzebowanie na zdrowe produkty (gównie ywno). Przy niekorzystnych zmianach demograficznych i w efekcie rosncych napi w funkcjonowaniu systemu zabezpiecze spoecznych i 2 Prosument - termin wprowadzony przez A.Toera oznaczajcy osob, która posiadajc szerok wiedz o dobrach i usugach zwizanych z ulubion mark, przekazuje j innym. Tym smym staje si elementem procesu produkcyjnego, mogc dziaa jako ambasador marki, bd te produktu.