Kierunki rozwoju bankowości - wolność i rynek klienta

Transkrypt

1 dr Agnieszka Łukasiewicz-Kamińska UKSW w Warszawie, WNHiS Kierunki rozwoju bankowości - wolność i rynek klienta Sektor bankowy odgrywa dużą rolę w realizacji celów makroekonomicznych każdej gospodarki. Na jego kształt mają wpływ współcześnie i będą mieć w przyszłości, zmiany zachodzące w poszczególnych krajach, jak również gospodarka światowa. Zmiany te będą związane m.in. z: globalizacją rynków finansowych - tworzeniem sieci oddziałów także poza krajem macierzystym, fuzjami, przejęciami oraz sojuszami banków i dalszym rozwojem bankowości międzynarodowej; tworzeniem grup bankowych w formie holdingów i konglomeratów finansowych w wyniku konsolidacji banków w ramach regionalnych ugrupowań; deregulacją - likwidacją ograniczeń wprowadzanych przez państwa i banki centralne dla poszczególnych segmentów rynku usług bankowych. Stwarza się w ten sposób możliwość działalności niebankowym przedsiębiorstwom i instytucjom finansowym oraz wykonywanie czynności bankowych firmom spoza sektora finansowego; modyfikacją roli banków odchodzeniem od pierwotnej działalności, wzrostem zakresu usług niezwiązanych z tradycyjną bankowością; dynamicznym rozwojem innowacji technologicznych wpływających na rozwój rozliczeń, nowe produkty, formy konkurencji; wzrostem znaczenia konkurencji; wzrostem świadomości i wymagań klientów. Przez lata sektor bankowy prowadził działalność w celu maksymalizacji zysku i spełniania oczekiwań udziałowców. Kierował się wytycznymi regulatorów i nadzorców. W swojej działalności wykorzystywał przestarzałe systemy transakcyjne. Stał na pozycji uprzywilejowanej, ponieważ bank czuł się instytucją wyjątkową, dyktował warunki współpracy, mógł 1

2 odmówić obsługi klienta, który wydawał mu się nierentowny, bądź nie udzielić kredytu. Klient, żeby skorzystać z produktów bankowych musiał spełnić wiele warunków stawianych przez bank, ale ta sytuacja się zmienia. Można postawić następujące hipotezy badawcze: globalizacja, rozwój społeczny, innowacje techniczne prowadzą do zmiany rynku usługodawcy na rynek klienta i ukierunkowanie na zaspokajanie jego potrzeb, konkurowanie o klienta i efektywność działania będzie odbywało się pomiędzy bankami, a także z instytucjami niebankowymi, Internet, innowacje techniczne wymuszają zmiany mikroekonomiczne w sektorze bankowym, zmierzch tradycyjnej bankowości i początek ery postbankowości przejawia się w odchodzeniu od pierwotnej działalności banków i wzroście zakresu usług niezwiązanych z tradycyjną bankowością, modyfikacje tradycyjnych funkcji banków przyczyniają się do rozwoju niebankowych instytucji finansowych i usług pozabankowych oraz do przejmowania części czynności bankowych przez firmy spoza sektora finansowego, innowacje techniczne i komunikacyjne przyczyniają się do powstawania nowych produktów i usług bankowych oraz do dalszego ograniczenia zakresu czynności wykonywanych przy użyciu tradycyjnej bankowości na rzecz bankowości elektronicznej. Celem pracy jest wskazanie kierunków rozwoju bankowości wobec nieuniknionych zmian spowodowanych globalizacją, rozwojem społecznym, wprowadzeniem Internetu i innych innowacji technicznych. W artykule podejmuję próbę wskazania kierunków zmian na rynku usług bankowych, zmian mikroekonomicznych na poziomie banku i makroekonomicznych w bankowości. W czerwcu 2011 roku ONZ uznała dostęp do Internetu za podstawowe prawo człowieka 1. Szacuje się, że w 2016 roku ponad połowa mieszkańców ziemi będzie dysponować smartfonami z dostępem do Internetu 2. W Polsce 67% gospodarstw domowych ma dostęp do Internetu, co daje B. King, Bank 3,0. Nowy wymiar bankowości, s. 20 2

3 możliwość korzystania z sieci 75,7%, ale 14,9% deklaruje, że w ogóle z niego nie korzysta 3. Ok. 25% Polaków posiada smartfon. W raporcie NBP Zwyczaje płatnicze Polaków 4 stwierdzono, że w Polsce 77% Polaków posiada konto osobiste. Polacy, którzy nie mają kont osobistych, deklarują, że ich nie potrzebują lub nie wiedzą, do czego mogą je potrzebować 50%, wolą trzymać pieniądze w gotówce 25% lub nie mają co oszczędzać 2 %. arty płatnicze posiada 66% Polaków i prawie wszyscy deklarują, że z nich korzystają. arty debetowe ma % posiadaczy kont osobistych, karty kredytowe 22%, a karty z funkcją płatności zbliżeniowych 1 % osób posiadających konto osobiste. Polacy w 2012 roku wykonali szacunkowo około miliardów płatności detalicznych, z czego 6650 milionów gotówką, 121 milionów kartami i 1 0 milionów przelewem. 4 % płatności gotówkowych było realizowanych w miejscach, gdzie można było płacić kartą lub przelewem. Najważniejsze przyczyny niepłacenia kartami przez posiadaczy kart płatniczych, to płatność gotówką jest wygodniejsza %, gotówka pozwala na lepsze kontrolowanie i szacowanie wydatków przez respondentów 20% oraz brak zaufania do płacenia kartą 20%. ostęp do bankowości internetowej posiada 51% dorosłych Polaków. Na podstawie przedstawionych wyników badań można stwierdzić, że Polacy muszą zostać przekonani do innowacji, banki powinny budować zaufanie i poczucie bezpieczeństwa, ale również prowadzić akcje informacyjne o nowych produktach i usługach. o małego ubankowienia przyczynia się także sytuacja ekonomiczno-społeczna małe dochody Polaków. Kierunki zmian na rynku usług bankowych Rynek klienta W miarę rozwoju społecznego następuje rozwój konsumentów klientów banków. ostęp do edukacji za pośrednictwem rozwiniętego szkolnictwa, mediów i Internetu przyczynia się do większej świadomości i posiadania większej wiedzy. lienci banków stawiają coraz większe wymagania wobec banków zarówno w zakresie dostępu do różnorodnych usług bankowych, zapewnienia bezpieczeństwa jak również dostępności, szybkości, jakości usług, transparentności, przestrzegania przepisów prawa i zasad etyki. 3 Raport Diagnoza Społeczna T. Koźliński. Zwyczaje płatnicze Polaków, NBP, Warszawa maj

4 onkurencja cenowa przestaje być najważniejszym atrybutem na rynku usług bankowych. lient, a dokładniej zaspokajanie jego potrzeb staje się najważniejsze. Będzie on oczekiwał wysokiej jakości usług dopasowanych do jego potrzeb. Zróżnicowanie portfela usług, komplementarność oferty dawać będzie przewagę produktową. Ważną jest konkurencja pozacenowa, która polega na znalezieniu zespołu cech, wyróżniających dane produkty, które uczynią je atrakcyjniejszymi od innych oraz spowodują, że klienci będą je wybierać nawet przy wyższej cenie 5. Ważne będzie także bezpieczeństwo transakcji - dobra renoma, gwarancja depozytów i ubezpieczenie transakcji będą wpływały na przewagę konkurencyjną. Zmiany technologiczne zwiększą transparentność transakcji, szybkość i jakość obsługi, nastąpi wzrost uprawnień konsumenta. Konkurencja Na rynku usług finansowych banki będą konkurowały z instytucjami niebankowymi takimi jak towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne, fundusze powiernicze czy też spółki kapitałowe oraz z podmiotami niefinansowymi domy towarowe, koncerny samochodowe oraz inne podmioty świadczące dodatkowo usługi finansowe. onkurencja ta dotyczyć będzie większości usług depozytowo-kredytowych i rozliczeniowych świadczonych przez banki. onkurencja na rynku usług bankowych to walka o pozyskanie i utrzymanie klienta jak również walka między bankami o wzrost efektywności działalności. W tym celu niezbędne będą inwestycje w informatykę oraz kapitał ludzki. Innowacje i nowoczesne technologie informatyczne będą wyznaczały kierunek i dynamikę rozwoju produktów i usług bankowych. Przewagę konkurencyjną oraz premię pierwszeństwa banki będą zdobywały szybkością wprowadzania nowinek technologicznych i projektów innowacyjnych w zakresie bankowości elektronicznej. Zmiany mikroekonomiczne na poziomie przedsiębiorstwa jakim jest bank Wizja, misja, strategia Banki muszą przedefiniować swoją wizję, misję i strategię firmy. Określić czy chcą być bankami specjalistycznymi, uniwersalnymi, czy też megabankami. Może dochodzić do integracji podmiotowej dobrowolnego łączenia instytucji bankowych, kapitałowych i ubezpieczeniowych w nowe struktury takie jak konglomeraty finansowe, holdingi, grupy kapitałowe. orzyści z takich działań to zmniejszenie kosztów, dywersyfikacja przychodów, dywersyfikacja ryzyka, zwiększenie 5 P. Niczyporuk, A. Talecka, Bankowość. Podstawowe zagadnienia. Białystok

5 zasobów informacji, korzyści skali, szybkość i jednolitość zarządzania, integracja ofert produktowej prowadząca do zwiększenia konkurencyjności produktowej i cenowej. Jak zauważa E. Ostrowska w erze globalizacji powstają wielofunkcyjne grupy kapitałowobankowe, które unowocześniają operacje finansowe i oferują swoim klientom szeroką ofertę produktów i usług finansowych np. fundusze, aby zapobiec utracie klientów oraz utracie ich kapitałów 6. Może dochodzić do konsolidacji w celu budowania jednej silnej marki i ograniczenia kosztów działalności 7. Powstanie grup kapitałowo-bankowych stworzy możliwości powstania nowych produktów. W wyniku integracji produktowej powstaną nowe produkty bankowe o charakterze mieszanym np. lokata inwestycyjna, lokata z ochroną ubezpieczeniową. Łączą one w jednym produkcie oferowanym przez bank produkt z rynku usług bankowych oraz produktu z rynku kapitałowego lub jak w drugim przypadku z rynku ubezpieczeniowego. Banki muszą zauważyć, że klient, i jego potrzeby, a nie jak dotychczas potrzeby maksymalizacji zysków udziałowców są najważniejsze. latego też należy zmienić misję banku Bank nie jest już miejscem, które odwiedzają klienci, ale czymś co robią. Twoją misją jako bankowca jest stworzenie im możliwości działania; możliwości korzystania z banku dzień w dzień, wszędzie i zawsze, wtedy, gdy muszą rozwiązać problem, jaki stawia przed nimi życie 8. W strategii banki muszą uwzględnić wprowadzenie innowacji informatycznych. Banki muszą zaakceptować dynamiczny rozwój Internetu i możliwości urządzeń cyfrowych. Ich rozwój będzie związany z usługami dedykowanymi do klientów dla których Internet, urządzenia mobilne, media społecznościowe i nowoczesne technologie są stałym elementem życia zawodowego jak i prywatnego, dlatego Sfery cyfrowej nie należy postrzegać jako dodatku do banku. zisiaj jest ona sercem codziennej działalności 9. onieczne będą zmiany organizacyjne, B. King wskazuje najbardziej istotne zmiany organizacyjne i mentalne, jakich bank musi dokonać w ciągu najbliższych kilku lat kompetencja cyfrowa, wprowadzanie elastycznych systemów informatycznych mogących działać w chmurze, 6 E. Ostrowska, Zrównoważony rozwój sektora finansowego w Polsce [w:] Spółdzielcze kasy oszczędnościowokredytowe: charakterystyka, rozwój, otoczenie, Sopot, 2007, s W 2013 r. wszystkie marki BRE Banku, MultiBanku i mbanku zostały połączone w jedną markę mbank. A. Kołodziej, Czwarty największy bank w Polsce zaczyna dziś rewolucję, ibidem, s ibidem, s

6 ograniczenie oddziałów do roli wspierającej, dialog z klientami, kontekst i drogę klienta 10. Zmiany organizacyjne będą związane również z potrzebą zarządzania mediami społecznościowymi. W tym celu należy stworzyć zespół ds. mediów społecznościowych. Zmiany dotyczyć będą również marketingu i PR. otychczasowy marketing opierał się na transakcjach, nowy marketing będzie opierał się na relacjach. Reklamy, banery zostaną zastąpione marketingiem bezpośrednim inteligentnym, taktownym marketingiem za przyzwoleniem 11. B. King radzi aj klientom możliwość konfiguracji przekazów do nich, pozwól im nie tylko wybrać to, co chcą zobaczyć, ale przez jaki kanał chcą zobaczyć. dobry zakup powoduje, że mamy poczucie, iż to nam wyświadczono przysługę 12. Ilość i wielkość oddziałów bankowych będzie ulegać zmniejszeniu w związku z dynamicznym rozwojem bankowości internetowej i płatności mobilnych. Możliwość dokonania wszystkich transakcji w sieci zmniejsza potrzebę korzystania z usług placówek bankowych i prowadzi do odmiejscowienia bankowości. o redukcji liczby i wielkości oddziałów przyczyni się również rozwój portali informacyjnych i porównywarek usług bankowych, co spowoduje przesunie funkcji doradcy do Internetu. Zmniejszanie kosztów wynikających z działalności oddziałów będzie spowodowane dążeniem do zwiększania efektywności kosztowej związanej ze spadkiem marży w wyniku dużej konkurencji. Struktura zatrudnienia będzie ewoluowała w stronę pracowników uniwersalnych, będących bankierami, znających produkty i przepisy prawa, informatykę, obserwujących rynek i konkurencję. Wzrośnie zapotrzebowanie na pracowników wprowadzających informacje do Internetu oraz nadzorujących zapisy elektroniczne. Nastąpi redukcja pracowników stricte bankowych. Pracownicy będą mogli wykonywać pracę zdalnie w nienormowanym systemie pracy. Zmiany makroekonomiczne Globalizacja, deregulacja, rosnąca konkurencja i innowacje technologiczne przyczyniają się do zmierzchu tradycyjnej bankowości i przechodzenia do ery postbankowości. Era postbankowości nie oznacza zmniejszenia roli banków, ale oznacza jej modyfikację wzrost zakresu usług niezwiązanych z tradycyjną bankowością depozytowo-kredytową. Ranga banków w warunkach globalizacji konkurencji zależy więc od kierunków, dynamiki i skali rozwoju 10 ibidem, s ibidem s ibidem s

7 działalności banków na rynkach kapitałowych, czyli od stopnia odchodzenia od swej pierwotnej tradycyjnej działalności 13. Modyfikacje, zanikanie podstawowych funkcji banków Banki jako szczególni pośrednicy finansowi Podstawowa działalność banków to pośrednictwo finansowe pomiędzy podmiotami posiadającymi wolne środki i takimi, które wolne środki poszukują. Banki pozyskują oszczędności od klientów posiadających nadwyżki wolnych środków i transferują te środki klientom potrzebującym środki pieniężne w postaci kredytów. Następuje transformacja oszczędności w inwestycje. Pełniąc funkcje pośrednika finansowego banki narażają się na ryzyko. latego też można powiedzieć, że banki to wyspecjalizowane instytucje finansowe dokonujące operacji obcymi środkami pieniężnymi i przejmujące zarazem ryzyko operacji 14. Na rynku usług finansowych działają firmy, które udzielają pożyczek z własnych środków oraz oferują różne produkty oszczędnościowe i inwestycyjne. Ta część rynku finansowego nazywana jest bankowością równoległą Shadow banking) inaczej parabankami. ziałalność tych firm nie jest koncesjonowana czy licencjonowana, nie podlega nadzorowi finansowemu, środki pieniężne przyjmowane od klientów nie są objęte jakimkolwiek systemem gwarancji, ani ubezpieczone, firmy nie mają wymogów kapitałowych, które gwarantują bezpieczeństwo. ynamiczny rozwój parabanków na świecie jest zauważany od roku 2002 r. Jego skala stała się porównywalna z tradycyjnym systemem bankowym. Wartość globalnego równoległego systemu bankowego wzrosła z 21 bln EUR w 2002 r. do około 46 bln EUR w 2010 r. Stanowi to 25-0% całego systemu finansowego i połowę aktywów bankowych. W Stanach Zjednoczonych odsetek ten jest jeszcze bardziej znaczący i szacuje się go na 5-40%. Polskie parabanki to przede wszystkim firmy pożyczkowe, chociaż najbardziej znana firma Amber Gold oferowała inwestycje w złoto. W Polsce rozwój shadow bankingu nastąpił w 2010 roku, po wprowadzeniu przez omisję Nadzoru Finansowego rekomendacji T, zaostrzającej warunki udzielania kredytów konsumenckich i hipotecznych. 13 ibidem, s L. Góral, M. Karlikowska. Przedsiębiorstwo bankowe, Warszawa 1997, s. 25 7

8 Parabanki będą dalej rozwijać się i odbierać klientów bankom. Crowdfunding Peer-to-peer Na rynku usług finansowych działają portale internetowe, które umożliwiają udzielanie i branie pożyczek od innych użytkowników serwisu. Pożyczki poziome peer-to-peer są udzielane przez podmiot posiadający nadwyżki finansowe, podmiotowi poszukującemu środki pieniężne. Strony uzgadniają ze sobą bezpośrednio warunki pożyczki. Potencjalni pożyczkobiorcy muszą przekonać pożyczkodawców o swej wiarygodności kredytowej. Niskie oprocentowanie kredytu daje satysfakcjonujące zyski 15 pożyczkodawcy oraz dostępność pożyczki dla pożyczkobiorcy. Portal zarabia na opłacie za usługę. System nie podlega nadzorowi, ani specjalnym przepisom prawa. Pozwala omijać drogie i trudne do uzyskania kredyty bankowe, działa też w krajach, gdzie system bankowy jest słabo rozwinięty. o portali, które odniosły sukces, należą m.in. Zopa, Prosper, estoński Isepankur, polski okos.pl. Amerykański serwis Prosper ma ponad 1,4 mln użytkowników i umożliwił udzielenie kredytów na sumę 67 mln dol. Serwis Zopa działający w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych i we Włoszech od 2005 roku udzielił pożyczek na sumę 150 mln funtów 16. S. avis 201 zauważa, że crowdfunding w najbliższej przyszłości odmieni naturę usług finansowych. Z powodu spontanicznego wzrostu pożyczek typu peer to peer, tradycyjna bankowość nie będzie więcej potrzebna dla uzyskania całego wachlarza usług finansowych takich jak pożyczki osobiste czy też kredyty dla małych firm lub na ryzykowne inwestycje kapitałowe 17. Dezintermediacja (odpośredniczanie) Pojęcie to oznacza osłabienie funkcji mobilizacyjnej, transformacyjnej oraz alokacyjnej wykonywanej tradycyjnie przez banki w gospodarce 18. Zjawisko dezintermediacji odegrało istotną rolę na rynku usług bankowych w USA w latach 0. XX wieku. Banki zaczęły tracić swoją role pośrednika finansowego ponieważ klienci nie muszą korzystać z ich usług, zamiast kredytów i pożyczek pokrywają swoje potrzeby w drodze emisji papierów wartościowych, zaś zamiast 15 Omija się tzw. podatek Belki 16 E. Lukas, Crowdfunding to przyszłość bankowości?, crowdfunding-przyszlosc-bankowosci, S. Davis, Co przyniesie przyszłość bankowości? O. Kowalewski, Bankowość uniwersalna. Zmiany strukturalne we współczesnych systemach bankowych, Warszawa 2003, s. 82 8

9 lokować nadwyżki środków na rachunkach bankowych, kupują papiery wartościowe 19. Takie działania mogą podejmować duzi kredytobiorcy, np. korporacje i posiadacze kapitału. lienci detaliczni mogą deponować wolne środki w funduszach emerytalnych, powierniczych, towarzystwach ubezpieczeniowych. Banki będą zmuszone do konkurowania na rynku usług finansowych zarówno z podmiotami finansowymi jak również niefinansowymi w zakresie działalności depozytowo-kredytowej. Chcąc sprostać zwiększonym oczekiwaniom klientów, banki zaczęły poszerzać ofertę usług, a w szczególności usług pośredniczących i doradczych, a więc obrót papierami wartościowymi, gwarantowanie emisji, doradztwo i zarządzanie aktywami. W tej sytuacji makroekonomiczna funkcja pośrednictwa finansowego polegająca na pozyskiwaniu funduszy pożyczkowych dla gospodarki zmienia się na funkcję gry interesów wokół struktury zadłużania się podmiotów gospodarczych 20. Nic nie wskazuje na to, żeby te praktyki w przyszłości miały być zaniechane. Kreacja podaży pieniądza Funkcja ta jest w gestii banku centralnego jak i banków komercyjnych. Emisja pieniądza odbywa się przez wprowadzanie i wycofywanie pieniądza z rynku. Banki kreują pieniądz gotówkowy i bezgotówkowy. Pieniądz gotówkowy jest emitowany przez bank centralny poprzez nadanie znakom pieniężnym wprowadzanym do obiegu charakteru prawnego środka płatniczego jak również wypłatę z banku centralnego znaków pieniężnych w postaci banknotów i bilonu. Pieniądz bezgotówkowy inaczej zwany bankowym, depozytowym, wkładowym, żyrowym jest pieniądzem wirtualnym i jest kreowany przez banki głównie w wyniku udzielonego kredytu. Podstawą działania banków są wkłady pierwotne klientów oraz wkłady pochodne powstające w momencie udzielania kredytu. Podstawą kreacji pieniądza w banku centralnym są przede wszystkim depozyty banków komercyjnych i instytucji publicznych, zaś w bankach komercyjnych depozyty gospodarstw domowych, przedsiębiorstw i innych jednostek 21. Funkcja ta będzie tracić na znaczeniu, ponieważ powstają nowe waluty np. bitcoin, rozwija się barter, pieniądz bezgotówkowy będzie wypierał pieniądz gotówkowy, tak więc oczekiwania co do kreacji pieniądza przez bank centralny będą coraz mniejsze. reacja pieniądza w wyniku udzielonego kredytu przez banki komercyjne będzie malała wobec dynamicznego rozwoju bankowości równoległej i portali pożyczkowych. 19 A. Dahmen, P. Jacobi, Bankowa obsługa przedsiębiorstw, Warszawa 2002, s J.K. Solarz, Rozwój systemów bankowych, Warszawa, 1996, s ibidem, s. 32 9

10 Funkcja rozliczeniowa Bank jako płatnik zapewnia dostęp do systemu płatniczego przedsiębiorstwom i gospodarstwom domowym. Umożliwia dokonanie płatności za dobra i usługi, a także otrzymanie wynagrodzenia za pracę. Banki pełniąc w gospodarce funkcję rozliczeniową, kształtują zasady, organizują i kontrolują rozliczenia pieniężne. Jakość tych rozliczeń wpływa na efektywność funkcjonowania całej gospodarki. W rozliczeniach pieniężnych uczestniczą wszystkie instytucje finansowe, a zwłaszcza sektor bankowy wraz z bankiem centralnym. Banki centralne są odpowiedzialne za systemy płatności, a także same wykorzystują je do realizacji podstawowych zadań a więc przy wprowadzaniu decyzji polityki pieniężnej czy obsłudze budżetu państwa i banków. Natomiast pozostałe banki uczestniczą w rozliczeniach zarówno własnych transakcji na rynku finansowym jaki i przy obsłudze swoich klientów, a więc podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych 22. Instytucje niebankowe konkurują z bankami, na polskim rynku obszar ten został zdominowany przez niezależne platformy PayPal i Przelewy24, BlueCash. Serwis Przelewy 24 tylko w 2010 r. zanotował przychody w wysokości 11,5 mln zł, a firma Blue Media działająca m.in. pod marką BlueCash - prawie pół miliarda złotych 23. Nowy typ niebankowej instytucji finansowej wprowadziła ustawa o usługach płatniczych 24. Pierwszą firmą, która otrzymała od NF zezwolenie było PayU S.A. Takich firm jest na rynku obecnie osiem, można spodziewać się, że ich liczba wzrośnie. Ustawa jest oparta na unijnej dyrektywie PSD 25, która ma na celu m.in. wzmocnienie konkurencji na rynku podstawowych usług rozliczeniowych. otychczas działalność ta była zdominowana przez banki. Odtąd będą musiały liczyć się z pozabankowymi konkurentami. Licencję krajowej instytucji płatniczej mogą otrzymać firmy posiadające odpowiedni kapitał oraz gwarantujące bezpieczne zarządzanie powierzonymi im środkami. Jeśli instytucja uzyska zgodę NF to w najszerszym dopuszczalnym zakresie działalności, zyskuje prawo świadczenia całego pakietu usług 22 ibidem 23 J. Pieńczykowska, Elastyczne parabanki wypierają z rynku banki ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych, opublikowana 23 września 2011 r. (Dz. U. Nr 199 poz. 1175). 25 Nowa regulacja wdraża postanowienia dyrektywy 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 13 listopada 2007 r. (dyrektywa PSD), która określa zasady wykonywania usług płatniczych na terenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego. 10

11 prowadzenia rachunków płatniczych, na których można przechowywać pieniądze klientów nie są depozytem i nie mogą być oprocentowane, obsługiwania zleceń płatniczych, w tym polecenia zapłaty, wydawania instrumentów płatniczych - kart, elektronicznych portmonetek i innych innowacji np. w płatnościach internetowych i mobilnych, udzielania kredytu płatniczego - krótkoterminowego kredytu do 12 miesięcy przeznaczonego na dokonywanie płatności. Środki, z których udzielane są kredyty nie mogą pochodzić z rachunków płatniczych klientów - firma pożycza własne pieniądze. W ten sposób powstaje funkcjonalność bardzo zbliżoną do bankowego ROR-u: rachunki bieżące dziś w większości nie są oprocentowane lub oprocentowane bardzo nisko. W pakiecie klient zazwyczaj otrzymuje możliwość dokonywania płatności z konta oraz kartę płatniczą, ewentualnie odnawialny limit kredytowy. To samo może uzyskać w instytucjach płatniczych - będzie można zatem posługiwać się pieniądzem bezgotówkowym bez posiadania konta bankowego. W konsekwencji zachodzą także zmiany w systemie rozliczeniowym dotychczas rachunki, służące do rozrachunku międzybankowego w prowadzonym przez NBP systemie SORBNET, mogły posiadać w banku centralnym wyłącznie banki oraz rajowa Izba Rozliczeniowa IR. Teraz będą mogły je otworzyć także wszystkie inne podmioty zarządzające systemami zewnętrznymi, w których realizuje się rozliczenia. Podmioty, które już dziś świadczą na znaczną skalę usługi finansowe będą mogły tworzyć własne systemy rozliczeń, co byłoby dla nich sposobem poprawy jakości świadczonych usług i redukcji kosztów transakcyjnych. Innowacje techniczne i komunikacyjne stosowane w bankowości Poniżej przedstawię innowacje techniczne i komunikacyjne, które już są, lub będą wykorzystywane w bankowości. Bankowość internetowa W związku z dynamicznym rozwojem Internetu banki wprowadziły do katalogu swoich usług bankowość internetową. Za pośrednictwem portalu internetowego banku można zalogować się do strony zawierającej informacje o naszych kontach w tym konkretnym banku, sprawdzić saldo i historię rachunków, dokonać operacji przelewu, założyć lokaty i in. Wprowadzenie bankowości internetowej spowodowało że zaledwie przez dziesięć lat odeszliśmy od 50-60% transakcji zawieranych przy okienku w oddziale do 95% 11

12 codziennych operacji prowadzonych obecnie przez Internet, urządzenia mobilne, infolinię i bankomaty 26. Chmura Internet i zdalne systemy komputerowe służą do przechowywania informacji i aplikacji. Aplikacje są udostępniane odbiorcom, w wyniku czego nie trzeba ich kupować i instalować na własnym urządzeniu. Użytkownik nie ponosi wtedy kosztów zakupu aplikacji jak również zmniejsza się wymagania sprzętowe, a za tym ceny urządzeń technicznych. Osobiste pliki i dane są udostępniane na dowolnym urządzeniu z dostępem do Internetu, np. komputer, tablet, telefon komórkowy. Wyróżnia się chmurę prywatną, publiczną i hybrydową. Banki coraz chętniej wykorzystują w swojej działalności chmurę prywatną. Ma ona doprowadzić do standaryzacji wewnętrznych aplikacji i systemów używanych w całej, często międzynarodowej organizacji, zwiększyć produktywność, szybkość i zdolność do podejmowania decyzji oraz mobilność. Można tu wskazać BOŚ, banki spółdzielcze w Polsce, CitiBank, BBVA, Bank of Australia CBA, eutsche Bank, Bank of America, australijski NAB. Banki nie chcą korzystać z chmury publicznej z uwagi na brak poczucia bezpieczeństwa, a także brak unormować prawnych dla usług z chmury. Również klienci banków nie chcą przenoszenia informacji o ich pieniądzach i transakcjach finansowych do chmury. Pieniądz elektroniczny Europejski Bank Centralny definiuje pieniądz elektroniczny jako środek płatniczy nie wymagający połączenia w czasie rzeczywistym z kontem bankowym klienta w trakcie dokonywania transakcji 27. Jest odpowiednikiem gotówki. Można go przechowywać w postaci wirtualnej w sieci, dokonywać płatności w serwisach internetowych. Może być przechowywany w elektronicznej portmonetce - miniportfelu mobilnym. W Polsce płatności elektronicznych można dokonywać m.in. za pośrednictwem systemu WellPay, CitiConect. Płatności mobilne 26 ibidem, s Report on electriconic money, August 1998, [w:] B. Świecka, Rewolucja technologiczna i jej znaczenie dla rozwoju elektronicznych form płatności [w:] Nowa gospodarka i stare problemy, G.W. Kołodko, Warszawa

13 Mobilne płatności to płatności dokonywane za pomocą mobilnych urządzeń 28, takich jak telefon komórkowy, laptop czy palmtop. Urządzenia te muszą umożliwiać łączność z siecią telekomunikacyjną sieć telefonii komórkowej, Internet - w celu zainicjowania i potwierdzenia płatności. Są alternatywą dla gotówki, czeków, kart płatniczych. Główne modele płatności mobilnych to płatności przy wykorzystaniu SMS-a, rozliczane z rachunkiem telefonicznym (Direct Mobile Billing, płatności wewnątrz aplikacji In-app-payments), WAP (m-commerce), P2P (peer-to-peer, zbliżeniowe i płatności pieniądzem wirtualnym, np. z komórki na komórkę mobile-to-mobile). Stosowanie takiego systemu może w przyszłości wyeliminować karty plastikowe i terminale płatnicze, a także rachunki bankowe, gdyż przedpłacony pieniądz elektroniczny będzie mógł być przypisany np. do portfela mobilnego, do karty SIM lub chipa w telefonie komórkowym. Biometria Biometria (biometrics to pomiar własności istot żywych. Termin pochodzi z języka greckiego: bios - życie oraz metron pomiar. Możliwości tej technologii wykorzystuje się do uwierzytelnianie tożsamości osoby poprzez potwierdzenie (weryfikacji tożsamości potwierdzenie posiadania przez osobę weryfikowaną takich cech, jakie zostały zapamiętane przez system w procesie rejestracji danej osoby w systemie; ustalenia identyfikacji tożsamości wskazania, który zestaw cech ze wszystkich zapamiętanych przez system odpowiada zapisanemu zestawowi cech osoby weryfikowanej. Biometrie wykorzystujące cechy fizyczne to np. biometria linii papilarnych, tęczówki, żył dłoni, żył palca, nadgarstka, biometria geometrii twarzy oraz geometrii dłoni. Biometrie behawioralne to biometria podpisu odręcznego, biometria głosu, techniki analizujące fale mózgowe (EEG). Technologia ta wdrożona w bankach wychodzi naprzeciw oczekiwaniom klientów w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa usług. Przykładem jest: uwierzytelnianie transakcji bankomatowych; autoryzacja biometryczna klientów w okienkach kas i punktach obsługi klienta banku; czytnik wbudowany do telefonu komórkowego uwierzytelniający przy pomocy biometrii płatności mobilne autoryzacja klienta i transakcji; 28 M. Krueger, The Future of M-Payments Business Options and Policy Issued 13

14 uwierzytelnianie biometryczne w terminalach POS (point of sale punkt akceptacji, punkt sprzedaży tzn. akceptacja transakcji za pomocą odczytu linii papilarnych palca przyłożonego do terminala POS, w punkcie handlowym przy płatności kartą płatniczą; usługi płatności, kiedy zapłata odbywa się po złożeniu odcisku palca i wprowadzeniu identyfikatora nie jest wymagane przedstawienie karty płatniczej oferowane są przez firmy na całym świecie, np. przez West Te as National Bank, sieci handlowe w Stanach Zjednoczonych, czy Citibank Singapore; zastosowanie czytników biometrycznych wykorzystujących jedną z technologii biometrię odcisku palca, tęczówki oka, kształtu dłoni lub biometrię naczyń krwionośnych palca czytniki mogą być zamontowane np. w skrytkach depozytowych banków; autoryzacja klienta i transakcji w bankowości internetowej z wykorzystaniem biometrii odcisku palca, naczyń krwionośnych palca lub biometrii podpisu odręcznego. Biometria może również być wykorzystana do budowania systemów bezpieczeństwa wewnątrz banków fizyczna kontrola dostępu do pomieszczeń przy pomocy biometrii tęczówki oka, biometria w uwierzytelnianiu operacji w systemach IT. Osobisty numer indentyfikacyjny umieszczony na ciele Mikroprocesory, biometria, laser stwarza możliwość nadania każdemu człowiekowi już przy urodzeniu numeru identyfikacyjnego umieszczonego na ciele, zapisanego przy użyciu lasera, niewidocznego dla oka, lub wszczepionego mikroprocesora. Portale internetowe social media Media społecznościowe - w szczególności Facebook, Twitter, blogi - stały się powszechnym, uczestniczącym w życiu wielu ludzi, również klientów banków miejscem wyrażania swoich opinii, opisywania doświadczeń. lienci krytykują banki, uważają, że są one tylko nastawione na maksymalizację zysku, nie troszczą się o swoich klientów, a wręcz straciły kontakt z rzeczywistością. O sile takich wypowiedzi na portalach internetowych świadczy akcja przeprowadzona w 2011 roku przez risten Christian, właścicielkę galerii sztuki w Los Angeles. W wyniku protestu przeciwko wariackim prowizjom i słabej obsłudze klienta w Bank of America rozpoczęła na Facebooku akcję Bank Transfer ay 29 nawołującą do przenoszenia 5 listopada 2011 roku pieniędzy z banków do unii kredytowych i banków spółdzielczych. Tego dnia osób zamknęło rachunki w bankach i przeniosło do unii kredytowych ok. 4,5 miliarda dolarów. 29 ibidem, s

15 Banki takie jak np. OCBC, First ata, BS korzystają z mediów społecznościowych, podejmują za ich pośrednictwem dialog, aby czerpać informacje o potrzebach i oczekiwaniach ich klientów. orzystając z crowdsourcingu prowadzą badania rynku. Za pośrednictwem mediów społecznościowych banki mogą łagodzić negatywne nastawienie klientów i podejmować działania PR. Porównywarki internetowe Na internetowym rynku usług finansowych można skorzystać z porównywarek ofert banków i instytucji finansowych. lient nie musi chodzić do oddziału, ani korzystać z doradców, aby uzyskać podstawowe, poszukiwane informacje. Systemy behawioralne Są to rozwinięte systemy analizy potrzeb klientów oparte na geomarketingu, etc. Banki będą przygotowywać oferty dedykowane do konkretnych klientów na podstawie analizy ich potrzeb. Na podstawie badań przeprowadzonych przy zastosowaniu geomarketingu można pozyskać analizy, określające optymalne ulokowanie nowej placówki bankowej; bardzo dokładne określenie grupy docelowej kampanii marketingowych, co jednoznacznie się przełoży na dużo niższe koszty dotarcia do tej grupy; przeprowadzenie analizy poszczególnych placówek pod kątem wielkości udziału w dostępnym rynku i w związku z tym określenie skuteczności działań każdej placówki; dokładne przeanalizowanie otoczenia biznesowego każdej placówki banku oraz podjęcie dalszych kroków dotyczące rozwoju konkretnych placówek; sposób dotarcia do nowych na rynku klientów pojawiających się w obszarze poszczególnych placówek i poprzez to zwiększać swój udział w rynku; podejmowanie decyzji o lokalizacji reklam zewnętrznych wybór odpowiednich nośników z pośród firm reklamy outdoorowej, indywidualny przekaz reklamowy w powiązaniu z lokalizacją placówki 30. Można przypuszczać, że w najbliższej przyszłości banki, sklepy będą korzystać ze zintegrowanych systemów, które znajdą się w chmurze oraz zintegrują się z funkcjami smartfonów. W momencie użycia telefonu do płatności, karty, chipa bank będzie widział transakcję, będzie mógł zbierać informacje o upodobaniach i potrzebach klienta. Wiedza o kliencie na podstawie analizy behawioralnej stwarza możliwość szybkiego przygotowania i wysłania spersonalizowanej oferty. B. 30 Geomarketing w banku,

16 ing uważa, że przyszłość marketingu to budowanie historii wokół drogi klientów i przyglądania się szansom na ulokowanie bankowości w kontekście. Nie ograniczaj się do myślenia o komunikatach, które zachęcają klienta, by zwrócił się o coś; zacznij od zrozumienia dlaczego się o to zwraca, gdzie jest, gdy czegoś potrzebuje, i jak możesz do niego dotrzeć z ofertą tam i wtedy, gdy oczekuje rozwiązania 31. Zakończenie Można postawić tezę, że bankowość na świecie za 20 0 lat będzie zdecydowanie odmienna, od tej, która jest teraz. Radykalne zmiany będą związane z nowymi technologiami, innowacjami, rozwojem rynku, globalizacją. Przyszłość bankowości będzie kreowana w mniejszym stopniu przez politykę państwa, decyzje organów nadzorczych, decyzje polityczne, a w większym przez innowacje i potrzeby klienta. Deregulacja, modyfikacje tradycyjnych funkcji banków przyczyniają się do rozwoju niebankowych instytucji finansowych i usług pozabankowych oraz do przejmowania części czynności bankowych przez firmy spoza sektora finansowego. Wydaje się, że wobec zachodzących zmian definicja bankowości jako nauki o przedsiębiorstwie bankowym powinna ulec zmianie na przykład na naukę o czynnościach (operacjach?) bankowych, sposobach i zasadach ich wykonywania przez przedsiębiorstwa, instytucje i organizacje oraz o systemie bankowym i jego otoczeniu. Bibliografia A. Dahmen, P. Jacobi, Bankowa obsługa przedsiębiorstw, Warszawa 2002, s S. Davis, Co przyniesie przyszłość bankowości? L. Dziawgo, Era postbankowości [w ] Wybrane zagadnienia teorii oraz praktyki finansów, SGH, Warszawa 2005 Geomarketing w banku, L. Góral, M. arlikowska. Przedsiębiorstwo bankowe, Warszawa 1997, s. 25. B. King, Bank 3.0, Nowy wymiar bankowości, Warszawa 2013, s ibidem, s

17 A. ołodziej, Czwarty największy bank w Polsce zaczyna dziś rewolucję, O. Kowalewski, Bankowość uniwersalna. Zmiany strukturalne we współczesnych systemach bankowych, Warszawa 2003, s. 82. T. oźliński. Zwyczaje płatnicze Polaków, NBP, Warszawa maj M. rueger, The Future of M-Payments Business Options and Policy Issued E. Lukas, Crowdfunding to przyszłość bankowości?, P. Niczyporuk, A. Talecka, Bankowość. Podstawowe zagadnienia. Białystok E. Ostrowska, Banki na rynkach kapitałowych, PWE, Warszawa E. Ostrowska, Zrównoważony rozwój sektora finansowego w Polsce [w ] Spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe charakterystyka, rozwój, otoczenie, Sopot, 2007, s. 16. J.K. Solarz, Rozwój systemów bankowych, Warszawa, 1996, s. 40. Raport iagnoza Społeczna 201. Report on electriconic money, August 199, [w ] B. Świecka, Rewolucja technologiczna i jej znaczenie dla rozwoju elektronicznych form płatności [w ] Nowa gospodarka i stare problemy, G.W. ołodko, Warszawa Streszczenie Kierunki rozwoju bankowości - wolność i rynek klienta Na kształt sektora bankowego współcześnie mają wpływ i będą mieć w przyszłości, zmiany spowodowane globalizacją, rozwojem społecznym, wprowadzeniem Internetu i innych innowacji technicznych. W artykule podejmuję próbę wskazania kierunków zmian na rynku usług bankowych, zmian mikroekonomicznych na poziomie banku i makroekonomicznych w bankowości. Rozwój społeczny, dostęp do edukacji, mediów i Internetu przyczynia się do większej świadomości i posiadania większej wiedzy przez klientów banków. Rosną wymagania 17

18 klientów, rynek usługodawcy staje się rynkiem klienta, na którym nie konkurencja cenowa, a zaspakajanie potrzeb klienta staje się najważniejsze. Banki będą konkurowały o klienta oraz o efektywność prowadzonej działalności pomiędzy sobą, a także z instytucjami niebankowymi. Przewagę konkurencyjną będą zdobywały szybkością wprowadzania nowinek technologicznych i projektów innowacyjnych w zakresie bankowości elektronicznej. Zmiany mikroekonomiczne powinny objąć wizję, misję strategię, produkty, strukturę organizacyjną, ilość i wielkość oddziałów, strukturę zatrudnienia, marketing i PR. Globalizacja, deregulacja, rosnąca konkurencja i innowacje techniczne przyczyniają się do zmierzchu tradycyjnej bankowości i przechodzenia do ery postbankowości. Nastąpi modyfikacja, a nawet zanikanie podstawowych funkcji banków, wzrost zakresu usług pozabankowych oraz rozwój niebankowych instytucji finansowych. Innowacje techniczne i komunikacyjne będą wykorzystywane w bankowości do tworzenia nowych usług i produktów, jako narzędzie marketingu i PR. W artykule przedstawiam najważniejsze z nich bankowość internetową, chmurę, pieniadz elektroniczny, płatności mobilne, biometrię. Omawiam portale społecznościowe, porównywarki internetowe i systemy behawioralne jako narzędzia internetowe służące klientom i bankom. Summary Directions of Banking Development Freedom and Client-oriented Market Changes caused by globalization, social changes, Internet and other technical innovations have influence on form of banking sector. In the article I try to show directions of changes of the banking services market: microeconomic and and macroeconomic. Social development, access to education, media and Internet contibute to greater awarness and knowledge of clients of banks. Demands of clients are growing, the market of service provider becomes client-driven: satisfying clients' needs becomes more important, then competition based on prices (underselling). Banks compete for client through effectiveness with themselves and also with non-banks. Competitional advantage banks will be gaining through speed of introducing technological novelties and innovations in electronic banking. Microeconomic changes should include vision, mission, strategy, products, organizational structuree, quantity and size of branches, structure of employment, marketing and PR. Globalization, deregulation, growing competition and technical innovations will contribute to twilight of traditional banking and moving to post-banking era. Modification and even 18

19 disapperance basic functions of banks will take place as well as growth of non-banking services and development of non-bank financial firms (providing banking services). Technical and communication innovations will be used in banking to develop new products and services and as marketing and PR tools. In the article I present most important ones: Internet banking, cloud, electronic money, mobile payment, biometrics. I also discuss social networks, Internet price comparison services and behavioral systems as tools beeing in client's and bank's service. 19