SĄDOWA WINDYKACJA MIĘDZYNARODOWA W PAŃSTWACH UNII EUROPEJSKIEJ OGÓLNE OMÓWIENIE INSTYTUCJI

Transkrypt

1 SĄDOWA WINDYKACJA MIĘDZYNARODOWA W PAŃSTWACH UNII EUROPEJSKIEJ OGÓLNE OMÓWIENIE INSTYTUCJI Każdy przedsiębiorca prowadzący działalność za granicą (eksporter, importer, zamawiający usługi, czy wykonujący usługi) może znaleźć się sytuacji, kiedy jego zagraniczny partner nie rozliczy się lub nie wykona ciążącego na nim zobowiązania (nie dostarczy towaru, nie wykona usługi). W takiej sytuacji konieczne jest dokonanie wyboru odpowiedniego sposobu dochodzenia należności. Na tym etapie kluczowe jest posiadanie wyczerpującej wiedzy na temat instytucji prawnych jakie można wykorzystać. Dzięki temu podjęta decyzja, co do sposobu dochodzenia należności będzie w pełni racjonalna, uwzględniająca zarówno korzyści jak i koszty związane z każdym z dostępnych trybów postępowania. Decydującym aktem prawnym na tym wstępnym etapie podejmowania decyzji o właściwej drodze postępowania jest rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2012r. nr 1215/2012 w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, tzw. Bruksela I. Rozporządzenie to w sposób kompleksowy reguluje kwestię właściwości sądów w przypadku sporów o charakterze cywilnymi handlowym. Na ogół w sporach dotyczących przedsiębiorców zachodzi właściwość sądu siedziby pozwanego, jak również, alternatywnie właściwość sądu miejsce wykonania zobowiązania. W związku z tym często dochodzi do sytuacji, gdy przedsiębiorca ma możliwość dokonania wyboru, gdzie będzie prowadzone postępowanie sądowe. Na przykład w sytuacji, w której przedmiotem umowy jest sprzedaż towaru przez producenta polskiego do odbiorcy w innym kraju UE, przy czym wyprodukowany towar odebrany jest przez kupującego w magazynie producenta znajdującego się w Polsce to wówczas w przypadku nie rozliczenia się przez kupującego tytułem ceny dostarczonego towaru producent ma możliwość wystąpienia z roszczeniem przed sąd państwa UE siedziby odbiorcy, jak również przed sąd polski jako właściwy ze względu na miejsce wykonania zobowiązania. Należy mieć również na uwadze, iż przed powodem otwiera się możliwość skorzystania zarówno w klasycznych krajowych procedur sądowych, jak również procedur europejskich wprowadzonych regulacjami przyjmowanymi na szczeblu Parlamentu Europejskiego i Rady. Instytucjami europejskimi, z których może skorzystać przedsiębiorca już aktualnie jest: europejski tytuł egzekucyjny (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004r. nr 805/2004 w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych), europejski nakaz zapłaty (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006r. nr 1896/2006 ustanawiające postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty), europejskie postępowanie w sprawach drobnych roszczeń (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007r. nr 861/2007 ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń). 1

2 W dniu 17 lipca 2014 weszło w życie Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady UE nr 655/2014 z dnia 15 maja 2014 ustanawiające procedurę europejskiego nakazu zabezpieczenia na rachunku bankowym w celu ułatwienia transgranicznego dochodzenia wierzytelności w sprawach cywilnych i handlowych stosowane jednak będzie od dnia 18 stycznia 2017 r., z wyjątkiem art. 50, który stosuje się od dnia 18 lipca 2016 r. W niektórych sytuacjach polski przedsiębiorca może zatem skierować roszczenie przed sąd polski w trybie przepisów krajowych lub przed ten sam sąd w trybie przepisów europejskich w przedmiocie europejskiego nakazu zapłaty lub europejskiego postępowania w sprawach drobnych roszczeń. Może również skierować sprawę przed sąd kontrahenta korzystając z przepisów krajowych regulujący klasyczne postępowanie przed sądami tego państwa lub korzystając z wyżej wskazanych regulacji europejskich. Regulacje europejskie dają nie tylko możliwość skorzystania ze szczególnych procedur sądowych ale również przewidują możliwość ich użycia przy wykorzystaniu nowoczesnych metod komunikacji. Przykładem tego trendu jest wdrażany aktualnie w kilku państwach europejskich (Austria, Estonia, Francja, Grecja, Holandia, Niemcy, Polska, Włochy) projekt e-codex pozwalający na transgraniczne przesyłanie dokumentów w formie elektronicznej w ramach postępowania w sprawie europejskiego nakazu zapłaty. Przewagą postępowań europejskich w przypadku sporów wszczętych przed dniem 10 stycznia 2015r. był fakt, że w odróżnieniu do orzeczeń krajowych nadają się do bezpośredniego wykonania na terenie innych państw Unii Europejskiej bez konieczności stwierdzania ich wykonalności. Po dniu 10 stycznia 2015r. w wyniku wejścia w życie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2012r. nr 1215/2012 w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych w miejsce rozporządzenia 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000r. o tej samej nazwie, skutek bezpośredniej wykonalności rozszerzony został na orzeczenia sądów krajowych państw członkowskich Unii Europejskiej. W przypadku uzyskania przez przedsiębiorcę wyroku sądu polskiego na podstawie regulacji krajowych przed skierowaniem takiego orzeczenia do egzekucji za granicą, w zależności od momentu rozpoczęcia postępowania, konieczne będzie rozważenie potrzeby uzyskania zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych lub zaświadczenia potwierdzającego fakt wykonalności orzeczenia wydanego przez sąd polski (stosownie do art. 53 wyżej powołanego rozporządzenia o nr 1215/2012). Jak wynika z powyższego problematyka związana z dochodzeniem wierzytelności i domaganiem się wykonania umów handlowych w sprawach międzynarodowych jest skomplikowana, a podjęcie decyzji o wystąpieniu do sądu powinno być poprzedzone analizą obowiązujących przepisów i to nie tylko krajowy ale również europejskich. Niniejszy artykuł otwiera cykl publikacji dotyczących tematyki postępowanie międzynarodowych ze 2

3 szczególnym uwzględnieniem instytucji europejskich, jakie mogą być wykorzystywane procesie międzynarodowej windykacji wierzytelności. SĄDOWA WINDYKACJA ZAGRANICZNA PRZY WYKORZYSTANIU EUROPEJSKIEGO TYTUŁU EGZEKUCYJNEGO Rozporządzeniem WE nr 805/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych, powołany został do życia Europejski Tytuł Egzekucyjny - instytucja prawa znosząca wymóg uprzedniego przeprowadzania postępowania o uznanie lub stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądu państwa członkowskiego UE, ugody sądowej zatwierdzonej przez sąd lub zawartej przed sądem bądź dokumentu urzędowego w innym państwie członkowskim UE, w którym orzeczenie, ugoda, dokument mają podlegać wykorzystaniu. Przedmiotowe rozporządzenie weszło w życie w dniu 21 stycznia 2005 r. i znajduje zastosowanie w obrocie prawnym pomiędzy wszystkimi Państwami Członkowskimi Unii Europejskiej, za wyjątkiem Danii. Podstawowym celem wprowadzenia instrumentu prawnego w postaci Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego było uproszczenie przeprowadzenia egzekucji orzeczenia pochodzącego z jednego Państwa członkowskiego w innym Państwie członkowskim. Art. 5 Rozporządzenia 805/2004 przewiduje, że orzeczenie, któremu nadane zostało zaświadczenie Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego w Państwie Członkowskim jego wydania, jest bezpośrednio uznawalne i wykonalne w innych Państwach Członkowskich. Na mocy rozporządzenia zniesiono więc exequatur co oznacza, że procedura stwierdzenia wykonalności orzeczenia przeprowadzana w Państwie jego wykonania zastąpiona została postępowaniem w przedmiocie nadania orzeczeniu zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego, przeprowadzanym w Państwie wydania tego orzeczenia. Na skutek uzyskania przedmiotowego zaświadczenie, orzeczenie, któremu zostało ono nadane winno być, w graniach jego wykonania, w Państwie Członkowskim jego wykonania, traktowane w ten sam sposób co orzeczenia wydane w tym Państwie. Ze względu na wejście w życie w dniu 10 stycznia 2015r. Rozporządzenia Rady (WE) nr 1215/2012w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych tzw. Bruksela I bis w zmienionym brzmieniu w stosunku do dotychczas funkcjonującego Rozporządzenia o nr 44/2001, praktyczna potrzeba zastosowania Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego w odniesieniu do orzeczeń sądowych uległa ograniczeniu do rozstrzygnięć wydanych w postępowaniach zainicjowanych przed datą 10 stycznia 2015r. Orzeczenia wydane po 10 stycznia 2015r. są bowiem bezpośrednio uznawane i wykonalne w innych państwach Unii Europejskiej (za wyjątkiem orzeczeń w sprawach alimentacyjnych wykonywanych w Wielkiej Brytanii, które niezależnie od daty zainicjowania postępowania wymagają stwierdzenia ich wykonalności). Instytucja Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego znajduje zastosowanie w sprawach cywilnych oraz handlowych, bez względu na charakter Sądu lub Trybunału orzekającego. Nie ma możliwości jej wykorzystania do spraw skarbowych, celnych oraz administracyjnych, 3

4 jak również spraw dotyczących stanu cywilnego lub zdolności prawnej osób fizycznych, praw majątkowych wynikających ze stosunków małżeńskich, testamentów i dziedziczenia, upadłości, postępowania związanego z likwidacją niewypłacalnych spółek lub innych osób prawnych, ubezpieczeń społecznych i arbitrażu. Rozporządzenie nie zawiera definicji sprawy cywilnych i handlowych. Zakres wskazanych pojęć różni się w zależności od prawodawstwa danego Państwa Członkowskiego, tym samym przy ich wykładni nie należy sięgać do unormowań krajowych. Zgodnie z dominującym poglądem dla oceny czy sprawa ma charakter cywilny i handlowy jest jej ocena pod kątem przedmiotu sporu oraz charakteru stosunków między stronami. Stąd też przyjmuje się, że sprawa nie jest cywilna ani handlowa, jeżeli dotyczy sporu między organem władzy publicznej a osobą prywatną, a organ władzy publicznej działa w ramach sprawowania władzy publicznej. Rozporządzenie znajduje zastosowanie jedynie w odniesieniu do roszczeń bezspornych, które to pojęcie obejmuje wszystkie te sytuacje, w których wierzyciel, przy możliwym do zweryfikowania niekwestionowaniu przez dłużnika, uzyskał decyzję przeciwko dłużnikowi albo nadający się do wykonania dokument wymagający wyraźnej zgody dłużnika. Za bezsporne można więc uznać roszczenie jeżeli: a) dłużnik wyraźnie zgodził się co do niego poprzez uznanie lub w drodze ugody zatwierdzonej przez sąd lub zawartej przed sądem w toku postępowania, b) dłużnik nigdy nie wniósł przeciwko niemu sprzeciwu zgodnie ze stosownymi wymogami proceduralnymi wynikającymi z prawa Państwa Członkowskiego wydania, w toku postępowania sądowego, c) dłużnik nie stawił się ani nie był reprezentowany w toku postępowania sądowego, po uprzednim zakwestionowaniu roszczenia, pod warunkiem, że takie zachowanie traktuje się jako milczące uznanie roszczenia lub uznanie faktów przedstawionych przez wierzyciela na mocy prawa Państwa Członkowskiego wydania, d) dłużnik wyraźnie zgodził się co do niego w dokumencie urzędowym. Orzeczenia obejmujące tzw. roszczenia bezsporne stanowią na ogół wyroki poprzedzone uznaniem przez pozwanego roszczenia w sposób bezpośredni lub dorozumiany, wyroki zaoczne, ale również ugody, w tym te zawarte w toku postępowania sądowego, jak i zawarte w postępowaniu pojednawczym prowadzonym przed wszczęciem postępowania w sprawie oraz zawarte w wyniku mediacji i następczo zatwierdzone przez sąd. Rozporządzenie znajduje również zastosowanie do dokumentów urzędowych w sprawie roszczeń bezspornych, co oznacza, że np. w wierzyciel będący w posiadaniu aktu notarialnego, w którym dłużnik poddał się egzekucji stosownie do art. 777 k.p.c., może wystąpić o nadanie wskazanemu dokumentowi omawianego zaświadczenia. Wydanie zaświadczenia europejskiego tytuł egzekucyjnego następuje przy użyciu formularza dołączonego do rozporządzenia w załączniku nr I, w języku, w którym sporządzone jest orzeczenie. Stosownie do art. 6 ust. 1 Rozporządzenia orzeczeniu w sprawie roszczenia bezspornego wydanemu w Państwie Członkowskim nadaje się zaświadczenie Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego, na wniosek wierzyciela złożony w dowolnym czasie, w sądzie wydania, jeżeli: 4

5 1. orzeczenie jest wykonalne w Państwie Członkowskim wydania (orzeczenie, które jest prawomocne, jak również orzeczenie nieprawomocne ale natychmiast wykonalne z mocy ustawy - np. wyrok zaoczny lub z mocy decyzji sądu.) 2. orzeczenie nie stoi w sprzeczności z przepisami rozporządzenia (WE) Bruksela I (nr 44/2001) oraz rozporządzenia (WE) Bruksela I bis (nr 1215/2012) dotyczącymi jurysdykcji w sprawach ubezpieczeniowych oraz jurysdykcji wyłącznej. 3. postępowanie sądowe w Państwie Członkowskim wydania dotyczące roszczenia bezspornego w rozumieniu art. 3 ust. 1lit. b lub c Rozporządzenia, spełniło wymogi w zakresie minimalnych standardów postępowania określonych w rozdziale II Rozporządzenia, tj. w toku postępowania doszło do: a) Należytego doręczenia pozwanemu pisma inicjującego postępowanie; b) Należytego poinformowania pozwanego o roszczeniu (nazwy i adresy stron, kwota roszczenia i odsetek, podstawy roszczenia); c) Należytego poinformowania pozwanego o niezbędnych krokach proceduralnych wymaganych w celu zakwestionowania roszczenia; d) Umożliwienia pozwanemu złożenia wniosku o kontrolę orzeczenia 4. orzeczenie zostało wydane w Państwie Członkowskim, w którym dłużnik ma miejsce zamieszkania w rozumieniu art. 59 rozporządzenia (WE) nr 44/2001 w sprawach, w których: a) roszczenie jest bezsporne w rozumieniu art. 3 ust. 1lit. b lub c oraz b) odnosi się ono do umowy zawartej przez osobę, konsumenta, w celu, który można uznać za wykraczający poza jego działalność gospodarczą lub zawodową oraz c) dłużnik jest konsumentem Rozporządzenie dopuszcza możliwość wydania zaświadczenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego w stosunku do części orzeczenia spełniającej wskazane powyżej wymogi. W takim wypadku mamy do czynienia z częściowym europejskim tytułem egzekucyjnym. W Polsce postępowanie w przedmiocie wydania zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego regulują przepisy art Kodeksu postępowania cywilnego stosowanie do których: sądem właściwym do wydania zaświadczenia jest Sąd, który wydał orzeczenie albo przed którym została zawarta ugoda lub który zatwierdził ugodę jeżeli wniosek o wydanie zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego dotyczy innego tytułu egzekucyjnego niż wskazany powyżej, w przedmiocie wniosku rozstrzyga sąd rejonowy, w którego okręgu tytuł został sporządzony. zaświadczenie, na wniosek wierzyciela, nadawane jest w formie postanowienia w składzie jednego sędziego. postanowienie w przedmiocie nadania zaświadczenie europejskiego tytułu egzekucyjnego doręczane jest zarówno dłużnikowi oraz wierzycielowi, z kolei postanowienie o odmowie wydania zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego doręcza się wyłącznie wierzycielowi. 5

6 na postanowienie o odmowie wydania zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego wierzycielowi przysługuje zażalenie. Sąd w uzasadnionych przypadkach może odmówić wydania zaświadczenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego. W przypadku, gdy odmowa wydania związana jest z niezachowaniem minimalnych standardów dotyczących doręczeń, może dojść do naprawienia braków, jeżeli nastąpi: 1) prawidłowe doręczenie orzeczenia, 2) umożliwienie dłużnikowi zaskarżenia orzeczenia, 3) niewniesienie środka zaskarżenia przez dłużnika. W przypadku odmowy z innych przyczyn wierzycielowi pozostaje zaskarżenie decyzji odmownej lub uzyskanie wykonalności orzeczenia w trybie przewidzianym w odpowiednim Rozporządzeniu Rady (WE) w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych tj. w Rozporządzeniu nr 44/2001 lub w Rozporządzeniu nr 1215/2012. Rozporządzenie nie pozostawia tego przeciwko komu wydane zostało orzeczenie bez możliwości obrony. Przewiduje szereg instytucji służących kontroli prawidłowości wydania zaświadczenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego, tj.: wniosek o sprostowanie (art. 10 pkt. 1 lit. a Rozporządzenia) w przypadku rozbieżności między orzeczeniem a Europejskim Tytułem Egzekucyjnym; Od wydanego zaświadczenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego nie przysługuje środek odwoławczy. Zaświadczenie zgodnie z art. 10 ust. 3 Rozporządzenia podlega jednak sprostowanie, gdy na skutek istotnego błędu istnieje rozbieżność pomiędzy orzeczeniem, a wydanym zaświadczeniem ETE. Zgodnie z prawem polskim sprostowanie orzeczenia następuje w trybie przewidzianym w art. 350 Kodeksu postępowania cywilnego, z tym zastrzeżeniem, że stosownie do postanowień Rozporządzenia postępowanie w tym przedmiocie może zostać wszczęte jedynie na wniosek. wniosek o cofnięcie (art. 10 pkt. 1 lit. b Rozporządzenia) w przypadku gdy Europejski Tytuł Egzekucyjny został w sposób oczywisty wydany niesłusznie; Do uchylenia zaświadczenia stosowane jest prawo Państwa Członkowskiego wydania orzeczenia. Stosownie do art Kodeksu postępowania cywilnego wniosek uchylenie zaświadczenia może zostać złożony przez dłużnika w terminie miesięcznym od dnia doręczenia mu postanowienia o wydaniu zaświadczenia. Wniosek taki może zostać złożony przy użyciu standardowego formularza przedstawionego w załączniku VI Rozporządzenia nr 805/2004. Jeżeli wniosek nie jest sporządzony na formularzu określonym w przepisach Rozporządzenia nr 805/2004, powinien czynić zadość warunkom pisma procesowego określonym w art. 126 Kodeksu postępowania cywilnego oraz wskazywać okoliczności uzasadniające wniosek. Przed uchyleniem zaświadczenia sąd wysłucha wierzyciela, któremu przysługuje zażalenie na postanowienie w przedmiocie uchylenia zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego. 6

7 wniosek o stwierdzenie utraty, zawieszenia lub ograniczenia wykonalności orzeczenia (art. 6 ust 2 Rozporządzenia) w przypadku wystąpienia jednej z okoliczności podlegających stwierdzeniu; Zaświadczenie Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego jest skuteczne jedynie w granicach wykonalności orzeczenia. Oznacza to, że w przypadku pozbawienia, zawieszenia lub ograniczenia wykonalności orzeczenia, któremu nadano zaświadczenie europejskiego tytułu egzekucyjnego, na wniosek złożony w Sądzie wydania orzeczenia w dowolnym czasie, przy użyciu formularza przedstawionego w załączniku IV Rozporządzenia nr 805/2004, Sąd wydaje zaświadczenie wskazujące na brak lub ograniczenie wykonalności orzeczenia. wniosek o ograniczenie, zawieszenie, uzależnienie postępowania egzekucyjnego od złożenia zabezpieczenia (art. 23 Rozporządzenia) w przypadku zaskarżenia orzeczenie, któremu nadano zaświadczenie Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego, bądź też złożenia wniosku o sprostowanie lub uchylenie zaświadczenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego. wniosek o odmowę wykonania ETE(art. 21 Rozporządzenia) - jeżeli orzeczenie, któremu nadano zaświadczenie Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego, nie da się pogodzić z wcześniejszym orzeczeniem wydanym w jakimkolwiek Państwie Członkowskim bądź w państwie trzecim, pod warunkiem że: 1) wcześniejsze orzeczenie zostało wydane w odniesieniu do tego samego przedmiotu sporu i dotyczyło tych samych stron, 2) wcześniejsze orzeczenie zostało wydane w Państwie Członkowskim wykonania lub spełnia warunki konieczne dla jego uznania w Państwie Członkowskim wykonania, 3) niemożność pogodzenia orzeczeń nie było i nie mogło być podniesione w formie zarzutu w postępowaniu sądowym w Państwie Członkowskim wydania. Postępowanie egzekucyjne prowadzone w oparciu o orzeczenie wzbogacone o zaświadczenie Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego podlega prawu Państwa, w którym jest ono wdrażane. W celu wykonania orzeczenia wierzyciel jest zobowiązany przedstawić właściwym organom egzekucyjnym tego Państwa następujące dokumenty: 1. odpis orzeczenia, który spełnia warunki niezbędne dla stwierdzenia jego autentyczności 2. odpis zaświadczenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego spełniający warunki niezbędne dla stwierdzenia jego autentyczności jak również, w razie potrzeby, transkrypcję zaświadczenia ETE lub jego tłumaczenie na język urzędowy Państwa Członkowskiego jego wykonania (lub jeżeli jest kilka języków urzędowych na język urzędowy lub jeden z języków urzędowych, w jakim zgodnie z prawem tego państwa członkowskiego prowadzi się postępowanie sądowe w miejscu, gdzie ma nastąpić 7

8 wykonanie, bądź też na jakikolwiek inny język wskazany przez Państwo Członkowskie wykonania, jako możliwy do zaakceptowania). Adwokat Andrzej Żurawski Siedziba: ul. Świebodzka 6/1, Wrocław Biuro: pl. Muzealny 8/3, Wrocław NIP: ; REGON: ; KRS: Tel./faks: (+48) wiryna: Uwaga WPHI Berlin jako wydawcy: Powyższe opracowanie ma charakter materiału informacyjnego i nie stanowi źródła prawa. Ww. treści przy całej staranności wydawcy i autora nie stanowią wiążącej opinii prawnej i są informacją, a nie doradztwem prawnym. Dla uzyskania wiążącej porady prawnej prosimy o bezpośredni kontakt z autorem opracowania z kancelarii Dawidowicz Grochowski Żurawski. 8