SILESIAN TOPAZ TOPOGRAPHIC DATABASE MANAGEMENT SYSTEM. Wstêp przes³anki do utworzenia SZBDOT

Transkrypt

1 POLSKIE ŒL SKI TOWARZYSTWO TOPAZ SYSTEM INFORMACJI ZARZ DZANIA BDOT PRZESTRZENNEJ ROCZNIKI GEOMATYKI 2011 TOM IX ZESZYT 2(46) 53 ŒL SKI TOPAZ SYSTEM ZARZ DZANIA BDOT SILESIAN TOPAZ TOPOGRAPHIC DATABASE MANAGEMENT SYSTEM Anna Majcher 1, Karina Palka 1, Piotr Pachó³ 1, Katarzyna Puzia 2 1 Wojewodzki Oœrodek Dokuentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Katowicach 2 Urz¹d Marsza³kowski Województwa Œl¹skiego S³owa kluczowe: Syste Zarz¹dzania Baz¹ Danych Obiektów Topograficznych (SZBDOT), Baza Danych Obiektów Topograficznych (BDOT) Keywords: Topographic Database Manageent Syste (TDBMS), Topographic Database (TDB) Wstêp przes³anki do utworzenia SZBDOT Proces tworzenia Bazy Danych Obiektów Topograficznych (BDOT) w województwie œl¹ski trwa od 2004 roku, w który przygotowane zosta³o zaówienie publiczne na opracowanie pe³nych czterech koponentów TBD w zakresie 18 arkuszy. Od roku 2006 trwa pozyskiwanie BDOT w wersji warstwowej. W ci¹gu kolejnych lat do pañstwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego (pzgik) przyjêto dane z obszaru ca³ego województwa œl¹skiego, dotycz¹ce nastêpuj¹cych warstw: dróg, kolei, granic adinistracyjnych, wód, terenów chronionych, budynków, adresów, kopleksów pokrycia terenu, kopleksów u ytkowania terenu, budowli i urz¹dzeñ i sieci uzbrojenia terenu. Warstwy te w g³ównej ierze powsta³y w raach zaówieñ publicznych, og³oszonych przez Województwo Œl¹skie lub GUGiK w Warszawie. Niektóre warstwy i podklasy obiektów powsta³y w raach pracy w³asnej WODGiK Katowice, równie z wykorzystanie efektów prac dyploowych studentów Politechniki Œl¹skiej. Ju w 2007 roku przy przyjowaniu do pzgik drugiego w kolejnoœci opracowania z zakresu BDOT (warstwa dróg) dotkliwie da³ siê odczuæ brak Systeu Zarz¹dzania Baz¹ Danych Obiektów Topograficznych (SZBDOT). Przy w³¹czaniu do pzgik kolejnych warstw uwypukli³y siê kolejne probley, takie jak: systeatyczne zwiêkszanie iloœci zasobów BDOT, wystêpowanie coraz wiêkszej iloœci wzajenie powi¹zanych obiektów (relacje iêdzy klasai lub iêdzy klas¹ a tabel¹), wystêpowanie opracowañ podzielonych na obszary, trudnych do zintegrowania bez poocy dodatkowych narzêdzi,

2 54 ANNA MAJCHER, KARINA PALKA, PIOTR PACHÓ, KATARZYNA PUZIA wystêpowanie opracowañ wykonanych w ró nych scheatach aplikacyjnych, wystêpowanie klas obiektów i tabel pochodz¹cych z ró nych opracowañ zawieraj¹cych obiekty o nieodpowiadaj¹cych identyfikatorach, wystêpowanie klas obiektów historycznych i zaktualizowanych w raach kolejnego zaówienia publicznego. W oencie ukazania siê pierwszego standardu zwi¹zanego z tworzenie Bazy Danych Obiektów Topograficznych (Wytyczne, 2003) przedstawione zosta³y ogólne zalecenia dotycz¹ce standaryzacji systeu inforatycznego zarz¹dzania TBD. W 2004 roku konsultowana by³a Koncepcja SZBDOT (Koncepcja, 2004) wypracowana przez powo³any przez GUGiK zespó³. Poio to, w 2009 roku w dalszy ci¹gu nie by³o adnych rozwi¹zañ zarówno na szczeblu centralny jak i wojewódzki, obejuj¹cych szeroko rozuiane prowadzenie BDOT, w ty jej aktualizacjê, integracjê i udostêpnianie. Dostêpne by³y jedynie aplikacje wspoagaj¹ce procesy iportu i kontroli danych. Maj¹c na uwadze powy sze okolicznoœci oraz fakt, e przed³u aj¹cy siê stan braku o - liwoœci zarz¹dzania danyi pochodz¹cyi z BDOT przyniesie szkody zarówno dla pzgik jak i dla u ytkowników danych przestrzennych, jak równie chc¹c wype³niæ za³o enia ogólne i definicjê BDOT ( jako systeu) okreœlone w Wytycznych TBD, Województwo Œl¹skie podjê³o decyzjê o wykonaniu systeu do zarz¹dzania baz¹ danych topograficznych w raach procedury przetargowej. Za³o enia SZBDOT Przed wszczêcie procedury przetargowej, konieczne by³o opracowanie za³o eñ dla SZBDOT. Przy opracowaniu za³o eñ wykorzystano dotychczasowe w³asne doœwiadczenia zwi¹zane z prowadzenie BDOT, w ty: uczestnictwo w koisjach zaówieñ publicznych i koisjach odbioru, kontrola danych w raach odbiorów zleconych prac, kontrola ateria³ów przed ich w³¹czenie do zasobu, scalanie kilku obiektów w jeden obszar, przetwarzanie danych do foratów u ytkowych, wykorzystanie danych do prezentacji kartograficznych oraz udostêpnianie danych. Najcenniejsze by³y doœwiadczenia zwi¹zane z najczêstszyi probleai i barierai jakie napotykano przy szeroko rozuiany prowadzeniu BDOT. Podczas opracowania za³o eñ wykorzystano tak e doœwiadczenia innych urzêdów prowadz¹cych bazy danych (w ty.in. oœrodków powiatowych z terenu województwa œl¹skiego), a tak e fir posiadaj¹cych wysokiej jakoœci rozwi¹zania systeowe do prowadzenia baz danych. Doœwiadczenia te dotyczy³y g³ównie rozwi¹zañ s³u ¹cych do aktualizacji ci¹g³ej danych, z wykorzystanie o liwoœci wielodostêpnej edycji danych. Zgodnie z za³o eniai, syste usia³ wpisywaæ siê w definicjê systeu inforatycznego zarz¹dzania TBD okreœlon¹ w wytycznych (Wytyczne, 2008) jako zespó³ oprograowania i sprzêtu pozwalaj¹cy na sprawne i zgodne z odpowiednii wytycznyi zarz¹dzanie zasobe TBD w ty.in. kontrolê przyjowanych do zasobu danych, udostêpnianie danych, dostarczanie echanizów poprawnej aktualizacji danych, zapewnienie bezpieczeñstwa danych oraz wizualizacjê i podstawowe analizy danych. Województwo Œl¹skie, w raach podleg³ej jednostki WODGiK Katowice, posiada³o odpowiedni sprzêt (w ty serwery aplikacyjny i bazodanowy) oraz oprograowanie bazowe ESRI ArcGIS 9.3 i Oracle 11g. Dlatego nie przewidywano zakupu nowego sprzêtu, ani oprograowania bazowego. Ustalono, e Syste zostanie oparty na istniej¹cej infrastruktu-

3 ŒL SKI TOPAZ SYSTEM ZARZ DZANIA BDOT 55 rze inforatycznej, gwarantuj¹c poprawne funkcjonowanie z kolejnyi wersjai oprograowania bazowego oraz z nieliitowan¹ liczb¹ u ytkowników. Okreœlony zosta³ dwup³aszczyznowy charakter systeu sk³adaj¹cego siê z: bazy danych o œciœle okreœlonej, a jednoczeœnie otwartej strukturze (z o liwoœci¹ jej rozbudowy), obejuj¹cej dane z wojewódzkiego zasobu geodezyjnego i kartograficznego (wzgik), narzêdzi aplikacyjnych w postaci szeœciu zintegrowanych odu³ów realizuj¹cych zadania zwi¹zane z: adinistrowanie, iporte i integracj¹ danych, kontrol¹ poprawnoœci danych, aktualizacj¹ i edycj¹ bazy danych, przegl¹danie i prezentacj¹ danych oraz eksporte i udostêpnianie danych. Za³o enia przewidywa³y równie wyóg zapewnienia przez wykonawcê systeu pewnych dodatkowych us³ug zwi¹zanych z: wykonanie igracji cyfrowych danych znajduj¹cych siê w wzgik do struktur bazy systeu, przeprowadzenie szkoleñ dla u ytkowników i adinistratorów, jak równie opracowanie dokuentacji systeu. Bardzo istotny zagadnienie dla Województwa Œl¹skiego by³ fakt zapewnienia ze strony wykonawcy kontynuacji rozwoju i wsparcia technicznego systeu po jego finalny odbiorze. Dlatego jedny z za³o eñ by³o zapewnienie przez wykonawcê serwisu technicznego i gwarancji, na czas nie krótszy ni 24 iesi¹ce od daty odbioru systeu. Opracowanie za³o eñ wykonano w raach dzia³añ w³asnych WODGiK Katowice, nie anga uj¹c wykonawcy zewnêtrznego. By³ to bardzo istotny etap prac, gdy od niego uzale - nione by³o opracowanie warunków technicznych ca³ego przedsiêwziêcia. Postêpowanie przetargowe Najistotniejszy eleente przygotowania postêpowania przetargowego by³o opracowanie warunków technicznych systeu. Bazuj¹c na za³o eniach SZBDOT, opracowa³ je zespó³ ds. zaówienia publicznego sk³adaj¹cy siê z pracowników Wydzia³u Geodezji, Kartografii i Gospodarki Nieruchooœciai Œl¹skiego Urzêdu Marsza³kowskiego oraz WODGiK Katowice. Zadanie by³o bardzo trudne do realizacji, poniewa ca³oœciowe zaówienie obejowa³o cztery etapy: wykonanie projektu systeu (etap 1), wykonanie systeu w dwóch iteracjach (etap 2 i 3) oraz przeprowadzenie szkoleñ (etap 4). W tej sytuacji wykonawca usia³ dokonaæ szacowania wartoœci zaówienia, nie dysponuj¹c gotowy projekte systeu. Dysponowa³ tylko warunkai technicznyi, stanowi¹cyi punkt wyjœciowy do wykonania projektu systeu (w etapie 1), które usia³y w sposób jak najbardziej dok³adny precyzowaæ zakres prac i funkcjonalnoœci systeu. W zwi¹zku z powy szy, w warunkach technicznych sprecyzowanych zosta³o 171 szczegó³owych zadañ, które powinien spe³niaæ syste w czêœci aplikacyjnej, w zakresie poszczególnych odu³ów. Opisana zosta³a struktura bazy danych obejuj¹cej: wszystkie klasy i atrybuty obiektów wed³ug Wytycznych TBD (w zakresie koponentów TOPO i KARTO), wystêpuj¹ce w scheatach aplikacyjnych od 1.33 wzwy, z pewnyi dodatkowyi warunkai (rozszerzeniai) wynikaj¹cyi ze specyfiki ju pozyskanych danych w województwie œl¹ski, wybrane 12 klas obiektów wed³ug Instrukcji G-5, które og¹ znaleÿæ zastosowanie przy aktualizacji BDOT, wszystkie warstwy Bazy Obiektów U ytecznoœci Publicznej (BOUP) dla województwa œl¹skiego.

4 56 ANNA MAJCHER, KARINA PALKA, PIOTR PACHÓ, KATARZYNA PUZIA Wyienione zosta³y równie dane, które powinny zostaæ zasilone do bazy systeu, takie jak: ortofotoapy, NMT, zbiory rastrowych ap topograficznych, dane tabelaryczne TE- RYT i PRNG oraz zbiory danych PRG. Dodatkowo zdefiniowanych zosta³o 12 wyagañ odnoœnie dokuentacji systeu (w ty podrêczniki u ytkownika i adinistratora systeu, licencja na syste, opis architektury logicznej i fizycznej, opis regu³ walidacji danych, wyniki przeprowadzonych testów systeu). Opisane zosta³y równie wszystkie dokuenty jakie wykonawca zobowi¹zany by³ przekazaæ w raach ka dego z etapów. W efekcie ww. dzia³añ w dniu 16 paÿdziernika 2009r. Województwo Œl¹skie (zaawiaj¹cy) og³osi³ przetarg na Wykonanie, dostawê, instalacjê i wdro enie systeu geoinforatycznego do zarz¹dzania baz¹ danych obiektów topograficznych wraz ze szkolenie pracowników i œwiadczenie serwisu technicznego. Do postêpowania przetargowego przyst¹pi³o trzech oferentów: 1) konsorcju fir ESRI Polska Sp. z o.o. Warszawa i SallGIS Kraków, 2) OPEGIEKA Sp. z o.o. Elbl¹g, 3) Winuel S.A. Wroc³aw. Og³oszenie o wyborze najkorzystniejszej oferty nast¹pi³o 16 listopada 2009 r. Przy wyborze najkorzystniejszej oferty wziêto pod uwagê 3 kryteria: cenê 80/100 pkt, okres gwarancji 5/100 pkt oraz okres serwisu technicznego 15/100 pkt. Najkorzystniejsz¹ ofertê z³o y³o wyienione w pkt. 1 konsorcju (kwota ,34 z³ brutto, 60 iesiêcy gwarancji i serwisu technicznego), wygra³o przetarg i uowê podpisano 8 grudnia 2009 r. Realizacja systeu Od pocz¹tku realizacji zaówienia, podstawowy za³o enie by³a œcis³a wspó³praca poiêdzy zaawiaj¹cy i wykonawc¹. Prace rozpoczêto od spotkania roboczego, na który dok³adnie sprecyzowano zasady kounikacji, wyiany inforacji iêdzy stronai uowy, a tak e ustalono wstêpny haronogra prac i przewidziano koniecznoœæ kolejnych spotkañ roboczych w trakcie poszczególnych etapów projektu. Do nadzoru realizacji zaówienia ze strony zaawiaj¹cego powo³any zosta³ koordynator projektu, który: dokonywa³ wszelkich uzgodnieñ, kierowa³ pracai kontrolnyi i testowyi, zatwierdza³ projekty i raporty, akceptowa³ dokuentacjê projektu przed przekazanie jej do oceny przez koisjê odbioru. Ze strony wykonawcy nadzór prowadzi³ kierownik projektu, który planowa³, zarz¹dza³ i kierowa³ bie ¹cyi pracai zwi¹zanyi z realizacj¹ systeu. Oprócz wspólnych ustaleñ dokonywanych w czasie spotkañ roboczych, prowadzono wiele konsultacji podczas bezpoœrednich spotkañ przedstawicieli wykonawcy w siedzibie zaawiaj¹cego, w trakcie procesów igracji, instalacji, testowania itp. Utrzyywano tak e sta³y kontakt telefoniczny i poprzez edia elektroniczne. Na szczególn¹ uwagê zas³uguje przede wszystki syste zg³aszania i œledzenia b³êdów Mantis, za pooc¹ którego zaawiaj¹cy rejestrowa³ i opisywa³ uwagi do realizowanego systeu, zw³aszcza w trakcie prowadzenia testów systeu. Œcis³a wspó³praca poiêdzy stronai okaza³a siê istotny czynnikie dla powodzenia ca³ego projektu. Da³a o liwoœæ sprawnej organizacji pracy zarówno po stronie wykonawcy, jak i zaawiaj¹cego. Pozwoli³a na: bie ¹ce rozwi¹zywanie probleów; wyjaœnianie uwag i w¹tpliwoœci zwi¹zanych z zapisai wytycznych dotycz¹cych funkcjonalnoœci systeu; przekazywanie zaleceñ do dalszej realizacji.

5 ŒL SKI TOPAZ SYSTEM ZARZ DZANIA BDOT 57 Jak wy ej wsponiano, realizacja zaówienia obejowa³a 4 etapy, a nastêpnie serwis techniczny systeu: Etap I Opracowanie projektu technicznego Systeu Etap II Wykonanie, instalacja, uruchoienie i testowanie Systeu oraz igracja próbki danych Etap III Instalacja ostatecznej wersji Systeu, uruchoienie Systeu i igracja wszystkich danych Etap IV Szkolenie pracowników Ka dy etap zaówienia, po dokonaniu uzgodnieñ z koordynatore projektu, by³ odbierany przez koisjê odbioru zaawiaj¹cego. Wykonawca óg³ rozpoczynaæ prace etapu nastêpnego dopiero po protokolarny odbiorze etapu poprzedniego. Etap I Ze wzglêdu na swoj¹ specyfikê, by³ to bardzo istotny etap prac. Niezbêdne by³o dokonanie wielu uzgodnieñ poiêdzy wykonawc¹ i zaawiaj¹cy. Wynik prac tego etapu stanowi- ³o dziewiêæ dokuentów, wœród których najistotniejsz¹ rolê ia³y: projekt architektury logicznej i technicznej systeu opisuj¹cy scheat koncepcji logicznej systeu, g³ówne struktury danych, ich zale noœci oraz procesy przetwarzania, projekt scheatu struktury bazy danych systeu przedstawiaj¹cy w forie odelu pojêciowego diagra klas obiektów i relacje iêdzy klasai w bazie systeu; opis funkcjonalnoœci systeu obejuj¹cy projektowan¹ funkcjonalnoœæ poszczególnych odu³ów, wraz z opise odeli i scenariuszy wdra anych procesów przetwarzania danych; projekt graficzny interfejsu systeu. W trakcie trwania prac tego etapu wœród pracowników Zaawiaj¹cego og³oszono konkurs na nazwê i logo systeu. Pocz¹wszy od etapu II, anoniowy do tej pory syste SZBDOT przyj¹³ nazwê Œl¹ski TOPAZ (akroni od TOPografia od A do Z). Etap II Realizuj¹c projekt systeu opracowany w etapie I, wykonawca zrealizowa³ wiêkszoœæ prac prograistycznych zwi¹zanych z oprograowanie aplikacyjny, oparty na pakiecie ArcGis oraz utworzy³ strukturê bazy danych w œrodowisku ORACLE. W pocz¹tkowej fazie wykonawca ipleentowa³ i testowa³ narzêdzia prograistyczne. Nastêpnie na koputerach zainstalowanych w WODGiK Katowice: zainstalowa³ pierwsz¹ testow¹ wersjê systeu Œl¹ski TOPAZ; zaiportowa³ przygotowan¹ wczeœniej strukturê bazy danych; dokona³ igracji prototypowej próbki danych cyfrowych; uruchoi³ na kilku stanowiskach testow¹ wersji systeu. Od tego oentu Œl¹ski TOPAZ óg³ rozwijaæ siê iteracyjnie. Pracownicy WODGiK Katowice oddelegowani do przeprowadzenia testów zg³aszali przez syste Mantis swoje uwagi do nieprawid³owo dzia³aj¹cych funkcji, które s³u y³y wykonawcy do aktualizacji systeu. Wykonawca utworzy³ i zainstalowa³ cztery aktualizacje Systeu, z których ostatnia podlega³a procedurze testowania, oceny i odbioru. Niezwykle wa n¹ rolê, z punktu widzenia planowania i kontynuowania prac w III etapie zaówienia, ia³o wykonanie na zakoñczenie etapu II kopleksowych testów poprawnoœci dzia³ania systeu Œl¹ski TOPAZ, przy udziale przedstawicieli zarówno wykonawcy, jak i

6 58 ANNA MAJCHER, KARINA PALKA, PIOTR PACHÓ, KATARZYNA PUZIA zaawiaj¹cego. Aby testy og³y byæ przeprowadzone w sposób optyalny i skuteczny, wykonawca przygotowa³ kwestionariusze testów i arkusze kontrolne, bêd¹ce acierz¹ wyaganych funkcjonalnoœci systeu i opcji/podopcji enu aplikacji. Wykonano nastêpuj¹ce testy: funkcjonalnoœci systeu w zakresie jego 6 odu³ów wbudowanych w ArcGIS (najbardziej czasoch³onne), niezale nego odu³u adinistratora, wydajnoœci systeu, autoryzacji u ytkowników Systeu posiadaj¹cych ró ne uprawnienia. Ca³oœæ testów trwa³a 7 dni i bra³o w nich udzia³ w sposób ci¹g³y lub okresowy 8 pracowników zaawiaj¹cego i 4 pracowników wykonawcy. Wyniki testów znalaz³y swoje odzwierciedlenie w ocenie dzia³ania systeu Œl¹ski TOPAZ, która w przejrzysty sposób zosta³a przedstawiona na forularzu spe³nienia obligatoryjnych wyogów systeu. W raach etapu II przygotowana zosta³a równie dokuentacja, obejuj¹ca.in. raporty z przeprowadzonych instalacji, igracji danych, wykonanych testów, jak równie scheat struktury bazy danych systeu. Etap III Podstaw¹ do realizacji tego etapu by³a ostateczna ocena koisji odbioru prototypu systeu Œl¹ski TOPAZ wykonanego w raach prac etapu II, okreœlaj¹ca zakres poprawek i uzupe³nieñ. W pierwszej kolejnoœci wykonawca zaipleentowa³ brakuj¹ce funkcje systeu oraz poprawi³ dzia³anie funkcji wyagaj¹cych weryfikacji. Nastêpnie, na koputerach zainstalowanych w WODGiK Katowice, wykonawca przeprowadzi³ nastêpuj¹ce czynnoœci: konfiguracjê œrodowiska systeów bazowych (ArcGIS i Oracle), instalacjê wersji docelowej systeu oraz konfiguracjê bazy danych systeu, zaiportowanie poprawionej struktury bazy danych, nadanie odpowiednich uprawnieñ dla poszczególnych u ytkowników, wykonanie backup-u pustych struktur bazy danych systeu, igracjê wszystkich okreœlonych w warunkach technicznych danych cyfrowych, nadanie kodów kartograficznych dla klas obiektów TBD i wywo³anie ich syboliki, zaianê syboliki na reprezentacje kartograficzne z za³o enie w bazie dodatkowych pól z regu³ai i wyj¹tkai, optyalizacjê i indeksowanie bazy danych systeu, utworzenie trzech instancji bazy danych (g³ówna baza systeu, robocza testowa baza systeu, baza dla potrzeb aplikacji internetowej), wykonanie pierwotnego backup-u instancji baz danych systeu, uruchoienie na wszystkich przewidzianych stanowiskach docelowej wersji systeu. Czynnoœci powy sze uo liwi³y wykonanie ostatecznych testów poprawnoœci dzia³ania systeu, które odby³y siê przy udziale przedstawicieli wykonawcy i zaawiaj¹cego. Ze wzglêdu na z³o onoœæ systeu testy przeprowadzone zosta³y dwutorowo. Z jednej strony, wykorzystuj¹c przygotowane w etapie II kwestionariusze i arkusze kontrolne, przedstawiciele wykonawcy wykonali testy w siedzibie WODGiK w Katowicach. Z drugiej strony przedstawiciele zaawiaj¹cego przeprowadzili specjalnie przygotowane na ten etap prac testy sprawdzaj¹ce kopleksowe cykle technologiczne oraz procedury dzia³añ dotycz¹ce konkretnych zadañ stawianych systeowi. Ca³oœæ testów trwa³a 6 dni i bra³o w nich udzia³ w

7 ŒL SKI TOPAZ SYSTEM ZARZ DZANIA BDOT 59 sposób ci¹g³y lub okresowy 8 pracowników zaawiaj¹cego i 4 pracowników wykonawcy. Wyniki testów by³y podstawowy eleente wziêty pod uwagê przy ostatecznej ocenie dzia³ania systeu Œl¹ski TOPAZ przez koisjê odbioru. W raach etapu III przygotowana zosta³a ostateczna dokuentacja techniczna systeu Œl¹ski TOPAZ, zawieraj¹ca: podrêczniki adinistratora i u ytkownika systeu, opis architektury logicznej i technicznej systeu, scheat struktury bazy danych systeu, opis regu³ walidacji danych oawiaj¹cy kontrole podstawowe i w³aœciwe dostêpne w systeie, opis sposobu przeprowadzonych igracji danych, raporty i wyniki przeprowadzonych testów, licencjê na syste. Etap IV W ty etapie wykonawca przeprowadzi³ szkolenia dla wyznaczonych przez zaawiaj¹cego pracowników, w ty 24 godziny szkolenia w zakresie u ytkowania systeu i 24 godziny szkolenia w zakresie adinistrowania systee. Podczas szkolenia korzystano z podrêczników opracowanych w etapie III. Koñcowy odbiór systeu Œl¹ski Topaz nast¹pi³ 10 lutego 2011roku, krótko po zakoñczeniu przez wykonawcê prac etapu IV. Projekt zosta³ poyœlnie zrealizowany, poio wielu probleów w trakcie jego realizacji. Jako podsuowanie i wyjaœnienie z³o onoœci projektu niech pos³u ¹ statystyki opracowane przez wykonawcê: oko³o 500 tablic bazy systeu, 80 obs³ugiwanych klas obiektów, 16 obs³ugiwanych scheatów aplikacyjnych, 216 funkcji systeu oraz 550 opcji funkcji, oko³o 300 tys. punktów testowania systeu, ponad 380 tys. linii kodu oprograowania (bez plików konfiguracji), oko³o 300MB plików konfiguracji prograu, ponad 16 ln z³ wartoœæ systeu liczona wg linii kodu etod¹ COCOMO2 (COnstructive COst MOdel II) przy œrodkowych paraetrach. Serwis techniczny systeu Realizacja uowy trwa nadal w raach 5-letniego serwisu technicznego, gwarancji i rêkoji. Na okres obowi¹zuj¹cego serwisu technicznego wypracowano Procedurê obs³ugi zg³oszenia zapotrzebowania na interwencjê Wykonawcy w raach œwiadczenia serwisu technicznego, gwarancji i rêkoji. Dokuent ten uszczegó³awia czynnoœci i teriny do jakich wykonawca jest zobowi¹zany oraz zawiera scheat postêpowania i o liwe statusy zg³oszeñ w raach kolejnych procesów/zadañ jego realizacji. Wprowadzone procedury usprawniaj¹ zg³aszanie zapotrzebowania na interwencjê oraz pozwalaj¹ na pe³ny wgl¹d w proces jego realizacji. W raach dotychczasowego serwisu technicznego (stan r.) Wykonawca zrealizowa³ przeniesienie systeu z ArcGIS wersji 9.3 do ArcGIS wersji 10, wykona³ kilka-

8 60 ANNA MAJCHER, KARINA PALKA, PIOTR PACHÓ, KATARZYNA PUZIA naœcie poprawek do systeu, zasygnalizowanych przez uprawnionych jego u ytkowników oraz przekaza³ dwie aktualizacje kopilacji systeu. Dalszy rozwój systeu Œl¹ski Topaz jest uzale niony.in. od zian w prawie, zwi¹zanych z wprowadzenie nowego rozporz¹dzenia w sprawie bazy danych obiektów topograficznych. Pod wzglêde techniczny syste jest przygotowany na takie ziany. Konieczne bêd¹.in.: odyfikacja struktury bazy systeu, utworzenie nowych plików konfiguracyjnych, pozwalaj¹cych na transforacjê istniej¹cych danych do nowych struktur. Zakres tych prac zosta³ przewidziany do wykonania w raach serwisu technicznego. Modu³y oraz najistotniejsze procesy i narzêdzia systeu Œl¹ski TOPAZ Narzêdzia systeu zgrupowane zosta³y w dwóch aplikacjach: g³ównej aplikacji funkcjonuj¹cej jako rozszerzenie oprograowania ArcGIS Desktop, realizuj¹cej zadania odu³ów: iportu, integracji, kontroli, edycji, prezentacji i eksportu, poocniczej aplikacji dzia³aj¹cej jako niezale ne oprograowanie, realizuj¹ce zadania odu³u adinistracyjnego. Ze wzglêdu na du e zintegrowanie i wystêpowanie wielu powi¹zanych ze sob¹ procesów, podzia³ na odu³y a charakter uowny. Jedny z najistotniejszych procesów, jakie wykonuje syste jest zasilanie bazy systeu oraz baz lokalnych (rys. 1). Proces zasilania danyi realizowany jest poprzez narzêdzia dwóch odu³ów: odu³u iportu i odu³u integracji. W procesie wykorzystany zosta³ echaniz ETL (Extract, Transfor and Load) polegaj¹cy na pozyskaniu, przekszta³ceniu i za³adowaniu danych do konkretnej bazy danych. W odu³ach iportu i integracji zastosowano odpowiednio dwa typy iportu: iport akwizycyjny i iport integracyjny. Iport akwizycyjny jest wykorzystywany do wstêpnego transferu danych polegaj¹cego na przetworzeniu danych zapisanych z ró nych foratach i uk³adach wspó³rzêdnych do geobaz lokalnych bez ziany struktury iportowanych danych, g³ównie w celu ich oceny i kontroli. Narzêdzia iportu uo liwiaj¹ autoatyzacjê procesu zasilania danych z referencyjnych baz zewnêtrznych, jak równie danych opracowanych w raach zaówieñ publicznych. Syste pozwala wczytaæ.in. nastêpuj¹ce foraty danych: wektorowe: SWDE, TBDGML, geobazy ESRI (db, gdb), shp, tab, pliki CAD, rastrowe: tif, jpg, tabelaryczne: TERYTXML, xl, dbf, xls, txt. Iport integracyjny. Jego g³ówny cele jest bezpoœrednie zasilenie bazy systeu danyi z geobaz lokalnych wstêpnie zaiportowanyi echanizai iportu akwizycyjnego. Zaipleentowane narzêdzia pozwalaj¹ zintegrowaæ dane pozyskane z wielu scheatów aplikacyjnych TBD, jak równie po³¹czyæ dane pochodz¹ce z wielu Ÿróde³ o ró nych strukturach. W celu ziany struktury danych oraz ich integracji ze zbiorai docelowyi, tworzone s¹ odele przejœcia (tranzycji) zapisywane w plikach konfiguracyjnych w foracie xl. Pliki te og¹ byæ wykorzystywane wielokrotnie w póÿniejszych procesach zasilania bazy danyi. Zastosowane rodzaje iportu integracyjnego daj¹ o liwoœæ dodania nowego zestawu danych do danych istniej¹cych ju w bazie (iport addytywny), zast¹pienia istnie-

9 ŒL SKI TOPAZ SYSTEM ZARZ DZANIA BDOT 61 Rys. 1. Proces zasilania bazy systeu Œl¹ski TOPAZ echaniz ETL

10 62 ANNA MAJCHER, KARINA PALKA, PIOTR PACHÓ, KATARZYNA PUZIA j¹cych danych nowyi (iport zaienny) lub aktualizacji danych znajduj¹cych siê w bazie (iport ró nicowy). Modu³ kontroli. Bardzo wa ny procese zaipleentowany w systeie jest kontrola danych. Proces ten realizowany jest g³ównie poprzez odu³ kontroli, zawieraj¹cy zestaw narzêdzi dedykowanych do kontroli zewnêtrznych opracowañ BDOT wykonanych np. w raach zaówieñ publicznych, zapewniaj¹cy wysok¹ jakoœæ danych pochodz¹cych z tych opracowañ. Narzêdzia odu³u kontroli uo liwiaj¹ wykonanie kontroli: foralnych zwi¹zanych z przyjêcie danych do pzgik, podstawowych, badaj¹cych poprawnoœæ atrybutow¹ (zgodnoœæ danych ze scheatai aplikacyjnyi, unikalnoœæ identyfikatorów) i geoetryczn¹ (np.: obiektów zduplikowanych, wieloczêœciowych), w³aœciwych, badaj¹cych poprawnoœæ atrybutow¹ (np.: zale noœci iêdzy klasai i atrybutai, u ycie wartoœci specjalnych) i przestrzenn¹ (np.: wielkoœæ powierzchni, d³ugoœæ linii, ci¹g³oœæ obiektów, wzajena relacja klas obiektów i tabel powi¹zanych). Wszystkie kontrole BDOT uwzglêdniaj¹ zapisy Wytycznych Technicznych oraz zasady tworzenia bazy, zawarte w ró nych scheatach aplikacyjnych TBD. Proces kontroli jest wykonywany równie we wsponiany odule iportu, w trakcie którego realizowane s¹ zaocznie procesy kontroli seantycznej i syntaktycznej danych iportowanych oraz w odule edycji, gdzie w trakcie rêcznej aktualizacji bazy systeu, wykonywane s¹ na bie ¹co zadeklarowane przez u ytkownika kontrole sprawdzaj¹ce poprawnoœæ i spójnoœæ edytowanych danych. Modu³ edycji. Proces aktualizacji danych wykonywany jest na dwa sposoby. Pierwszy sposób polega na bie ¹cej aktualizacji danych, zapewnionej przez narzêdzia odu³u edycji. Proces aktualizacji wspoagaj¹ echanizy wersjonowania, zapewniaj¹ce wielodostêpn¹ edycjê bazy systeu przez uprawnionych u ytkowników, którzy aj¹ o liwoœæ: tworzenia w³asnych wersji edycyjnych bazy, wprowadzania nowych i odyfikacji istniej¹cych obiektów w bazie, bezpoœredniego wykorzystania danych pochodz¹cych z baz zewnêtrznych, aktualizacji tabel powi¹zanych oraz w etapie koñcowy, uzgodnienia wersji bazy w celu ostatecznego wprowadzania zodyfikowanych danych do bazy systeu, z jednoczesny przechowywanie jej historii. Na szczególn¹ uwagê zas³uguje narzêdzie edytor obiektu, które zdecydowanie usprawnia proces aktualizacji czêœci atrybutowej bazy. Narzêdzie daje o liwoœæ jednoczesnej edycji atrybutów klas obiektów i atrybutów przechowywanych w tabelach powi¹zanych, a tak e o liwoœæ bezpoœredniego wykorzystania w procesie aktualizacji danych, pochodz¹cych z baz zewnêtrznych: bazy TERYT i Pañstwowego Rejestru Nazw Geograficznych. Narzêdzia odu³u edycji, wraz z echanizai konfiguracji tranzycji zastosowanyi w odule integracji, pozwalaj¹ na autoatyczne i bezpoœrednie przejowanie danych z baz EGiB i PRG, w ca³oœci lub tylko dla wybranych obiektów. Drugi sposób aktualizacji danych to aktualizacja ró nicowa, polegaj¹ca na wybraniu danych do aktualizacji z bazy systeu, eksporcie tych danych z nadanie ka deu obiektowi dodatkowego identyfikatora globalnego, aktualizacji danych przez wykonawcê zewnêtrznego, a nastêpnie iportu ró nicowego zodyfikowanej treœci do bazy systeu. Modu³ prezentacji s³u y do realizacji procesu wizualizacji danych (rys. 2). Ze wzglêdu na fakt, i dla wiêkszoœci terenu województwa œl¹skiego zosta³ opracowany wy³¹cznie koponent TOPO za³o ono, e syste powinien zapewniæ wykonywanie ap w standardzie TBD wprost z koponentu TOPO, w sposób jak najbardziej zautoatyzowany, bez tworze-

11 ŒL SKI TOPAZ SYSTEM ZARZ DZANIA BDOT 63 Rys. 2. Procesy wizualizacji i udostêpniania danych z bazy systeu Œl¹ski TOPAZ

12 64 ANNA MAJCHER, KARINA PALKA, PIOTR PACHÓ, KATARZYNA PUZIA nia koponentu KARTO. Metodologia ta a zalety, zwi¹zane z procese dalszej aktualizacji tylko jednej bazy TOPO, z poiniêcie równoleg³ej aktualizacji oddzielnej bazy KARTO. W procesie wizualizacji wykorzystano echanizy reprezentacji kartograficznych oprograowania ArcGIS oraz zaipleentowano wiele narzêdzi wspoagaj¹cych ca³y proces autoatycznego tworzenia ap topograficznych w standardzie TBD. Mechaniz reprezentacji kartograficznych daje o liwoœæ kartograficznego przedstawienia obiektów, pochodz¹cych z koponentu TOPO bez potrzeby ziany ich kszta³tu i po³o enia w bazie danych. Narzêdzia odu³u prezentacji uo liwiaj¹: odpowiednie skonfigurowanie zasad nadawania kodów kartograficznych zgodnie z wytycznyi technicznyi TBD oraz autoatyczne nadanie obiekto zgroadzony w bazie kodów kartograficznych: przypisanie odpowiednich syboli obiekto: utworzenie reprezentacji kartograficznych obiektów w bazie oraz przygotowywanie konkretnych arkuszy apy w standardzie TBD do wydruku. Syste uo liwia tak e zdefiniowanie i nadanie reprezentacji kartograficznych oraz konfigurowanie wydruków innych ap topograficznych i teatycznych w wielu skalach, w ty równie opracowanie w³asnych kopozycji apowych, które po zapisie o na ponownie wykorzystaæ. Modu³ eksportu. Procese niepodzielnie zwi¹zany z wizualizacj¹ danych jest ich udostêpnianie na zewn¹trz, które zaipleentowane zosta³o za pooc¹ narzêdzi odu³u eksportu. Najbardziej istotny i nowatorski echanize procesu udostêpniania jest eksport danych BDOT z transforacj¹ struktur danych do wszystkich scheatów aplikacyjnych TBD, a tak e do innej dowolnej struktury bazy (np. bazy EGiB). Dzia³anie tego echanizu oparte jest na wykorzystaniu odpowiednich plików konfiguracyjnych tranzycji, które podobnie jak w odule integracji o na w dowolny sposób tworzyæ i edytowaæ. Narzêdzia eksportu uo liwiaj¹ autoatyzacjê procesu udostêpniania danych z bazy systeu i z baz lokalnych, przez zapis danych do odpowiedniego foratu i wybranego uk³adu wspó³rzêdnych oraz nadanie udostêpniany dany klauzul, poœwiadczaj¹cych zgodnoœæ danych z orygina³e przyjêty do pzgik. Syste udostêpnia.in. nastêpuj¹ce foraty danych: wektorowe: SWDE, TBDGML, geobazy ESRI (db, gdb), shp, tab, pliki CAD, rastrowe: tif, jpg, pdf tabelaryczne: dbf, xls, txt. Przy udostêpnianiu danych jest o liwy eksport wybranych obiektów (np.: aktualnej selekcji w warstwie lub selekcji na podstawie wczeœniej skonstruowanych zapytañ do bazy) lub ograniczenie eksportowanego obszaru (np.: do wybranego arkusza apy, do wybranej jednostki adinistracyjnej). Modu³ adinistracji obs³uguje procesy zarz¹dzania systee, które uo liwiaj¹.in.: zak³adanie, odyfikacjê i usuwanie uprawnieñ systeowych, obiektowych i terytorialnych u ytkowniko, archiwizacjê bazy danych i jej odtworzenie, generowanie raportów onitoruj¹cych operacje wykonywane w systeie (data wykonania, u ytkownik, jaki rodzaj lub warstwa danych, jaki obszar).

13 ŒL SKI TOPAZ SYSTEM ZARZ DZANIA BDOT 65 Podsuowanie Œl¹ski TOPAZ jest pierwszy Syste Zarz¹dzania Baz¹ Danych Obiektów Topograficznych zaprojektowany, wykonany i wdro ony w Polsce. Syste powsta³ nie tylko dziêki ogronej pracy wykonawcy, ale równie dziêki du eu zaanga owaniu pracowników zaawiaj¹cego, przy œcis³ej wspó³pracy obu stron. Realizacja projektu charakteryzowa³a siê du y pozioe ryzyka, zarówno dla wykonawcy jak i zaawiaj¹cego, ze wzglêdu na wysoki stopieñ z³o onoœci technicznej i technologicznej takiego przedsiêwziêcia, przeprowadzanego w realiach prawa zaówieñ publicznych. Prace zosta³y poyœlnie zakoñczone g³ównie dlatego, e zarówno zaawiaj¹cy jak i wykonawca kierowali siê ide¹ uzyskania jak najwy szej jakoœci produktu i zapewnienia poprawnoœci technicznej i erytorycznej przediotu uowy, a nie bezwzglêdny zachowanie za³o onych w uowie terinów i zaplanowanego haronograu prac. Z doœwiadczeñ pozyskanych w trakcie realizacji projektu wynika, e w planach i haronograach nale y przeznaczyæ odpowiednio du o czasu na procedury testowania, igracji danych, instalacji i konfiguracji systeu. Procedury te, wykonywane przy wspó³udziale obu stron prezentowanego projektu zajê³y oko³o 4 iesi¹ce. Syste Œl¹ski TOPAZ powinien zintegrowaæ najwa niejsze dane referencyjne pochodz¹ce z ró nych Ÿróde³. Poprzez wykorzystanie danych z zasobów powiatowych, CODGiK i GUS dokonywana jest aktualizacja bie ¹ca BDOT. Poprzez prace terenowe pracowników WODGiK Katowice lub w raach zaówienia publicznego Województwa Œl¹skiego bêdzie realizowana aktualizacja doraÿna BDOT. Ty say bêdzie o liwoœæ utrzyywania BDOT w stopniu wysokiej aktualnoœci. Piêcioletni okres gwarancji, rêkoji i serwisu technicznego zapewni ci¹g³oœæ pracy systeu Œl¹ski TOPAZ w przypadku zian oprograowania bazowego oraz zian standardów technicznych. Autorzy aj¹ nadziejê, e doœwiadczenia zebrane przez Województwo Œl¹skie podczas tworzenia systeu Œl¹ski TOPAZ zostan¹ wykorzystane oraz pozwol¹ inny jednostko na zaoszczêdzenie czasu i unikniêcia wielu probleów przy realizacji podobnych projektów w przysz³oœci. Literatura Koncepcja, 2004: Koncepcja Systeu Zarz¹dzania Baz¹ Danych Topograficznych (SZBDT) Wersja 1/Beta. G³ówny Urz¹d Geodezji i Kartografii, Warszawa. Warunki techniczne, 2009: Warunki techniczne bêd¹ce za³¹cznikie nr 1 do Specyfikacji Istotnych Warunków Zaówienia na Wykonanie, dostawê, instalacjê i wdro enie systeu geoinforatycznego do zarz¹dzania baz¹ danych obiektów topograficznych wraz ze szkolenie pracowników i œwiadczenie serwisu technicznego. Urz¹d Marsza³kowski Województwa Œl¹skiego, Katowice. Wytyczne, 2003: Wytyczne Techniczne Baza Danych Topograficznych (TBD). G³ówny Urz¹d Geodezji i Kartografii, Warszawa. Wytyczne, 2008: Wytyczne Techniczne Baza Danych Topograficznych (TBD), wersja 1.0-uzupe³niona. G³ówny Urz¹d Geodezji i Kartografii, Warszawa.

14 66 ANNA MAJCHER, KARINA PALKA, PIOTR PACHÓ, KATARZYNA PUZIA Abstract The paper presents Silesian TOPAZ (TOPography fro A to Z) the first designed, ipleented and deployed Topographic Database Manageent Syste (TDBMS) in Poland. The syste was created in Silesia to eet the needs of the Voivodeship Centre of Geodetic and Cartographic Docuentation in Katowice. In the paper, there were described reasons of syste creation, TDBMS assuptions, tender procedures related to developent of technical specifications and ipleentation process of four-stage agreeent by the Contractor, which was pursued in close cooperation with Silesian Voivodeship. Silesian TOPAZ uses ESRI software environent (including packages ArcGIS Server, ArcGIS Desktop) and Oracle database anageent syste. The functionality of the syste covers all aspects of TDB anageent which are relevant for the institution responsible for conducting TDB in the region. The syste significantly iproves the processes of data access anageent, TDB iport, export and edition. It introduces a coprehensive echanis of data control, also during iporting, and ultiuser database editing in several versions. This allows TDB archiving with saving the history of changes. The syste provides innovative tools for the Voivodeship Centre of Geodetic and Cartographic Docuentation such as: data iport fro various reference sources, integration and export of data structures based on configurable transition files, current update of syste database with access to attributes of related classes and tables, autoated visualization of topographic and theatic aps directly fro TOPO coponent using cartographic representation echaniss. gr inz. Piotr Pachó³ piotr.pachol@wodgik.katowice.pl tel