WIELKIE JUBILEUSZE MORSKIEJ POLSKI

Transkrypt

1 POLSKIE TOWARZYSTWO NAUTOLOGICZNE POLISH NAUTOLOGICAL SOCIETY GDYNIA Rok XLVII 2012 Nr 149 NAUTOLOGIA WIELKIE JUBILEUSZE MORSKIEJ POLSKI 90-lecie Akademii Marynarki Wojennej ( ) 90-lecie Morskiego Portu Handlowego w Gdyni ( ) 65-lecie Akademii Morskiej i szkolnictwa morskiego w Szczecinie ( ) 30-lecie szkolnej fregaty Dar Młodzieży ( ) 30-lecie statku muzeum Dar Pomorza ( ) Najnowsze dzieje Polski Morskiej zapoczątkowały pokolenia Odrodzonej Rzeczypospolitej, bazując na niekorzystnych postanowieniach Konferencji Wersalskiej z 1919 r., a po II wojnie światowej kontynuację i znaczny rozwój państwowego programu morskiego wymusiły ciągły udział Marynarki Polskiej w składzie flot alianckich i korzystne postanowienia Konferencji Poczdamskiej z 1945 w sprawie granicy morskiej Rzeczypospolitej Polskiej. Obie międzynarodowe konferencje wyznaczały dostęp Polski do morza w różnych warunkach historycznych i politycznych Europy i świata. Jednak w każdym czasie podstawową rolę odgrywało pragnienie społeczeństwa polskiego i sfer rządowych posiadania dostępu do morza i uprawy polskiego morza jako warunku suwerenności i bezpieczeństwa oraz rozwoju gospodarczego Polski. Niepodległa Rzeczypospolita od zaślubin z morzem 10 II 1920 r. do przejęcia i zagospodarowania pobrzeża i morza pozyskała dla flot wojennych i handlowych Polaków wykształconych w państwach pozaborowych. Od pierwszych dni niepodległości zadbała o tworzenie trwałych podstaw morskiej orientacji społeczeństwa poprzez tworzenie własnego szkolnictwa morskiego: cywilnego i wojskowego. Wykorzystywała do tego zadania także obywateli polskich kształconych w uczelniach zagranicznych we Francji i Anglii czy na Politechnice Gdańskiej w Wolnym Mieście Gdańsku. W dniu 17 czerwca 1920 roku powołano do życia Szkołę Morską w Tczewie, a kierowanie nią powierzono kmdr. ppor. mgr. inż. Antoniemu Garnuszewskiemu i mimo dramatycznych wydarzeń na froncie wschodnim dokonano dla niej zakupu barku szkolno-towarowego Lwów Kolebki nawigatorów. Mimo wielkiego kryzysu gospodarczego, który w 1929 r. ogarniał Europę, w tym oczywiście Polskę i świat, Ministerstwo Przemysłu i Handlu RP kupiło szkolną fregatę Dar Pomorza dla Szkoły Morskiej w Tczewie i budowało nowoczesny kompleks gmachów dla szkolnictwa morskiego w Gdyni. W związku z wydzieleniem sektora cywilnego z sektora wojskowego Departament dla Spraw Morskich Ministerstwa Spraw Wojskowych w 1921 r. przystąpił do organizacji Tymczasowych Kursów Instruktorskich dla Oficerów Marynarki Wojennej, powierzając ich kierownictwo kapitanowi marynarki Adamowi Mohuczemu. Kursy te dały podstawę do utworzenia z dniem 1 października 1922 roku Oficerskiej Szkoły Marynarki Wojennej w Toruniu, przemianowanej później na Szkołę Podchorążych Marynarki Wojennej. Pozaborowa i wykształcona w Niepodległej Ojczyźnie kadra morska w zdumiewająco krótkim czasie zrealizowała wielki program połączenia przylądzia i morza z pozostałym terytorium lądowym w jeden gospodarczy organizm państwa polskiego. W chwili napaści w dniu 1 września 1939 roku hitlerowskich armii na Polskę, a z dniem 17 września Rosji Radzieckiej, wyszkoleni marynarze dobrze walczyli z agresorami na swych okrętach i lądzie. Ostatnie walczące siły kapitulują w dniu 2 października na Helu, a 5 października 1939 r. marynarze i podchorążowie Szkoły Podchorążych Marynarki Wojennej z Bydgoszczy jak wspomina por. mar. Franciszek Rydzewski Marynarze lecą gotowi do ataku i mówią, że są głodni i że zimno podnoszą się, jak wspomina Kazimierz Domański [promowany 15 września 1939 r. na ppor. czasu wojny] pada komenda Bagnet na broń. Przygotować się do natarcia! ( ) to nie są ćwiczenia na pagórkach Oksywia ( ) to jest ponura rzeczywistość. W tym rozpaczliwym ataku giną marynarze i podchorążowie, ginie ich dowódca kompanii porucznik Witold Wyrostek, biegną w ataku do rozpaczliwego szturmu na bagnety z pozycji wyjściowych w Helenowie. Okupili to wielkimi stratami. Bohatersko walcząca Marynarka Wojenna w okresie drugiej wojny światowej wraz z flotą handlową to przez całe lata wojny niewielkie skrawki Niepodległej Rzeczypospolitej, jej straty osobowe uzupełniane były szkolonymi w różnych ośrodkach w Wielkiej Brytanii nowymi kadrami. Dzisiejsza Akademia Marynarki Wojennej, dowodzona od dnia 26 kwietnia 2007 roku przez kontradmirała dra inż. Czesława Dyrcza, to uczelnia kształcąca kadry wojskowych na kierunkach: Nawigacja, specjalność eksploatacja okrętowych systemów pokładowych, i Mechanika i Budowa Maszyn, specjalność eksploatacja siłowni okrętowych. Na studiach cywilnych na wydziałach Nawigacji i Uzbrojenia Okrętowego kształci na trzech kierunkach studiów, na Wydziale Mechaniczno-Elektrycznym na trzech kierunkach studiów, na Wydziale Nauk Społecznych i Humanistycznych na trzech kierunkach studiów i na wydziale Dowodzenia i Operacji Morskich na dwóch kierunkach studiów. Posiada uprawnienia do doktoryzowania w zakresie nauk technicznych: budowa i eksploatacja maszyn (WME), geodezja i kartografia (WNiUO), nauki wojskowe (WD i OM). Łącznie studiuje obecnie około 8000 osób. Nautologia 2012, nr 149

2 Pod patronatem Polskiego Towarzystwa Nautologicznego, Dowódcy Marynarki Wojennej Rzeczypospolitej admirała floty Tomasza Mathei i Rektora-Komendanta Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte kontradmirała dra inż. Czesława Dyrcza, mając na uwadze uhonorowanie jubileuszu 90-lecia Akademii Marynarki Wojennej i ponad 1400 oficerów oraz prawie 4750 szeregowych wydano wspólną edycją dzieła: Kadry morskie Rzeczypospolitej, tom V, Polska Marynarka Wojenna, Dokumentacja organizacyjna i kadrowa oficerów, podoficerów i marynarzy ( ), która stanowi uhonorowanie ich dokonań, szczególnie tych w czasie działań wojennych. Praca ta powstała pod kierunkiem niezmordowanego przewodniczącego Komisji Historii Żeglugi Polskiego Towarzystwa Nautologicznego profesora Jana Kazimierza Sawickiego. Przypomnijmy tu, że pod jego kierunkiem ukazało się już 46 pozycji książkowych w ramach Księgi Floty Ojczystej. Gratulujemy profesorze! Symbolem Polski Morskiej stała się budowa największego i najnowocześniejszego na Morzu Bałtyckim portu handlowego i wojennego w Gdyni oraz budowa i rozbudowa portów rybackich i jachtowych oraz dla obsługi przybrzeżnego ruchu pasażerskiego na Helu, w Jastarni i we Władysławowie, a także organizacja i działalność Marynarki Polskiej zarówno wojennej, jak i handlowej. Od 1926 r. zaczęły być widoczne skutki polityki morskiej Eugeniusza Kwiatkowskiego w dziedzinie rozwoju floty handlowej, rozpoczęto budowę floty narodowej z wiodącym udziałem kapitału państwowego, a następnie także kapitału prywatnego. Rozwój floty handlowej w pierwszych latach niepodległości następował niezmiernie wolno, a większość przedsiębiorstw szybko bankrutowała. Dopiero zakup na przełomie lat 1926/1927 we Francji pięciu nowych statków, powstanie Przedsiębiorstwa Państwowego Żegluga Polska, z siedzibą w Gdyni, oraz biur zlokalizowanych w czteropokojowym mieszkaniu w domu wójta Jana Radtkego, wpłynęło na szybszy rozwój floty polskiej. Żeglugą Polską kierował Julian Rummel dyrektor zarządzający wybrany przez Radę Administracyjną powołaną przez ministra Przemysłu i Handlu. A oto skład Rady Administracyjnej: generał Mariusz Zaruski, Julian Rummel, Cyryl Ratajski (prezes), redaktor Władysław Gieysztor i b. minister przemysłu i handlu Antoni Olszewski. Rozwijano żeglugę morską floty towarowej i pasażerskiej, budowano flotę rybacką i jednostki floty pomocniczej do obsługi ruchu statków, do holownictwa i ratownictwa morskiego. W 1932 roku flota ta składała się już z 17 statków różnego typu, a dyrekcja dysponowała okazałym budynkiem, w którym mieściły się biura, kolejnego rozwijającego się przedsiębiorstwa Polsko-Brytyjskiego Towarzystwa Okrętowego oraz Polskiego Transatlantyckiego Towarzystwa Okrętowego. Żegluga Polska zaczęła otwierać okno dla handlu zagranicznego uruchamiając linie żeglugowe łączące Gdynię z wieloma liniami na Bałtyku i portami Morza Północnego. Za przyczyną budowy i eksploatacji przybrzeżnych statków pasażerskich rozwinął się ruch pasażerski w kierunku Jastarni, Helu i Pucka. Zasługą Eugeniusza Kwiatkowskiego było zaangażowanie prywatnego kapitału do rozwoju polskiej żeglugi morskiej i instytucji transportu morskiego. W roku 1932 Żegluga Polska zmieniła swój status z przedsiębiorstwa państwowego na spółkę akcyjną. Do wybuchu drugiej wojny światowej flota Żeglugi Polskiej urosła do dwudziestu statków pełnomorskich, które oprócz obsługi masy towarowej na 10 okołoeuropejskich liniach regularnych, obsługiwały tramping i żeglugę przybrzeżną. Wiele magazynów i warsztatów tego przedsiębiorstwa pozwalało na zatrudnienie dodatkowej liczby pracowników. Godzi się wspomnieć, że dzięki Żegludze Polskiej powstała instytucja maklerska skupiająca fachową kadrę eksploatatorów oraz obsługująca i klarująca statki Agencja Morska. Zgodnie z prawem promowano tworzenie polskich firm armatorskich i wielorakiego kompleksu polskich przedsiębiorstw morskich, w tym instytucji klasyfikacyjnej. Rozpoczęto budowę własnego przemysłu okrętowego do budowy statków towarowych i okrętów wojennych, przygotowywano się do budowy większych jednostek marynarki wojennych kontrtorpedowców. Zorganizowano instytucje do obsługi transportu i handlu morskiego, przemysłu przetwórczego. Tworzono cały system ubezpieczeń w żegludze. Budowano infrastrukturę łączności do potrzeb żeglugi morskiej, komunikację kolejową i drogową, nawet rozpoznania lotniczego. Jakże ważne było konstytuowanie suwerennego systemu prawa krajowego i respektowanie międzynarodowego systemu prawa morza przez Polskę jako suwerennego państwa morskiego. Powstały liczne instytucje cywilne i wojskowe, które zajmowały się hydrografią, oznakowaniem nawigacyjnym, łącznością morską, meteorologią i wyposażeniem technicznym stosowanym w ówczesnym systemie zabezpieczania żeglugi i rybołówstwa morskiego czy ratownictwa morskiego. Zdumiewająca w swej wymowie jest wielka promocja Polskiego Morza i Polskiej Pracy na Morzu prowadzona przez drużyny wodniackie i żeglarskie Związku Harcerstwa Polskiego i Polskiego Związku Akademickiego, a zwłaszcza od 1 stycznia 1924 r. masowo wydawanego miesięcznika Morze [Organ Ligi Morskiej i Rzecznej], który odegrał ważną rolę także w powojennej Polsce, a zlikwidowanego podczas wielkiego programu transformacji ustrojowej w połowie ostatniego dziesięciolecia XX wieku. Morze w postaci (?) na Morze zaczęło się ukazywać od 2006 roku, a nr 3 (75) marzec 2012 był ostatnim. Ma być Naszym Morzem w formie elektronicznej ( ) zobaczymy efekty Nigdy polskie społeczeństwo XX i XXI wieku nie odwróciło się od Polskiego Morza! Uczyniły to partyjne ekipy rządowe, których okryte hańbą postacie i prywata członków ich efemerydalnych partii doprowadziły do tego, że już żaden polski statek morski poza szkolnymi i ostatnimi okrętami Marynarki Wojennej RP nie pływa pod polską banderą! Jednak i wobec tych ostatnich jednostek pływających pod ojczystą banderą są prowadzone działania, które zagrażają nawet tej śladowej obecności polskiej bandery na morzu. Nielepsze są notowania o stanie obecnym i przyszłości Morskiego Portu Handlowego w Gdyni, jeśli nadal będzie niszczona wizja połączenia przez terytorium Polski szlakami komunikacyjnymi Morza Bałtyckiego z Morzem Adriatyckim i obszarem śródziemnomorskim. Strategię rozwoju portu gdyńskiego stara się wytyczać Zarząd Morskiego Portu Handlowego Gdynia S.A. i czyni to dobrze, wykorzystując środki własne i unijne do unowocześniania i przebudowy portu. Jednak do jego pełnego rozwoju jest konieczne wytyczenie takiej polityki morskiej państwa polskiego wobec swoich portów, która umożliwi ich połączenie z dalekim zapleczem lądowym kraju (dalej niż do Torunia) i państw unijnych. 65. rocznica Święta Szkoły i Akademii Morskiej w Szczecinie przebiega przy szybkim rozwoju uczelni w profilowaniu zawodów związanych z morzem i śródlądziem, które umożliwiają kształcenie kolejnych pokoleń młodzieży do pracy na morzu i pobrzeżu. Na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych uczelnia kształci słuchaczy na trzech wydziałach (Nawigacyjnym, Mechanicznym i Inżynieryjno-Ekonomicznym) oraz dwunastu kierunkach. Podczas ostatniej kadencji rektora Akademii Morskiej w Szczecinie kpt. ż.w. prof. dra hab. inż. Stanisława Gucmy z każdym rokiem uczelnia coraz więcej osób kształciła dla potrzeb polskiej i unijnej gospodarki morskiej. 30 XI 2011 r. na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych kształcono 3933 osób, a w systemie kursów kwalifikacyjnych i specjalistycznych określonych wymogami STCW około 2000 absolwentów. Akademia Morska w Szczecinie swoje 65-lecie uhonoruje uroczystymi obchodami ŚWIĘTA SZKOŁY AKADEMII 2 Nautologia 2012, nr 149

3 MORSKIEJ oraz edycją i wodowaniem dzieła Kadry Morskie Rzeczypospolitej, tom VI, Polska Marynarka Handlowa. Kadra, absolwenci i słuchacze Akademii Morskiej w Szczecinie. Publikacja została przygotowana wespół z absolwentami szczecińskiej uczelni morskiej, wielu z nich to członkowie Klubu Kapitanów Żeglugi Wielkiej w Szczecinie, przy współautorstwie i redakcji naukowej prof. J. K. Sawickiego, przewodniczącego Komisji Historii Żeglugi Polskiego Towarzystwa Nautologicznego. 30 lat służby pod ojczystą banderą szkolnej fregaty Dar Młodzieży jest wydarzeniem, które powinno być uhonorowane publikacjami naukowymi, a nawet monografiami historycznymi, o jej osiągnięciach w kształceniu młodzieży i roli w promowaniu polskiego szkolnictwa morskiego i Polski na arenie międzynarodowej. Na statku tym, gdzie dobór dowódców i kadry opiera się na niezwykle surowych przepisach i zwyczajach, wyrosło wielkie pokolenie oficerów i kapitanów o bardzo wysokich kwalifikacjach, dzisiaj rozsianych w świecie pod różnymi banderami. Można dzisiaj zaryzykować stwierdzenie, że dowodzą oni dzisiaj wielkimi kontenerowcami i statkami o największych parametrach, zdają trudny egzamin zawodowy, świadcząc o wysokim poziomie polskich uczelni morskich. Wyraża się przekonanie, że w krótkim czasie musi nastąpić taki moment, gdy kadra z naszych Akademii Morskich i innych szkół morskich będzie obsługiwać głównie statki pod biało-czerwoną banderą. Taki był sens budowy Daru Młodzieży, który został zbudowany sumptem społecznym, a społeczeństwo łożyło środki przecież w tak burzliwym okresie, a skarb państwa nie dodał przysłowiowej złotówki. Dar Młodzieży to nie jednostka papierowa, ale zbudowana na podstawie projektu polskiej myśli technicznej, budowana rękami stoczniowców w trudnym okresie oni wiedzieli, że budują jednostkę dla kraju. Wszystkim dzisiaj, którzy w jakikolwiek sposób przyczynili się do zbudowania tej jednostki, należą się wyrazy szacunku i podziękowania. Statek muzeum Dar Pomorza stoi nadal przy nabrzeżu w porcie gdyńskim. Ma się dobrze. Stało się to dzięki usilnym staraniom kierownictwa Wyższej Szkoły Morskiej w Gdyni lat , absolwentów polskich uczelni morskich i Politechniki Gdańskiej oraz kierownictwa Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku, którzy unicestwili próby sprzedaży obcym tego tak ważnego symbolu Morskiej Polski. Można żywić nadzieję, że dzięki troskliwej opiece dyrekcji i pracowników Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku, Stowarzyszenia Przyjaciół Daru Pomorza, Urzędu Miasta Gdyni, Morskiego Portu Handlowego w Gdyni, licznych przedsiębiorstw gospodarki morskiej, stowarzyszeniu absolwentów uczelni morskich, Polskiego Towarzystwa Nautologicznego, fregata będzie następnym pokoleniom przywracała pamięć i skupiała ich uwagę na historii szkolnictwa morskiego Rzeczypospolitej i wychowaniu morskim. Przywołanie ku uwadze i pamięci czytelników kilku rocznicowych jubileuszy jest także próbą spojrzenia na stan obecny Morskiej Polski. Jest także zaproszeniem resortowego ministra Rządu RP, odpowiedzialnego za sprawy morskie, do przedstawienia rzeczywistego zaawansowania prac przy wytyczaniu i realizacji polityki morskiej państwa polskiego. Daniel Kazimierz Duda Bolesław Hajduk Daniel Duda PIERWSZE WOJENNE KADRY MORSKIE RZECZYPOSPOLITEJ W roku bieżącym przypada 92. rocznica rozpoczęcia w niepodległej Polsce w marcu 1920 szkolenia oficerów, przede wszystkim dla flotylli rzecznej, 91. rocznica utworzenia 20 marca 1921 r. Tymczasowych Kursów Instruktorskich, przede wszystkim dla oficerów Marynarki Wojennej, i 90. rocznica utworzenia 1 października 1922 r. Oficerskiej Szkoły Marynarki Wojennej w Toruniu, której tradycje kontynuuje Akademia Marynarki Wojennej. W dniu 9 lutego 1920 roku rozkazem Szefa Departamentu Spraw Morskich nr 12 w Toruniu została zorganizowana Kadra Marynarki Wojennej, której tymczasowym dowódcą został kapitan marynarki Adam Mohuczy, awansowany do stopnia komandora podporucznika w 1921 roku. Późną jesienią 1920 r. generał porucznik marynarki Kazimierz Porębski powierzył zorganizowanie kursu oficerskiego Marynarki Wojennej kapitanowi marynarki Adamowi Mohuczemu. Tymczasowe Kursy Instruktorskie należy uważać za pierwszą w Polsce Szkołę Marynarki Wojennej; a taki pogląd głosił między innymi Stefan Frankowski. Podstawowym celem kursu było rozpoczęcie tworzenia nowych kadr oficerów Marynarki Wojennej, bowiem znaczna część oficerów przybyłych z marynarki rosyjskiej, austriackiej czy niemieckiej floty wojennej była zaawansowana zarówno wiekiem jak i stopniem, co pozwalało im na zajmowanie odpowiednio wysokich stanowisk w Departamencie Spraw Morskich Ministerstwa Spraw Wojskowych lub w sztabach jednostek, podczas gdy na okrętach etaty były słabo obsadzone. Jak podaje Edmund Kosiarz, Nautologia 2012, nr 149 Kontradmirał Adam Mohuczy (ze zbiorów Sali Tradycji Akademii Marynarki Wojennej)

4 w 1921 roku na ogólny stan 461 oficerów w stopniu podporucznika były zaledwie 32 osoby, dodatkowo wielu z tych młodych ludzi nie miało dokończonego wyszkolenia lub też odpowiedniej praktyki. Kierownictwo Marynarki Wojennej patrząc w przyszłość musiało przystąpić do szkolenia młodego narybku. Uroczyste otwarcie pierwszego Tymczasowego Kursu Instruktorskiego miało miejsce w Toruniu dnia 20 marca 1921 roku w lokalu byłego kasyna niemieckiego przy ulicy Fredry 6-8. Dowódcą kursów był Adam Mohuczy, natomiast nieetatowymi wykładowcami byli: kmdr Czesław Petelenz, kmdr por. inż. Marian Sasinowski, kmdr por. inż. Stanisław Kamiński, kmdr por. Stanisław Niewiarowski, kmdr ppor. Adam Mohuczy, Witold Zajączkowski, Włodzimierz Steyer, Wacław Żejma oraz pracownicy Szkoły Morskiej w Tczewie: kpt. ż.w. Mamert Stankiewicz i porucznik Antoni Ledóchowski. Do kursu w charakterze instruktorów dołączono kilku doświadczonych podoficerów w stopniu bosmana. Oficerowie wykładowcy musieli dojeżdżać do Torunia na wykłady i prowadzili zajęcia przez cały dzień. Bywało że pozostawali na kolejny dzień, by zakończyć cykl wykładów. Wielu z nich nie posiadało jakiegokolwiek doświadczenia pedagogicznego, brakowało pomocy naukowych, nawet prostych wykresów, a wykładowcy, pochodzący głównie z Rosji, słabo mówili po polsku i wtrącali rusycyzmy. Skrypt kmdr. por. inż. Stanisława Kamińskiego pt. Elementarny kurs silników spalinowych, który ukazał się w grudniu 1921 roku, uważać należy za początek działań wydawniczych w systemie marynarskiego szkolnictwa wojennego. Prawdopodobnie został on powielony w ilości 20 egz. na powielaczu o nazwie Jup, własności TKI. Brudnopisy skryptów, przygotowywane przez wykładowców i słuchaczy, by nie tracić czasu codziennych zajęć, przepisywała na maszynie maszynistka w godzinach Maszynistka, autorzy skryptów i recenzenci honorarium nie otrzymywali. Wszelkie dochody przeznaczane były na poprawę bazy dydaktycznej. Powołani słuchacze musieli posiadać pełne średnie wykształcenie (matura), każdy z nich zobowiązany był do złożenia egzaminu z języka polskiego, wybranego języka obcego, algebry i trygonometrii. Zakwalifikowano na kurs 22 osoby rekrutujące się z różnych środowisk, w tym siedmiu, którzy mieli studiować zaocznie. Kilku przybyło z marynarki rosyjskiej z początkowym morskim wyszkoleniem, jak por. Zygmunt Sadowski, ppor. Dunin-Marcinkiewicz, st. marynarz Stanisław Jabłoński, ppor. Bronisław Łątkiewicz i pchor. Zdzisław Boczkowski. Pozostali posiadali przeważnie stopnie ppor. lub pchor. i pełnili służbę w Polskiej Marynarce Wojennej na lądzie, ale nie mieli żadnego wyszkolenia morskiego. Wreszcie część słuchaczy kursu przybyła wprost z formacji wojska polskiego, jak por. Marian Majewski, kpt. Adam Andrzejewski, Stanisław Kulczycki, Stefan Gebethner, Ryszard Reyman, Anatol Lewicki i inni. Wielu z nich nigdy nie widziało ani morza, ani okrętu wojennego. Rozpiętość wieku wśród słuchaczy kursu była dość znaczna, mieli bowiem od 20 do 30 lat i więcej. Najstarszymi wiekiem na kursie byli: kpt. Adam Andrzejewski (ur. 1887), por. Zygmunt Sadowski, ppor. Czesław Wnorowski i ppor. Stanisław Kulczycki, a najmłodszymi słuchaczami na Tymczasowym Kursie Instruktorskim byli: starszy marynarz Stanisław Jabłoński (ur. 1898) i pchor. Mirosław Kownacki (ur. 1900). Program kursu przewidywał 18-miesięczny okres szkolenia z podziałem na część teoretyczną (10 miesięcy) i pływanie na jednostkach floty i flotylli rzecznej (8 miesięcy). Nauka była bardzo intensywna, prowadzona w warunkach spartańskich, przy braku wyposażenia i pomocy naukowych nawet tych najprostszych. Program przewidywał realizację zajęć z zakresu: historii wojen morskich, teorii budownictwa okrętowego, administracji morskiej, taktyki i strategii, praktyki morskiej, astronomii nautycznej, dewiacji, locji, artylerii morskiej, maszyn parowych i silników spalinowych, elektrotechniki, broni podwodnej, meteorologii i oceanografii, higieny okrętowej, międzynarodowego prawa morskiego, literatury polskiej i języka angielskiego. Komandor podporucznik Adam Mohuczy miał do pokonania ogromne trudności. Przede wszystkim nie miał przydzielonych stałych wykładowców kursu. Nie było ani podręczników, ani skryptów z jakichkolwiek przedmiotów, pomocy naukowych i poglądowych. W dodatku zarekwirowane dla celów kursu byłe niemieckie kasyno zostało zupełnie ogołocone z wszelkich mebli. Jednym słowem nakazany kurs oficerski miał się narodzić z próżni. Stały personel kursu stanowili: komendant kursu major marynarki Adam Mohuczy, adiutant por. mar. Heliodor Laskowski (jednocześnie słuchacz kursu) oraz kilku podoficerów administracyjnych. Wkrótce dołączył do nich, jako dyrektor nauk, zweryfikowany 30 stycznia 1921 r. w stopniu kmdr. ppor. Witold Zajączkowski. Cały personel kursu oraz słuchacze byli przydzieleni organizacyjnie do Kadry Marynarki Wojennej w Toruniu. Oficerowie kursanci mieszkali prywatnie poza szkołą, a podchorążowie częściowo prywatnie, a częściowo w budynku Kadry Marynarki Wojennej w Toruniu. Czesław Wnorowski wspomina, że: Nastawienie słuchaczy kursu oficerskiego było bez wyjątków entuzjastyczne. Byliśmy wszyscy młodzi, pełni zapału i chcieliśmy posiąść jak najszybciej i jak najlepiej wiedzę morską. Prędko zżyliśmy się i utworzyliśmy solidarną przyjacielską grupę, pełną humoru i radosnego podniecenia, wobec nęcącej perspektywy pozostania oficerami morskimi. Komendant kursu komandor ppor. Adam Mohuczy przybył do Polski z marynarki rosyjskiej, posiadał wielkie zdolności organizacyjne i pomysłowość. Szybko udało mu się zorganizować kurs i zdobyć prymitywne umeblowanie gmachu szkoły. Swoją rzutkością i zapobiegliwością w tych trudnych warunkach postawił kurs na możliwie dobrym poziomie, uzyskując uznanie nie tylko wśród kursantów, ale i w środowisku Marynarki Wojennej. Praktyki Z chwilą zakończeniu wykładów i po krótkim urlopie, a było to, jak podaje Czesław Wnorowski, wiosną 1921 roku, wszyscy zostali zaokrętowani w Gdyni na ORP Generał Haller, którego dowódcą był ich komendant kmdr por. Adam Mohuczy. Gdynia była, jak wspomina dalej Wnorowski [...] skromną wioszczyną rybacką. Stacja kolejowa, a raczej przystanek (budka) był tuż za główną szosą prowadzącą z Wejherowa do Sopot i Gdańska. Za szosą i w stronę lądu znajdowały się lekkie wzgórza pokryte lasem. Od stacji w stronę morza prowadziła kręta, niebrukowana ulica zwana Starowiejską, rzadko zabudowana z dwóch stron chatami rolników i rybaków. Kursanci kierowali swe kroki w kierunku niewielkiego pomostu o szerokości 3 4 metrów, do którego dobijały motorówki i żaglówki. Łodziami wiosłowymi dostawali się na niewielką, bo 300-tonową kanonierkę ORP Generał Haller, która stała na kotwicy nieopodal wspomnianego pomostu, uzbrojoną wówczas w dwa działka 47 mm rozmieszczone na dziobie i rufie, i w dwa karabiny maszynowe po bokach na śródokręciu. Kierownikiem instruktorem kursu praktycznego był kmdr ppor. Witold Zajączkowski. Pierwsze zaokrętowanie tak wspomina Czesław Wnorowski: Były tam koje jednopiętrowe zamiast hamaków, szafki na rzeczy, a pośrodku kilka długich stołów i ławki. Pozwolono nam zwiedzać cały okręt. W międzyczasie podano nam obiad, składający się z 3 dań, deseru i kawy (gest kmdr Adama Mohuczego, aby wywołać dobre wrażenie przy starcie). Rzeczywiście byliśmy oszołomieni takim przyjęciem, gdyż w 1921 roku było bardzo krucho z odżywianiem w Polsce. W kolejnych dniach praktyki najczęściej w porze obiadowej podawano tzw. eintopfgericht, tylko jednodaniową potrawę. Nazajutrz, ubrani w drelichy, pod czujnym okiem komandora Wi- 4 Nautologia 2012, nr 149

5 ORP Generał Haller ( tolda Zajączkowskiego rozpoczęli praktykę ( ) tak jak i dzisiaj to ma miejsce od szorowania pokładu i czyszczenia mosiądzu. Pełnili wszystkie funkcje i wykonywali różne prace marynarskie, a komandora wspominali zawsze serdecznie. Kanonierka ORP Generał Haller, aczkolwiek mała jednostka, posiadała wszystkie elementy większego okrętu, tylko w mniejszej skali, tak że praktyka na niej oceniana była na dobrą. Kursanci nie mogli być traktowani na równi z młodzieżą jaka wówczas przychodziła na morze, mieli już swoje przeżycia i doświadczenia z walk na morzu czy też na lądzie, wielokrotnie były one krwawe. Polska musiała szybko szkolić nowe kadry, by zastępować tych, którzy wyszkoleni byli w niewoli na inne potrzeby. Marynarka Wojenna w tym czasie nie posiadała jeszcze swego Regulaminu Służby Okrętowej (R.S.O.), mimo to tok służby na ORP Generał Haller przebiegał w praktyce normalnie bez żadnych kłopotów. Praktykantami były osoby z doświadczeniem, z bagażem przeżyć doznanych na morzach i w innych okolicznościach, dlatego w czasie zajęć byli traktowani jako marynarze, niezależnie od zwracania się do nich przez panie poruczniku, itp. Po godzinach służbowych traktowani byli jako oficerowie. W badanych materiałach nie napotkano żadnych incydentów, wszyscy byli chętni, a nawet gorliwi w wykonywaniu zadań i obowiązków. Panowała atmosfera koleżeńska, żadnych zgrzytów ani nieporozumień. Słowem byli zgraną grupą i podatnym zespołem. Słuchacze kursu w celu odbycia praktyki [np. Józef Woźnicki, inni] okrętowani byli również na ORP Lwów. Pierwsze pływanie na Bałtyku Praktykanci dobrze opanowali wszelkie prace i obowiązki pokładowe, prace z cumami, sygnalizację flagami i semafor, pełnili wachty morskie i portowe na pokładzie, w maszynowni i kotłowni, prowadzili nawigację, posługiwali się sekstantem, określali pozycje w tym astronomiczne, posługiwali się tablicami logarytmicznymi, rocznikiem astronomicznym, sekundomierzem. Uczestniczyli także w załadunku węgla bunkrowego, którego Generał Haller zabierał jednorazowo 32 tony, a załadunek odbywał się w Gdańsku na Polskim Haku, z polskiej składnicy węgla. Dołożyli wiele wysiłku, by okręt, jego nadbudówki i burty stale były czyste i wymalowane. To był polski okręt wojenny, a nie jakaś tam łajba jak głosiła piosenka. Kursanci prowadzili swój Dziennik Nawigacyjny, nawigację na oddzielnej mapie, oraz Dziennik Zdarzeń. W rejsie przyszło Nautologia 2012, nr 149 im zawinąć do Kłajpedy określali ten port jako niezbyt ciekawy. Pod koniec praktyki odbyły się praktyczne egzaminy przed specjalną zewnętrzną Komisją, które wypadły dobrze. Egzaminy te miały formę egzaminów stanowiskowych. Kursanci po drugim teoretycznym okresie studiów praktykę odbyli indywidualnie na okrętach Flotylli Pińskiej, gdzie okrętowani byli w charakterze młodszych oficerów. Końcowe egzaminy składali z wszystkich przedmiotów objętych kursem, oczywiście miały one charakter komisyjny. Wielu z tych pierwszych polskich morskich oficerów wyszkolonych w TKIO weszło do historii Marynarki Wojennej, dobrze zasłużyło się Ojczyźnie. Jak wspomniano, pierwszy kurs rozpoczął naukę 20 marca 1921 roku, a zgodnie z rozkazem Dziennik nr 182 z dnia 22 grudnia ogłoszona została lista słuchaczy, którzy w dniu 1 października 1922 roku ukończyli pierwszy Tymczasowy Kurs Instruktorski dla Oficerów [T.K.I.O], byli to (w kolejności lokat): 1. por. mar. Tadeusz Stoklasa 2. ppor. mar. Mirosław Kownacki 3. kpt. por. Anatol Lewicki 4. kpt. por. Marian Majewski 5. ppor. mar. Karol Kopiec 6. ppor. mar. Czesław Wnorowski 7. ppor. mar. Józef Woźnicki 8. por. mar. Bronisław Łątkiewicz 9. kpt. por. Adam Andrzejewski 10. ppor. mar. Stanisław Jabłoński 11. por. mar. Heliodor Laskowski 12. ppor. mar. Seweryn Bukowski 13. ppor. mar. Jerzy Bohuszkiewicz 14. ppor. mar. Zdzisław Boczkowski 15. kpt. por. Ryszard Reyman 16. ppor. mar. Stefan Gebethner 17. kpt. por. Zygmunt Sadowski 18. ppor. mar. Stanisław Kulczycki Wprowadzenie stopnia kapitan porucznik miało na celu utrzymanie podziału korpusu oficerskiego na 3 grupy: poruczników, komandorów i admirałów. Stopień ten jednak nie przyjął się i w 1924 r. zastąpiono go kapitanem marynarki (Piaskowski, tom 1. s. 38). Z dniem 1 października 1922 roku do tworzącej się Oficerskiej Szkoły Marynarki Wojennej zostali skierowani w charakterze: oficera młodszego kursu ppor. mar. Mirosław Kownacki i ppor. mar. Stefan Gebethner w charakterze adiutanta Szkoły. Kontradmirał Adam Mohuczy (Virtuti Militari, Krzyż Grunwaldu III klasy, Srebrny i Złoty Krzyż Zasługi), słuchacz Ecole de Guerre Navale w Paryżu, komendant TKIO, pierwszy komendant Oficerskiej Szkoły Marynarki Wojennej, dyrektor Państwowej Szkoły Morskiej w Tczewie i Gdyni. Zmobilizowany w 1939 roku, uczestniczył w obronie Helu, a podczas okupacji pozostawał w niemieckiej niewoli. Po wyzwoleniu rozpoczął pracę w Gdyni w przedsiębiorstwach żeglugowych. W lipcu 1945 roku powołany został do Marynarki Wojennej. Pełnił stanowisko Szefa Sztabu Głównego Marynarki Wojennej i czasowo funkcję dowódcy Marynarki Wojennej. 30 listopada 1948 roku przeniesiono go w stan spoczynku. 7 listopada 1949 roku został aresztowany, a podczas śledztwa był torturowany. Dnia 6 marca 1950 roku Najwyższy Sąd Wojskowy skazał go na 13 lat więzienia z zarzutem dokonania sabotażu podczas remontu okrętów. Zmarł w więzieniu w Sztumie, pochowany został w Warszawie na Bródnie. Postanowieniem Najwyższego Sądu Wojskowego z dnia 21 kwietnia 1957 roku uchylono wyrok z 1950 roku. Kontradmirał Adam Mohuczy w okresie od lutego 1947 roku do czasu aresztowania pełnił funkcję prezesa Ligi Morskiej.

6 Komandor Witold Zajączkowski (Polonia Restituta IV klasy, Złoty i Srebrny Krzyż Zasługi, brytyjskie Defence Medal i War Medal , francuska Komandoria Legii Honorowej) przed wojną był długoletnim dowódcą Flotylli Pińskiej i wykładowcą wiedzy okrętowej (często prowadził zajęcia na okrętach stacjonujących w toruńskim porcie), na Tymczasowych Kursach Instruktorskich, później w Oficerskiej Szkole Marynarki Wojennej, pełnił wiele innych funkcji, w tym: zastępcy kmdr. A. Mohuczego, przez okres czterech lat dyrektora nauk w Oficerskiej Szkole Marynarce Wojennej w Toruniu, Komendanta Szkoły Podchorążych Marynarki Wojennej ( ), Szefa Misji Werbunkowej w Kanadzie ( ), Komendanta Komendy Morskiej Południe i dowódcy II Dywizjonu Kontrtorpedowców w Wielkiej Brytanii. Autor pierwszego w Polsce, wydanego w 1925 roku w Toruniu podręcznika Wiedza Okrętowa. Kmdr ppor. Heliodor Laskowski (Srebrny Krzyż Zasługi), absolwent Ecole a application du tir a artillerie we Francji. Szef Samodzielnego Referatu Artylerii i Uzbrojenia w Kierownictwie Marynarki Wojennej. Przyczynił się do utworzenia baterii 152 mm na Helu, prowadził nadzór nad budową dział w Szwecji. Heliodor Laskowski był autorem szeregu opracowań fachowych z dziedziny wojskowości, między innymi podręcznika dla OSMW Artyleria Morska, Tom 2, Warszawa Komandor Marian Majewski (Srebrny Krzyż Zasługi, francuska Legia Honorowa V klasy). Ukończył kurs Ecole de Guerre Navale w Paryżu, Szef Sztabu Dowództwa Floty przed wojną, uczestniczył w obronie Helu. Przeciwnik przerwania walk w obronie Helu. Dnia 2 października 1939 roku jako pełnomocnik dowódcy Floty podpisał w Grand Hotelu w Sopocie kapitulację Helu. Po wojnie znalazł się w Kierownictwie Marynarki Wojennej w Londynie jako Szef Wydziału Organizacyjno-Wyszkoleniowego. Przed wojną publikował w Przeglądzie Morskim. Komandor Tadeusz Stoklasa (Srebrny Krzyż Zasługi, brytyjski The Most Excellent Order of the British Empire Officer of Order, włoski CL IV klasy). Ukończył pierwszy TKIO z pierwszą lokatą. Absolwent Ecole de Guerre Navale w Paryżu. Delegowany w miesiącu marzec kwiecień 1932 r. do Egiptu na czas kuracji Marszałka Józefa Piłsudskiego w Egipcie. Na statku ss. Niemen dowodził grupą wojskową podczas postoju statku w Aleksandrii. Szef Wydziału Wyszkolenia w Kierownictwie Marynarki Wojennej. W roku 1938 został wyznaczony na rzeczoznawcę spraw morskich w Stałej Komisji Doradczej ds. Morskich przy Lidze Narodów, był też zastępcą Szefa Kierownictwa Marynarki Wojennej oraz Attache Naval w Anglii w okresie przed i podczas wojny. Kmdr por. Mirosław Kownacki (Krzyż Walecznych trzykrotnie, Order Polonia Restituta IV klasy, Order Virtuti Militari IV klasy [pośmiertnie], Złoty Krzyż Zasługi IV klasy, Krzyż Niepodległości oraz francuski Order Legii Honorowej IV klasy), Komendant Szkoły Podchorążych Marynarki Wojennej (6 listopada marca 1942) do czasu rozwiązania Szkoły w dniu 1 stycznia 1946 r. dyrektor nauk, wieloletni wybitny wykładowca astronomii nautycznej, nawigacji i meteorologii w Szkole Podchorążych Marynarki Wojennej, którego uczniami była większość oficerów uczestniczących w akcjach bojowych podczas ostatniej wojny. Zmarł w Creston w Kanadzie 4 grudnia 1985 r.; prowadził tam stacje benzynową. Komandor Karol Kopiec (Order Odrodzenia Polski IV Klasy, Krzyż Grunwaldu, Srebrny Krzyż Zasługi), pracował w Generalnym Komisariacie Rządu w Gdańsku, jako szef Wydziału Morskiego (w II Oddziale wywiad). 19 marca 1938 r. otrzymał awans na stopień komandora podporucznika. W sierpniu 1939 roku zgłosił się do Kierownictwa Marynarki Wojennej, z którym po wybuchu wojny ewakuował się na Wołyń. W maju 1944 roku zgłosił się do I Armii Wojska Polskiego, gdzie został przyjęty w stopniu majora jako cenzor. Kolejno był szefem Departamentu Uzupełnień, Organizatorem i dowódcą Batalionu Morskiego. W lutym 1946 roku skierowano go do dyspozycji szefa Departamentu Personalnego MON w stopniu komandora. W marcu 1946 roku przeniesiony został do rezerwy. Komandor por. Stefan Gebethner, absolwent Ecole des Officiers Canonniers w Tulonie (Francja) po kursie TKIO skierowany został do Oficerskiej Szkoły Marynarki Wojennej w Toruniu w charakterze adiutanta komendanta. Służył w Kierownictwie Marynarki Wojennej, gdzie w 1933 roku przeszedł do rezerwy. Zmobilizowany w 1939 roku do Kierownictwa Marynarki Wojennej, ewakuował się wraz z Szefem Kierownictwa Marynarki Wojennej do Paryża gdzie pełnił szereg funkcji m.in.: oficer do zleceń, kierownik referatu Rejestracji Personalnej, kierownik Referatu Ogólnego. 31 marca 1946 r. awansowany został na stopień komandora porucznika. Komandor Zdzisław Boczkowski (Virtuti Militari, Krzyż Walecznych), uczestnik akcji rozbrajania Niemców w 1918 roku. W 1939 roku jako dowódca grupy minowców w stopniu kmdra ppor. uczestniczy w działaniach bojowych na Zatoce Gdańskiej. Bierze udział w obronie Helu jako dowódca odcinka Jastarnia. Po kapitulacji dostał się do niewoli niemieckiej. W 1945 roku podjął służbę w Marynarce Wojennej gdzie był pierwszym dowódcą Oddziału Technicznego Marynarki Wojennej, pierwszym komendantem Szkoły Specjalistów Morskich na Oksywiu, pierwszym dowódcą Flotylli Trałowców, szefem Broni Podwodnej Marynarki Wojennej. Wniósł wielki wkład w oczyszczenie naszych wód z min. W 1950 roku został zwolniony z Marynarki Wojennej w stopniu komandora porucznika, a w rezerwie awansowany do stopnia komandora. Autor wielu artykułów w Przeglądzie Morskim, Żołnierzu Polskim. Komandor porucznik Czesław Wnorowski, w 1918 roku był referentem prasowym Polskiego Komitetu Wykonawczego w Kijowie. W styczniu 1919 roku wraca do kraju i wstępuje do Oddziału Zapasowego Marynarki w Modlinie. Służył w I Batalionie Morskim, potem w marcu 1920 r. jako mat w Pucku przydzielony do kapelana kapitana ks. Władysława Miegonia. Był współzałożycielem Towarzystwa Wielka Wieś Władysławowo. W 1922 roku ukończył w stopniu porucznika marynarki KTIO w Toruniu. Komandor pporucznik Bronisław Łątkiewicz, absolwent Ecole des Officiers Torpilleurs w Tulonie, był dowódcą ORP Piłsudski, wykładowcą w Szkole Podchorążych Marynarki Wojennej, w 1935 roku został przeniesiony do rezerwy. Zmobilizowany w 1939 roku wraz z kierownictwem Marynarki Wojennej. Nie mogąc pełnić służby na okrętach, pracuje w Anglii między innymi jako kierownik grupy szkolenia broni podwodnej i Kierownik Ośrodka Przeszkolenia Zawodowego. W 1946 roku awansowano go do stopnia kmdr ppor. Kapitan marynarki Stanisław Kulczycki (Krzyż Walecznych, duński Order Danebroga V Klasy, Odznaka Honorowa Frontu Pomorskiego przyznana przez generała Józefa Hallera w dniu 25 marca 1920 r.), pseudonim Sas, ranny w walce na bagnety w szeregach I Batalionu Morskiego pod Głodowem. Po ukończeniu TKIO w Toruniu otrzymuje przydział na stanowisko adiutanta Nautologia 2012, nr 149

7 Komendanta Portu Wojennego Modlin, służy w Kierownictwie Marynarki Wojennej jako oficer ordynansowy i oficer do specjalnych zleceń u admirała Kazimierza Porębskiego. Dnia 31 marca 1930 r. przeniesiony został w stan spoczynku ze względu na stan zdrowia. W latach skierowany do Hiszpanii jako wysłannik Ministra Spraw Wojskowych w roli observing officer do International Board for Non-Intervention. W latach jest czynnym uczestnikiem ruchu oporu( ZWZ, następnie AK). W Armii Krajowej został awansowany do stopnia kapitana. Bierze udział w powstaniu warszawskim, po upadku, którego dostaje się do niewoli niemieckiej. 29 kwietnia 1945 r. oswobodzony przez Anglików przybywa do Londynu i pozostaje w dyspozycji szefa Kierownictwa Marynarki Wojennej. Literatura: Daniel Duda, Adam Mohuczy ( ) kontradmirał Polskiej Marynarki Wojennej, dyrektor Państwowej Szkoły Morskiej w Gdyni w latach , Londyn, Okólnik nr 160/198. Daniel Duda, Wydział Nawigacji i Uzbrojenia Okrętowego Akademii Marynarki Wojennej ( ) Geneza i rozwój, AMW, Gdynia Daniel Duda, Kierownicza Kadra Polskiej Marynarki Wojennej w latach , AMW, Gdynia Antoni Komorowski, Okręty Szkolne Polskiej Marynarki Wojennej Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa Edmund Kosiarz, Departament Dla Spraw Morskich, jego działalność i rola w dziejach Marynarki Wojennej w latach , Przegląd Morski M.W. 1/1963. Dariusz Nawrot, Z Torunia do Okehampton, AMW, Gdynia Jan Kazimierz Sawicki, Kadry Morskie Rzeczypospolitej, Tom II, Gdynia Stanisław M. Piaskowski, Kronika Polskiej Marynarki Wojennej Tom 1, Albany. N.Y Pawel Przybylski, Kadry Marynarki Wojennej, geneza ich tworzenia, potencjał naukowy i zasady jego wykorzystania w latach , Marynarka Polska ( ), praca zbiorowa pod redakcją Jana Kazimierza Sawickiego, Tom 1, Gdynia Internet: bojowe_nawodne_haller.html Janusz Jarosiński* Jubileusz 90-lecia gdyńskiego portu 23 września 1922 Sejm Rzeczypospolitej Polskiej przyjął ustawę o budowie portu w Gdyni. Data przyjęcia ustawy uznawana jest za jego formalny początek. W rzeczywistości prace nad jego powstaniem zaczęły się już znacznie wcześniej. Korzystna sytuacja międzynarodowa, podpisanie Traktatu Wersalskiego, powrót Polski nad morze stanowiły pobudkę do działania dla przedstawicieli polskiego rządu. Potrzeby polskiego handlu morzem miało zabezpieczać Wolne Miasto Gdańsk, pozostające w obszarze celnym Polski, gdzie przyznano Polsce wiele uprawnień i przywilejów co do korzystania z portu handlowego. Jednak rodzaj i zakres trudności oraz ograniczeń w praktyce dyskryminował polski obrót towarowy w tym porcie. Splot czynników o charakterze politycznym, militarnym, gospodarczym i społecznym dobitnie wskazywał na konieczność budowy własnego portu morskiego. W roku 1920 wiceadmirał Kazimierz Porębski, szef Departamentu Spraw Morskich Ministerstwa Spraw Wojskowych, zlecił inż. Tadeuszowi Wendzie wybranie miejsca na budowę przyszłego portu i wykonanie projektu. Inżynier Tadeusz Wenda wskazał właśnie Gdynię jako najdogodniejsze miejsce lokalizacji przyszłego portu. Gdynia uosabiała wysiłek państwa i społeczeństwa na morzu, którego orędownikiem było wielu wybitnych Polaków. Eugeniusz Kwiatkowski (minister przemysłu i handlu w latach ) wielokrotnie nawoływał: Chcemy trzymać się morza! i to hasło stało się motywem przewodnim jego działalności. Stefan Żeromski polski prozaik, publicysta, dramaturg, nazwany sumieniem polskiej literatury, pisał o budowie portu w Gdyni: trzeba ten port, jego obraz, jego niezbędną konieczność, jego narodowe widziadło w duszach ludzkich wykuwać, ryć w sercach, ciosać w granicie woli. Trzeba otoczyć to dzieło pospólną miłością. Trzeba je za dnia i nocy budować wszystkimi ziemiami i całym narodem. Port w niedługim czasie zaczął stanowić konkurencję dla innych portów leżących nad Bałtykiem i Morzem Północnym. Jego budowa przyczyniła się do rozwoju i rozkwitu miasta, które stało się i jest oknem Polski na świat. Port Gdynia kiedyś i dziś (fot. archiwum ZMPG S.A.) * Prezes Zarządu Morskiego Portu Gdynia. Z gdyńskim portem związany jest od 1977 roku. Konsul Honorowy Królestwa Belgii. Nautologia 2012, nr 149

8 Nabrzeże Polskie, w tle Nabrzeże Indyjskie kiedyś (fot. archiwum ZMPG S.A.) i dziś (fot. T. Urbaniak ZMPG S.A.) Na mocy rozporządzenia Prezydenta RP pieczę nad sprawami portu od 1928 roku sprawował Urząd Morski. W 1933 roku w Gdyni wzniesiono Dworzec Morski, skąd odprawiano emigrantów podróżujących do Ameryki Północnej i Południowej. W tym też roku wszystkie nabrzeża portowe obsługiwane już były przez kolej. Ponad 120 tysięcy metrów kwadratowych powierzchni magazynowej, prawie 9 kilometrów nabrzeży, 320 hektarów basenów o głębokości od 6 do 12 metrów w 1935 roku do Gdyni zawijać mogły już największe statki. W 1937 roku przeładunki w porcie przekraczają 9 mln ton, a Konferencje Żeglugowe uznają Gdynię za Port bazowy I kategorii. Druga co do wielkości na świecie chłodnia portowa czy zbudowany w 1937 roku elewator zbożowy świadczą o tym, że Port rozwijał się w imponującym tempie, co sprzyjało powstawaniu lokalnego przemysłu i rozwojowi miasta. Gdynia, która w 1926 roku uzyskała prawa miejskie, do 1939 roku ponad 10-krotnie zwiększyła liczbę mieszkańców z 12 do 127 tysięcy. Do miasta w poszukiwaniu lepszego życia i pracy przybywali ludzie z całej Polski. 14 września 1939 roku Niemcy zajęli Gdynię, która w trakcie II wojny światowej, jako Gotenhafen, stała się bazą niemieckiej marynarki wojennej Kriegsmarine, a tym samym celem alianckich nalotów. Potwornych zniszczeń dokonał wycofujący się okupant, oprócz okrętów i statków transportowych uszkodzone zostały główne nabrzeża i budynki. Na terenie portu zatopiono ponad 30 jednostek pływających i innych urządzeń. Zaraz po wojnie, obok rozminowywania wybrzeża i oczyszczania portu z wraków, najważniejsza była naprawa torów kolejowych do basenu węglowego, mająca umożliwić ponowny eksport polskiego węgla drogą morską. Do końca 1949 roku oddano do użytku większość nabrzeży, place składowe, magazyny oraz urządzenia przeładunkowe, które zostały znacznie unowocześnione. W latach 50. Gdyni wyznaczono rolę portu drobnicowego. Port nie wykorzystywał w pełni swoich możliwości, zwłaszcza do obsługi wielkich zbiornikowców i masowców, choć był najnowocześniejszym, najgłębszym i najlepiej zagospodarowanym polskim portem. Dopiero w 1965 roku osiągnięto poziom przeładunków sprzed wojny. W latach 60. port został pogłębiony, do Gdyni zawinął pierwszy w historii stutysięcznik. Z końcem lat 60. rozpoczęła się era przewozów kontenerowych początkowo stworzono w Gdyni tymczasową bazę kontenerową przy Nabrzeżu Polskim, a w 1976 roku rozpoczęto budowę terminalu kontenerowego przy Nabrzeżu Helskim. Po trzech latach do terminalu zawinął pierwszy statek Baltic Eagle. W kolejnych latach Gdyński port zwiększał swoje przeładunki, stając się coraz ważniejszym punktem na mapie portów południowego Bałtyku oraz Europy. Powołany w roku 2000 na mocy ustawy o portach i przystaniach morskich Zarząd Morskiego Portu Gdynia S.A. przejął rolę podmiotu zarządzającego portem. Działalność przeładunkową prowadzą odrębne dziś już w większości prywatne podmioty. Priorytetem działania Zarządu Portu jest tworzenie jak najlepszych warunków do rozwoju terminali przeładunkowych, szczególnie poprzez rozbudowę i modernizację infrastruktury portowej. Granice terytorialne portu morskiego obejmują obszar około 755 hektarów, w tym 508 hektarów powierzchni lądowej. Długość nabrzeży wynosi metrów, z których ponad przeznaczonych jest do operacji przeładunkowych. Elewator zbożowy kiedyś (fot. archiwum ZMPG S.A.) i dziś (fot. T. Urbaniak ZMPG S.A.) 8 Nautologia 2012, nr 149

9 Promy linii Gdynia Karlskrona (fot. T. Urbaniak ZMPG S.A.) Terminal Ro-Ro (fot. T. Urbaniak ZMPG S.A.) O znaczeniu gdyńskiego portu decyduje w dużym stopniu jego usytuowanie geograficzne. Dostępność portu to z jednej strony korzystne warunki nawigacyjne od strony morza, z drugiej wciąż rozwijająca się infrastruktura lądowa. Port jako węzeł transportowy wchodzący w skład VI korytarza Transeuropejskiej Sieci Transportowej (TEN-T) to ważna platforma logistyczna w transporcie towarów na linii Skandynawia Europa Południowa. Poprzez gęstą sieć regularnych połączeń kontenerowych, ro-ro i promowych Port Gdynia łączy szlaki morskie z krajową i europejską siecią kolejową i drogową. Istotnym elementem tej infrastruktury jest Trasa Kwiatkowskiego droga o konstrukcji estakady zapewnia dostęp do obwodnicy Trójmiasta oraz Autostrady A1. Ze względu na obsługę rosnącej wymiany handlowej między Szwecją, Polską oraz innymi krajami Europy stworzono projekt Autostrada morska Gdynia Karlskrona. Odgrywa on znaczącą rolę dla rozwoju idei sieci Autostrad Morskich. Linia Gdynia Karlskrona zaliczona została w 2010 r. przez Komisję Europejską do systemu Autostrad Morskich i obsługuje ok. 30% ruchu pasażersko-towarowego pomiędzy Polską i Szwecją. Operatorem połączenia jest Stena Line jeden z największych operatorów promowych w Europie. Port Gdynia to również nowoczesny i wciąż rozbudowywany terminal ro-ro z dwupoziomową rampą do obsługi największych towarowopasażerskich jednostek typu ro-pax (tzw. star class). Jednostki fińskiego armatora Finnlines Grimaldi Group obsługują uruchomione w 2009 roku połączenie Helsinki Gdynia Rostock. Ponad 90% towarów wymiany handlowej Polski z Finlandią morskimi połączeniami regularnymi obsługiwanych jest w Bałtyckim Terminalu Drobnicowym Gdynia. Zarząd Morskiego Portu Gdynia S.A. to podmiot zarządzający portem w czasach silnej konkurencji. Aby jej sprostać Zarząd Portu od szeregu lat realizuje przyjętą strategię rozwoju portu, angażując środki własne i pozyskując dofinansowanie unijne w ramach Funduszu Spójności. Zakończona w 2011 roku inwestycja: Przebudowa Kanału Portowego w Porcie Gdynia, wzmocniła pozycję rynkową portu, umożliwiając zawijanie do Gdyni statków o większym tonażu. Kolejne projekty inwestycyjne, jakie mają być realizowane dzięki unijnemu wsparciu to: Infrastruktura dostępu drogowego i kolejowego do wschodniej części Portu Gdynia, Rozbudowa infrastruktury portowej do obsługi statków ro-ro z dostępem drogowym i kolejowym w Porcie Gdynia, Zagospodarowanie rejonu Nabrzeża Bułgarskiego w Porcie Gdynia i Przebudowa Nabrzeża Szwedzkiego w Porcie Gdynia. Istotne z punktu widzenia dobrego gospodarza obszaru portowego są również kwestie związane z ochroną środowiska naturalnego. Zarząd Portu podejmuje działania w zakresie gospodarki odpadami statkowymi i ochrony wód portowych przed zanieczyszczeniami. Dzisiaj Port Gdynia należy do portów o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej, stanowi jeden z najważniejszych ośrodków morskich na południowym Bałtyku. Zarząd Morskiego Portu Gdynia S.A. kontynuuje dzieło ludzi nietuzinkowych, odważnie patrzących w przyszłość. Rok 2012 to rok jubileuszu 90-lecia powstania Portu Gdynia. Nautologia 2012, nr 149 9

10 55. rocznica powstania Polskiego Towarzystwa Nautologicznego Tworzyli zręby Towarzystwa Na lata w wielu ośrodkach w Polsce, a szczególnie na Wybrzeżu przypada okres kształtowania się pojęcia i zakresu wiedzy nautologicznej. Pierwsze definicje i zasady tej nowej wiedzy opracował mgr Władysław Antoni Drapella, który też był inicjatorem powołania we wrześniu 1952 roku Podkomisji Nautologicznej w łonie Komisji Morskiej Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki w Gdańsku. Jak powiedział przyszły pierwszy Przewodniczący Tymczasowej Rady Głównej Polskiego Towarzystwa Nautologicznego Witold Urbanowicz: Nautologia ma charakter międzydyscyplinarny, obejmując problematykę historyczną gospodarki i kultury morskiej, a w szczególności historii żeglugi, portów, okrętownictwa, ludzkich środowisk nautycznych, humanistyki morskiej oraz dziedzin pokrewnych i pomocniczych, jak terminologia i inne. Władysław A. Drapella dążył do rozwinięcia działalności tego gremium i jego usamodzielnienia. Dla idei tej pozyskał wielu zwolenników wśród pracowników nauki i działaczy morskich. Wśród nich byli: prof. Aleksander Rylke, prof. dr Ludwik Zabrocki, kmdr Karol Zagrodzki, doc. Witold Urbanowicz, dr Przemysław Smolarek, kpt. ż.w. Henryk Borakowski, kpt. ż.w. Tadeusz Meissner, inż. Waldemar Wallas. W efekcie tych prac powołano Komitet Organizacyjny przyszłego Polskiego Towarzystwa Nautologicznego, którego pierwsze organizacyjne zebranie miało miejsce 18 stycznia 1957 r., kilka dni później w dniu 9 lutego 1957 r. na drugim posiedzeniu Komitetu Organizacyjnego PTN Władysław A. Drapella wygłosił referat pt. O przedmiocie i zakresie nautologii, w którym zawarł m.in. myśl powołania samodzielnego stowarzyszenia zajmującego się problematyką nautologiczną. Obu zebraniom przewodniczył wybitny uczony kierownik Katedry Projektowania Okrętów Politechniki Gdańskiej, prof. dr inż. Aleksander Rylke [przekazał na tworzącego się Towarzystwa 500 zł; była to wówczas pensja nauczycielska], pierwsze protokołowała artysta malarz Maria Wlazłowska, drugie mgr Jadwiga Poterałowiczówna. Powołanie Polskiego Towarzystwa Nautologicznego Konstytucyjne zebranie Polskiego Towarzystwa Nautologicznego odbyło się 12 marca 1957 r. w ówczesnej siedzibie Państwowej Szkoły Rybołówstwa Morskiego w Gdyni, kierowanej przez kpt. ż.w. Henryka Borakowskiego. Zebraniu przewodniczył dyrektor Państwowego Instytutu Hydrometeorologicznego Oddział w Gdyni, b. Szef Biura Hydrograficznego Marynarki Wojennej (do 1953 r.) kmdr (rez.) Karol Zagrodzki. Projekt statutu przedstawił mgr Adam Muszyński, a zebrani po dyskusji dokument ten przyjęli. Powołano Radę Główną, której funkcje przewodniczącego powierzono doc. mgr. inż. Witoldowi Urbanowiczowi [wicedyrektor Instytutu Morskiego w Gdańsku], funkcję zastępcy objął kmdr Karol Zagrodzki, funkcję sekretarza generalnego powierzono mgr. W. A. Drapelli. Członkami Rady zostali: Władysław Antoni Drapella, adiunkt Zakładu Historii Nauki PAN, mgr inż. Hieronim Janczewski, sekretarz Rady Naukowej przy ministrze Żeglugi i Gospodarki Morskiej, starszy mechanik okrętowy inż. Michał Kisielewski, inspektor Chińsko-Polskiego Towarzystwa Maklerów Okrętowych, kmdr Stanisław Leszczyński, komendant Wyższej Szkoły Marynarki Wojennej, mgr Stanisław Ludwig, pracownik naukowy Instytutu Morskiego, doc. dr Kazimierz Łomniewski, kierownik Katedry Geografii Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Gdańsku, mgr Adam Muszyński, kierownik Biblioteki Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Sopocie, mgr inż. Marian Rakowski, wykładowca Szkoły Morskiej w Gdyni, dr Przemysław Smolarek, kustosz Działu Morskiego Muzeum Pomorza Zachodniego w Szczecinie, kmdr Czesław Witczak, kierownik Biura Historycznego Dowództwa Marynarki Wojennej w Gdyni, mgr Zygmunt Żukowski, członek Komisji Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku. Ze względu na trudności lokalowe siedzibą nowo powstałego Polskiego Towarzystwa Nautologicznego było mieszkanie W. A. Drapelli w Gdyni-Orłowie. Statut Towarzystwa został zaakceptowany przez administrację wojewódzką oraz Komisję Towarzystw Naukowych przy Polskiej Akademii Nauk, która decyzją z dnia 11 marca 1958 r. objęła Towarzystwo opieką naukową i włączyła do podległych sobie stowarzyszeń. Powołanie Oddziału Szczecińskiego PTN Godzi się wspomnieć, że dnia 13 stycznia 1957 roku odbyło się w Szczecinie zebranie organizacyjne Oddziału Szczecińskiego PTN, gdzie funkcję przewodniczącego powierzono dr. Przemysławowi Smolarkowi. W dyskusji dążono do stworzenia w Szczecinie samodzielnego Szczecińskiego Towarzystwa Nautologicznego, ale większość poszła za głosem kpt. ż.w. Konstantego Maciejewicza, człowieka o wielkim autorytecie, zasługach w szkolnictwie morskim w okresie międzywojennym i powojennym, w tym stworzenie i przywrócenie cyklu nauczania w PSM w Gdyni i przyjęcie funkcji pierwszego dyrektora Państwowej Szkoły Morskiej w Szczecinie w mieście niezmiernie zrujnowanym przyjęcia koncepcji jednego dla kraju Towarzystwa. Wybrano Sekcję Ekonomiczną, Sekcję Jachtową, Sekcję Oceaniczną i Sekcję historyczno-literacką. W dyskusji dążono i słusznie do potrzeby uzyskania opinii czynników terenowych i Polskiej Akademii Nauk oraz stworzenia ram organizacyjnych, opracowania statutu i rejestracji Towarzystwa. Były to niezmiernie cenne uwagi. Wyrażam pogląd, że może były też obawy o dyktat gdyńsko-gdański. Powołanie Oddziału Gdańskiego PTN 25 kwietnia 1957 roku podczas obrad prowadzonych przez dyrektora Urzędu Morskiego w Gdyni inż. Waldemara Wallasa w siedzibie Miejskiej Rady Narodowej w Gdyni, zebrani obradowali nad ostatecznym kształtem statutu Polskiego Towarzystwa Nautologicznego, planem pracy Towarzystwa i nad projektem budżetu. Plan działania i plan finansowy był opracowany w oparciu o przesłanki teoretyczne, wynikające raczej z potrzeb i wyobrażenia dyskutantów niż realnych możliwości. Możliwości powinien stworzyć nowo powołany zarząd Oddziału. Powołano Oddział Gdański PTN w następującym składzie: przewodniczący mgr Władysław A. Drapella, zastępca mgr Czesław Ptak, sekretarz Jadwiga Poterałowiczowa, zastępca sekretarza Izabella Gogolewska, skarbnik mgr Helena Kawianka. Członkowie zarządu Tadeusz Biernacki, kpt. mar. Edmund Kosiarz i redaktor Zygmunt Brocki. Sąd Koleżeński wybrano w następującym składzie: kpt. ż.w. Karol Olgierd Borchardt (przewodniczący) redaktor Stanisław Ludwig i mgr Adam Muszyński. Sekcja Nawigacyjna 28 października 1957 r. w Sali konferencyjnej Oddziału Morskiego Polskiej Izby Handlu Zagranicznego w Gdyni odbyło się drugie zebranie organizacyjne Sekcji Nawigacyjnej. Sekcja posta- 10 Nautologia 2012, nr 149

11 nowiła gromadzić materiały do dziejów rozwoju w Polsce wiedzy nawigacyjnej, rejestrować interesujące materiały spotykane w różnych pracach obcych gromadzić materiały biograficzne, zestawić i ogłosić listę polskich nawigatorów, podjąć badania nad polskim piśmiennictwem nawigacyjnym. Sekcja uznała za konieczne śledzenie bieżącego postępu wiedzy nawigacyjnej i dyskutowanie ważniejszych problemów na zebraniach naukowych. Jest to stanowisko słuszne. Współczesność jest ostatnim etapem rozwojowym badanego procesu nautologicznego, ogniwem wiążącym przeszłość z przyszłością i dlatego musi być przedmiotem zainteresowania historyków nawigacji. Zebraniu przewodniczył kpt. ż.w. poseł na Sejm Tadeusz Meissner, główny nawigator Polskich Linii Oceanicznych. Referat o potrzebie prowadzenia badań nad rozwojem wiedzy nawigacyjnej wygłosił niezmordowany mgr Władysław A. Drapella. Sekcja wybrała Prezydium: przewodniczący kpt. ż.w. Henryk Borakowski, dyrektor Szkoły Rybołówstwa Morskiego, zastępca kpt. ż.w. Karol Borchardt, sekretarz kpt. ż.w. Wojciech Żaczek. Jak wynika z materiałów zawartych w Biuletynie Nautologicznym nr 4 6 (16 18) 1959 r.: Rada Główna PTN serdecznie dziękuje panu: prof. dr Michelowi Mollatowi z Paryża, Jerzemu Pertkowi z Poznania, kpt. ż.w. Jerzemu Mieszkowskiemu z Montrealu, panu Witoldowi Bublewskiemu z Sopotu, kpt. ż.w. Stefanowi Ciundziewickiemu z Nowego Jorku za nadesłanie dla biblioteki i zbiorów PTN cennych książek, czasopism i materiałów archiwalnych. Powołanie Oddziału Poznańskiego W gmachu Collegium Philosophicum Uniwersytetu A. Mickiewicza w Poznaniu odbyło się 23 października 1957 roku zebranie organizacyjne Oddziału Poznańskiego PTN, przygotowane przez Edwarda Witczaka. Zebraniu przewodniczył prof. dr Ludwik Zabrocki. Referat zasadniczy o przedmiocie i zakresie badań nautologicznych wygłosił mgr Władysław A. Drapella. Zapoznał on również obecnych ze statutem i ogólnym planem działania PTN. Zebrani wybrali Zarząd w składzie: prof. dr Ludwik Zabrocki, mgr Józef Modrzejewski, mgr Lech Zimowski, Edward Witczak i sekretarz Maria Appeltowa. Wybrano również delegatów na 1 Walny Zjazd Towarzystwa, upoważniając Zarząd do wyznaczania dalszych, gdyby ilość członków Oddziału przekroczyła 20 osób. Oddział Gdański reprezentował red. Zygmunt Brocki. Komitet organizacyjny Oddziału Warszawskiego Z inicjatywy Komitetu Organizacyjnego PTN w Gdyni odbyło się w Warszawie w Pałacu Kultury i Nauki 5 lutego 1957 r. zebranie informacyjne. Celem jego było zapoznanie osób zaproszonych z zadaniami Towarzystwa oraz przedyskutowanie projektu powołania w Warszawie Oddziału PTN. Zebranie prowadził mgr inż. H. Janczewski. Referat o nautologii, jej przedmiocie, zakresie badań i potrzebach wygłosił członek Komitetu Organizacyjnego PTN mgr W.A. Drapella. Zapoznał też zebranych z planami badawczymi, popularyzatorskimi, wydawniczymi i organizacyjnymi Towarzystwa. Zwrócił również uwagę na dużą rolę, jaką Oddział Warszawski powinien spełniać w realizacji celów Towarzystwa. W Oddziale Warszawskim powinny się skupiać badania nad historią polskiej i obcej żeglugi śródlądowej oraz problemami pokrewnymi. Zebrani postanowili rozpocząć organizację Oddziału od powołania Komitetu Organizacyjnego Oddziału. Komitet po przekonsultowaniu zagadnienia z zainteresowanymi instytucjami i osobami, po opracowaniu projektu planu pracy Oddziału i przeprowadzeniu akcji prasowej zwoła zebranie konstytucyjne Oddziału. Postanowiono, że wszyscy obecni utworzą Komitet Organizacyjny Oddziału Warszawskiego. Wybrano prezydium w składzie: przewodniczący mgr inż. Hieronim Janczewski, zastępca dr Bronisław Miazgowski, sekretarz mgr inż. Włodzimierz Krzemiński. Do Komitetu weszli ponadto: Henryk Bagiński, doc. mgr inż. Janusz Ciążkowski, kmdr Stanisław Jabłoński, Bolesław Kozłowski, kmdr Jan Łuszczkiewicz, st. insp. Tadeusz Maliszewski, mgr inż. Stanisław Sokołowski, Jerzy Stępień (Włocławek), literat Janusz Stępowski, malarz, grafik Adam Werka, artysta malarz Monika Żeromska. Warszawski Oddział został poważnie zasilony osobami: prof. dr Józef Staszewski (przewodniczący Oddziału od września 1959 r), prof. dr inż. Jan Chmielowski, doc. mgr Henryk Samsonowicz, doc. dr Lidia Winniczuk, kmdr Jerzy Kłossowski, kpt. ż. w. Tadeusz Maliszewski. W pierwszym okresie istnienia Towarzystwa przyjęto, iż nautologia skupi wokół zadań statutowych wielką rzeszę członków przejętych ideą Polski Morskiej, bezsprzecznie ludzi wychowanych w II RP przesiąkniętych ideałami wielkiej organizacji Ligi Morskiej z jej wieloma odmianami, która obejmie szeroki zakres tematyczny, uwzględniający współzależność rozwoju wszystkich dziedzin morskich, że wypełni tę pustkę pozostałą po zlikwidowanej Lidze Morskiej. Stąd pojęcie nautologii jako zespołu dyscyplin naukowych badających historyczny rozwój procesów gospodarczych i społecznej aktywności człowieka na morzu z ich rezultatami, w różnych okresach czasowych oraz granicach przestrzennych. Uważa się, że nautologia ma charakter międzydyscyplinarny, obejmuje problematykę historyczną gospodarki i kultury morskiej, szczególnie zaś historii żeglugi, portów, okrętownictwa, szkolnictwa morskiego, instytucji morskich jak Urzędy Morskie, Izby Morskie, Polski Rejestr Statków przedsiębiorstwa transportu morskiego, sztauerskie, firmy spedycyjne, rzeczoznawcze, środowiska nautyczne, humanistyki morskiej oraz dziedzin pokrewnych. Poważną troską władz Towarzystwa było zabezpieczenie finansowe dla swojej działalności. Główne nadzieje upatrywano w Polskiej Akademii Nauk. W tym celu utrzymano robocze kontakty z Zakładem Historii Nauki i Techniki. Jednakże mimo wielu wysiłków i starań nie udało się doprowadzić do wpisania na stałe PTN do zespołu stowarzyszeń dotowanych przez Akademię. Cały czas należało udowadniać potrzebę istnienia i działalności takiej Instytucji jak Polskie Towarzystwo Nautologiczne. Wydaje się, że stosunek do PTN, jak to bywało w socjalizmie, zależał od znajomości. Udało się jedynie zabezpieczyć przez pewien czas nominalną opiekę naukową oraz tzw. zlecenia wydawnicze pokrywające koszty publikacji. Z drugiej strony należy się dziwić, że instytucje gospodarki morskiej nie mogą czy nie potrafią utrzymać jednego Towarzystwa, dokumentującego ich działalność. W ciągu pięćdziesięciu pięciu lat istnienia Polskiego Towarzystwa Nautologicznego przez jego szeregi przewinęły się trzy pokolenia ludzi i właśnie oni stanowili największy skarb. Reprezentowali zarówno środowiska naukowe, praktyków gospodarki i techniki morskiej jak i ludzi kultury i sztuki. Było to i jest nadal środowisko zróżnicowane politycznie i wiekowo. Odznacza się jednak tolerancją wobec siebie w dobrym tego słowa znaczeniu. Na forum Towarzystwa nie dochodziło do sporów natury ideologicznej i politycznej. Natomiast w sprawach merytorycznych wynikających ze statutu, a dotyczących ocen historycznych i perspektyw rozwoju gospodarki i kultury morskiej oraz obronności morskiej niejednokrotnie wysuwano różne oceny i koncepcje, dochodziło do polemik i sporów, miały one jednak charakter racjonalny. W każdym okresie swojego istnienia Towarzystwo wyłaniało bardzo zaangażowaną grupę swojego aktywu tworzącą prezydium i zarząd, Radę Naukową, Kolegium Wydawnicze, Redaktora Naczelnego i Sekretarza redakcji Nautologii, która w zmieniających się warunkach i okolicznościach niezależnie od permanentnie Nautologia 2012, nr

12 występujących trudności zdołała wykonywać niełatwe zadania statutowe i inne. Właściwie od początku istnienia Towarzystwa dobrym jego duchem, scalającym wysiłki, wybierającym najlepsze opcje i działalność, tym, który był jednym z inicjatorów powstania PTN i odegrał istotną rolę w początkowym okresie jego istnienia jako redaktor Biuletynu Nautologicznego i Nautologii oraz zastępca przewodniczącego Zarządu Głównego, był dr W.A. Drapella [Orłowo]. Trwały ślad odcisnęli również: dr Walenty Aleksandrowicz [Wejherowo], Stanisław Bodniak, kpt. ż.w. Henryk Borakowski [Gdynia], mgr Witold Bublewski [Sopot], Marian Czerner [Koszalin, latarnictwo], prof. dr Jerzy Danielewicz [Bydgoszcz], mgr Zofia Drapella [Orłowo], prof. Daniel Duda [Gdynia, członek od 1965 r.], doc. dr Halina Evert-Kappesowa [Łódź], prof. dr Karol Górski [Toruń], prof. dr hab. Franciszek Gronowski [Szczecin], prof. dr hab. Andrzej Groth [Puck], prof. dr hab. Lucjan Hofman [Sopot], mgr Czesław Jeryś [Gdynia], prof. dr Bolesław Kasprowicz [Sopot], kmdr Jerzy Kłossowski [Warszawa], mgr kapitan marynarki Stanisław Kobyliński [Łódź], kpt. ż.w. kmdr Wieńczysław Kon [Gdynia], mgr inż. Jerzy Kotlarski, prof. Władysław Kowalenko [Poznań] [w nekrologu w Nautologii nr 2 3/1966 r. napisano: ( ) Wielki entuzjasta i popularyzator problematyki morskiej, wychowawca i wybitny uczony współtwórca Tajnego Uniwersytetu Ziem Zachodnich, inicjator i kierownik Instytutu Morskiego i tegoż Uniwersytetu Ziem Zachodnich, Wyższej Szkoły Handlu Morskiego w Sopocie ( ) Członek Rzeczywisty Polskiego Towarzystwa Nautologicznego ], prof. Maciej Krzyżanowski, prof. dr Kazimierz Kubik, dr Stanisław Laskowski [Sopot], prof. dr Kazimierz Libera [Warszawa], dr inż. Jerzy Litwin [Gdańsk, członek PTN od 1969 r. od czasów studenckich], redaktor Stanisław Ludwig [Gdynia], prof. dr hab. Zbigniew Machaliński [Gdańsk], prof. dr Elżbieta Marszałek [Szczecin], kpt. ż.w. Tadeusz Meissner [Orłowo, Członek Rzeczywisty Polskiego Towarzystwa Nautologicznego], dr Ryszard Mielczarek [Gdynia], red. Jerzy Miciński [Gdynia], red. Edgar Milewski [Gdańsk], prof. Roman Pollak, dr Mieczysław Prosnak [Łódź], prof. Jerzy Przybylski [Gdynia], prof. dr Edwin Rozenkranz [Koszalin], prof. dr hab. Jan Kazimierz Sawicki [Gdańsk], dr Eligiusz Sitek [Orłowo, członek PTN od 1 VII 1969], prof. dr hab. Zygmunt Sójka [Gdańsk], prof. dr Donald Steyer [Gdynia], prof. dr hab. Tadeusz Szczepaniak [Sopot], prof. dr Stanisław Szymborski [Sopot], dr Ryszard Techman [Szczecin], prof. dr hab. Jan Tuczyński [Gdynia], prof. dr h.c. Witold Urbanowicz, prof. dr Aleksander Walczak [Szczecin], mgr Franciszek Wierzbicki, prof. dr hab. Robert Woźniak [Szczecin], nieżyjący już prof. dr Ludwik Zabrocki, komandor Karol Zagrodzki [Gdynia], prof. dr hab. Bogdan Zalewski [Sopot], prof. dr hab. Andrzej Zbierski [Gdańsk], kmdr Witold Żelechowski [Kraków] i wielu innych. Do 2012 roku ukazało się ogółem 149 zeszytów Nautologii, mamy dodatkowo dorobek w postaci Biuletynu Nautologicznego, w tym podwójnych i potrójnych. W zeszytach znajdują się artykuły, referaty, materiały przedrukowane opatrzone komentarzem, materiały archiwalne opatrzone komentarzem i przypisami, głosy polemiczne, krótkie przyczynki autorskie zamieszczone w działach: materiały, noty, dokumentacja, przemówienia, bibliografie, sprawozdania z konferencji, sympozjów, posiedzeń, listy do redakcji, recenzje, biografie, nekrologi i wspomnienia pośmiertne, kronika i reklamy. Poszczególne zeszyty Nautologii były bogato ilustrowane, szczególnie w pierwszych latach istnienia pisma. Oprócz fotografii, fotokopii, map itp. zamieszczano liczne ozdobniki między tekstami. Z całego materiału ikonograficznego można wysegregować ponad 120 ilustracji portretowych. To zasługa dra Władysława A. Drapelli, prof. Zbigniewa Machalińskiego, prof. Bolesława Hajduka i sekretarza redakcji dra Ryszarda Mielczarka. Każdy numer Nautologii jest dyskutowany, założenia są przedstawiane przez redaktora naczelnego, uwagi i propozycje tematów, w tym do okładki, wnosi również przewodniczący PTN. Wspólnie podejmuje się decyzję o wielkości nakładu i objętości, mając oczywiście na uwadze nakłady finansowe. Wokół Nautologii, jedynego w Polsce czasopisma naukowego poświęconego problematyce morskiej [ Nasze Morze ogłosiło upadłość, ostatni numer nr 3(75) ukazał się w marcu 2012 r.] skupiło się ponad 650 autorów, którzy na przestrzeni 55 lat wypełniali jego łamy. Byli to głównie pracownicy nauki reprezentujący różne dziedziny wiedzy morskiej, przedstawiciele nauk humanistycznych, ekonomicznych, przyrodniczych, medycznych, pedagogicznych, technicznych, muzealnicy i inni. Autorami byli również praktycy, głównie kapitanowie żeglugi wielkiej, mechanicy okrętowi, inżynierowie budownictwa okrętowego, oficerowie Marynarki Wojennej, dziennikarze, nauczyciele i działacze organizacji społecznych. W Nautologii zamieszczali swoje prace zarówno profesorowie jak i początkujący pracownicy naukowi. Pisali również autorzy z poza Polski. Nautologia to chyba jedyne polskie morskie pismo dotychczas niezlikwidowane, lub wykupione za obce waluty! Wszystkie koszty związane z jego wydawaniem rosną, włącznie z wysyłką. TRZYMAJMY SIĘ morza SPRAWOZDANIE NA XXIV Walny Zjazd Polskiego Towarzystwa Nautologicznego (okres 16 X 2010 do 20 X 2012) Zarząd Polskiego Towarzystwa Nautologicznego składa się zgodnie z wolą XXII Walnego Zebrania z 13 osób, w tym zgodnie ze statutem Towarzystwa w jego składzie znajduje się redaktor naczelny Nautologii. Nowy zarząd ukonstytuował się w następujący sposób: prof. Daniel Duda przewodniczący prof. Ryszard Wawruch I wiceprzewodniczący mgr Andrzej Chmielewski wiceprzewodniczący mgr Ewa Sieradzka skarbnik [nastąpiła zmiana, przyjęto rezygnację pani E. Sieradzkiej. Dokooptowano kpt. ż.w. mgr. inż. Wiesława Piotrzkowskiego]. mgr Małgorzata Sokołowska sekretarz prof. Bolesław Hajduk redaktor naczelny Nautologii, członek zarządu prof. dr hab. inż. Adam Weintritt kpt. ż.w. członek zarządu dr Ryszard Mielczarek członek zarządu [sekretarz redakcji Nautologii ] kontradmirał dr inż. Czesław Dyrcz członek zarządu mgr Witold Kuczorski członek zarządu dr Jarosław Rusak członek zarządu dr Eligiusz Sitek członek zarządu prezes Jerzy Brodowski członek zarządu. Komisja rewizyjna działa w następującym składzie: Anna Wypych-Namiotko przewodnicząca, Jerzy Brodowski, Wacław Morgaś, Zdzisław Kopacz, Bartłomiej Pączek, Tadeusz Stupak członkowie komisji. Sąd koleżeński działa w następującym składzie: prof. Aleksander Walczak, prof. Elżbieta Marszałek, prof. Adam Wolski. Przed nowym zarządem PTN postawiono w formie jednomyślnej uchwały następujące zadania: 1. Koordynowanie programu związanego z działalnością naukową i edytorską redakcji Nautologii. 2. Wspieranie inicjatyw badawczych i edytorskich Pracowni Historii Akademii Morskiej w Gdyni w rozwijaniu prac pamiętnikarskich i monograficznych w serii wydawniczej Księgi Floty Ojczystej. 12 Nautologia 2012, nr 149

13 3. Otaczanie opieką i czynny współudział w pracach Zespołu Encyklopedii Gdyni, kierowanego przez redaktor Małgorzatę Sokołowską. 4. Rozwijanie idei organizacji Olimpiady Nautologicznej, Konkursu Młodzież na Morzu i idei Ligi Morskiej i Rzecznej oraz innych przedsięwzięć w polskim szkolnictwie morskim, w celu popularyzacji tradycji i historii w programach edukacyjnych. 5. Rozwijanie działalności naukowej i edytorskiej PTN poprzez zindywidualizowane i zespołowe programy badawcze członków PTN. 6. Dążenie do rozbudowy organizacyjnej i kadrowej składu członkowskiego PTN. 7. Rozwijanie działań publicystycznych w celu upamiętnienia twórców polskiej gospodarki morskiej, zwłaszcza floty, portów, stoczni i szkolnictwa morskiego. 8. Podjęcie starań o budowę pomnika Marynarza Polskiego w Gdyni. Po wielu dyskusjach przedkładamy XXIV Walnemu Zebraniu wniosek zarządu PTN o nadanie tytułu i godności Honorowego Członka Polskiego Towarzystwa Nautologicznego osobom za długoletni wkład w rozwój Polski Morskiej oraz za współpracę z Towarzystwem Nautologicznym w dziedzinie morskiego wychowania młodego pokolenia, utrwalanie tradycji morskich i badań naukowych; proponujemy i prosimy Szanowne Panie i Panów o akceptację naszych propozycji uhonorowania następujących osób: admirał Tomasz Mathea, dowódca Marynarki Wojennej RP, Marian Edmund Ząbek, prezes Związku Piłsudczyków RP, Marszałek Związku kapitan żeglugi wielkiej Henryk Śniegocki, wybitny wkład w dzieło budowy s/v Dar Młodzieży, propagowanie morskiego wychowania młodzieży pod żaglami, wybitne zasługi w dziele przyjaźni między młodzieżą żeglarską i marynarską w świecie. Wybrany zarząd PTN działał w okresie wielkich przemian dokonujących się we wszystkich sferach naszego państwa, w tym i gospodarki morskiej. Obserwuje się widoczny rozwój portów morskich o podstawowym znaczeniu dla gospodarki morskiej, małych portów, budowę i rozbudowę nowych terminali kontenerowych, budowy portu do przeładunku gazu w Świnoujściu, rozwoju średniego i wyższego szkolnictwa morskiego. Modernizuje się flota ratownicza Morskiej Służby Poszukiwania i Ratowania. Szanowni Zebrani, Z wielkim zadowoleniem obserwujemy rozbudowę i rozwój Akademii Morskiej w Szczecinie, rozwój nowego górniczego kierunku, Akademii Morskiej w Gdyni i Akademii Marynarki Wojennej w ostatnich latach, przede wszystkim wzrost liczby studentów kształconych na kilku kierunkach i wielu specjalnościach, rozbudowy bazy laboratoryjnej i dydaktycznej w tym zbudowania Biblioteki Głównej Akademii Marynarki Wojennej. W okazji pięknej 90. rocznicy Akademii Marynarki Wojennej składamy Panu rektorowi-komendantowi kontradmirałowi dr. inż. Czesławowi Dyrczowi serdeczne gratulacje. Jednym z ważniejszych kierunków działania PTN jest działalność wśród młodzieży i dla młodzieży. Piękne przykłady współpracy w zakresie wychowania morskiego datują się od wielu lat. Dzień 28 marca 1986 roku szczególnie zapisał się w społeczności szkolnej Szkoły Podstawowej nr 40 w Gdyni, której patronem został kpt. ż.w. K. O. Borchardt i ten dzień datuje się jako początek współpracy Towarzystwa z tą placówką pedagogiczną, kolejno nie bez naszego udziału szkoły przyjmowały za patrona tę piękną postać dzisiaj jest to już ładna rodzina. Wychowanie morskie w tych placówkach zostało włączone do programu dydaktycznego. Do tego grona dołączamy inne szkoły, np. kpt. ż.w. Kazimierza Jurkiewicza, Marszałka J. Piłsudskiego, Józefa Konrada Korzeniowskiego, Morskiego Dywizjonu Lotniczego w Pucku. Współpraca z Ligą Morską i Rzeczną układa się dobrze, a szkoły nasze, z którymi współpracujemy w corocznych konkursach Młodzież na Morze, Wiedzy o Morzu, Wiedzy o Pomorzu Zachodnim, konkursie plastycznym i na Najlepsze Szkolne Koło Ligi Morskiej i Rzecznej, zajmują czołowe miejsca. Uczestniczymy w pracach komitetu redakcyjnego Steru, komitecie organizacyjnym corocznego Flisu Odrzańskiego czy też wiślanego organizowanego przez Ligę Morską i Rzeczną. Słowa szczególnego uznania należą się prof. E. Marszałek za prowadzenie Flisu Odrzańskiego i wielką ligową robotę. Z wielkim uznaniem i dumą przyjmujemy inicjatywy członków rozsianych w kraju i za granicą; w Szczecinie prof. Elżbiety Marszałek, prof. Aleksandra Walczaka i prof. Adama Wolskiego, prof. Wojciecha Ślączki, w Gdańsku admirała Stanisława Lisaka, dr. inż. Jerzego Litwina, redaktora Tadeusza Jabłońskiego, w Warszawie mgr. inż. Czesława Kowalskiego, w Łodzi kapitana marynarki (rez.) Stanisława Kobylińskiego, w Pucku mgr Danuty i mgr. Jana Dettlaffów, Mirosława Kuklika, na Półwyspie Helskim Aleksandra Celarka, dr. Antoniego Konkela, w Gdyni mgr. Ryszarda Toczka, prof. dr. inż. Andrzeja Królikowskiego mgr inż. Ewy Sieradzkiej, mgr. Henryka Koszkę, kmdr. Tomasza Szubrychta, kmdr. Bartłomieja Pączka, dr. Jarosława Rusaka, dr. Eligiusza Sitka, prof. Ryszarda Wawrucha, prof. Henryka Śniegockiego, prezesa Jerzego Brodowskiego, w Ustce kmdr. mgr. inż. Jana Piaseckiego, w Krakowie dr Agnieszki Cieślik, w Australii Macieja Gorazdowskiego, w Anglii Bolesława Pogorzelskiego, Anny Rybczyńskiej w Kanadzie, dr Joanny i dr. Andrzeja Snarskich w Australii i wielu innych. Towarzystwo skupia 56 profesorów/doktorów habilitowanych; 46 doktorów, z pozostałych 109 wiele osób legitymuje się tytułami kapitana żeglugi wielkiej i starszego mechanika okrętowego. W latach przyjęto nowych członków PTN: mgr. Henryka Spigarskiego, mgr. inż. Waldemara Parusa, mgr. Cezarego Spigarskiego, mgr. Tadeusza Jana Janowskiego, mgr. Karola Sikorskiego, mgr. Jordana Siemianowskiego. Zmarli: komandor mgr Adam Reszka, profesor Wojciech Orszulok, mgr inż. Juliusz Kruszewski. Uroczysty koncert upamiętniający postać kapitana żeglugi wielkiej inż. Leszka Wiktorowicza, długoletniego komendanta statku szkolnego Dar Młodzieży, zorganizowano wspólnie z Centralnym Muzeum Morskim w Gdańsku na pokładzie Daru Pomorza w dniu 23 września 2011 r. Uroczystość otworzył dyrektor Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku dr inż. Jerzy Litwin, honorowy członek naszego Towarzystwa. Biografię zmarłego kpt. ż.w. inż. Leszka Wiktorowicza zaprezentował profesor Daniel Duda. W ramach wspomnień przyjaciół wystąpił rektor-komendant Akademii Marynarki Wojennej kontradmirał dr inż. Czesław Dyrcz GROTMASZT Bractwa Kaphornowców, wieloletni dowódca ORP ISKRA, także w rejsie dookoła świata z przejściem Cape Hornu. Grotmaszt Czesław Dyrcz odbył podróż na Darze Młodzieży w rejsie wokółziemskim w charakterze II oficera, a komendantem statku był wówczas kpt. ż.w. Leszek Wiktorowicz. Czesław Dyrcz podzielił się z zebranymi z przeżyciami ze wspólnego rejsu. Obecny na spotkaniu Prezes Krajowego Związku Piłsudczyków RP pan Marian Edmund Ząbek udekorował Krzyżem Zasługi dla Związku Piłsudczyków RP mgr Ewę Łowkiel, wiceprezydent miasta Gdyni, mgra Ryszarda Toczka, b. wiceprezydenta miasta Gdyni, mgr Dorotę Haase, dyrektor Szkoły Podstawowej nr 4 w Gdyni im. K. O. Borchardta i mgr Jolantę Kochanowską, wicedyrektor szkoły Borchardtowskiej. Złotą Odznaką Zasłużony Pracownik Morza odznaczono mgr. Tadeusza Puszkarczuka, i mgr. Jana P. Dettlaffa. Odznaki wręczył kpt. ż.w. dr inż. Andrzej Królikowski, dyrektor Urzędu Morskiego w Gdyni. Nautologia 2012, nr

14 Kolejno nastąpiło wręczenie medali profesora Józefa Urbańskiego dla Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku, komandora Henryka Nitnera, szefa Biura Hydrograficznego RP, komandora dr. inż. Zbigniewa Szczepanka [artysta malarz], Fundacji Promocji Przemysłu Okrętowego i Gospodarki Morskiej na ręce prezesa mgr. Henryka Spigarskiego, magazynowi Nasze Morze na ręce redaktora naczelnego Grzegorza Landowskiego. Dyrektor Zespołu Kształcenia i Wychowania w Strzebielinie mgr Teresa Hinc odczytała akt uchwałę Rady Pedagogicznej w sprawie nadania Alei Lipowej, tj. 100 drzew lipowych posadzonych w 2010 roku z okazji 100-lecia wodowania Daru Pomorza imienia kpt. ż.w. Leszka Wiktorowicza. Kapituła dyplomu Przyjaciel Szkół Borchardtowskich wręczyła dyplomy Prezesowi Zarządu Krajowego Związku Piłsudczyków RP Marianowi Edmundowi Ząbkowi Marszałkowi Związku, kontradmirałowi dr. inż. rektorowi-komendantowi Akademii Marynarki Wojennej Czesławowi Dyrczowi [honorowy członek PTN] i redaktorowi Tadeuszowi Jabłońskiemu, znanemu Conradyście [honorowy członek PTN]. W ramach współpracy Polskie Towarzystwo Nautologiczne przekazało dla Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku: Dziennik Radiowy [nr 69] statku ts/s Stefan Batory, 18 różnych książek o tematyce morskiej, kopię fotografii Szkoła Specjalistów Morskich Kurs Sygnalistów 29. kwietnia 1935 r. Kolejno nastąpiło uroczyste wręczenie do zbiorów Muzeum Marynarki Wojennej fotografii absolwentów Kursu Sygnalistów z dnia 29 kwietnia 1935 r. jako dar dyrektora Rufina Godlewskiego, dyrektora Biura Stowarzyszenia Nasz Gdańsk. Później odbył się długo oczekiwany koncert zespołów młodzieżowych Szkół w Strzebielinie imienia kpt. ż.w. K. O. Borchardta i Szkoły Podstawowej nr 40 imienia Karola Olgierda Borchardta w Gdyni. Dzieci i młodzież była wspaniała zademonstrowali swój kunszt na ulubionej, legendarnej Białej Fregacie, będą mieli o czym opowiadać w przyszłości. Wręczono młodzieży i dzieciom młodym artystom, gorąco oklaskiwanym monety w etui [40 sztuk, dar Stanisławy i Daniela Dudów] odznaki 100 lat Daru Pomorza [dar Firmy P. H. U Celstan honorowego członka PTN mgra Stanisława Śliwy]. Ponadto młodzież otrzymała słodycze: admiralskie, komandorskie, komendanckie, rektorskie, dyrektorskie, profesorskie, prezesowskie każdy z tych wymienionych taszczył torby ze słodyczami. Dzieciom z Pogotowia Opiekuńczego w Gdańsku wręczono oprócz słodyczy koszulki z napisem Dar Pomorza. W spotkaniu wzięło udział około 150 osób, to jak na pomieszczenia Daru Pomorza dużo. Koncert był udany komendant Leszek Wiktorowicz, który za życia odwiedził tysiące szkół w Polsce spotykając się z młodzieżą, byłby z pewnością zadowolony, bo młodzież i pracę dla niej bardzo lubił. Dnia 23 września 2011 roku Zarząd PTN ustanowił nagrodę w dziedzinie nawigacji imienia komandora profesora Józefa Urbańskiego, równocześnie powierzył pełnienie funkcji przewodniczącego komisji kmdr. dr. hab. inż. Cezaremu Spechtowi, prof. AMW. Pełny skład komisji i regulamin przyjęto uchwałą Zarządu PTN w dniu 16 kwietnia 2012 r. Polskie Towarzystwo Nautologiczne Regulamin Konkursu o Nagrodę Naukową im. Profesora Józefa URBAŃSKIEGO 1. Postanowienia ogólne 1. Polskie Towarzystwo Nautologiczne, zwane dalej Towarzystwem ustanowiło w 2011 r. Nagrodę Naukową im. Profesora Józefa URBAŃSKIEGO uznając Jego wybitny wkład naukowy w dziedzinie nawigacji. 2. Celem konkursu jest promowanie indywidualnych oraz zespołowych osiągnięć młodych naukowców z zakresu nawigacji: morskiej, powietrznej i lądowej. 3. Nagroda będzie przyznawana raz w roku. 4. Po raz pierwszy nagroda zostanie przyznana w 2013 r. za prace zrealizowane w 2012 r. 2. Uczestnicy konkursu 1. Uczestnikiem konkursu może być osoba, która nie ukończyła 35. roku życia. 2. Do konkursu mogą być zgłaszane prace zbiorowe przygotowane przez kilku współautorów, z których każdy winien spełniać wymaganie określone w pkt Zgłoszeniu do konkursu podlegają: prace dyplomowe, artykuły opublikowane w czasopismach krajowych i zagranicznych, referaty wygłoszone i opublikowane w materiałach konferencji krajowych i zagranicznych oraz opracowania zespołowe. 3. Kapituła konkursowa 1. Oceny zgłoszonych do konkursu prac dokonuje kapituła konkursowa, w skład której wchodzą: dr hab. inż. Elżbieta URBAŃSKA-GALEWSKA, prof. Politechniki Gdańskiej kmdr dr hab. inż. Cezary SPECHT, prof. AMW przewodniczący kapituły dr inż. kpt ż.w. Ryszard WAWRUCH, prof. AM w Gdyni dr hab. inż. kpt. ż.w. Adam WEINTRIT, prof. AM w Gdyni dr hab. kpt. ż.w. Adam WOLSKI, prof. AM w Szczecinie 2. Zmiany w składzie osobowym kapituły konkursowej mogą być podejmowane na posiedzeniu Zarządu Towarzystwa. 4. Przebieg konkursu 1. Zgłaszane prace powinny swą tematyką obejmować zagadnienia z zakresu nawigacji teoretycznej lub jej praktycznych aplikacji. 2. Prace mogą być zgłaszane przez: instytucje, uczelnie oraz autorów prac w formie elektronicznej lub drukiem, w siedzibie Zarządu Towarzystwa do dnia 30 września każdego roku. 3. Członkowie kapituły konkursowej oceniają prace w 2 etapach: w etapie 1. wyłonionych zostaje maksymalnie 5 prac. Ocena dokonywana jest przez członków kapituły indywidualnie; w etapie 2. członkowie kapituły na wspólnym posiedzeniu wybierają nagrodzone prace. W przypadku gdy nie można wyłonić laureatów decydujący głos przysługuje przewodniczącemu. 4. Wyniki konkursu ogłaszane są na stronie internetowej Towarzystwa, a laureaci informowani są w formie pisemnej. 5. Podstawowymi kryteriami oceny prac są: wartość naukowa oraz zakres i aplikacyjność zaproponowanych rozwiązań. 5. Laureaci i nagrody 1. Nagrodą główną w konkursie jest dyplom wraz z medalem prof. Józefa URBAŃSKIEGO. 2. Poza nagrodą główną kapituła może przyznać nagrody w formie: opublikowania artykułu w czasopiśmie Nautologia ; zaproszenia osób nagrodzonych do wygłoszenia referatu, w sesji plenarnej, na jednej z corocznie organizowanych konferencji naukowych związanych z nawigacją. 3. Kapituła może przyznać nagrody dodatkowe ufundowane przez instytucje, firmy lub osoby fizyczne. 4. Kapituła zastrzega sobie prawo do nieprzyznania nagród w danym roku, gdy poziom zgłoszonych prac nie będzie spełniał ustalonych kryteriów. 14 Nautologia 2012, nr 149

15 5. Zatwierdzenie wyników konkursu przez Zarząd Towarzystwa stanowi podstawę do realizacji przyznanych nagród. Nagrody zapewniają organizatorzy konkursu. 6. Uroczyste ogłoszenie wyników i wręczenie nagród odbędzie się w terminie ustalonym przez Zarząd Towarzystwa. Leszek Szulc z harcerzem trzymającym znicz z napisem Polskie Towarzystwo Nautologiczne (Fot. archiwum Szkoły Podstawowej im. M. Zaruskiego w Pucku) 6. Przepisy przejściowe 1. Regulamin wchodzi w życie z dniem zatwierdzenia przez Zarząd Towarzystwa. 2. Przewodniczący kapituły konkursowej składa Zarządowi Towarzystwa sprawozdanie z przebiegu konkursu w terminie do dwóch tygodni od jego zakończenia. 3. Wnioski, skargi i zażalenia związane z przebiegiem konkursu i werdyktem kapituły konkursowej należy kierować do Zarządu Towarzystwa w terminie dwóch tygodni od ogłoszenia werdyktu kapituły konkursowej. 4. Zarząd Towarzystwa na najbliższym posiedzeniu na podstawie sprawozdania przewodniczącego kapituły konkursowej dokonuje ostatecznej weryfikacji i zatwierdza wyniki konkursu. Posiedzenia zarządu odbywają się systematycznie w każdy drugi poniedziałek miesiąca o godzinie 16.00, są protokołowane, zawsze jest quorum. Ich tematyka regularnie przedstawiana jest w Kronice PTN w Nautologii. Zwyczaj ten będziemy kontynuować, a dzieje się to wszystko za sprawą ofiarnej pracy dra Eligiusza Sitka. Zarząd pracował w pełnym składzie, nastąpiła jedynie jedna zmiana, związana z chorobą. Na poszczególne posiedzenia zapraszano każdego, kto pragnął uczestniczyć w posiedzeniu, były wypadki, że w posiedzeniu zarządu brali udział członkowie mieszkający w odległości ponad 200 km od Gdyni. Grudniowe zebrania połączone są zawsze z łamaniem się opłatkiem. Staramy się w tym dniu być choćby w listowym (internetowym) kontakcie ze wszystkimi członkami Towarzystwa. Z pewnością udało się to nam na przełomie 2011/2012 roku. Dziękujemy pani mgr Stanisławie Dudzie za włączenie się i przygotowanie nam stołu wigilijnego w grudniu 2011 roku. Właściwe tętno życia administracyjnego Towarzystwa zapewnia sekretariat, w którym funkcję kierownika ofiarnie pełni od wielu lat mgr Jolanta Bereżecka wspierana przez męża Piotra, kpt. ż.w., członka Towarzystwa, ale niestety tylko w krótkich dniach urlopowych. W bieżącym załatwianiu spraw pomaga członek zarządu PTN Jerzy Brodowski. Wyposażenie sekretariatu jest dobre. Corocznie prowadzona inwentaryzacja majątku Polskiego Towarzystwa Nautologicznego dokonywana jest skrupulatnie, a czynność tę w okresie sprawozdawczym sprawowali: mgr Henryk Pietraszkiewicz, mgr Jolanta Bereżecka i kpt. ż.w. Jerzy Sochacki, drobne nieścisłości są załatwiane zgodnie z przepisami. Z Harcerskim Kręgiem Morskim, nieco później ze szkołami imienia generała Mariusza Zaruskiego, Polskie Towarzystwo Nautologiczne jest związane od 1 czerwca 1969 roku, tj. od momentu, gdy powołano Komitet Uczczenia Pamięci Harcerzy żeglarzy morskich poległych w walkach w latach Komitet, któremu przewodniczył wówczas mgr inż. kpt. ż.w. Antoni Tyc, liczył 33 członków rozsianych po całym kraju. Tablica poległych harcerzy-żeglarzy z generałem Mariuszem Zaruskim na czele umieszczona jest w kościele morskim Stella Maris w Gdyni. Rok 2011 został ogłoszony Rokiem Generała Mariusza Zaruskiego, a patronat nad obchodami Roku objął Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Bronisław Komorowski. Celem tego wielkiego przedsięwzięcia było przypomnienie osoby Generała i ożywienie jego dzieła, jakim było stworzenie polskiego żeglarstwa morskiego, taternictwa, turystyki górskiej, narciarstwa i ratownictwa górskiego. Na zaproszenie Kancelarii Prezydenta RP w dniu 16 kwietnia o godzinie rano delegacje szkół noszących imię generała Mariusza Zaruskiego, jak również przedstawiciele organizacji, z którymi jego działalność była związana, spotkały się pod Pałacem Prezydenta, łącznie 110 osób i wyruszyły w podróż na Ukrainę do Chersonia. 18 kwietnia to dzień głównych uroczystości zaplanowanych w Chersoniu celem uczczenia generała Mariusza Zaruskiego. Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej reprezentował minister Jacek Michałowski, szef Kancelarii Prezydenta RP. Delegacja z Pucka to panie mgr Bogumiła Pruchnicka, mgr Danuta Torlińska i uczennica [6 klasy] Szkoły Podstawowej imienia Mariusza Zaruskiego z Pucka Alicja Stasierska [wyróżniona w dniu 7 kwietnia 2011 r. pod pomnikiem generała Mariusza Zaruskiego w Gdyni przez prezesa PTN pierścieniem gdyńskich zaślubin z morzem]. W Chersoniu, w kościele katolickim imienia Najświętszego Serca Pana Jezusa, delegacja, Polonia, mieszkańcy Chersonia wzięli udział w mszy świętej celebrowanej przez bpa Bronisława Biernackiego. Po jej zakończeniu dzwon Generał Zaruski, [do powstania którego przyczynił się również PTN] oddzwonił 70 uderzeń. W kościele pod tablicą Mariusza Zaruskiego złożono kwiaty, w tym dh mgr Leszek Szulc, długoletni członek PTN, w imieniu całego Polskiego Towarzystwa Nautologicznego. Następnie zebrani udali się na cmentarz, gdzie harcerze przykryli grób generała banderą i zaciągnęli przy nim honorową wartę. Delegacja z Pucka w wyżej wymienionym składzie złożyła kwiaty i zapaliła znicze na grobie generała. Tutaj również złożono kwiaty w imieniu Polskiego Towarzystwa Nautologicznego i zapalono znicze, uczynił to Leszek Szulc. Polskie Towarzystwo Nautologiczme przekazało na rzecz parafii polskiej w Chersoniu: Album: Jan Paweł II Przekroczyć próg nadziei, KUL, Lublin 1994 Książki: Kazimierz Porębski, Sprawy Morskie Polski, Gdynia 1996 Karol Olgierd Borchardt, Utwory zebrane (7 tomów), Gdynia 2005 Daniel Duda, Bartłomiej Pączek, Tomasz Szubrycht, Wojenna karta Polskiej Marynarki Handlowej w świetle losów Daru Pomorza, Gdynia 2009 Daniel Duda, Maria Janta Połczyńska ziemianka pomorska ( ), Gdynia Oprócz wydawnictw młodzież została wyposażona w kwiaty doniczkowe i kilka dużych zniczy na symboliczny grób generała Nautologia 2012, nr

16 Grób Generała pokryty kwiatami (Fot. archiwum Szkoły Podstawowej im. M. Zaruskiego w Pucku) w Chersoniu oraz w celu umieszczenia pod tablicą generała Mariusza Zaruskiego w kościele polskim w Chersoniu. Delegacja wybrzeża przekazała drobny upominek dla parafii w Chersoniu. W roku 2012 kwiaty pod tablicą Harcerskiego Kręgu Morskiego w Gdyni złożono w dniu 2 kwietnia, a w uroczystości wzięła udział młodzież, w tym ze Szkoły im. Mariusza Zaruskiego w Pucka, przedstawiciele prezydenta miasta Gdyni, Ligi Morskiej i Rzecznej, Stowarzyszenia Kapitanów Żeglugi Wielkiej, Urzędu Morskiego w Gdyni, Związku Piłsudczyków RP i Polskiego Towarzystwa Nautologicznego. Modlitwom przewodniczył Ojciec Edward Pracz Europejski Koordynator Ludzi Morza. Po modlitwach o. Edward Pracz, rektor Stella Maris, podejmował gości herbatą, kawą i tortem. Panie B. Pruchnicka i D. Torlińska podzieliły się wrażeniami z uroczystości w dniu 18 kwietnia 2011 r. w Chersoniu. Na zakończenie spotkania o. Edward Pracz został obdarowany Ryngrafem Józefa Piłsudskiego przez prezesa PTN Daniela Dudę. Zarządy Krajowy Związku Piłsudczyków Rzeczypospolitej Polskiej i Polskiego Towarzystwa Nautologicznego zwróciły się z propozycją umieszczenia w Ogólnopolskiej Alei Zasłużonych Ludzi Morza w Rewie ziemi pobranej z pobojowisk, w których bohatersko walczyli i brali udział marynarze i podchorążowie Szkoły Marynarki Wojennej odbywający praktykę we Flotylli Pińskiej w 1939 roku, z miejscowości Kock, Serokomla, Wola Gułowska, Helenów, Adamów. Dnia 11 kwietnia 2012 r. delegacja Związku Piłsudczyków RP w składzie Marian Edmund Ząbek prezes Związku Piłsudczyków RP, Marszałek Związku, Stanisław Śliwa wiceprezes ZPRP, starszy brygadier związku, Daniel Duda prezes Polskiego Towarzystwa Nautologicznego (Akademia Marynarki Wojennej) pobrali ziemię z pól bitewnych Grupy Operacyjnej Polesie generała Franciszka Kleeberga spod Kocka, Serokomli, Adamowa, Woli Gułowskiej, Helenowa, Stoczka Łukowskiego. Ziemia ta zostanie w dniu 7 lipca 2012 r. złożona w Ogólnopolskiej Alei Zasłużonych Ludzi Morza. Proponujemy również umieszczenie ziemi w Ogólnopolskiej Alei Zasłużonych Ludzi Morza z miejsca rodzinnego bł. ks. kmdr. ppor. Władysława Miegonia, pierwszego kapelana Marynarki Wojennej. Prezes PTN został poproszony przez Związek Piłsudczyków Rzeczypospolitej Polskiej o dokonanie reaktywacji Oddziału Pomorskiego tego związku. Prośba została podyktowana zainteresowaniem przewodniczącego PTN, jak i wielu członków Towarzystwa i Zarządu PTN tym zagadnieniem [dr Jarosław Rusak, prof. dr inż. Ryszard Wawruch, dr Eligiusz Sitek, mgr Andrzej Sitek, mgr Ryszard Toczek]. Zadanie zostało wykonane. Przy Towarzystwie powstała Sekcja Piłsudczykowska kierowana przez dr Jarosława Rusaka, autora szeregu artykułów o Marszałku i książki pt. Honorowi Obywatele Miasta Gdyni okresu II Rzeczypospolitej z przedmową Daniela Dudy, wydane staraniem Towarzystwa przez Akademię Morską w Gdyni w 2007 r. Do Komitetu Honorowego Budowy Pomnika Marszałka Józefa Piłsudskiego w Gdyni został poproszony prof. Daniel Duda. Wnieśliśmy pewien wkład pieniężny na pomnik Marszałka, lecz środki nie pochodziły z kasy Towarzystwa. W dniu 10 marca 2012 roku w Katedrze Polowej Wojska Polskiego Warszawie odbyło się poświęcenie nowego sztandaru Związku Piłsudczyków RP. Towarzystwo reprezentował prof. Daniel Duda i on też w imieniu zarządu wbijał gwóźdź do nowego sztandaru. Numer Nautologii nr 148/2011 ma na okładce projekt pomnika Marszałka J. Piłsudskiego, który ma stanąć w Gdyni [uchwała z dnia 21 grudnia 2011 r. Rady Miejskiej], pomyślany był jako reklama, załączyliśmy również numer konta Budowy Pomnika. Szczególnym osiągnięciem Towarzystwa w minionym okresie jest wydanie opracowania Daniela Dudy, Józefa Piłsudskiego związki z morzem i Gdynią, Wydawnictwo Akademii Marynarki Wojennej, Gdynia 2011, która to pozycja w całości została przekazana dla Związku Piłsudczyków RP dla zebranie środków finansowych na pomnik. Jesienią 2011 roku zlecono dodruk 120 egzemplarzy i również przekazano na gromadzenie środków. Były wypadki przy sprzedaży, że kupujący płacili podwójną cenę za książkę z przeznaczeniem na budowę pomnika. Poparliśmy finansowo (ponad 25% kosztów) produkcję pierwszej partii krawatów Piłsudczykowskich z przeznaczeniem środków na pomnik. Miłym akcentem ze strony Związku Piłsudczyków RP było przyznanie Krzyży Związku Piłsudczyków RP dla dra Eligiusza Sitka, mgra Ryszarda Toczka, prof. Ryszarda Wawrucha, mgr Doroty Haase. Wydano książki: Daniel Duda, Bartłomiej Pączek, Tomasz Szubrycht, Oficerowie Wojska Polskiego jako działacze Ligii Morskiej i Kolonialnej, Gdynia 2010, to kolejna badawcza pozycja członków PTN dotycząca wkładu tej grupy obywateli naszego kraju w budowę silnej Ligi i Polski Morskiej, Kadry Morskie Rzeczypospolitej, Tom V, Gdynia 2011, pod redakcją Jana Kazimierza Sawickiego [przewodniczący Komisji Historii PTN], pod patronatem dowódcy Marynarki Wojennej RP admirała floty Tomasza Mathea, przewodniczącego Polskiego Towarzystwa Nautologicznego kpt. ż.w. prof. zw. dra Daniela Dudy, Jego Magnificencji Rektora-Komendanta Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte dra inż. Czesława Dyrcza [członek zarządu PTN]. Obejmuje ona dokumentację organizacyjną i kadrową oficerów, podoficerów i marynarzy r. Pozycja ta jest bardzo cenna stanowi rodzaj pomnika dla bohaterskiej Polskiej Marynarki Wojennej. Wodowanie tej książki odbyło się w Riwierze Marynarki Wojennej z udziałem dowódcy admirała Tomasza Mathea. Podczas uroczystości zespół autorski i redakcyjny: Jan Kazimierz Sawicki, Alfons Jankowski, Sławomir Kudela, Teresa i Marek Kulas, Anna, Maria i Stanisław Nowakowski, Walter Pater, Stani- 16 Nautologia 2012, nr 149

17 Gwiazda A. Garnuszewskiego. Źródło: Tablica odsłonięta w dniu 5 lipca 2011 r. w Ogólnopolskiej Alei Zasłużonych Ludzi Morza. Wniosek, koncepcja, współfinansowanie: Polskie Towarzystwo Nautologiczne. Źródło: sława i Daniel Duda zostali wyróżnieni przez Admirała Medalem Pamiątkowym Marynarki Wojennej, a Daniel Duda medalem Za Zasługi dla Marynarki Wojennej (po raz drugi). Daniel Duda, Czesław Skonka, Miejsca pamięci generała Józefa Hallera, Gdańsk 2012, objętość 200 stron, nakład 500 egz. Wodowania odbyły się w Gdańsku, Gdyni i Władysławowie. Wydawcą książki jest Stowarzyszenie Miłośników Tradycji Mazurka Dąbrowskiego w Gdańsku i Polskie Towarzystwo Nautologiczne. Wodowanie tej książki w Gdańsku odbyło się dnia r. w Sali Bankietowej restauracji Gdańsk imprezie patronował dr Henryk J. Lewandowski, Kanclerz Kapituły Stowarzyszenia Absolwentów Uniwersytetu Gdańskiego. Kolejne wodowanie tej książki miało miejsce w Restauracji BIOWAY w Gdyni 7 lutego 2012 r. Na wodowaniu byli obecni przede wszystkim członkowie Towarzystwa Mazurka Dąbrowskiego [mgr Czesław Skonka jest prezesem Oddziału Gdańskiego tego Towarzystwa]. W wodowaniu brała udział liczna grupa członków PTN z zarządem na czele w osobach: Jerzy Brodowski, Ryszard Mielczarek, Eligiusz Sitek, Jarosław Rusak, Witold Kuczorski, Daniel Duda, Jolanta Bereżecka, której powierzono pełnienie funkcji matki chrzestnej książki. Polskie Towarzystwo Nautologiczne patronowało wydaniu tej pozycji. Spotkanie prowadzili przewodniczący obu Towarzystw Czesław Skonka i Daniel Duda. Kolejna promocja książki miała miejsce we Władysławowie w Urzędzie Miasta w dniu 9 lutego 2012 r. Prowadził ją prezes Stowarzyszenia Miłośników Tradycji Mazurka Dąbrowskiego mgr Czesław Skonka. Polskie Towarzystwo Nautologiczne w styczniu 2011 r. wystąpiło do Kapituły Zasłużonych Ludzi Morza: Marszałka Województwa Pomorskiego, Dowódcy Marynarki Wojennej RP, Rektora Akademii Morskiej w Gdyni, Ligi Morskiej i Rzecznej, Starosty Puckiego, Przewodniczącego Rady Gminy Kosakowo i Wójta Gminy Kosakowo [od trzech lat Polskie Towarzystwo Nautologiczne jest członkiem Kapituły] o uhonorowanie udziału Polskiej Marynarki Handlowej w trudzie wojennym w II wojnie światowej. Te starania zostały uwzględnione: Aktu odsłonięcia tablicy w dniu 5 lipca 2011 r. w Ogólnopolskiej Alei Zasłużonych Ludzi Morza dokonali wspólnie podsekretarz stanu ministerstwa Infrastruktury kpt. ż.w. mgr inż. Anna Wypych-Namiotko [członek PTN, przewodnicząca Komisji Rewizyjnej PTN] wraz z Danielem Dudą. Kapituła przychyliła się również do wniosku PTN o umieszczenie postumentu żaglowego statku szkolnego Lwów. s/v Lwów pierwszy polski oceaniczny statek, polski szkolny bark, później baza okrętów podwodnych. Lwów w dziejach polskiej floty tak handlowej, jak i wojennej, zajmuje miejsce szczególne z różnych względów. Dużo i ciepło pisał o nim Karol Olgierd Borchardt w książce Znaczy Kapitan, nazywając go Kolebką Nawigatorów. Statek został zbudowany jako fregata Chinsura w 1869 r. przez brytyjską stocznię w Birkenhead. Zakupiony w lipcu 1920 r. przez rząd polski, przyjął nazwę Lwów. Wkrótce po podniesieniu polskiej bandery przebudowany został na bark i zaopatrzony w dwa pomocnicze silniki. W latach był okrętem szkolnym Polskiej Marynarki Wojennej. Od 1922 r. był statkiem szkolnym Państwowej Szkoły Morskiej. Po latach miał go zastąpić w tej roli kolejny polski żaglowiec Dar Pomorza. Lwów był pierwszym polskim statkiem, który przekroczył równik. Miało to miejsce 13 sierpnia 1923 r. o godzinie 07,15 na 21º14 długości zachodniej. Aktu odsłonięcia postumentu dokonał: prof. Romuald Ćwilewicz, rektor Akademii Morskiej w Gdyni i Daniel Duda, przewodniczący PTN. Przypomnieć wypada, że zostały zrealizowane wnioski w sprawie Gwiazdy, komandora mgr inż. Antoniego Garnuszewskiego pierwszego dyrektora Szkoły Morskiej w Tczewie, komandora profesora Józefa Urbańskiego, postumentu Daru Pomorza i ORP Iskry. Odsłonięcie w 2011 roku tablicy poświęconej Marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu jest również zasługą PTN. Wszystkie te działania to wielkie osiągnięcie naszego Towarzystwa. Ogólnopolska Aleja Zasłużonych Ludzi Morza znajduje się w Rewie, coroczne uroczystości mają miejsce na zakończenie obchodów Święta Morza. W tym roku [2012] oficjalnie nadana zostanie jej nazwa Marszałka Józefa Piłsudskiego. W okresie sprawozdawczym na podkreślenie zasługuje dobra współpraca z administracją morską głównie z Urzędem Morskim w Gdyni, Kapitanatem Portu w Gdyni i Gdańsku, Polskim Rejestrem Statków, Morską Służbą Poszukiwania i Ratowania, przedsiębiorstwami: Morskim Portem w Gdyni i w Gdańsku, Naftoportem, Centralnym Muzeum Morskim w Gdańsku, Muzeum Ziemi Puckiej w Pucku, Muzeum Miasta Gdyni, Muzeum Nautologia 2012, nr

18 zatwierdzany na posiedzeniu Zarządu. Bilans również jest przyjmowany przez Zarząd. Problemem, z którym muszę się podzielić, są składki członkowskie nieregularność ich wpływu. Nadal stanowią znikomy procent naszych środków, a przecież ich realizacja świadczy o członkostwie. Pozostaje nadal w mocy apel do członków, by w miarę możliwości składki opłacali regularnie. Posiadamy kilku oddanych Towarzystwu sponsorów, za co im serdecznie dziękujemy. Nie spotkałem się z wnioskiem z terenu [wyłączając prof. Adama Wolskiego ze Szczecina] by ktoś z członków wykazywał jakąś inicjatywę wsparcia działań dla wzbogacenia funduszu PTN. Tablica poświęcona Pierwszemu Marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu. Źródło: Marynarki Wojennej w Gdyni, statkiem muzeum Dar Pomorza, okrętem muzeum ORP Błyskawica, innymi. Posiadane zasoby finansowe Towarzystwa są zdeponowane w bankach na dobre oprocentowanie. Konto Towarzystwa mimo rosnących kosztów nieznacznie, ale corocznie się powiększa. Taką polityką będziemy się nadal kierować. Roczne plany finansowe przygotowywane są przez skarbnika Towarzystwa kpt. ż.w. Wiesława Piotrzkowskiego. Trwa zawsze szeroka dyskusja plan jest Koleżanki i Koledzy; Towarzystwo nasze skończyło 55 rok życia, w ciągu tego długiego okresu, mimo przecież licznych trudności i uwarunkowań, zadania statutowe wypełnialiśmy mając na uwadze dobro szeroko rozumianej gospodarki morskiej, Towarzystwa i wszystkich jej członków. Wszystkim należą się słowa uznania. Wyrażam przekonanie, że kolejne lata będą okresem rozwoju Towarzystwa, a poszczególnym jej członkom przynosić będą zadowolenie i satysfakcję z udziału w dziele dokumentowania osiągnięć Polaków w gospodarce morskiej. Spotkamy się 20 października 2012 roku o godzinie na XXIV Walnym Zjeździe Polskiego Towarzystwa Nautologicznego, w gościnnych pomieszczeniach Wydziału Nawigacji - Akademii Morskiej w Gdyni Aleja Jana Pawła II 3. Daniel Duda ARTYKUŁY CZESŁAW DYRCZ* AKADEMIA MARYNARKI WOJENNEJ W DZIEWIĘĆDZIESIĄTĄ ROCZNICĘ DZIAŁALNOŚCI 1 HISTORIA I PODSTAWY PRAWNE FUNKCJONOWANIA UCZELNI Akademia Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte jest kontynuatorką utworzonej 1 października 1922 roku w Toruniu Oficerskiej Szkoły Marynarki Wojennej i obecnie jest jedyną morską wojskową uczelnią w kraju. Usytuowanie w tamtym czasie szkoły z dala od morza było podyktowane względami praktycznymi, zwłaszcza brakiem wymaganej infrastruktury na odzyskanym po latach niewoli narodowej wybrzeżu morskim. Jej twórcom przyświecała myśl tworzenia od podstaw narodowego korpusu oficerskiego, nieobciążonego służbą we flotach państw zaborczych. Dynamikę rozwoju organizacyjnego Uczelni określały potrzeby Polskiej Marynarki Wojennej, która swoją obecnością na Bałtyku dawała wyraz polskiej racji stanu, tak wyraziście artykułowanej w naszej historii. Historia Akademii jest nierozerwalnie związana z dziejami Polskiej Marynarki Wojennej, która wyraźnie określiła misję Uczelni oraz zdefiniowała jej zadania edukacyjno-wychowawcze i naukowo-badawcze. Profesjonalizm, odpowiedzialność, poczucie solidarności w służbie morskiej oraz wysoka etyka zawodowa to cechy, które wpaja swoim absolwentom. Rzeczywistość, zarówno ta historyczna, jak i współczesna, dowodzi że w Akademii Marynarki Wojennej właściwie określono priorytety, i to one sytuują Uczelnię w gronie instytucji cieszących się dużym zaufaniem i poważaniem. Obecny kształt prawny i organizacyjny 2 stanowi, że Akademia jest uczelnią wojskową oraz publiczną uczelnią akademicką nadzorowaną przez ministra obrony narodowej, której podstawowym kierunkiem działalności jest kształcenie oraz prowadzenie badań naukowych, prac wdrożeniowych i modernizacyjnych w zakresie nauk o bezpieczeństwie, nauk technicznych, humanistycznych i społecznych oraz wychowanie studentów. Uczelnia kształci przyszłych oficerów Marynarki Wojennej oraz studentów cywilnych na kierunkach i w specjalnościach związanych z gospodarką morską, a w swojej dziewięćdziesięcioletniej * Kontradmirał dr inż. Czesław Dyrcz jest Rektorem-Komendantem Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni 1 W artykule wykorzystano materiały dotyczące funkcjonowania Uczelni w obecnym czasie przygotowane w komórkach organizacyjnych Akademii Marynarki Wojennej (Pion Ogólny, Pion Kanclerza, Oddział Kształcenia, Oddział Naukowy). 2 Usankcjonowany Ustawą z dnia 27 lutego 2003 roku o utworzeniu Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte (DzU z 2003 r., nr 60, poz. 533) oraz Ustawą z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (DzU z 2005 r., nr 164, poz z późn. zm.). 18 Nautologia 2012, nr 149

19 historii kultywuje tradycje, przygotowując absolwentów do służby społeczeństwu i krajowi. Akademia Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte została utworzona ustawą sejmową z dnia 27 lutego 2003 roku 3. Uczelnia jest kontynuatorką Szkoły Podchorążych Marynarki Wojennej, Oficerskiej Szkoły Marynarki Wojennej oraz Wyższej Szkoły Marynarki Wojennej i kształci oficerów na potrzeby Marynarki Wojennej RP od 1922 roku. Status uczelni wyższej kształcącej na studiach inżynierskich i magisterskich uzyskała w 1955 roku, a uczelnią akademicką stała się w 1987 roku. W zakresie realizacji postanowień Międzynarodowej konwencji o wymaganiach w zakresie wyszkolenia marynarzy, wydawania im świadectw oraz pełnienia wacht STCW 78/95 4 na kierunkach studiów nawigacja oraz mechanika i budowa maszyn minister obrony narodowej sprawuje nadzór nad Akademią w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw gospodarki morskiej. Spełnianie międzynarodowych wymagań obejmujących kształcenie przyszłych oficerów marynarki wojennej w grupie pokładowej i technicznej jest wynikającym z powyższej konwencji obowiązkiem nałożonym na polski rząd. Akademia Marynarki Wojennej jest aktualnie jedyną uczelnią wojskową, w której kandydaci na żołnierzy zawodowych odbywają studia I i II stopnia w okresie pięciu lat i promowani są na pierwszy stopień oficerski, uzyskując tytuł zawodowy magistra inżyniera. Podstawowe jednostki organizacyjne Akademii, którymi są wydziały techniczne oraz Ośrodek Szkoleniowy AMW, posiadają stosowne certyfikaty nadane zgodnie z Ustawą o bezpieczeństwie morskim 5 uprawniające do prowadzenia obowiązkowych, niezbędnych do pełnienia funkcji na jednostce morskiej kursów specjalistycznych zgodnych z konwencją STCW. Ośrodek Szkoleniowy ma uprawnienia do prowadzenia ponad 40 certyfikowanych przez Urząd Morski kursów STCW (od funkcji marynarza do kapitana statku). Ponadto w ośrodku prowadzone są kursy zgodnie z konwencją SOLAS 74, niezbędne dla oficerów marynarki wojennej, gdyż kierownictwo prowadzenia morskiej akcji poszukiwania i ratownictwa zawsze przejmuje okręt wojenny. MISJA I WIZJA AKADEMII Senat Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte uchwałą nr 36/2011 z dnia 22 grudnia 2011 roku przyjął Misję i strategię rozwoju Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte na lata Z treści tego dokumentu wynika, że Akademia Marynarki Wojennej jest kontynuatorką utworzonej w 1922 roku Oficerskiej Szkoły Marynarki Wojennej z siedzibą w Toruniu. Akademia, będąca publiczną, akademicką uczelnią wyższą, służy obronności i bezpieczeństwu Rzeczypospolitej Polskiej, gospodarce narodowej, społeczeństwu oraz nauce poprzez kształcenie studentów, rozwój kadry i prowadzenie badań naukowych. Uczelnia pielęgnuje swoje tradycje i wychowuje studentów na ludzi odważnych, mądrych i prawych, w duchu odpowiedzialności zawodowej i obywatelskiej. Akademia Marynarki Wojennej stanowi integralną część narodowego systemu edukacji i nauki. Aktywnie uczestniczy w kształtowaniu obronności Rzeczypospolitej Polskiej, zespalając w swojej działalności kształcenie i wychowanie studentów oraz prowadzenie badań naukowych, służących głównie potrzebom Sił Zbrojnych RP, a zwłaszcza Marynarki Wojennej RP. Cała społeczność Akademii Marynarki Wojennej dba o dobre imię swojej Uczelni. Od nauczycieli akademickich oczekuje się pełnego zaangażowania i oddania sprawom studentów i prowadzeniu badań naukowych, dbałości o wiarygodność wypowiadanych słów, mówionych i pisanych. Od studentów Uczelnia oczekuje rzetelności studiowania oraz godnej postawy w życiu akademickim i społecznym. Administracja służy całej społeczności pomocą, radą i wszechstronną dbałością o sprawy pracowników i studentów. Wypełniając swoją misję, Akademia w myśl naczelnej zasady MORZE, OJCZYZNA, OBOWIĄZEK kształtuje poczucie godności, patriotyzmu i honoru oraz odpowiedzialności za losy Ojczyzny i spraw morskich. Wizją Akademii Marynarki Wojennej jest utrzymanie statusu akademickiej uczelni publicznej, realizującej proces dydaktyczny i prowadzącej badania w dziedzinie nauk technicznych, humanistycznych i społecznych, dbającej o najwyższą jakość kształcenia i badań naukowych oraz zdobywanie umiejętności i postaw zgodnych z tradycją historyczną i wymogami współczesnego rynku. ZAŁOŻENIA STRATEGII ROZWOJU AKADEMII MARYNARKI WOJENNEJ NA LATA Strategia rozwoju Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte na lata określa długoterminową politykę, którą powinny kierować się władze Uczelni we wszystkich działaniach mających na celu jej wszechstronny rozwój i pomyślność. Spojrzenie w przyszłość, poprzez określenie celów strategicznych realizowanych w ramach szczegółowych celów operacyjnych, daleko wykracza poza ramy czasowe trwającej kadencji organów wybieralnych naszej Uczelni, jednakże wpisuje się w proces reformowania polskiego szkolnictwa wyższego. Przyjęta przez Senat Akademii Marynarki Wojennej strategia nie jest odpowiedzią na podejmowane działania konsolidacji wyższego szkolnictwa wojskowego, gdyż proces ten jest w trakcie realizacji, a jego rezultaty nie są obecnie znane i przewidywalne. Strategia jest dokumentem powstałym w oparciu o wyniki dyskusji prowadzonej w środowisku akademickim naszej Uczelni. W trakcie prac nad strategią określono cele strategiczne Uczelni, działania zmierzające do ich osiągnięcia w poszczególnych obszarach stanowiące cele operacyjne, stworzono model strategii rozwoju Akademii oraz zestawiono cele strategiczne i operacyjne ze wskazaniem uczelnianych podmiotów odpowiedzialnych za ich realizację. Strategia podlega nowelizacji wraz z zaistnieniem nowych przesłanek świadczących o konieczności nowego spojrzenia na przyszłe działania Uczelni w określonych obszarach jej funkcjonowania. Zakłada się realizację strategii w dwóch okresach czasowych ( i ), które będą ściśle powiązane ze spełnieniem poszczególnych celów strategicznych. Na potrzeby tworzenia strategii rozwoju Akademii Marynarki Wojennej przyjęto model zobrazowany na rysunku 1. Wyodrębniono pięć następujących obszarów programowania rozwoju Uczelni: 1. Obszar kształcenia, doskonalenia zawodowego. 2 Obszar działalności naukowej i badawczej. 3 Obszar wychowania. 4 Obszar organizacji i zarządzania. 5 Obszar inwestycji. 3 Ustawa z dnia 27 lutego 2003 roku o utworzeniu Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte (DzU z 2003 r., nr 60, poz. 533). 4 Konwencja zwana jest konwencją STCW (DzU z 1984 r., nr 39, poz. 201; znowelizowana: DzU z 1999 r., nr 30, poz. 286). 5 Ustawa o bezpieczeństwie morskim (DzU z 2000 r., nr 109, poz oraz DzU z 2011 r., nr 228, poz. 1368). 6 Uchwała nr 36/2011 Senatu Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte z dnia 22 grudnia 2011 roku w sprawie przyjęcia dokumentu Misja i strategia rozwoju Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte na lata Nautologia 2012, nr

20 Cele strategiczne Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte wynikające ze strategii rozwoju na lata powinny zostać zrealizowane w przyjętej perspektywie czasu. Na rysunku 2. przedstawiono harmonogram wdrażania celów strategicznych. PODSTAWOWE ZADANIA AKADEMII MARYNARKI WOJENNEJ Rys. 1. Model strategii rozwoju Akademii Marynarki Wojennej Rys. 2. Harmonogram wdrażania celów strategicznych Akademii Marynarki Wojennej wynikających ze strategii rozwoju na lata Prezentowany model obrazuje wzajemne relacje zachodzące pomiędzy jego elementami składowymi. Model obejmuje miejsce obszarów programowania rozwoju, celów operacyjnych, celów strategicznych, wizji i misji Uczelni oraz procesu monitorowania wdrażania strategii, a także stan obecny Uczelni w procesie strategicznego planowania. Akademia Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte wyznaczyła sobie trzy zasadnicze cele strategiczne determinujące jej rozwój na lata : 1. Uzyskanie wysokiej jakości i zdolności kształcenia kadr Sił Zbrojnych RP, w szczególności Marynarki Wojennej RP i studentów cywilnych. 2. Podniesienie skuteczności pozyskiwania i wdrożeń prac naukowo-badawczych. 3. Poprawę efektywności i sprawności zarządzania Uczelnią oraz funkcjonowania jej administracji. Akademia realizuje swoje podstawowe zadania zgodnie z postanowieniami Statutu Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte 7 : 1) kształci kadry dowódcze i specjalistyczne dla jednostek wojskowych oraz innych jednostek organizacyjnych podległych lub nadzorowanych przez Ministra Obrony Narodowej; 2) kształci kadry dydaktyczne i naukowe dla szkolnictwa wojskowego i jednostek badawczo-rozwojowych nadzorowanych przez Ministra Obrony Narodowej; 3) kształci, w celu uzupełnienia wiedzy ogólnej i specjalistycznej, osoby, które posiadają tytuły zawodowe i są żołnierzami zawodowymi, pracownikami lub absolwentami studiów pierwszego lub drugiego stopnia kandydatami na oficerów; 4) kształci i szkoli osoby niebędące obywatelami polskimi; 5) prowadzi doskonalenie zawodowe osób dla potrzeb obrony i bezpieczeństwa państwa; 6) prowadzi badania naukowe w obszarze nauk technicznych, humanistycznych i społecznych, służące rozwijaniu specjalności naukowej Akademii, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb obronności i bezpieczeństwa państwa; 7) prowadzi działalność wdrożeniową, modernizacyjną uzbrojenia i sprzętu wojskowego oraz wyposażenia technicznego przeznaczonego do zapewnienia bezpieczeństwa państwa; 8) wykonuje ekspertyzy, diagnozy i prognozy oraz prowadzi doświadczenia dotyczące techniki wojskowej i jej eksploatacji; 9) rozwija i upowszechnia w resorcie obrony narodowej postęp organizacyjny, techniczny i technologiczny; 10) reprezentuje Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej w organizacjach oraz strukturach międzynarodowych i zagranicznych, w tym w NATO i UE na polecenie Ministra Obrony Narodowej lub organów przez niego upoważnionych; 11) prowadzi doradztwo naukowe i działalność ekspercką w dziedzinie bezpieczeństwa państwa. 12) współdziała z pozostałymi uczelniami wojskowymi i innymi jednostkami organizacyjnymi szkolnictwa wojskowego. DZIAŁALNOŚĆ DYDAKTYCZNA Zgodnie z Ustawą o utworzeniu Akademii Marynarki Wojennej 8 Akademia kształci żołnierzy i osoby cywilne. Studenci cywilni na studiach stacjonarnych studiują w Akademii Marynarki Wojennej od 1996 roku. Prowadzenie studiów cywilnych na kierunkach zbliżonych do kierunków studiów wojskowych jest istotnym czynnikiem, który umożliwia utrzymanie w Akademii potencjału dydaktycznego niezbędnego do kształcenia podchorążych, co jest szczególnie ważne w sytuacji małej ich liczby. Prowadzenie tej formy kształcenia pozwoliło przez okres piętnastu lat na utrzymanie oraz stopniowe zwiększenie potencjału dydaktycznego i naukowego Uczelni, a także rozbudowę i wzbogacenie infrastruktury akademickiej, która służy również realizacji zadań na rzecz obrony 7 Statut Akademii Marynarki Wojennej został zatwierdzony przez ministra obrony narodowej decyzją nr 14/MON z dnia 20 stycznia 2011 roku (DzU MON, nr 2, poz. 24) i wszedł w życie 11 lutego 2011 roku. 8 DzU z 2003 r., nr 60, poz. 533, art Nautologia 2012, nr 149