Z ZAGADNIEŃ EKONOMIKI MIĘDZYNARODOWEJ

Transkrypt

1 Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie ZESZYTY NAUKOWE Z ZAGADNIEŃ EKONOMIKI MIĘDZYNARODOWEJ Nr 37 Warszawa 2012

2 Tłumacz: mgr Małgorzata Czaplejewicz-Kołodzińska Rada Programowa: dr hab. inż. Kazimierz Worwa (przewodniczący) dr Ireneusz Michałków dr n. farm. Leszek Borkowski prof. dr hab. Henryk Bednarski prof. dr hab. Henryk Kirschner prof. dr hab. Stefan Kwiatkowski prof. dr hab. Zbigniew Krawczyk prof. dr hab. Wojciech Modzelewski prof. Karl Gratzer prof. Besrat Tesfaye prof. dr hab. Walery Nowikow dr hab. Alica Petrasova prof. dr Jurij Kariagin prof. dr hab. Wojciech Słomski prof. dr hab. Elżbieta Weiss dr Janusz Tanaś dr hab. Maciej Tanaś Komitet Redakcyjny: prof. dr hab. Janusz Gudowski (przewodniczący) prof. dr hab. Jan Szczepański prof. dr hab. Brunon Górecki dr hab. Marek Greniewski dr hab. Zdzisław Sirojć mgr Katarzyna Tomasińska (sekretarz redakcji) Zeszyty Naukowe ukazują się 4 razy w roku. Wersją pierwotną (referencyjną) czasopisma jest wydanie papierowe. Wydawca: Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie Warszawa, ul. Łabiszyńska 25 tel./fax /0 22/ wew katarzyna.tomasinska@uczelniawarszawska.pl Copyright by Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie Warszawa 2012 Druk i oprawa: INA Usługi Poligraficzne ina@skrzynka.pl Spis treści Od Redakcji 7 MONOGRAFIE I STUDIA Stefan Marciniak Algorytm wynalazku a innowacyjność 9 Krzysztof Kandefer Znaczenie energetyki nuklearnej w gospodarce światowej 21 Wiktor Owsiak Wiarygodność a gospodarka. Psychologiczne aspekty kryzysu w Grecji 45 Małgorzata Deszczka Przedsiębiorstwo a zrównoważony rozwój. Doświadczenia międzynarodowe doświadczenia polskie 63 Katarzyna Bocheńska-Włostowska E-learning in Academic Education 81 VARIA Jerzy Jeznach Nawodnienia a środowisko naturalne 99 Maciej Łuczak Ocena rozwoju klastrów w turystyce polskiej 113 Marek Dembowski Przegląd nowych form i kierunków zmian turystyki wypoczynkowej, aktywnej, kwalifikowanej i ekstremalnej 123 ISSN Nakład 150 egz.

3 MATERIAŁY SZKOLENIOWO-DYDAKTYCZNE Jan Wąsik Działalność jednostek budżetowych w sprawozdaniach finansowych 141 Jerzy Berdychowski Oprogramowanie dla firm z sektora MŚP komercyjne, czy bezpłatne? 167 RECENZJE, POLEMIKI I SPRAWOZDANIA Ireneusz Michałków Recenzja książki W. Małachowski: Społeczna gospodarka rynkowa współczesnych Niemiec, Oficyna Wydawnicza Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa Zenon Ślusarczyk Recenzja książki Cezarego Tomasza Szyjko pt.: Jak dodać gazu - uwarunkowania prawno-ekonomiczne rozwoju rynku gazu w Polsce, Wydawnictwo Szkoły Wyższej Jańskiego, Warszawa Wojciech Pomykało W poszukiwaniu klucza do zrozumienia współczesności i współkształtowania przyszłości (na marginesie ostatniej książki profesora Adama Schaffa, Humanizm ekumeniczny, Wydawnictwo Kto jest Kim, Warszawa 2012) 195 CONTENTS From Editor 7 MONOGRAPHS AND STUDIES Stefan Marciniak Invention algorithm and the innovative 9 Krzysztof Kandefer The role of nuclear energetics in the world economics (selected issues) 21 Wiktor Owsiak The veracity and economy. Psychological aspects of the crisis in Greece 45 Małgorzata Deszczka Enterprise and balanced development. International and polish experiences 63 Katarzyna Bocheńska-Włostowska E-learning in Academic Education 81 VARIA Jerzy Jeznach Irrigations and natural environment 99 Maciej Łuczak Assessment of cluster development in polish tourism 113 Marek Dembowski A review of new forms and trends in recreating, active, qualified and extreme tourism 123

4 Zeszyty Naukowe UW MSC nr 37 7 MATERIALS FOR TEACHING METHODS AND DIDACTICS Jan Wąsik Budget units performance in financial reports 141 Jerzy Berdychowski Software for MŚP sector companies commercial or non-profit? 167 REVIEWS, POLEMICS AND REPORTS Ireneusz Michałków Book review: W Małachowski: Społeczna gospodarka rynkowa współczesnych Niemiec (Social market economy in contemporary Germany), Publishing House of Warsaw School of Economics (Szkoła Główna Handlowa w Warszawie), Warsaw Zenon Ślusarczyk Book review of Jak dodać gazu uwarunkowania prawno-ekonomiczne rozwoju rynku gazu w Polsce (How to add gas legal-economic conditions of gas market development in Poland), Published by Jański College, Warsaw Wojciech Pomykało In search of the key to understanding contemporary times and creating the future (based on the last book by professor Adam Schaff titled Humanizm ekumeniczny (Ecumenic humanism), published by Who is Who, Warsaw 2012) 195 Od Redakcji Coraz większe otwarcie i umiędzynarodowienie gospodarki jest dziś w świecie zjawiskiem powszechnym. Ekonomia jako nauka, a polityka gospodarcza jako jej zastosowanie w praktyce, od dawna zajmują się zagadnieniami ponadnarodowych związków gospodarki i rozmaitych konsekwencji gospodarczego otwarcia. W latach 90. XX wieku powstała nawet nieformalna poddyscyplina: międzynarodowa ekonomika porównawcza. Niniejsze wydanie Zeszytów Naukowych UWMSC nawiązuje do tej sfery nauk ekonomicznych, choć ze względu na bogactwo zagadnień musiało siłą rzeczy ograniczyć się do niektórych, ale szczególnie istotnych zagadnień. Są to kwestie dotyczące wynalazczości i konkurencyjności gospodarki narodowej, znaczenia energetyki jądrowej w gospodarce światowej, następnie jest omawiane bardzo aktualne zagadnienie przyszłości gospodarczej Grecji oraz dotyczące doświadczeń międzynarodowych i polskich związanych z wdrażaniem rozwoju zrównoważonego. Merytoryczną część nr 37 zeszytów zamyka angielskojęzyczny tekst analizujący e-learning przyszłościową i być może kiedyś w przyszłości wiodącą w świecie formę edukacji ponad granicami.

5 Zeszyty Naukowe UW MSC nr 37 9 MONOGRAFIE I STUDIA Stefan Marciniak Politechnika Warszawska ALGORYTM WYNALAZKU A INNOWACYJNOŚĆ Wstęp: cel i zakres artykułu W artykule zajmuję się głównie: a/ rolą kształcenia w zakresie kompetencji wynalazczych oraz innowacyjnością w Polsce, w kontekście propozycji powołania spółki Innowacje Polskie [co nie wszystkim się podoba] i b/ krótko o innych najważniejszych czynnikach procesu innowacyjnego umożliwiających wyjście z aktualnego kryzysu, również w Polsce, a mianowicie o decydującej roli innowacji imitacyjnych w procesie twórczej destrukcji [jej istota polega na ciągłym niszczeniu starych struktur i tworzeniu w to miejsce nowych]. Jest to bardzo ważne wskazanie dla polityki gospodarczej i należy upowszechniać taką ocenę. Kraje OECD, w których państwo w ostatnich 3 dekadach zapewniło sterowanie i wsparcie procesom innowacyjnym kreującym procesy twórczej destrukcji osiągnęły olbrzymie sukcesy i zajmują dziś czołowe miejsca w rankingach międzynarodowych, a jak mawiają Anglicy Facts are sacred. Pracując w środowisku akademickim wyższych szkół technicznych i zajmując się problematyką innowacji od ponad 25 lat 1, pozytywnie oceniam proponowany kierunek działań. Nareszcie, po wieloletnich opóźnieniach zapowiedź działań, które innym krajom pozwoliły osiągnąć sukcesy w zakresie innowacyjności 1 S. Marciniak, Ekonomika postępu technicznego, Wydawnictwa Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1987 (skrypt dla uczestników studiów podyplomowych oraz seminariów ekonomii dla doktorantów PW).

6 10 Stefan Marciniak Algorytm wynalazku a innowacyjność 11 technologicznej. Wiadomo zaś nie od dziś, że właśnie ten typ innowacji jest już od kilkudziesięciu lat głównym czynnikiem wzrostu i rozwoju ergo i konkurencyjności gospodarczej poszczególnych krajów. Niestety fakt ten jest w Polsce często ignorowany zarówno przez rządzących, media jak i przedsiębiorców. Skutki takiego postępowania są jak wiadomo opłakane. We wszystkich rankingach liczących się w świecie instytucji w zakresie omawianej problematyki [IMD, WEF, czy OECD] zajmujemy z reguły odległe od czołówki, często ostatnie lub przedostatnie miejsca. Jest tak od wielu lat [szczegóły na ten temat, również o przyczynach niezadowalającej dynamiki innowacyjności, można m.in. znaleźć w mojej książce: Innowacyjność i konkurencyjność gospodarki 2010 oraz innych, rzetelnych publikacjach]. Jednak nie te wątki są głównym tematem tego artykułu. Chcę natomiast zaprezentować jeden z istotnych elementów procesu innowacyjnego, który w Polsce jest wyraźnie niedoceniany, a mianowicie kształtowanie kompetencji wynalazczych. 1. Teoria rozwiązywania problemów wynalazczych H.Altszulera Ani w szkolnictwie wyższym ani w różnego rodzaju kursach dokształcających nie ma niczego takiego jak inwentyka czyli nauka o innowacjach, ściślej jest w bardzo skąpym wymiarze wykładana w kilku zaledwie wyższych szkołach technicznych, co koresponduje z jednym z najniższych w Polsce wskaźników zgłoszeń patentowych per capita w Europie, [sumaryczny wskaźnik innowacyjności w/g danych za rok 2011 wynosił w Polsce 0,28 przy średniej UE27, ~0,53] 2. Polska została w tym roku podobnie jak 2010r zaliczona do grupy umiarkowanych innowatorów, słabsze osiągnięcia w tym roku uzyskały:rumunia, Litwa., Bułgaria i Łotwa razem tworzą grupę skromnych innowatorów; pozostałe kraje UE zaliczone zostały do grupy: naśladowców oraz liderów innowacji do tej grupy należą 4 kraje Szwecja, Dania, Niemcy, Finlandia 3. Nie wchodzę w dalsze szczegóły a skoncentruję się na głównym zakresie tego tekstu. Obecny stan polskiej innowacyjności w dużym stopniu jest skutkiem nieznajomość fundamentalnej dla jej dynamiki i poziomu teorii Henryka Altszulera, której syntetycznym wyrazem jest wymieniony w tytule algorytm 2 Innovation Union Scoreboard 2011 ProInno Europe, InnoMetrics. 3 Polska 2012 raport o stanie gospodarki, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa wynalazku. Teoria ta znana w całym świecie jako theory of inventive problem solving [TIPS], jej pierwowzór rosyjski ma skrót TRIZ od teoria reschenija isobretatelskich zadatsch, co w języku polskim oznacza teoria rozwiązywania problemów wynalazczych. Henryk Altszuler ma olbrzymi dorobek zarówno w zakresie teorii jak i praktyki wynalazczości; świadczą o tym jego publikacje książkowe jak i owoce analizy ponad 200 tys. patentów. Teoria TRIZ jest intensywnie wykorzystywana na Zachodzie szczególnie w USA. Ma ona coraz większy zakres zastosowania, nie tylko w biznesie ale i edukacji. W ocenie amerykańskiego The Altshuler Institute for TRIZ Studies, analizie poddano 2 mln. patentów, aby zidentyfikować wzory i prawidłowości, które odpowiadają za dalszy rozwój TRIZ.W Europie od 2000 r. istnieje, obejmując swoim zasięgiem działania cały świat stowarzyszenie ETRIA [The European TRIZ Association], organizujące coroczne konferencje poświęcone problematyce TRIZ oraz szkolenia inżynierów podobnie jak wymieniony wyżej instytut amerykański. Podstawowymi założeniami TRIZ są następujące twierdzenia: Problemy powtarzają się w różnych branżach i dziedzinach nauki; klasyfikacja sprzeczności technologicznych w każdym problemie przewiduje jego kreatywne rozwiązanie Wzorce technicznej ewolucji powtarzają się w różnych branżach i dziedzinach nauki. Kreatywne innowacje wykorzystują naukowe efekty spoza pól, w których zostały rozwinięte. TRIZ jest także twórczą metodą rozwiązywania problemów technicznych, określaną jako algorytm wynalazku ARIZ co jest transkrypcją rosyjskiego Algorytm Reszenija Isobretatelskich Zadacz. Metoda ta stanowi narzędzie, [instrukcję, procedurę] realizacji teorii rozwiązywania problemów wynalazczych. Szczegółowy opis zawierają oczywiście publikacje H.Altszulera 4 Próby syntetycznej prezentacji można też znaleźć m. in. w mojej książce o innowacyjności i konkurencyjności gospodarki 5, a także 4 Algorytm wynalazku. Omega Wiedza Powszechna S.Marciniak, Innowacyjność i konkurencyjność gospodarki, C.H.Beck, 2010.

7 12 Stefan Marciniak Algorytm wynalazku a innowacyjność 13 w moim artykule 6. Z najefektywniejszymi metodami wynalazczości każdy potencjalny innowator może: a/ samodzielnie zapoznać się z dostępną literaturą tematu, b/ skorzystać z pomocy osób wykładających inwentykę lub co najmniej zajmujący się tą problematyką naukowo. Jeżeli stosowanie tej metody zapewniło takim krajom jak Japonia, USA, Kanada, Wielka Brytania, Szwecja, Szwajcaria, Niemcy, kraje Beneluxu i inne wysoko rozwinięte osiągnięcie czołowych pozycji w zakresie innowacyjności, to nie jest to przypadek, [ani wyłączna zasługa wymienionej metody]. Wszystkie te kraje zgodnie z zaleceniem OECD od lat 80-tych kształtowały tzw. narodowe systemy innowacji [NSI], instytucje te zapewniły rosnące nakłady na badania i rozwój [B+R],dostępność kredytów na innowacje [w krajach UE15, 80% innowacji finansowanych było z kredytów] oraz na kapitał ludzki [KL].Wymienione kraje stosują też inne wysoce efektywne metody jak n.p. metoda Kaizen, Six Sigma oraz Lean Management. W zakresie korzystania z wymienionych metod istnieją w Polsce duże zaległości. Największe w zakresie kształcenia inżynierów wynalazców, w wyższych szkołach technicznych. 2. Potrzeba kształcenia w zakresie kompetencji wynalazczych Brak inwentyki, ekonomiki wynalazku i jego efektywnego patentowania powoduje, że główną metodą stosowaną przez polskich wynalazców jest metoda prób i błędów. Metoda ta przynosi też oczekiwane efekty, ale nieproporcjonalnie wielkim nakładem pracy wynalazcy. Liczenie wyłącznie na talent oraz na Polak potrafi nie zapewni Polsce poziomu czołówki światowej w zakresie innowacyjności, głównego współcześnie czynnika kształtującego konkurencyjność gospodarki ergo i postęp cywilizacyjny kraju. Są argumenty za konicznością kształcenia inżynierów w zakresie kompetencji wynalazczych. Z badań nad związkami kategorii kreatywność twórczość innowacyjność wynika, że kreatywność nie zawsze oznacza twórczość i nie jest cechą wrodzoną. Powołany wcześniej Henryk Altszuler bardzo krytycznie oceniał poglądy części amerykańskich i rosyjskich uczonych, że twórczość to talent, a jeśli talent to wrodzony. Jego zdaniem należy oczywiście kształcić wynalazców różnymi metodami, a jako sku- 6 Kreatywność i wynalazczość, a innowacyjność, w: Szkoły wyższe w gospodarce regionów Oficyna Wydawnicza Politechniki. teczną metodę kształcenia wyobraźni i elastyczności umysłu zalecał m.in. czytanie powieści fantastyczno-naukowych [wynikało to prawdopodobnie z faktu, że po powrocie z Syberii gdzie przebywał za krytykę wynalazczości w ZSRR, mógł publikować jedynie ten rodzaj książek] oraz literatury patentowej. Należy też pamiętać, że już w starożytnej Grecji, jej najwybitniejszy myśliciel, uczony i twórca Arystoteles wysoko oceniał rolę wiedzy i nauczycieli w kształtowaniu u ludzi cech twórczych. Dzielił on cechy ludzkie na dianoetyczne [intelektualne] i etyczne [moralne]. Do zalet dianoetycznych zaliczał mądrość teoretyczną, zdolność rozumienia i rozsądek, do cech etycznych zaś cnoty. Kontynuując swoje rozważania napisał:tych bowiem rzeczy, których trzeba się nauczyć, by je wykonywać, tych uczymy się przez ich wykonywanie. i dodaje wszelka cnota zanika skutkiem tych samych przyczyn i pod wpływem tych samych czynników, którym zawdzięcza swe powstanie a podobnie dzieje się też z wszelką sztuką. Podsumowując Arystoteles napisał, że dotyczy to wszystkich sztuk i rzemiosł. Bo gdyby nie tak było, nie trzeba by wcale nauczyciela, lecz każdy przychodziłby na świat mistrzem lub partaczem. 7. Z powyższego wynika, że kreatywność w zakresie sztuki wynalazczej jest niewątpliwie też owocem nauki i doświadczenia; co oczywiści nie zaprzecza wrodzonym talentom ułatwiającym działania twórcze czy też tylko kreatywne. Nie wchodzę w tym miejscu w dyskusję, jakie są różnice między kreatywnością a twórczością. Chcę jedynie zwrócić uwagę na dwa podejścia do omawianego problemu, historyczne i współczesne: 1/J.A.Schumpeter, twórca teorii innowacji twierdził, że rola innowacyjności polega właśnie na masowości stosowania twórczej destrukcji w kapitalistycznej gospodarce rynkowej, a to oznacza m.in. masowe powielanie nowości o charakterze innowacji, czyli ich imitację, 2/ współczesne spojrzenie na omawiany temat zaprezentowali m. in. Chińczycy. Ich zdaniem twórczość jest dążeniem do naśladowania mistrzów, w związku z tym nie traktują cechy oryginalności jako niezbędnego atrybutu twórczego dzieła i twórczej osoby. 7 Arystoteles, Etyka Nikomachejska, PWN, 1982, s. 43.

8 14 Stefan Marciniak Algorytm wynalazku a innowacyjność Główne przyczyny niskiej innowacyjności W tym miejscu. warto powiedzieć, że główne twierdzenia raportu firmy Pentor Research International dla PARP o społecznych determinantach zahamowań w rozwoju polskiej innowacyjności [na pierwszym miejscu niski poziom zatrudnienia w sektorach stanowiących nośniki GOW oraz brak kapitału na innowacje] - szczegóły 8 patrz źródło 7] są aktualne do dziś. Podobne oceny zawiera wiele innych, kompetentnych publikacji. Swoją opinię przedstawiłem w powołanej wyżej książce Innowacyjność i... Nie miejsce w artykule aby ją kompletnie zaprezentować. W największym skrócie: główne przyczyny tkwią do dziś w niedostatku środków na innowacje, ale także w takich błędach polityki gospodarczej, jak n.p. negowanie potrzeby polityki przemysłowej w początkowym okresie transformacji systemowej, sprzedaż krajowych przedsiębiorstw bez domagania się ich technologicznej rekonstrukcji uwzględniającej postęp techniczny w danej branży, nie wymaganie od BIZ [bezpośrednich inwestycji zagranicznych] rozwijania i wdrażania krajowej wynalazczości, ogólnie prywatyzacja doktrynerska, a nie zasadna ekonomicznie i społecznie itd. itp. błędy polityki gospodarczej. W proponowanych w Polsce terapiach pomija się też z reguły najważniejsze czynniki, które mogłyby przyspieszyć wyjście polskiej innowacyjności z istniejącej zapaści. Do koniecznego zestawu takich czynników zaliczam: tanie kredyty dla MSP na innowacje technologiczne, bez udziału tej grupy firm nie uda się zapewnić masowości innowacji imitacyjnych, a te według J.Schumpetera odgrywają główną rolę w pokonywaniu trudności w rozwoju gospodarki kapitalistycznej. Niezbędne jest też zwiększenie udziału wynalazców w dochodach z wdrożeń ich wynalazków, a także utworzenie efektywnie działającego NSI [narodowego systemu innowacji] oraz upowszechnienia nauczania kompetencji wynalazczych w wyższych szkołach technicznych. Na zakończenie jeszcze dwie, ewidentne dla osób kompetentnych sprawy. Z doświadczeń japońskich oraz powszechnego stosowania metody Kaizen wynika, że decydującym czynnikiem wyzwalającym skłonności innowacyjne pracowników jest ich identyfikowanie się z celami i misją przedsiębiorstwa, a tego nie można od polskich pracowników oczekiwać w obecnych warunkach płacowych 8 Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw [1995;2008], PARP. oraz zabezpieczenia społecznego, Przeciwnikom decydującej roli państwa w procesach innowacyjnych chcę powiedzieć, że nie sprawdziły się opowieści o malejącej roli państwa; z danych statystycznych ewidentnie wynika, że w ostatnich 3 dekadach nastąpił ogólny wzrost ekonomicznej roli państwa w krajach OECD. 9 Po drugie nie powinno to specjalnie dziwić, jeżeli uwzględnić współczesne trendy rozwojowe świata idące w kierunku kształtowania się społeczeństwa wiedzy, w którym wiedza, innowacje i postęp technologiczny to główne czynniki postępu cywilizacyjnego; bez ingerencji państwa wymienione kierunki nie rozwijają się optymalnie. Również niżej wskazane zakresy wymagają zaangażowania państwa: rosnące zagrożenia ekologiczne, AIDS, terroryzm, wzrost wydatków na badania kosmiczne itp. 4. Wynalazczość w RP i sugestie przesłanek radykalnej poprawy Poniżej przykład drogi przez mękę jaką przechodzi większość polskich wynalazców w dziedzinach nauk technicznych. Chodzi o wynalazek zgłoszony w Urzędzie Patentowym RP [przyjęty wniosek patentowy nr P ] przez mgr inż. Jerzego Mąkowskiego, dotyczącego dyfrakcyjnej metody pomiarów średnic wałków. Podstawą wymienionej metody jest nowe spojrzenie na teorię dyfrakcji opracowanej przez profesora Wojciecha Rubinowicza w 1917 r. a opublikowanej w 1924 r. Opracowanie mgr inż. J. Mąkowskiego jest pierwszym przypadkiem modyfikacji teorii dyfrakcji W. Rubinowicza do warunków rzeczywistych oraz pierwszym rozwiązaniem równań dyfrakcyjnych dla przysłony przestrzennej. Autor wykonał adekwatne oprogramowanie, które pozwoliło na wskazanie zależności pomiędzy średnicą walca, a efektami dyfrakcyjnymi. Eksperymentalnie wykonane stanowisko pomiarowe pozwoliło dokonanie dokładniejszych, w stosunku do znanych metod optycznych pomiarów średnic wałków. Wynalazek został opatentowany; istnieje więc szansa korzystania z oryginalnego polskiego pomysłu innowacyjnego. Aktualnie poszukuje się możliwości uzyskania wsparcia finansowego ze środków unijnych, gdyż Politechnika Warszawska, w której przygotowano wynalazek, nie dyspo- 9 Report OECD, Economic Outlook December 2009 Annual Projections for OECD Countries.

9 16 Stefan Marciniak Algorytm wynalazku a innowacyjność 17 nuje konieczną ilością środków. Szkoła w której zbudowano prymitywne stanowisko eksperymentalne, nie ma też środków na budowę prototypu. Czyli wszystko przebiega zgodnie ze znanym schematem, powielanym w setkach, a nawet tysiącach przypadków. Jest wynalazca, ma pomysł, dokonuje wynalazku, a nawet patentuje, jeżeli starcza mu środków, ale na wykonanie prototypu już z reguły nie ma dosyć pieniędzy [zależy to m. in. od dziedziny i charakteru wynalazku, znalezienia sponsora itd.]. Często prowadzi to do sprzedaży praw do patentu firmom zagranicznym, wzbogacając nabywców podwójnie: a/ w zakresie finansowych korzyści z jego wdrożenia i b/ kraje nabywcy zwiększają wskaźniki wynalazczości oraz osiągają ewidentne korzyści ekonomiczne dla swojej gospodarki. Firmy krajowe nie kwapią się specjalnie do wspomagania polskich wynalazców. Z grubsza rzecz biorąc można je podzielić na dwie grupy: 1/ to krajowe firmy rodzimego kapitału, którym nie starcza środków na wspieranie wynalazców i grupa 2/ firmy z kapitałem zagranicznym, powstałe [głównie] w wyniku bezpośrednich inwestycji zagranicznych [BIZ] nie są z reguły zainteresowane polskimi wynalazkami gdyż są one córkami firm matek z krajów wyżej rozwiniętych niż Polska i mają dostęp do osiągnięć naukowo-technicznych [ONT] kraju ich pochodzenia. Jest tak również m. in. dlatego, że firmy kapitału zagranicznego nie są zainteresowane rozwojem innowacyjności konkurencyjnej wobec kraju pochodzenia kapitału. 10 Szczegóły na ten temat można znaleźć w powołanej poniżej publikacji, w rozdziale 1., a także innych, rzetelnych publikacji na ten temat. Od lat widomo co należy zrobić aby zaistniały szanse radykalnej poprawy w zakresie innowacyjności polskiej gospodarki, a w szczególności technologicznej. Miliardy wydaje się na bezproduktywne inwestycje m. in. na budowę stadionów i orlików na których nie będzie komu grać [patrz dane o zapaści demograficznej Polski GUS 2011], miliardowe dopłaty do OFE [głównie na koszt aktualnych emerytów i rencistów oraz pracobiorców], milionowe wynagrodzenia i odprawy dla menedżerów nierentownych spółek państwowych, nieracjonalne zamrożenie miliardów euro w realizację zbyt szerokim frontem realizowanej budowy autostrad i dróg [zlecanie ich budowy firmom krzakom, stąd ich masowe bankructwa itd. itp. nie- 10 S. Marciniak, Innowacyjność... op. cit. s.29. kompetentne działania rządzących, generujące co roku miliardowe straty], a równocześnie najniższe w UE wydatki na sferę B+R. Świadczą o tym m.in. następujące dane: o ile jeszcze w 1990 r. udział nakładów na B+R liczony jako procent PKB =1,0 ; o tyle w 2005 = 0,57%, a dziś 0,74% PKB, czyli nadal poniżej średniej unijnej. Sektor B+R jest w Polsce głównym dostawcą wynalazków, a w konsekwencji i patentów. Z Raportu Rocznego UP RP za 2010 rok wynika jaka jest struktura tworzenia wynalazków w Polsce. Na 3203 zgłoszeń patentowych podmiotów krajowych, szkoły wyższe i inne placówki naukowe zgłosiły 1577, co stanowiło 49,2% ogólnej liczby zgłoszeń, osoby fizyczne 915; ~29%, natomiast podmioty gospodarcze 711 zgłoszeń tzn. ~22%. Struktura ta różni się zasadniczo od tej jaką ustalono w badaniach 5 krajów europejskich w których udział patentów akademickich waha się od 3,25% w Holandii do 7,72% w Danii 11, średnio 4,4% wszystkich zgłoszeń; średnia zgłoszeń pozaakademickich 95,6 [wyżej podane źródło]. Z tych danych, jeżeli potwierdzą je bardziej reprezentatywne badania, wynikają ewidentne wnioski: struktura polskiej wynalazczości jest zła, świadczy o tym przede wszystkim ponad 4-krotnie mniejszy udział podmiotów gospodarczych w Polsce, w ogólnej liczbie wynalazków; co nie można uznać za sytuację normalną zarówno ze względu na możliwości finansowe podmiotów gospodarczych oraz wielkość zatrudnienia, wielokrotnie przekraczających zarówno zasoby finansowe szkół wyższych jak i kadrowe. Strukturę taką uznać należy za patologiczną. Wynalazki, patenty i innowacje akademickie finansowane są głównie ze środków publicznych, a należy pamiętać, że możliwości finansowe budżetu państwa są raczej mniejsze niż sektora [przemysłowego] przedsiębiorstw. Podobnie jest z zatrudnieniem w szkołach wyższych i innych jednostkach akademickich pracuje w sumie ~506,3 tys. osób, natomiast w przemyśle w 2010 r. pracowało 2927,4 tys., w budownictwie 904,7 tys. itd. 12 ; w sumie poza sektorem akademickim i rolnictwem [2128,8 tys.] zatrudnionych było11 385,8 tys. osób, tzn. 81,2% pracujących ogółem, czyli ponad 22 - krotna wielkość zatrudnienia w sek- 11 Ownership and impact of European university patents, Francesco Lissoni, Fabio Montobbio i Raffaello Seri. 12 Mały Rocznik Statystyczny Polski 2011, s

10 18 Stefan Marciniak Algorytm wynalazku a innowacyjność 19 torze akademickim. Gdyby sytuacja w Polsce, w omawianym zakresie była normalna, można by oczekiwać, że w sektorach poza akademickich powinno powstać kilkakrotnie więcej wynalazków niż w sektorze akademickim. Nie wchodząc w tym miejscu w dalsze szczegółowe rozważania, na zakończenie wymienię najważniejsze moim zdaniem, konieczne działania aby powstały warunki radykalnej poprawy w zakresie innowacyjności technologicznej. Podkreślenie takie jest konieczne z dwóch co najmniej powodów: o pierwszym już była mowa, innowacje technologiczne mają decydujące znaczenie dla postępu cywilizacyjnego, a po drugie są one najsłabszym ogniwem innowacyjności w Polsce. Ilustrują to m. in. dane za rok Innowacje technologiczne mierzone wdrożeniem nowych produktów [w postaci dóbr i usług] i procesów są najważniejszą częścią składową innowacyjności w działalności przetwórczej [manufcturing activities].większy udział innowacji technologicznych odzwierciedla zwykle wyższy poziom działalności innowacyjnej ogółem. W 2011 roku 35% MSP w UE, wykazały osiągnięcia w zakresie innowacji technologicznych [jw. zdefiniowano]; Niemcy i Szwajcaria więcej niż 50% MSP, na Węgrzech, Łotwie, Polsce, Rumunii, Serbii i Słowacji udział tego rodzaju innowacji ukształtował się poniżej 20% 13 Tyle fakty, przejdźmy do propozycji - sugestii ; do najważniejszych koniecznych przesłanek, których spełnienie zapewnić może radykalną poprawę innowacyjności w Polsce, zaliczam tu przede wszystkim: zwiększenie środków z budżetu centralnego oraz budżetów lokalnych, tzn. samorządu terytorialnego na B+R, jw. zwiększenie środków podmiotów gospodarczych, do poziomu średniej UE27; udział podmiotów tej grupy w liczbie zgłoszeń wynosi w Polsce 22% podczas gdy w najwyżej rozwiniętych krajach UE ponad 95% [jest to w Polsce zarazem odzwierciedlenie finansowego ich udziału w procesie innowacyjności, szacunkowo w 2011r. ~27%], ulgi podatkowe oraz premie za wdrożenie wynalazków oryginalnych oraz imitacji, uruchomienie szkoleń w zakresie kształtowania kompetencji wynalazczych, w szkołach wyższych oraz stowarzyszeniach inżynierów i in- nych organizacjach [wzorem amerykańskiego The Altshuller Institute for TRIZ Studies], zapewnić ustawowo "godziwy" udział wynalazców w zyskach z wdrożeń ich wynalazków do produkcji, zapewnić wyższą dynamikę wzrostu płac pracobiorców w Polsce do poziomu średniej unijnej; co skłoniłoby większą ilość pracowników do identyfikowania się z celami i misją przedsiębiorstwa ergo zachęciło do innowacyjności. Bibliografia: 1. Altszuler H., Algorytm wynalazku, Omega Wiedza Powszechna, Arystoteles, Etyka Nikomachejska, PWN, Innovation Union Scoreboard 2011, ProInno Europe, InnoMetrics Mały Rocznik Statystyczny Polski Marciniak S., Ekonomika postępu technicznego, Wydawnictwo Politechniki Warszawskiej Marciniak S., Innowacyjność i konkurencyjność gospodarki, C.H.Beck, Ownership and impact of European university patents, Francesco Lissoni, Fabio Montobbio i Raffaello Seri, Internet Polska 2012 Raport o Stanie Gospodarki, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw, [1995;2008], PARP. STRESZCZENIE Głównym przedmiotem artykułu jest próba uzasadnienia potrzeby kształcenia inżynierów w zakresie kompetencji wynalazczych, w kontekście sukcesów krajów OECD w dziedzinie innowacyjności technologicznej. Wszystkie kraje zajmujące czołowe miejsca w zakresie dynamiki i poziomu innowacyjności wykorzystywały dorobek wymienionego twórcy teorii i algorytmu wynalazczości. Jedną z istotnych przyczyn niskiej innowacyjności technologicznej Polski jest nieznajomość w/w teorii. Dlatego autor m.in. uzasadnia celowość upowszechnienia nauczania kompetencji wynalazczych wśród polskich inżynierów. W artykule przytoczono fakty ilustrujące miejsce Polski wśród krajów Unii Europejskiej w zakresie 13 Innovation Union Scoreboard, 2011, op. cit., s.92.

11 20 Stefan Marciniak Zeszyty Naukowe UW MSC nr innowacyjności. Autor, oprócz diagnozy omawianego zakresu, prezentuje też sugestię terapii. Słowa kluczowe: badania i rozwój [B+R], twórcza destrukcja, innowacje imitacyjne, postęp cywilizacyjny, mierniki innowacyjności, Altszuler i jego teoria wynalazczości TRIZ. SUMMARY INVENTION ALGORITHM AND THE INNOVATIVE The main subject of the article is an attempt to explain the need to educate engineers in their innovative competences, in the context of successes of OECD countries in the area of technological innovations. All the leading countries used the scientific output of the author of the theory and algorithm of inventiveness. One of the major reasons for low technological innovation of Poland is the fact that the theory remains unknown here. Therefore the author justifies the necessity to introduce education of inventing competences among Polish engineers. Data quoted in the article illustrate the position of Poland among EU countries in terms of innovations. Apart from diagnosing the issue in question, the author suggests therapy. Key words: research and development (R&D), creative destruction, imitative innovations, civilization progress, innovation indicators, Altszuler and his theory of the innovative TRIZ. Krzysztof Kandefer Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie ZNACZENIE ENERGETYKI NUKLEARNEJ W GOSPODARCE ŚWIATOWEJ (WYBRANE ZAGADNIENIA) Nikt nie spodziewał się, iż odkrycie stulecia, jakiego dokonał 7 grudnia 1938r. Otto Hahn wraz ze swoim współpracownikiem stanie się przyczyną tak wielu konfliktów. Odkrycia, które poprowadzone w odpowiednim kierunku miało zrewolucjonizować świat energetyki. Prace Otto Hahna szybko znalazły zainteresowanie w świecie nauki. W rok po pierwszym rozczepieniu jądra atomu ukazało się przeszło 100 publikacji na temat tej reakcji. Początkowo badania nie były utajnione. Naukowcy z Europy jawnie wymieniali się doświadczeniem i wynikami swoich badań, jednak wraz z początkiem wojny badania zostały utajnione. Po ukazaniu się ostatniego artykułu w 1939 r. w Physical Review prace na praktycznym zastosowaniem epokowego odkrycia prowadzone były niezależnie w kilku krajach, głównie w Wielkiej Brytanii, Francji oraz Niemczech. Spowodowało to znaczne spowolnienie badań, a rywalizujące ze sobą kraje finansowały te badania doprowadziły do powstania dwóch ośrodków uczonych. Badania sprowadziły sie do skonstruowania bomby atomowej, a kraje prześcigały się w tym, aby skonstruować ją, jako pierwsze. Dnia 17 czerwca 1942 r. obecny prezydent USA Franklin Delano Roosvelt miała armia, a na sam projekt przeznaczono 85 mln dolarów. 1 Cała operacja została nazwana Projekt Manhattan. Jednym z naukowców i współtwórcą pierwszej bomby atomowej był Józef Rotblat, Polak z pochodzenia. Pierwszy na świecie reaktor uruchomiony został 2 grudnia 1942 r. Niebezpieczeństwo niepowodzenia i komplikacji podczas tej operacji było 1 G. Jezierski, Energia jądrowa wczoraj i dziś, Wyd. Naukowo-Techniczne, Warszawa 2006, s. 47.

12 22 Krzysztof Kandefer Znaczenie energetyki nuklearnej w gospodarce światowej 23 ogromne, a skutki dużo bardziej poważne niż te w Czarnobylu. W połowie 1945 r. z Hanford do Los Alamos, gdzie prowadzone były testy nuklearne, przywieziono pierwszą partię uranu wystarczającą do skonstruowania pierwszej bomby atomowej. Samo urządzenie wywołujące zapłon gotowe było już miesiąc wcześniej. Problemem, jaki pojawiał się podczas prób przetestowania samej bomby był taki, iż niewykonalne było stworzenie małej bomby atomowej. Jedyny sposób na dokonanie doświadczeń było detonowanie bomby skonstruowanej na podstawie obliczeń i rachunków teoretycznych, niepotwierdzonych wstępnymi próbami. Pierwsza bomba atomowa eksplodowała 16 lipca 1945 r., podczas trwania testu o kryptonimie Trinity, w odległości 320 km od Los Alamos w stanie Nowy Meksyk. Bomba nosiła nazwę Gadget i była kulą o średnicy 150 cm i o masie 5 ton. 2 Detonacja przebiegła bez jakichkolwiek zakłóceń, a ludzie obecni na miejscu uznali, iż to, co zobaczyli było jednocześnie piękne jak i przerażające. 3 Pomyślne wykonane testy Trinity doprowadziły do pierwszego w historii militarnego wykorzystania bomby atomowej. USA zdecydowało się na zrzucenie bomby atomowej na Hiroszimę i Nagasaki bez wcześniejszego ostrzeżenia. Dnia 6 sierpnia 1945 roku z lotniska na wyspie Tinian wyleciał samolot z bombą na pokładzie o zakodowanej nazwie Little Boy. Miasto Hiroshima zostało całkowicie zniszczone na obszarze prawie 12 km 2. Według japońskich źródeł, śmierć na miejscu lub w wyniku odniesionych ran poniosło 140 tys. osób. Ci, którzy przeżyli, zapadli na chorobę popromienną i szacuje się, iż pochłonęła ona 60 tys. istnień. Oprócz samego wybuch, bomba atomowa dalej zbierała śmiertelne żniwo, które ujawniało się przez lata w wyniku napromieniowania terenu. Kolejna bomba o nazwie Fat Man została zrzucona na Nagasaki 8 sierpnia. Pomimo tego, iż była większa nie dokonała aż tylu zniszczeń, co jej poprzedniczka zrzucona na Hiroshime. Zginęło 74 tys. osób, a rannych zostało 75 tys. Rokowania przewidywały, iż w skutek napromieniowania Hiroshima przez okres, co najmniej 75 lat pozostanie biologiczną pustynią. Pomimo tego oba miasta już w latach 70 XX w. stały się nowoczesnymi miastami. 2 Tamże, s Tamże, s.79. Koniec wojny nie oznaczał porzucenia sprawy energetyki jądrowej. W roku 1946 powstaje cywilna organizacja, licząca pięć osób, nadzorująca dalsze badania nad bronią jądrową, jej produkcją i przechowywaniem, o nazwie Komisja Energii Atomowej ( Atomic Energy Commission AEC). W dwa lata od powstania komisja zapowiedziała program komercjalizacje energetyki jądrowej, który finansowała do 1953 r. Dzięki jej działaniu, do roku 1957 liczba reaktorów jądrowych wynosiła 16, z czego 6 dla innych państw. Wtedy właśnie narodziła się nowa koncepcja wykorzystania energii jądrowej, jako napędu do łodzi podwodnych. Jeszcze przed powstaniem pierwszej na świecie elektrowni jądrowej, rozpoczęto prace nad tzw. reaktorem mobilnym. Taki reaktor mógłby dostarczać energię do dowolnego państwa. Pierwszy reaktor mobilny, który masa pozwalała na przenoszenie go przez samolot transportowy, powstał w 1962 r. i został uruchomiony 3 miesiące później. W celu przenoszenia mobilnych reaktorów wykorzystywano również specjalnie przygotowane statki. AEC w roku 1964 wydała zgodę na zbudowanie pierwszej cywilnej elektrowni jądrowej na świecie. Ważny przełomem w historii energetyki atomowej było powstanie programu Atom dla pokoju. Stworzono wiele elektrowni jądrowych badawczych, wykorzystywanych w celu prowadzenia wszelkich badań oraz przy produkcji sztucznych izotopów potrzebnych np. w medycynie. W Polsce pierwszy tego typu reaktor uruchomiono w 1958 r. w Świerku koło Otwocka. Medycyna wykorzystuje tą energię w celach przeprowadzania badań diagnostycznych i w radioterapii oraz do sterylizacji sprzętu medycznego. Rozwój tej dziedziny medycyny stworzył dwa rodzaje stosowania promieniotwórczości w diagnostyce. In vivo polega na podaniu preparatu promieniotwórczego o ograniczonym natężeniu, aby móc zbadać niektóre zjawiska fizjologiczne przy użyciu detektora. Dobranie odpowiednich izotopów sprawia, iż gromadzą się one w wybranych tkankach lub narządach. Niestety przy użyciu metody in vivo naraża się pacjenta na lekkie napromieniowanie. Aby zminimalizować ryzyko, można zastosować izotopy promieniotwórcze krótkożyciowe, które rozpadają się i stabilizują się w organizmie człowieka po upływie godziny. Druga metoda, in vitro, nie

13 24 Krzysztof Kandefer Znaczenie energetyki nuklearnej w gospodarce światowej 25 wymaga obecności pacjenta podczas badania. Polega na wysłaniu próbki krwi i wysłania jej do laboratorium w celu badania technikami jądrowymi. Poza wysoką czułością, metoda ta przewyższa inne metody konwencjonalne szybkością, niezawodnością i mniejszymi kosztami. Izotopy promieniotwórcze stosowane są również w badaniach DNA oraz testowaniu leków. W Polskiej elektrowni w Świerku produkuje się izotopy promieniotwórcze stosowane w medycynie, nauce, przemyśle oraz ochronie środowiska. Energetyka jądrowa okazała się rewolucyjna w dziedzinie badań kosmicznych. Początkowo do wytwarzania energii elektrycznej w kosmosie stosowano energię słoneczną lub chemiczną. Problemem z wykorzystywaniem tych energii stał się przede wszystkim czas, jaki satelita ma spędzić na orbicie oraz brak dostępu do źródła lub niewystarczającej ilości jego przesyłania (jak w przypadku energii słonecznej). Siłę i wielkość reaktora określano na podstawie odległości od słońca i ziemi oraz na podstawie okresu, jakie satelita miała spędzić w przestrzeni kosmicznej. Plany wprowadzenia do codziennego użytku reaktorów atomowych, jako jednostek napędzających pojazdy typu samoloty, okręty, statki itp., powstały jeszcze przed skonstruowaniem bomby atomowej. Energia uzyskana podczas rozszczepiania 1kg atomów jest identyczna, jak podczas spalania ok t węgla kamiennego. Niewiarygodne oszczędności, jakie wiązały się z zastosowaniem tej energii, jako systemu napędowego, kusiły naukowców jeszcze przed rozpoczęciem Projektu Manhattan. Pracę nad budową samolotów, okrętów i statków napędzanych atomem zainicjowała i finansowała marynarka wojenna. Rozważano również badania nad budową lokomotyw oraz samochodów osobowych. Pracę nad napędem atomowym dla łodzi podwodnych rozpoczęto w 1941 r. Dowiedziono, iż łodzie podwodne zasilane reaktorem są w stanie przepłynąć znacznie większy obszar bez konieczności uzupełniania zapasów. Reaktor dostarczał również tlenu oraz wody pitnej z wody morskiej, składników niezbędnych do życia człowieka. Jedynym ograniczeniem, jakie narzucało na łódź podwodną konieczność wynurzenia się były możliwości psychiczne i fizyczne członków załogi. Pierwszy okręt podwodny napędzany energią atomową nazwany został USS Nautilius. Zwodowano go 21 stycznia 1954 r., a jego parametry wynosiły 97,4 m długości, 8,4 m szerokości, maksymalna głębokość zanurzenia 210 m; okręt mógł płynąć z prędkością 37 km/h pod wodą czyli z dwukrotnie większą niż zwykłe łodzie podwodne. Nautilius był eksploatowany przez 26 lat, a najdłuższa odległość, jaką przebył z ładunkiem paliwa wynosiła 241, 935 tyś. km. Obecnie pozostaje w porcie Groton, jako obiekt muzealny. 4 Współczesne okręty podwodne o napędzie atomowym są w stanie przepłynąć 400 tyś. mil morskich (740 tyś. km), bez konieczności przeładunku paliwa. Dodatkowo współczesne okręty podwodne są znacznie większe niż ich pierwowzory. 5 Poważne rozważania na temat wykorzystania energii atomowej w samolotach, prowadzone były w 1944 r. Niewątpliwą zaletą napędu atomowego byłby nieograniczony zasięg. Jednak pojawiły się również problemy tj. obecność szkodliwego dla zdrowia człowieka obecność promieniowania oraz zwiększenie masy samolotu. Pierwszy problem jest eliminowany w przypadku samolotów bezzałogowych jednak trudności pojawią się w przypadku eksploatacji i obsłudze takich samolotów. Drugi problem zmusza nie tylko do budowania większych samolotów, ale pojawia się również problem umiejscowienia reaktora. Ponieważ zwiększa się masa samolotu, musi również zmienić się materiał, z którego będzie wykonany, aby przeciążenia podczas startu i lądowania nie zniszczyły konstrukcji. Ciekawym projektem i jednocześnie niemożliwym do zrealizowania okazał się pomysł na skonstruowanie samochodu napędzanego energią atomową. Ford Nukleon miał być przełomem w dziedzinie motoryzacji w latach 50. Reaktor zastosowanych w tych samochodach, miał być mniejszy i mniej wydajny niż te używane w łodziach podwodnych. Rozwiązano nawet problem z chłodzeniem reaktora, poprzez zastosowanie dużych wlotów powietrza po bokach, z przodu i na dachu maszyny. Odległość, jaką mógłby przebyć Ford Nukleon szacowano na km. Niestety problem szkodliwego promieniowania nadal pozostaje nierozwiązany. 6 4 Tamże, s Tamże, s ( )

14 26 Krzysztof Kandefer Znaczenie energetyki nuklearnej w gospodarce światowej 27 Era szału atomowego doprowadziła do rozwoju energetyki atomowej w celach pokojowych. Pokazano, iż atom nie musi kojarzyć się z bombą i śmiercią. Wiele wynalazków prawdopodobnie nigdy nie ujrzy światła dziennego i zastosowania w życiu codziennym szarego człowieka (np. samochody i lokomotywy), inne nadal czekają na swoją chwilę (samoloty). Doprowadził również do rozwoju jednego z najważniejszych wynalazków w dzisiejszych czasach, czyli elektrowni atomowych. Pierwsze elektrownie atomowe Pierwsza na świecie powstała na terenie ZSRR w małym miasteczku w Obińsku. Na terenie tego miasteczka w rok po zakończeniu drugiej wojny światowej, 31 maja 1946 r., utworzono specjalny ośrodek naukowo badawczy nazwany Laboratorium B. Jego zadaniem było rozwiązywanie problemów naukowych oraz technicznych, budową oraz projektowaniem prototypów reaktorów energetycznych jak również szkolenie załóg okrętów podwodnych o napędzie atomowym. Pomysłodawcą był Igor Kurczatow, kierownik radzieckiego projektu zajmującego się budową bomby atomowej. Prace nad pierwszym reaktorem rozpoczęto w 1951 r., a sama budowa trwałą 3 lata. Moc samej elektrowni była niewielka, gdyż zaledwie 30 MW mocy cieplnej. Elektrownie tę trudno nazwać komercyjną, ponieważ służyła wyłącznie do zasilania urządzeń i potrzeb własnych. Reaktor dostarczał energię przez 5 lat, a po tym czasie został zmieniony na reaktor badawczy służący do produkcji izotopów. Po 48 latach pracy, reaktor został wyłączony i przekazany do muzeum, jako eksponat pokazowy. Dzięki pracy tego reaktora zebrano wystarczająco dużo informacji, aby uruchomić sześć reaktorów podobnego typu, o mocy elektronicznej 100 MW w elektrowni Troicki na Syberii (obecnie wyłączone). Pierwszą elektrownią komercyjną nazywana jest elektrownia jądrowa Calder Hall w Wielkiej Brytanii. Budowę elektrowni rozpoczęto w 1953 r. w bezpośrednim sąsiedztwie przemysłu jądrowego Windscale w hrabstwie Cumbria (obecnie Sellafield). Pierwszy blok oddano do użytku 17 października 1956 r., a w kolejnych latach oddano do eksploatacji kolejne bloki nr 2, 3 i 4 każdy o mocy elektrycznej 50 MW. Oprócz wytwarzania energii elektrycznej, reaktor wykorzystywany był również do wytwarzania plutonu do celów wojskowych. Obecnie dostarcza również parę i ciepło do różnych zakładów na terenie Sellafield. Warto podkreślić, iż reaktor pracuje do tej pory, czyli 55 lat. Drugą elektrownią na świecie była elektrownia w Shippingport nad amerykańską rzeką Ohio. Budowę elektrowni rozpoczęto 6 września 1954 r. Sposób rozpoczęcia budowy miał charakter symboliczny. Dwight Eisenhower, ówczesny prezydent Stanów Zjednoczonych, ze studia telewizyjnego za pomocą czarodziejskiej różdżki uruchomił zdalnie sterowaną spycharkę, rozpoczynając w ten sposób budowę. Miało to symbolizować pokojowe wykorzystanie energii atomowej w programie Atom dla pokoju. 2 grudnia 1957 r., czyli trzy lata po rozpoczęciu budowy, uroczyście uruchomiono elektrownie o mocy elektrycznej 60 MW i mocy cieplnej 225MW. W elektrowni tej po raz pierwszy zastosowany reaktor, który chłodzony i moderowany był za pomocą zwykłej wody po ciśnieniem. Niestety brak doświadczenia związany z użytkowaniem reaktora tego typu skłonił projektantów do zaopatrzenia elektrownie w kosztowne środki i urządzenia zabezpieczające. Elektrownia Shippingport, jako pierwsza wprowadziła zabezpieczenia przed rozpowszechnianiem substancji promieniotwórczych. Reaktor ten pracował do 1974 roku, a następnie został umieszczony w pojemniku z nowym reaktorem nowej generacji. Reaktor ten, oprócz umieszczonego w rdzeniu paliwa rozszczepialnego posiadał również materiał paliworodny. Po 5 latach swojej pracy w rdzeniu znajdowało się ok. 1,3% więcej paliwa niż w momencie jego uruchomienia. Pomimo swoich zalet reaktor nie został wdrożony do programu energetycznego ze względu na swoje wysokie koszty. Elektrownia pracowała do 1982 r., a reaktor został przewieziony ma miejsce składowania w Hanford. 7 Organizacje międzynarodowe zajmujące się energetyką jądrową Każde państwo, będące członkiem Unii Europejskiej, ma prawo zdecydować czy chce zainwestować w energetykę jądrową i wybudować elektrownię jądrową. Żaden organ UE nie może wymuszać ani zabraniać budowy elektrowni jądrowej. Jeżeli jednak członek Unii zdecyduje się na 7 G. Jezierski, Energia jądrowa, op.cit., s

15 28 Krzysztof Kandefer Znaczenie energetyki nuklearnej w gospodarce światowej 29 rozwój energetyki jądrowej podlega nadzorowi Komisji Europejskiej, której kontrola powołana została przez Traktat EURATOM. Na mocy Traktatu Rzymskiego 25 marca 1957 r. sześć państw (Francja, Belgia, Luksemburg, Holandia, Włochy i RFN) podpisało tzw. Traktat EURATOM, organizację sprawującą kontrolę i koordynację w zakresie cywilnej gospodarki jądrowej. 8 Początkowo celem wspólnoty była koordynacja programów badawczych Państw Członkowskich związanych z pokojowym wykorzystaniem energii jądrowej. Obecnie wspólnota stara się zapewnić dogodne warunki współpracy państwom członkowskim na arenie energetyki jądrowej. Czyni to dążąc do realizacji założonych celów: Tworzenie dostępu do złóż rudy Uranu i paliwa jądrowego z powierzeniem Wspólnocie prawa do własności materiałów rozszczepialnych. W tym celu powołano Agencję Dostaw Euratomu Euratom Supply Agency. Pomoc w budowie energetyki jądrowej oraz ośrodków cyklu paliwowego niezbędnych do jej prawidłowego działania. Wprowadzenie standardów ochrony radiologicznej i standardy bezpieczeństwa jądrowego (ochrona pracowników i ludność cywilną przed negatywnymi skutkami energetyki jądrowej). Wspomaganie oraz promowanie badań w dziedzinie energetyki jądrowej. Wprowadzenie zasad wspólnego rynku i szerokiej współpracy międzynarodowej. Zapewni to odpowiednio szeroki dostęp do wyspecjalizowanych materiałów, urządzeń i technologii. 9 Również ważnym zadaniem jest kontrola nad pokojowym wykorzystaniem energetyki atomowej. Polega na wykorzystaniu systemu, na który składają się zestawienie materiałów jądrowych, kontrole w placówkach jądrowych oraz montowanie różnych urządzeń monitorujących w tych obiektach. Podobny system wykorzystywany jest przez Międzynarodo- 8 html ( r.) 9 ( r.) wą Agencję Energetyki Jądrowej (Internacional Atomic Energy Agency), również powołanej w 1957 roku w ramach programu Atom dla pokoju. Wspólnota odpowiada za porozumienia ze stronami trzecimi oraz innymi organizacjami międzynarodowymi zawartych zgodnie z postanowieniami art. 101 Traktatu Euratom. Pierwsze takie porozumienie zostało zawarte z trzema krajami (USA, Kanadą i Australią), aby stworzyć jak najlepsze warunki dla dostaw technologii i materiałów jądrowych. Innym porozumieniem było zawarte w 1975 r. o współpracy z Międzynarodową Agencją Energii Atomowej. Organami decyzyjnymi we Wspólnocie są Komisja Europejska, Rada Unii Europejskiej oraz Dyrekcja Generalna ds. Transportu i Energii. W sprawie dostawy rud, materiałów wyjściowych i specjalnych materiałów rozszczepialnych, Traktat EURATOM w artykule 52 ustępu 2 powołuje się Agencję z prawem pierwokupu do rud, materiałów wyjściowych i specjalnych materiałów rozszczepialnych wyprodukowanych na obszarze Państw Członkowskich oraz wyłącznym prawem do zawierania umów o dostawy rud, materiałów wyjściowych i specjalnych materiałów rozszczepialnych pochodzących ze Wspólnoty lub spoza niej. 10 Agencja jest nadzorowana przez Komisję Europejską, posiadająca prawo weta w stosunku do jej decyzji oraz mianuje jej dyrektora generalnego i jego zastępcę. W kwest składowania odpadów radioaktywnych traktat EURATOM w rozdziale 3 art. 37 stanowi, iż: Każde Państwo Członkowskie udostępnia Komisji ogólne dane dotyczące każdego planu składowania odpadów promieniotwórczych w dowolnej formie, tak, aby umożliwić ustalenie, czy realizacja tego planu może spowodować promieniotwórcze skażenie wód, gleby lub powietrza w innym Państwie Członkowskim. Nie określa on jednak, jak mają być przechowywane odpady radioaktywne. Sposób przechowywania odpadów radioaktywnych jest podzielony ze pod względem radioaktywności odpadów. Te o wysokim poziomie radioaktywności to zużyte paliwo jądrowe. Tego typu odpady mogą rozkładać się tysiącami lat, dlatego należy składować je w odizolowanym od ludzi miejscu. Izolato- 10 Wersja skonsolidowana traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Energii Atomowej

16 30 Krzysztof Kandefer Znaczenie energetyki nuklearnej w gospodarce światowej 31 rami, przed uwalnianiem się promieniowania, mogą być np. woda, beton, ołów, stal. Przechowywanie zużytego paliwa nie stanowi jednak problemu, ponieważ może być przetrzymywane zarówno w mokrym jak i suchym środowisku. Nadaje się również do tego sam reaktor. Najczęściej jednak wykorzystuje sie do tego specjalnie zaprojektowane baseny, różniące się od siebie pojemnością. Dla paliwa usuniętego z reaktora przed kilkoma laty, a generowane przez nich ciepło wywołane materiałami promieniotwórczymi zostało obniżone. Do materiałów o niskim poziomie radioaktywności zaliczamy reaktory jądrowe oraz wszystkie sprzęty i ubrania ochronne. Dodatkowo zaliczamy do nich również sprzęt medyczny wykorzystywany w szpitalach. Materiały o niskim poziomie radioaktywności nie stanowią zagrożenia chyba, że zostaną spożyte. Sprzęt o krótkim okresie trwania radioaktywności jest trzymany w pojemnikach na terenie szpitala wydzielonym z użytku publicznego. Materiały o dłuższym okresie trwania radioaktywności są odsyłane do miejsca składowania odpadów radioaktywnych. W Unii Europejskiej funkcjonuje system powiadamiania o zdarzeniach jądrowych i radioaktywnych o nazwie ECURIE (European Community Urgent Radiological Information Exchange). System ten funkcjonuje od 1987 r. po awarii reaktora w Czarnobylu, a jego zadaniem jest powiadamianie o zdarzeniach jądrowych na terenie Wspólnoty. Państwo członkowskie na terenie, którego doszło do wydarzenia ma obowiązek zgłosić zdarzenie i określić przebieg zdarzenia, zgłosić ewentualne konsekwencje oraz ewentualnie poprosić o pomoc. Wiadomość wysłana przez państwo zgłaszające zdarzenie musi zostać dostarczona do reszty krajów członkowskich. System ECURIE przewiduje dwa rodzaje wiadomości wysyłanych przez państwo członkowskie: Alert message (alarm), stosowana obligatoryjnie w przypadku zdarzeń mających znaczenie dla bezpieczeństwa ludności i środowiska. 2. Information message (informacja), stosowana dobrowolnie w przypadku zdarzeń o mniejszej wadze, bez znaczenia dla bezpieczeństwa ludności i środowiska (ten typ wiadomości wprowadzono w 2001 r.) ( r.) Wspólnota pomaga w realizowaniu projektów i budowy elektrowni atomowych. Rozdział 4 Traktatu Ustanawiającego Europejską Wspólnotę Energii Atomowej nawiązuje do inwestycji prowadzonych na rzecz energii jądrowej w państwach członkowskich. Według artykułu 40, aby pobudzić działalność osób i przedsiębiorstw w dziedzinie energii atomowej oraz usprawnić koordynacje ich rozwoju, Komisja okresowo publikuje informacje na temat przykładowych programów, wskazując określone cele produkcyjne energetyki jądrowej oraz wszelkie typy inwestycji niezbędne do ich osiągnięcia. 12 Przed opublikowaniem tych programów Komisja zasięga opinii Komitetu Ekonomiczno-Społecznego. W Unii Europejskiej funkcjonuje organizacja pozarządowa zrzeszająca firmy zajmujące się przemysłem jądrowym i dbająca o ich interesy o nazwie Europejskie Forum Atomowe (FORATOM) 13. FORATOM współpracuje z Europejskim Towarzystwem Nuklearnym (ENS), którego celem jest wspieranie i przyczynianie się do rozwoju nauk i techniki w dziedzinie pokojowego wykorzystania energii jądrowej przy użyciu wszelkich dostępnych środków np. wspieranie i koordynowanie działalności organizacji członkowskich, zachęcanie do wymiany naukowców i inżynierów w poszczególnych krajach itp. 14 Obie organizacje mają swoją siedzibę w Brukseli. Istniej również Zrzeszenie Europejskich Gmin z Obiektami Jądrowymi (Group of European Municipalities with Nuclear Facilities), a do jej zadań należy zabieranie głosu w imieniu członków we wszystkich dyskusjach energetyki jądrowej na forum Unii Europejskiej oraz wymiana informacji w sferze gospodarczej i obrony cywilnej pomiędzy gminami. 15 Energia atomowa w Polsce Dlaczego współczesne społeczeństwo boi się atomu? Dlaczego wykorzystywanie energii atomowej wzbudza tak wiele kontrowersji? Odpowiedzi na te pytania należy szukać przede wszystkim w wydarzeniach 12 Wersja skonsolidowana traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Energii Atomowej 13 ( r.) 14 ( r.) 15 ( r.)

17 32 Krzysztof Kandefer Znaczenie energetyki nuklearnej w gospodarce światowej 33 z dnia 26 kwietnia 1986 r. W miasteczku Prypeć na Ukrainie, niedaleko miejscowości Czarnobyl doszło do awarii reaktora i w konsekwencji do jego wybuchu. Przyczyną awarii była próba sprawdzenia jak długo reaktor jest w stanie działać bez zabezpieczeń. Pomimo tego, iż zdawano sobie sprawę ze skali zagrożenia, podjęto próbę przeprowadzenia tego eksperymentu. W chwilę po wyłączeniu zabezpieczeń doszło do serii wybuchów w rdzeniu reaktora. Pomimo awarii miasteczko nie zostało na następny dzień ewakuowane. Źródła informacyjne podają, iż miasteczko jeszcze przez tydzień funkcjonowało, jak co dzień. Doszło do skażenia terenów na Białorusi, Ukrainy i Federacji Rosyjskiej. Wybuch sprawił powstanie niebezpiecznej chmury radioaktywnej, która przemieszczała się zgodnie z przepływami wiatrów. Według Komitetu Naukowego ONZ ds. Skutków Promieniowania Atomowego (UNSCEAR) na miejscu zginęło 31 osób, z czego 30 to strażacy i ratownicy, którzy przybyli, aby ugasić pożar. Gdyby władze Federacji Rosyjskiej ewakuowało miasteczko następnego dnia po wybuchu, bilans ofiar chorób popromiennych również byłby inny. Jednak ówczesna sytuacja polityczna sprawiło, iż władze nie chciały przyznać się do wystąpienia problemu. Przez długi czas władze Federacji Rosyjskiej utrudniały przepływ informacji na ten temat. W Polsce 28 kwietnia, czyli dwa dni po katastrofie o godzinie 7 rano, znajdująca się w Mikołajkach stacja monitoringu radioaktywnego zarejestrowała dużą aktywność izotopów promieniotwórczych w powietrzu. O godzinie 10, Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej (CLOR) znajdujące się w Warszawie. Z powodu trudności w przepływie informacji, Polscy naukowcy mogli jedynie przypuszczać, co mogło spowodować takie natężenie izotopów w powietrzu. Zakładano pożar reaktora jądrowego gdzieś na terenach niedaleko Polski. Dopiero po godzinie 18 mogli usłyszeć z zagranicznego radia BBC, co się stało i gdzie. Sytuacja w Czarnobylu okazała się nieszczęśliwym w skutkach wypadkiem podyktowanym błędem ludzkim i niestabilną sytuacją polityczną. Czy jednak przez wzgląd na liczbę ofiar możemy nadal nazywać awarię reaktora w Czarnobylu tragedią? Aby to ocenić należy przytoczyć przykłady katastrof, które wystąpiły na całym świecie na przestrzeni wielu lat (tab. 1). Tabela 1. Katastrofy światowe oraz wykaz ofiar Liczba ofiar Katastrofa (miejsce wystąpienia) Rok 0 Awaria reaktora jądrowego (Three Mile Island, USA) Przeciek chemiczny (Soveso, Włochy) Pożar reaktora (Windscale, Wielka Brytania) Pożar reaktora (Czarnobyl, ZSRR) Awaria w zakładach broni biologiczno chemicznej (Nowosybirsk, ZSRR) Zniszczenie zapory rzecznej (Freuis, Francja) Wybuch w kopalni (Chasnala, Indie) Wybuch gazu naturalnego (Mexico City, Meksyk) Wybuch nawozów sztucznych (Teras City USA) Wybuch dynamitu (Cali, Kolumbia) Wybuch pyłu węglowego w kopalni (Honkeiko, Chiny) Awaria zapory wodnej (Vaiont, Francja) Wyciek trującego gazu (Bhopal, Indie) Trzęsienie ziemi w Turkmenistanie (ZSRR) Cyklon i powódź w delcie Gangesu (Bangladesz) Tsunami (ocean Indyjski) Cyklon i powódź w delcie Gangesu (Bangladesz) 1970 Źródło: ( ) Porównując liczbę ofiar, które zginęły podczas awarii w Czarnobylu do np. wybuchu w kopalni w Chasnal w Indiach, trudno jest nazwać wybuch reaktora w elektrowni w miasteczku Prypeć tragedią. Dzisiaj na terenie zony kwitnie życie. Fauna i flora doskonale wykorzystuje brak obecności człowieka. Pojawiają się gatunki zwierząt dawno uznane z niezamieszkujące tych terenów. Czy w takim razie możemy mówić o zniszczeniu terenów w pobliżu elektrowni? Tragedia w Czarnobylu na długie lata zatrzymała rozwój energetyki jądrowej w krajach Europy. Jednak po pewnym czasie, kiedy emocje opadły, a zmiany ustrojów wielu państw pozwoliły na głębsze zbadanie sprawy Czarnobyla, świat kolejny raz zainteresował się energetyką jądrową. Wiele krajów, które nie miały na swoich terenach elektrownie jądrowych zaczęło

18 34 Krzysztof Kandefer Znaczenie energetyki nuklearnej w gospodarce światowej 35 rozważać możliwość wybudowania i korzystania z nich, w tym również Polska. W 14 krajach powstają 62 nowe reaktory, a w planach jest ponad 480. Nawet kraje, które nie posiadają energetyki jądrowej i nie planują budowy reaktorów, kupują energię od krajów posiadających elektrownie jądrowe. Austria kupuje energie elektryczną z elektrowni jądrowych w Czechach, Słowacji, Niemczech i Szwajcarii. Dania kupuje energię od Szwecji i Niemczech, Grecja kupuje energię z elektrowni jądrowej w Bułgarii, Luksemburg kupuje od Belgii i Francji. Pomimo iż rząd Silvio Berlusconiego zawiesił plany reaktywacji energetyki jądrowej, to firmy włoskie mają udziały we francuskich elektrowniach jądrowych, z których importują prąd. Jednak, kiedy energetyka jądrowa zaczęła wracać do łask i wzbudzać coraz większe zainteresowanie, świat stanął przed widmem z 1986 r. Dnia r. w Japonię uderzyła fala tsunami wywołana trzęsieniem ziemi o sile 8,9 stopni w skali Richtera. W skutek tego został uszkodzony reaktor w elektrowni Fukushima I. Wszyscy przypomnieli sobie o Czarnobylu. Z uszkodzonego reaktora unosiła się radioaktywna chmura pary, a do wody wyciekła napromieniowana woda wykorzystywana do schładzania reaktora. Prasa przekazywała doniesienia o kolejnych wybuchach w pozostałych reaktorach. Świat popadł w histerię. Następnego dnia po trzęsieniu ziemi, 12.03, w południowych Niemczech ulicami przeszło 60 tyś. przeciwników energii jądrowej. W ostatnich latach na terenach Niemiec pracowało 17 elektrowni jądrowych wytwarzających megawatów mocy. Teraz 60 % społeczeństwa chce ich natychmiastowego zamknięcia. Planowane jest tymczasowe wyłączenie 7 najstarszych reaktorów a do 2022 roku Niemcy chcą całkowicie zrezygnować z korzystania z energii atomowej i wyłączyć wszystkie elektrownie. Niestety rezygnacja z energii atomowej będzie kosztować dużo pieniędzy. Według Financial Times straty mogą opiewać na 3,5 mld euro. 16 Jednak nie tylko Niemcy uległy psychozie. Władze Szwajcarii zawiesiły projekty modernizacji swoich istniejących już elektrowni i wstrzymały budowy nowych. Natomiast premier landu Brandenburgia zaapelował do Polski, aby ta wycofała się z planów budowy elektrowni atomowej. Całkowite odejście od energetyki jądrowej nie będzie dotyczyło wyłącznie krajów korzystających z niej, lecz uderzy nawet w kraje niekorzystające z tej energetyki. Pociągnie to za sobą podwyżki cen dotychczasowych źródeł energetycznych oraz obniżenie limitów na emisję dwutlenku węgla. Czy należy ulegać masowej histerii? Tomasz Jackowski z Instytutów Problemów Jądrowych apeluje o zdrowy rozsądek. Kiedy Niemcy budowali swoje elektrownie, nie pytali nas o zdanie mówi.w sąsiednich krajach, w odległości nie większej niż 310 kilometrów od polskiej granicy, działa 10 elektrowni jądrowych, w których pracuje 25 reaktorów. Najbliższe, bo zaledwie 119 kilometrów od granicy, znajduje się elektrownia w czeskiej miejscowości Dukovany. Rosjanie planują budowę potężnej siłowni jądrowej pod Kaliningradem. W ostatni wtorek porozumienie o budowie elektrowni podpisali też z Rosjanami Białorusini ma stanąć w Ostrowcu w obwodzie grodzieńskim, sąsiadującym z Polską. Nawet nie mając elektrowni jądrowej, ponosimy ryzyko skażenia radioaktywnego. Czemu zatem nie mielibyśmy czerpać korzyści z tej technologii? 17 Według ogólnopolskiego sondażu telefonicznego przeprowadzonego , przez grupę IQS dla Newsweeka na pytanie: Czy jest Pan/Pani za budową elektrowni jądrowych w Polsce? pozytywnie odpowiedziało 42% polaków, przeciwnych było 50% osób, a reszta nie miała zdania. Jednak, na to samo pytanie zadane 17.03, czyli 6 dni po trzęsieniu ziemi w Japonii, pozytywnie odpowiedziało zaledwie 32% pytanych, a przeciwnych było 59%. Przyczyną tej histerii jest przede wszystkim niewiedza. Społeczeństwo, które nie miało dotychczas kontaktu z energetyką atomową rozpatruje je przez pryzmat katastrofy w Czarnobylu, wierząc w mit o setkach zabitych podczas wybuchu. Nie prowadzi się kampanii informującej o samej istocie energetyki jądrowej i o zasadach funkcjonowania elektrowni. Wielu polaków nawet nie zdaje sobie sprawy, iż na terenie naszego kraju już znajduje się reaktor atomowy o nazwie Maria w ośrodku badawczym w Świerku ( r.) 17 Jarosław Olechowski, Paweł Kurek, Skazani na Atom, Newsweek Polska nr 12, 2011.

19 36 Krzysztof Kandefer Znaczenie energetyki nuklearnej w gospodarce światowej 37 Mapa 1. Rozmieszczenie elektrowni jądrowych w Europie (stan na dzień r.) Źródło: ( r.) Strategia energetyczna w Polsce Obecna polityka energetyczna Polski opiera się przede wszystkim na pozyskiwaniu energii z węgla kopalnianego i gazu importowanego z Rosji. Jednak kontynuowanie tej polityki stanie się nie tylko nieopłacalne, ale i niewystarczające. Współczesne gospodarka ma coraz większe zapotrzebowanie na energię elektryczną, którego nie zdołają zaspokoić dotychczasowe elektrownie w Polsce. Dodatkowym problemem staną się ceny importowanej energii, które wzrosną po wydarzeniach w Japonii i odejściu krajów wykorzystujących energię jądrową od jej produkowania. Polska staje przed bardzo poważnym dylematem, czy budować elektrownie jądrową czy szukać rozwiązania w innych alternatywnych źródłach. Pierwsza próba wybudowania elektrowni jądrowej zakończyła się fiaskiem z powodu zaciekłych protestów członków organizacji Greenpeace i przeciwników energii atomowej. Jednak pomysł powrotu do realizacji tego przedsięwzięcia pojawił się w 2005 r., kiedy to uchwalony został dokument Polityka Energetyczna Polski do 2025 roku. Dokument ten spowodował, iż ponownie zaczęto rozpatrywać kwestie budowy elektrowni atomowych w kraju, a pierwszy blok jądrowy miałby zostać oddany do użytku już w 2021 roku a następny w 2025 roku. Pierwszym, który otwarcie stwierdził, iż Polska powinna wrócić do energetyki jądrowej był Jarosław Kaczyński. W swoim expose w lipcu 2006 r. ówczesny premier zasugerował, iż w osiągnięciu celu mogłaby nam pomóc Francja, która jest niekwestionowanym liderem w dziedzinie energetyki jądrowej. W 2007 r. została powołana specjalna komisja, która miała zająć się sprawą energetyki atomowej. Następcą dokumentu był projekt Polityki Energetycznej Polski do 2030 r., który nie tylko podtrzymywał tezy i wnioski z poprzedniego dokumentu, ale również zakładał, iż w Polsce jest konieczność budowy elektrowni atomowych. Obecny rząd planuje uruchomienie pierwszej elektrowni do 2022 r., a do roku 2030 mają powstać elektrownie o łącznej mocy 6000 MWe. Koszty tej inwestycji szacowane są na 2500 euro/kwe bez oprocentowania kapitał. Dla przykładu koszt elektrowni węglowej bez urządzeń do usuwania CO 2 to ok 1800 euro/kwe, a koszt tej samej elektrowni ale z urządzeniami ograniczającymi emisję CO 2 to już 4000 euro/kwe. Należy nadmienić, iż przy obecnych limitach na emisję CO 2 narzucanych przez Unię Europejską i zapowiedziach z jej strony o dalszym obniżaniu tych limitów, budowanie elektrowni węglowych bez urządzeń przechwytujących i przechowujących CO 2 jest nieopłacalne. W listopadzie 2009 roku opublikowano najnowszą wersję Polityki Energetycznej Polski do 2030 r. przygotowaną przez rząd Donalda Tuska. Dokument ten przewiduje budowę elektrowni jądrowych. 19 Maja 2009 r. na Pełnomocnika Rządu ds. Polskiej Energetyki Jądrowej powołana została Hanna Trojanowska, która do tej pory zajmowała stanowisko dyrektora Departamentu

20 38 Krzysztof Kandefer Znaczenie energetyki nuklearnej w gospodarce światowej 39 Energetyki Jądrowej Polskiej grupy Energetycznej S.A., natomiast głównym inwestorem w budowie elektrowni jądrowej będzie PGE Polska Grupa Energetyczna S.A. 16 sierpnia 2010 roku skierowano do konsultacji międzyresortowych i społecznych projekt Programu Polskiej Energetyki Jądrowej. Projekt ten ma określić szczegółowy zakres działań oraz terminy uruchomienia w Polsce pierwszej elektrowni jądrowej. Harmonogram Programu obejmuje następujące etapy: Etap I - do : Opracowanie i przyjęcie przez Radę Ministrów Programu polskiej energetyki jądrowej do , Uchwalenie i wejście w życie przepisów prawnych niezbędnych dla rozwoju i funkcjonowania energetyki jądrowej do , Etap II : Ustalenie lokalizacji i zawarcie kontraktu na budowę pierwszej elektrowni jądrowej, Etap III : Wykonanie projektu technicznego i uzyskanie wymaganych prawem uzgodnień, Etap IV : Pozwolenie na budowę i budowa pierwszego bloku pierwszej elektrowni jądrowej, rozpoczęcie budowy kolejnych, Etap V : Budowa kolejnych bloków el-ektrowni jądrowych. 18 W procesie zmian, jakie mają nastąpić w polskim prawie, ukształtowany zostanie model polskiej energetyki jądrowej, którego podstawą będą cztery główne podmioty: Komisja Bezpieczeństwa Jądrowego i ochrony Radiologicznej jako centralny, niezależny organ administracji jądrowej, pełniący funkcję dozoru jądrowego. Jej podstawowym zadaniem będzie zapewnienie nadzoru nad bezpieczeństwem jądrowym i ochroną radiologiczną, ochroną fizyczną obiektów jądrowych jak również zapobieganie niepowołanemu rozprzestrzenianiu materiałów jądrowych. 18 Program Polskiej Energetyki Jądrowej, Załącznik do uchwały rady ministrów, Warszawa Agencja Energetyki Jądrowej będzie podległa ministrowi właściwemu do spraw gospodarki. Jej zadaniem będzie wytyczenia i koordynowanie realizacji strategii rozwoju energetyki jądrowej. Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Promieniotwórczych celem tej instytucji będzie wykonywaniem zadań w zakresie postępowania z odpadami promieniotwórczymi, również wypalonego paliwa jądrowego. Inwestorzy obiektów energetyki jądrowej, po rozpoczęciu pracy elektrowni operatorzy, posiadający doświadczenie i niezbędną wiedzą oraz zasoby finansowe niezbędne do budowy i eksploatacji obiektów. Program przewiduje również działania mające na celu zapewnienie Polskim elektrowniom dostaw uranu ze źródeł krajowych i zagranicznych. Na terenie naszego kraju nie pracują żadne kopalnie uranu, jednak na terenie Polski znajdują się pewne zasoby, które mogłyby zostać wykorzystane w przypadku wzrostu cen na światowym rynku. Szacowane ilości uranu na terenie naszego kraju wynoszą ton, co wystarczy na ponad 625 lat pracy reaktorów o mocy 1000 MWe. Jednak w obecnej chwili wydobywanie tych zasobów dla naszego kraju byłoby nieopłacalne, ponieważ kupowanie uranu z innych krajów jest tańsze. Kraje, które eksportują uran to Australia, Kanada jak również Namibi. Cena składowa uranowa przekładana na elektryczność z elektrowni jądrowej jest niewielka bo około 0,15 centa/kwh, w przeliczeniu na polską walutę szacuje się 0,5 grosza/ kwh, przy koszcie wytwarzania energii elektrycznej ok. 15 gr/kwh. 19 Opracowywany jest również plan postępowania z odpadami promieniotwórczymi i wypalonym paliwem jądrowym. Na terytorium naszego kraju znajduje się już miejsce składowanie odpadów w Różanie jednak niedługo zostanie zapełnione. Składowisko to zbiera odpady z całej Polski na przestrzeni ostatnich 50 lat. Więc bez względu na to czy na terenie Polski powstanie elektrownia atomowa czy nie, będziemy zmuszeni do znalezienia nowego miejsca na odpady radioaktywne. Z tego powodu Program Polskiej Energetyki Jądrowej określa budowę nowego składowiska odpadów nisko- i średnioaktywnych, jako najpilniejsze zadanie. Państwowa Agencja Atomistyki wytypowała 5 miejscowości na terenie, których można by było założyć składowisko: 19 ( r.)