Badania elektrofizjologiczne w diagnozowaniu wybranych schorzeń narządu wzroku

Transkrypt

1 Badana elektrofzjologczne dagnozoanu ybranych schorń rządu zroku Electrophysologcal examtons n dagnoss of certan dseases of vson organ Arkadusz Hulecz Zakład Metrolog Optoelektronk Instytutu Elektrotechnk Elektronk Prmysłoej Poltechnk Pozńskej, ul. Potroo 3A, Pozń, tel. +48 (61) , e-mal: arkadusz.hulecz@put.pozn.pl Streszcne Badana zązane z pomaram prtarzanem elektrofzjologcznych sygłó rządu zroku polegają bezzyjnym pomar ó elektrycznych za odpoednch elektrod. W zależnośc od sposobu roz meszcna elektrod rodzaju merzonych ó badać moż zrokoe y yołane (Vsual Evoked Potental ) elektroretnografę (Electroretnography ). W artykule szcgółoo prdstaono zcne elektrofzjologcznych sygłó rządu zroku zasady ch pozyskana. Omóono jczęścej prproadzane, opsano rodzaj mejsce aplkacj elektrod pomaroych. Prdstaono charakterystyk dagnostyczne otrzymane podczas badań elektrofzjologcznych omóono praktyczne ykorzystane tych badań dagnozoanu schorń rządu zroku. Słoa kluczoe: elektrofzjologczne, czynnoścoy, elektroretnografa, zrokoe y yołane, elektromografa, pole dna Abstract The nterdscplry aspects of measurements and processng of electrophysologcal sgls of the vson organ, are presented. Examtons based on non-nvasve measurements of electrcal potentals are descrbed, ncludng vsual evoked potentals () and electroretnography (). Electrophysologcal sgls of the vson organ and procedures of ther acquston, are presented n detals. The dagnostc characterstcs obtaned from electrophysologcal examtons are presented, as ell as the practcal applcaton n the dagnoss of the vson organ pathology, s descrbed. Keyords: electrophysologcal examtons, acton potental, electroretnography, vsual evoked potentals, electromyography, feld of ve Wstęp W artykule prdstaono zagadnene bopomaró obrębe rządu zroku. Sygły otrzymane ynku pomaró mogą być turalną cechą obektu, jedk jczęścej one ymuszone prz odpoedno opracoane procedury pomaroe. Sygły te umożlają uzyskane loścoej jakoścoej nformacj o badanym obekce, jedk zykle one zaszumone mają bardzo nske artośc, a ch detekcj dokonuje obecnośc slnych zakłóceń. Właścośc te poodują, że merzone sygły muszą być odpoedno zmocnone, fltroane skondycjonoane, umożlając jednozczne uypuklene ażnych nformacj dagnostycznych. Istot rola pada tutaj technce komputeroej, która spomaga zaróno realzację pomaró obróbkę ch ynkó, jak ułata dokumentoane archzację uzyskanych danych. W dobe ntensynego rozoju technologcznego zrastającej lczby chorób cylzacyjnych ażną rolę ocene funkcjonoana organzmu człoeka odgrya montoroane podstaoych parametró rządu zroku. Z opracoanych dotąd metod umożlających prproadzane badań tego rządu jczęścej ykorzystya metoda bazująca reracj zjask elektrofzjologcznych. Pomar pola elektromagnetycznego danym obszar kory mózgoej umożla badane tych zjask. Oddzałując oko określonym bodźcem śetlnym stosując odpoedno do tego stosoane elektrody, moż określć stopeń uszkodna rządu zroku. W tym celu ykorzystyane otrzymane podczas badań krzye elektrofzjologczne, z których jczęścej yzczane : zrokoe y yołane (krzya ) elektroretnogram (krzya ). montoroana reracj sygłó elektrofzjologcznych, leży zrócć uagę : zapenene pacjento bezpecństa, ndydualne parametry organzmu, ystępującą zmenność arunkó pomaroych. Dobór odpoednch procedur pomaroych umożla arygodne pozyskane prtorne podstaoych parametró merzonych sygłó mnmalzuje pły zakłóceń. Warygodne montoroane sygłó elektrofzjologcznych rządu zroku ch popra loścoa oce szcgólne stotne padku schorń, które faze początkoej prbegają bezobjaoo, umożlając ch csne ykryce ocenę stopna zaaansoana. Badane parametry elektrofzjologczne mogą być ykorzystane podczas dagnozoana schorń rządu zroku ch prseoych. Rola oka procese dna Narząd zroku umożla odberane alzę bodźcó śetlnych docerających do oka z otaczającego środoska. Składa z gałk ocznej, społu męśn, częśc ochranającej połącń neroych, umożlających transmsję mpulsó elektrycznych z gałk ocznej do częśc zrokoej kory mózgoej. W blżenu gałka ocz kulsta, spłaszczo os ponoej. Jej średnca u dorosłego człoeka ynos około 24 mm, a masa ne prkracza 7 gramó, objętośc około 6,5 cm3. Oko człoeka prtarza sygł optyczny elektryczny za spółpracujących sobą dóch układó: sensoroego optycznego. Zadanem układu optycznego transmsja padającego promenoana torna obrazu, zaś zadanem układu sensoroego prtorne fotonó odebranych prz elementy układu optycznego sygły elektryczne, które stępne prsyłane do mózgu [1-3]. nżynera bomedycz / bomedcal engneerng 67

2 nżynera bomedycz / bomedcal engneerng elektrycznych Proces dna z gałk rozpoczy ocznej do częśc gałce zrokoej ocznej, kory a kończy mózgoej. częśc W zrokoej blżenu kory gałka mózgoej. ocz Śatło kulsta, po spłaszczo prjścu prz os rogókę, ponoej. cecz Jej średnca odnstą u oka, dorosłego sockę człoeka cało szklste ynos docera około 24 do mm, satkók, a masa ne gdze prkracza zjdujących 7 gramó, tam pręckach objętośc około czopkach 6,5 cmzamenane 3. Oko człoeka prtarza sygł elektryczny. sygł optyczny Czopk, których elektryczny za około 7 mlonó, spółpracujących pochłanają śatło sobą dóch o określonedó: długośc sensoroego fal, charakteryzują optycznego. Zadanem małą czułoścą, układu optyczne- złaszcza ukła- go słabym transmsja ośetlenu. padającego Pręck, obrazu, których zaś zadanem około 150 układu mlonó, sensoroego umożlają prtorne dne czarno-bałe, fotonó odebranych słabym prz ośetlenu elementy układu rozróżnane optycznego zarysó sygły obrazu. elektryczne, Zamenony które stępne pręckach prsyłane czopkach sygł do mózgu transmtoany [1-3]. za pośrednctem Proces dna neru zrokoego rozpoczy do częśc gałce zrokoej ocznej, a kończy kory mózgoej, częśc zrokoej której kory odtarzany mózgoej. Obraz nterpretoany padając oko tak, po że yołuje prjścu prz określone rogókę, rażene cecz zrokoe. odnstą oka, sockę cało szklste Z procesem docera dna do satkók, ścśle zązane gdze zjdujących pojęce pola tam dna. pręckach Pole czopkach dna zamenany każdego oka obejmuje sygł kąt elektryczny. 160 stopn Czopk, os pozomej których 145 około stopn 7 mlonó, os ponoej. pochłanają Moż śatło je podzelć o określonej de długośc neróne fal, częśc: charakteryzują nętrzną skronoą małą czułoścą, enętrzną złaszcza nosoą, słabym a ośetlenu, lna podzału a odberany prbega prz ne punkt, obraz którym yraźny. skupony Pręck, zrok. których Część nosoa około 150 mlonó, mnejsza umożlają sym zagem dne obejmuje czarno-bałe, kąt róny około słabym 60 stopn, ośetlenu podczas gdy rozróżnane część skronoa zarysó obejmuje obrazu. kąt Zamenony około 100 stopn. pręckach Pole dna czopkach określa sygł transmtoany podstae badań za pośrednctem perymetrycznych neru zrokoego elektrofzjologcznych do częśc zrokoej badań rządu kory zroku, mózgoej, opsanych któ- rej dalsj odtarzany częśc artykułu. nterpretoany tak, że yołuje określone rażene zrokoe. Każdy obraz, prchodząc prz sockę, Rodzaje ulega zmnejsnu elektrofzjologcznych odrócenu tej postac docera do kory mózgoej. Z procesem badań dna rządu ścśle zązane zroku pojęce pola dna. Pole dna ycnkem obrazu dzanego Pod prz płyem oko skupenu bodźca śetlnego zroku dzałającego określonym punkce rząd tego obrazu. zroku postaje Pole dna każdego czynnoścoy, oka obejmuje który kąt pooduje 160 stopn os pozomej 145 stopn os ponoej. Moż je prpły prądu elektrycznego o neelkej artośc [4-7]. Obseracja zman elektrycznych ó czynnoścoych postających okolcach gałk ocznej, męśn ocznych podzelć de neróne częśc: nętrzną skronoą enętrzną nosoą, a lna podzału prbega prz mózgoej kory zrokoej umożla zdagnozoane punkt, którym skupony zrok. Część nosoa zman choroboych zachodzących nere zrokoym lub mnejsza sym zagem obejmuje kąt róny około 60 stopn, podczas gdy część skronoa obejmuje kąt około 100 stop- satkóce. Wększość elektrofzjologcznych badań rządu zroku opera bezzyjnym pomar spomnanych ó za odpoednch elektrod. W zan. Pole dna określa podstae badań perymetrycznych elektrofzjologcznych badań rządu zroku, leżnośc od sposobu rozmeszcna elektrod rodzaju opsanych dalsj częśc artykułu. merzonych ó elektrycznych rozróżna stępujące typy badań elektrofzjologcznych ykorzystyanych okulstyce: Rodzaje elektrofzjologcznych elektroretnografa badań rządu (Electroretnography), zroku yołane y zrokoe (Vsual Evoked Pod Potental), płyem bodźca śetlnego dzałającego rząd zroku postaje elektrookulografa czynnoścoy, EOG (Electrooculography), który pooduje prpły prądu elektromografa elektrycznego o EMG neelkej (Electromography). artośc [4-7]. Obseracja zman elektrycznych ó czynnoścoych postających okolcach Elektroretnografa gałk ocznej, męśn ocznych mózgoej kory zrokoej umożla zdagnozoane zman choroboych zachodzących nere (electroretnography) zrokoym lub satkóce. odpoe Elektroretnografa dzą Wększość elektryczną elektrofzjologcznych oka pobudne badań określonym rządu zroku bodźcem opera bezzyjnym a jej głónym pomar źródłem spomnanych zjdujące ó sat śetlnym, kóce za pręck odpoednch czopk [1, elektrod. 8-10]. W arunkach zależnośc od fzjologcznych, rozmeszcna pomędzy elektrod nętrzną rodzaju enętrzną merzonych arstą ó satkók sposobu oka elektrycznych ystępuje rozróżna stały stępujące spoczynkoy, typy badań który elektrofzjologcznych pod płyem ykorzystyanych bodźca śetlnego. okulstyce: Zma ta poodu zmena artość je pojaene elektroretnografa czynnoścoego (Electroretnography), u elektrycznego złożonego yołane z fazy y szybkej zrokoe olnej, a jego reracja (Vsual umożla Potental), ykreślene elektroretnogramu, zanego prbegem Evoked elektrookulografa ( 1). Stopeń uszkodna EOG (Electrooculography), satkók dagnozoany elektromografa podstae artośc EMG ekstremó (Electromography). lokalnych A, B, C czasó ch ystępoana. Badane umożla prproadne obektynej Elektroretnografa oceny rażlośc satkók śatło, a odpoednej adaptacj oka możle prproadne nezależnej oceny dla pręckó czopkó. W padku oceny czopkó ba Elektroretnografa (electroretnography) odpoedzą elektryczną oka pobudne określonym bodźcem śetl- fala a fala b fala c Rys. 1 Przykładoy prbeg z charakterystycznym punktam dagnostycznym mejscam postaana fal składoych prbegu Źródło: [1,7] nym, a jej głónym źródłem zjdujące satkóce dane pręck prproadzane czopk [1, 8-10]. W arunkach jasnym ośetlenu fzjologcznych, zyane pomędzy nętrzną fotopoym. enętrzną arstą cemnośc satkók pobudzane oka ystępuje tylko stały pręck badane spoczynkoy, to zyane który zmena skotopoym. artość Badane pod płyem bodźca jako obekty śetlnego. metoda Zma pomaroa ta pooduje bardzo pojaene często ykorzystyane czynnoścoego u u małych elektrycznego dzec, dostarczając złożonego z fazy cennych ynkó szybkej dagnostycznych olnej, a jego reracja [1]. Badane umożla to umożla ykreślene elektroretnogramu, zanego prbegem ( dagnozoane zman organcznych satkók, które yołane: 1). Stopeń uszkodna satkók dagnozoany podstae artośc ekstremó lokalnych A, B, C czasó ch schornam tapetoretlnym (np. zyrodnenem barnkoym satkók), ystępoana. toksycznym uszkodnam satkók, Badane umożla prproadne obektynej chorobam zyrodnenoym czynoym satkók. oceny rażlośc satkók śatło, a odpoednej Szcgólnym padkem P (Pattern adaptacj oka możle prproadne nezależnej oceny dla pręckó czopkó. W padku oceny czopkó ba- electroretnography), która odzercedla aktyność komórek zojoych satkók polach recepcyjnych. Badane to dane prproadzane jasnym ośetlenu zyane fotopoym. cemnośc pobudza- umożla csne ykryce zanku komórek zojoych satkók, zanm ystąpą zmany polu dna możle ne tylko pręck badane to zyane skotopoym. Badane jako obekty metoda pomaroa do zdagnozoana nnym metodam. Bardzej szcgółoą ocenę stanu satkók umożla zastosoane eloognskoej elektroretnograf M (Multfocal Electroretnography) bardzo często ykorzystyane u małych dzec, dostarczając cennych ynkó dagnostycznych [1]. Badane to [11-13]. tego satkóka oka dzelo umożla dagnozoane zman organcznych satkók, ele małych obszaró, dla których sposób nezależny które yołane: określone prbeg. Zastosoane M schornam tapetoretlnym (np. zyrodnenem zmnejsza błędy zązane zmenającym arunkam barnkoym satkók), podczas pomaru, które mogłyby ystąpć podczas konencjolnego, prproadzanego oddzelne dla toksycznym uszkodnam satkók, chorobam zyrodnenoym czynoym satkók. każdego obszaru satkók. Krzya określa podstae pomaru spomnanych ó czynnoścoych, prproadzanego Szcgólnym padkem P (Pattern electroretnography), która odzercedla aktyność komórek z ykorzystanem specjalstycznych elektrod. Elektrodam zojoych satkók polach recepcyjnych. Badane to tym elektrody skórne elektrody rogókoe. umożla csne ykryce zanku komórek zojoych Zgodne z oboązującym standardam elektrody skórne satkók, zanm ystąpą zmany polu dna możle mocoane za przczonej do tego specjalstycznej pasty prodzącej, garantującej odpoedno nską do zdagnozoana nnym metodam. Bardzej szcgółoą ocenę stanu satkók umożla zastosoane eloognsko

3 a) b) c) d) a) b) c) d) Rys. 2 Przykłady elektrod: a), b), c) elektrody rogókoe, d) elektrody skórne Rys. 3 Mejsca aplkacj elektrod badanu Rys. 2 Przykłady elektrod: a), b), c) elektrody rogókoe, d) elektrody skórne Rys. 3 Mejsca aplkacj elektrod badanu Źródło: ej elektroretnograf [1, 13, 17] M (Multfocal Electroretnography) Pobudne częśc pola dna ze mogą zostać pomnęte. [11-13]. tego satkóka oka dzelo elu padkach okazuje Źródło: Opracoane bardzej skuteczne łasne umożla ej artość ele elektroretnograf małych mpedancj obszaró, połącna M dla których (Multfocal elektrody Electroretnography) sposób skórą. nezależny Elektrody ze mogą csne zostać ykryce pomnęte. neelkch podstae Pobudne [1] defektó częśc neru pola dna zrokoego. [11-13]. rogókoe, określone prbeg po tego uprdnm. satkóka Zastosoane zneczulenu oka dzelo oka kroplam M elu Badane padkach pojedynczych okazuje obszaró bardzej całej skuteczne drog zrokoej umożla umożla jaskry, csne ele zmnejsza zabezpecnu małych błędy obszaró, zązane nedrażnącym dla których zmenającym roztorem sposób prodzącym, arunkam nezależny metoda ykryce eloognskoego neelkch defektó M neru (Multfocal zrokoego. Vsual oftalmopat Badane określone mocoane podczas pomaru, prbeg bezpośredno które. mogłyby Zastosoane rogóce. ystąpć Elektrody podczas rogókoe mają błędy różną zązane konstrukcję. zmenającym Najczęścej ykonuje arunkam je konencjolnego, prproadzanego oddzelne dla M Evoked Potentals), pojedynczych tarczycoej, ykorzystująca obszaró całej koncepcję drog zrokoej opsanego zmnejsza umożla już oceny eloognskoego ostrośc metoda dna. eloognskoego elektroretnogramu M [18-21]. (Multfocal Badana podczas postac pomaru, złotych fol które ( mogłyby 2a), druckó ystąpć toponych podczas konencjolnego kontaktoe ( 2b), lub odpoedno prproadzanego stosoanej oddzelne ntk szkła każdego obszaru satkók. Vsual Badana ykorzystyane Evoked Potentals), umożlają ykorzystująca do róneż oceny skuteczne całej koncepcję drog dagnozoane spomagają zrokoej opsanego Krzya określa podstae pomaru spomnanych ó czynnoścoych, prproadzanego z utrudnonym zanku neru kontaktem zrokoego, (np. osoby netomne, dzec) dla już eloognskoego stopna uszkodna dagnozoane: elektroretnogramu neru zrokoego [18-21]. u pacjentó Badana każdego ( 2c). obszaru Elektrody satkók. skórne mają postać złotych lub srebrnych Krzya krążkó o średncy określa około 10 podstae mm ( 2d). pomaru spo- spomagają dagnozoane: ykorzystyane do oceny całej drog zrokoej z ykorzystanem specjalstycznych elektrod. Elektrodam zapalena podczas operacj neru zrokoego neurochrurgcznych odcnku mogących enątrzgałkoym ner zrokoy. pozagałkoym, uszkodzmnanych Oboązujące ó standardy czynnoścoych, określają róneż prproadzanego mejsca aplkacj ykorzystanem elektrod. Jak już spomnano, specjalstycznych elektrody elektrod. czynne Elektrodam zakładane zapalena neru zrokoego odcnku enątrzgałko- zanku neru zrokoego, tym elektrody skórne elektrody rogókoe. z Zgodne z oboązującym standardam elektrody skórne obrzęku spoodoanego stosoane ysokm tylko cśnenem elektrody enątrzczaszkoym, same jak badanu podobne, jak tym ba skórne, take tym bezpośredno elektrody rogókę, skórne elektrody elektrody odnesena rogókoe. łożone z boku z oboązującym głoy ( skronach), standardam tomast elektrody elektroda skórne uze obrzęku spoodoanego ysokm cśnenem enątrzym pozagałkoym, mocoane za przczonej do tego specjalstycznej pasty prodzącej, garantującej odpoedno nską danu częścoego mejsce zanku sposób neru ch zrokoego aplkacj ynkłego określony z prz tok- Zgodne mocoane mena łożo za przczonej czole osoby badanej do tego ( specjalstycznej pasty prodzącej, garantującej odpoedno nską częścoego zanku neru zrokoego ynkłego z tok- 3). czaszkoym, artość mpedancj połącna elektrody skórą. Wartość tej oboązujące sycznych standardy. uszkodń, Elektrody te klejane do skóry mpedancj ne pon prkraczać 5 kw. Elektrody rogókoe, Wzrokoe po uprdnm y zneczulenu oka yołane kroplam zabezcego, jaskry, zapenającego utrzymane łaścej artośc mpe osoby pourazoego badanej za prcęca specjalnej neru zrokoego, pasty lub żelu prodzą artość mpedancj połącna elektrody skórą. Wartość tej sycznych uszkodń, mpedancj ne pon prkraczać 5 kw. Elektrody ro- pourazoego prcęca neru zrokoego, pecnu nedrażnącym roztorem prodzącym, mocoane bezpośredno y yołane rogóce. Elektrody (Vsual Evoked rogókoe Potentals) ( oceny 5a) lub ostrośc sedmu dna. elektrod ( 5b). W obu padkach dancj. oftalmopat tarczycoej, ykorzystyany układ trch gókoe, Wzrokoe uprdnm zneczulenu oka kroplam zabez- jaskry, pecnu zązane nedrażnącym roztorem prodzącym, mocoanoych bezpośredno rogóce. Elektrody rogókoe oceny ostrośc dna. oftalmopat tarczycoej, mają różną konstrukcję. z ruchem jonó Najczęścej ładunkó ykonuje strukturach je postac złotych odzercedlają fol ( 2a), druckó aktyność toponych boelektryczną szkła określo kon- a ne elektrody stopna odnesena uszkodna neru gór głoy. zrokoego Natomast u pacjentó elektrody ner elektroda Badana uzemena umożlają umeszcza róneż skuteczne czole dagnozoa- pacjenta, mają nego różną konstrukcję. Najczęścej ykonuje je postac ocenę złotych fol ( 2a), druckó toponych szkła konne stopna uszkodna neru zrokoego u pacjentó Badana umożlają róneż skuteczne dagnozoataktoe obszaru ( 2b) kory lub mózgoej odpoedno [1, stosoanej 14-17]. Umożlają ntk ( one czynne z utrudnonym zakładane kontaktem częśc (np. potylcznej osoby netomne, głoy, dzec) czym 2c). Elektrody prodna skórne satkókoo-koroego mają postać złotych lub nere srebrnych zrokoym ( 2b) lub odpoedno stosoanej ntk ( z utrudnonym kontaktem (np. osoby netomne, dzec) układze podczas trch operacj elektrod neurochrurgcznych jedną elektrodę czynną mogących kłada uszkodzć ner środku zrokoy. głoy, a układze sedmu elektrod jed taktoe krążkó o średncy prodze około zrokoym 10 mm ( ykorzystyane 2d). do 2c). obektynej Elektrody skórne mają postać złotych lub srebrnych podczas operacj neurochrurgcznych mogących uszkodzć ner zrokoy. Oboązujące całkoce standardy bezzyjnej określają róneż oceny mejsca całej aplkacj elektrod. Stan Jak drog już spomnano, zrokoej określany elektrody czynne podstae zakłada- drog umeszcza środku, ykorzystyane a de pozostałe tylko po jej elektrody bokach, krążkó zrokoej. o średncy około 10 mm ( 2d). skórne, odległośc które około 5 elektrodam cm elektrody dentycznym środkoej. jak badanu kształtu Oboązujące standardy określają róneż mejsca aplkacj ekstremó elektrod. Jak już spomnano, elektrody czynne zakłada- skórne, które elektrodam dentycznym jak badanu ykorzystyane tylko elektrody ne bezpośredno pobranej krzyych rogókę, elektrody ( 4), odnesena artośc lokalnych łożone z boku (N75, głoy P100, N135) ( skronach), czasó tomast ch trana. elektroda aplkacj został podobne jak tym badanu mejsce sposób ch ne bezpośredno rogókę, elektrody odnesena łożone specjalstycznych z boku głoy ( elektrod skronach), poerzchnoych, tomast elektroda które aplkacj podobne Elektrookulografa określony prz oboązujące standardy. jak tym badanu mejsce sposób ch uzemena Prdstaone łożo 4 prbeg czole osoby badanej reroane ( 3). za Elektrody te klejane do skóry osoby badanej za specjalstycznej został określony pasty lub żelu prz prodzącego, oboązujące zapenającego utrzymane standardy. uzemena łożo czole osoby badanej ( 3). Elektrody Elektrookulografę te klejane EOG artośc (Electrooculography), mpedancj do skóry osoby połącna badanej podobne za skórą jak prdstaono 2d. Podobne jak opsanym cśnej ponżej Wzrokoe y yołane badane specjalstycznej, ykorzystuje 5 kw. pasty lub żelu do ykorzystyany prodzącego, dagnozoana zapenającego schorń badanu, podstaoym ograncnem układ satkók utrzymane o artośc uzupełnenem mpedancj połącna, złaszcza skórą ponżej odpoedź z całej poerzchn satkók odpoadającego jej neru zrokoego. Właścość ta pooduje, że pa- Wzrokoe Wzrokoe y y yołane yołane trch ( 5a) lub sedmu elektrod ( 5b). W obu padkach (Vsual Evoked nektórych 5 kw. chorobach elektroda plamk uzemena żółtej. umeszcza ykorzystyany Określany podczas czole układ tego Potentals) zązane z ruchem jonó ładunkó polaryzujących postających trch ( 5a) lub czynnoścoy sedmu elektrod reroany ( 5b). W obu padkach elektroda uzemena umeszcza czole pa- ymuszonyccjenta, a elektrody ruchach odnesena oka jego ampltuda gór zależy głoy. od Natomast położena neelke defekty drog zrokoej mogą ne yołyać Wzrokoe y strukturach yołane neroych (Vsual odzercedlają aktyność Evoked zman podstaoych parametró krzyych dagnoze mogą zostać pomnęte. Pobudne częśc pola dna kory cjenta, a elektrody odnesena gór głoy. Natomast Potentals) zązane boelektryczną z ruchem jonó określonego ładunkó obszaru polaryzujących mózgoej postających [1, 14-17]. Umożlają strukturach neroych one ocenę prodna odzercedlają elu padkach okazuje bardzej skuteczne umożla csne ykryce neelkch defektó neru zroko satkókoo-koroego aktyność boelektryczną nere określonego zrokoym obszaru prodze zrokoym kory mózgoej [1, 14-17]. ykorzystyane Umożlają one do ocenę obektynej prodna ego. Badane pojedynczych obszaró całej drog zrokoej całkoce bezzyjnej oceny satkókoo-koroego nere całej drog zrokoym zrokoej. Stan prodze umożla metoda eloognskoego M (Multfocal drog zrokoej zrokoym określany ykorzystyane podstae do obektynej kształtu pobranej całkoce Vsual Evoked Potentals), ykorzystująca koncepcję opsanego krzyych bezzyjnej ( oceny 4), artośc całej drog lokalnych zrokoej. ekstremó Stan (N75, drog już eloognskoego elektroretnogramu [18-21]. Badana zrokoej P100, N135) określany czasó ch ystępoana. podstae kształtu pobranej ykorzystyane do oceny całej drog zrokoej krzyych Prdstaone ( 4), artośc 4 prbeg lokalnych reroane ekstremó (N75, spomagają dagnozoane: za P100, N135) specjalstycznych czasó ch elektrod ystępoana. zanku neru zrokoego, poerzchnoych, które prdstaono Prdstaone zapalena neru zrokoego 2d. 4 Podobne prbeg jak odcnku opsanym reroane enątrzgałkoym cśnej za badanu specjalstycznych, pozagałkoym, podstaoym elektrod ograncnem poerzchnoych, które prdstaono odpoedź obrzęku spoodoanego z całej poerzchn 2d. Podobne ysokm satkók jak cśnenem opsanym odpoadającegczaszkoym, jej enątrz cśnej badanu, neru podstaoym zrokoego. ograncnem Właścość ta pooduje, że neelke odpoedź częścoego defekty z całej zanku drog poerzchn neru zrokoej zrokoego satkók mogą ynkłego ne odpoadającego yołyać z toksycznych podstaoych Rys. 4 Przykładoy prbeg z charakterystycznym punktam dagnostycznym zman jej neru uszkodń, zrokoego. parametró Właścość krzyych ta pooduje, dagno- że neelke pourazoego defekty prcęca drog zrokoej neru zrokoego, mogą ne yołyać Źródło: Rys. 4 Przykładoy [1] prbeg z charakterystycznym punktam dagnostycznym zman podstaoych parametró krzyych dagno nżynera bomedycz / bomedcal / engneerng

4 nżynera bomedycz / / bomedcal engneerng a) a) Rys. 5 Mejsca aplkacj elektrod badanu Rys. 5 Mejsca aplkacj elektrod badanu Źródło: Opracoane łasne podstae [1] Rys. 6 Przykładoy prbeg EOG Rys. 6 Przykładoy prbeg EOG Źródło: [1] gałk elektrody ocznej. czynne Wynkem zakładane EOG częśc potylcznej krzya prdstao elektrody czym czynne głoy, układze zakładane 6, której trch po gałtonym elektrod częśc jedną potylcznej zrośce elektrodę ampltudy czynną głoy, kłada czym czase preadaptacj układze środku trch (obszar głoy, elektrod jedną elektrodę czynną I) stępuje a układze stablzacja sedmu elektrod obszar jed adaptacj umeszcza skotopoej (obszar środku, II), a de a stępne pozostałe pojaa jej bo- kłada środku głoy, a układze sedmu elektrod jed umeszcza środku, a de pozostałe po jej bokach, odległośc około 5 cm od elektrody środkoej. tz. kach, etap odległośc szybkej około oscylacj 5 cm obszar elektrody adaptacj środkoej. fotopoej (obszar III). Elektrookulografa Elektrookulografa Elektromografa Elektrookulografę EOG (Electrooculography), podobne jak Badane badane Elektrookulografę, elektromografczne ykorzystuje EOG (Electrooculography), EMG podczas (Electromography) dagnozoana podobne schorń badane jak polega satkók, ykorzystuje reracj ó o uzupełnenem podczas dagnozoana elektrycznych postających, schorń satkók męśn nektórych o e łókch złaszcza oczu podczas chorobach uzupełnenem ch plamk skurczu żółtej. yołyanego Określany, śetlnym podczas złaszcza tego nektórych mpulsem ymuszającym. chorobach czynnoścoy plamk żółtej. Badane prproadzane podczas reroany Określany z ykorzystanem tego ymuszonych ruchach skórnych oka czynnoścoy elektrod jego ampltuda poerzchnoych, od położena reroany zależy umeszczonych ymuszonych gałk ocznej. ruchach skór Wynkem pacjenta oka jego poyżej ampltuda EOG badanego zależy krzya od prdstao położena męśna. Badane gałk EMG ocznej. stosuje 6, Wynkem której do po dagnozoana: gałtonym EOG zrośce krzya prdstao ampltudy uszkodna czase męśn preadaptacj oczu 6, której zakońcnach (obszar po gałtonym I) stępuje neroo-męśnoych, obszar czase adaptacj preadaptacj skotopoej (obszar (obszar I) stępuje II), a stępne stablza- stablzacja ampltudy zrośce pojaa cja porażena obszar tz. lub adaptacj etap nedoładu szybkej skotopoej męśn oscylacj (obszar oczu, obszar II), a stępne adaptacj fotopoej pojaa spółpracy (obszar tz. obuocznej etap III). szybkej oscylacj ruchach doolnych obszar adaptacj odruchoych, (obszar III). fotopoej prodncta Elektromografa e łókch czucoych ruchoych neró obodoych. Elektromografa Badane elektromografczne EMG (Electromography) polega Badane reracj elektromografczne Elektronystagmografa ó elektrycznych EMG (Electromography) postających polega e łókch reracj męśn ó oczu podczas elektrycznych ch skurczu postających yołyanego e Elektronystagmografa śetlnym łókch męśn mpulsem oczu ymuszającym. ENG podczas (Electronystagmography) ch skurczu Badane yołyanego prproadzane śetlnym z ykorzystanem ykorzystyanym mpulsem ymuszającym. skórnych elektrofzjologcznym elektrod Badane poerzchno- prproadza- badanem jrzadzej rządu ych, ne umeszczonych z ykorzystanem zroku. Wykorzystuje skórnych skór pacjenta ją elektrod do poyżej oceny poerzchnoych, umeszczonych szystkm Badane EMG chorobach stosuje skór układu pacjenta podczas neroego poyżej dagnozoana: badanego rządu oczopląsu, badanego prde męśna. rónoag; męśna. uszkodna Badane stosoa męśn EMG stosuje oczu głóne zakońcnach podczas neurolog dagnozoana: neroo-męśnoych, uszkodna męśn oczu zakońcnach neroo-mę- otolaryngolog. porażena śnoych, lub nedoładu męśn oczu, spółpracy porażena lub obuocznej nedoładu męśn oczu, Podsumoane ruchach doolnych odruchoych, spółpracy obuocznej ruchach doolnych odru- choych, W artykule prodncta prdstaono e łókch zjaska czucoych zachodzące ruchoych obekce prodncta e łókch czucoych ruchoych bologcznym, neró obodoych. który celach pomaroych poddaany neró obodoych. Elektronystagmografa dzałanu promenoana optycznego. Da Elektronystagmografa noszące jęcej korzyśc dagnostycznych, elektrofzjologczne ENG (Electrony- bada Elektronystagmografa stagmography) na Elektronystagmografa rządu zroku jrzadzej ENG prdstaono (Electronystagmography) elektrofzjologcznym Jednym jrzadzej z badań ykorzy- bada- elek ykorzystyanym szcgółoo. nem troretnografa styanym rządu elektrofzjologcznym zroku. (), która Wykorzystuje obecne badanem ocene rządu oczopląsu, stosoa zroku. prde Wykorzystuje podczas szystkm dagno je poschne zoana je chorobach ocene schorń oczopląsu, układu satkók neroego prde oka. szystkm Drugm rządu z badań chorobach rónoag zrokoe układu mmo neroego y że dotyczy yoła rzą- b) du ne (), rónoag zroku, umożlające stosoane mmo że dagnozoane dotyczy głóne rzą- b) schorń du neurolog zroku, neru otolaryngolog. stosoane zrokoego. Badane głóne to neurolog połącnu z otolaryngolog. badanem umożla csne ykryce różnych schorń rządu zroku. Często Podsumoane to uzupełnające metody, Podsumoane umożlające dokładne, bezzyjne obektyne dagnozoane W artykule schorń prdstaono rządu zjaska zroku. zachodzące obekce bologcznym, W artykule Omóone który prdstaono, celach zjaska prproadzane pomaroych zachodzące poddaany obekce sposób nezyjnyłanlogcznym, dza- bo- promenoana który celach trudne zaróno optycznego. pomaroych realzacj, jak Da poddaany noszące alze. Poneaż jęcej dzałanu promenoana badane korzyśc sygły dagnostycznych, optycznego. turalną elektrofzjologczne Da noszące odpoedzą jęcej określony rządu korzyśc zroku dagnostycznych, bodzec śetlny, prdstaono elektrofzjologczne artośc charakterystycznych szcgółoo. Jednym parametró z badań rządu zroku prdstaono bardzo elektroretnografa małe rażone (), która szcgółoo. zakłócena obecne Jednym pochodzące poschne z badań od stosoa elektroretnografa podczas dagnozoana (), która obecne pól elektromagnetycznych szumó schorń poschne łasnych satkók aparatury oka. stosoa z podczas pomaroej. Drugm badań dagnozoana prproadzana zrokoe y schorń yołane satkók leży yelmnoać umożlające Drugm z badań (), oka. źródła pola dagnozoane zrokoe elektromagnetycznego schorń y neru yołane (np. telefon zrokoego. (), komórkoy) Badane umożlające [22] to połącnu dagnozoane zapenć z badanem schorń poprane neru ułożene umożla zrokoego. prodó csne łączących ykryce Badane to elektrody różnych połącnu schorń z badanem z aparaturą rządu pomaroą. zroku. umożla Na Często jakość csne pomaru to uzupełnające ykryce różnych mają róneż metody, schorń pły umożlające rządu zroku. uarunkoana dokładne, Często fzjologczne bezzyjne to uzupełnające obektyne metody, osoby poddaanej badanu. dagnozoane umożlające Wartośc poszcgólnych schorń dokładne, rządu bezzyjne parametró zroku. dużej Obecny obektyne mer pozom dagnozoane zależą edzy ęc od technolog schorń parametró umożla rządu zązanych skuteczne zroku. z cecham Obecny poprane pozom tej osoby, prproadzane edzy technolog śród których leży opsanych ymenć: badań umożla zażyane alzę skuteczne lek, ch ek, ynkó, poprane płeć, umożlając prproadzane zrost eentualną zmnmalzoane opsanych badań adę zroku. błędó W zązanych alzę ch padku ynkó, zmenającym umożlając nepradłoej ostrośc arunkam zmnmalzoane dna pomaru. błędó zązanych otrzymane ampltudy jmują Omóone zmenającym artośc, arunkam nżs prproadzane pomaru. porónu z sposób m nezyjny, Omóone trudne, prproadzonym zaróno prproadzane pradłoej realzacj, ostrośc. Wszystke jak sposób nezyjny, alze. te parametry Poneaż leży sygły trudne uzględnć te zaróno turalną realzacj, podczas odpoedzą jak alze. prproadzana określony Poneaż sygły te turalną odpoedzą określony bodzec alze śetlny, pozyskanych artośc charakterystycznych danych, co ne parametró proste realzacj. bardzo Na małe artośc rażone otrzymanych zakłócena parametró pochodzące yera od ró pól bodzec śetlny, artośc charakterystycznych parametró bardzo małe rażone zakłócena pochodzące od pól neż elektromagnetycznych pły pozycja podczas. szumó Neprstrgane łasnych zastosoanej zasad elektromagnetycznych szumó łasnych zastosoanej dotyczących aparatury pomaroej. położena badanego prproadzana oka nepradłoe aparatury pomaroej. prproadzana ośetlene leży yelmnoać pomeszcna źródła może pola zczne elektromagnetycznego zmenć artośc leży yelmnoać źródła pola elektromagnetycznego merzonych (np. telefon parametró. komórkoy) [22] zapenć poprane ułożene (np. telefon komórkoy) [22] zapenć poprane ułożene prodó łączących elektrody z aparaturą pomaro- Warygodne prodó montoroane łączących elektrody elektrofzjologcznych z aparaturą pomaroą. Na rządu jakość zroku pomaru mają ch róneż oce loścoa pły uarunkoana ma duże zc sygłóą. Na jakość pomaru mają róneż pły uarunkoana ne fzjologczne okulstyce. osoby Montoroane poddaanej badanu. parametró Wartośc krzyych poszcgólnych pozala parametró csne dużej rozpozne mer zależą uszkodna ęc parame- drog fzjologczne osoby poddaanej badanu. Wartośc poszcgólnych parametró dużej mer zależą ęc od parame- zrokoej, tró zązanych złaszcza z cecham u małych tej osoby, dzec, śród osób których nespranych leży tró zązanych z cecham tej osoby, śród których leży ntelektualne ymenć: zażyane czy netomnych. lek, ek, płeć, Opsane zrost eentualną adę możlośc zroku. dagnostyczne W padku nepradłoej umożlają ostrośc obektyną - posrzają ymenć: zażyane lek, ek, płeć, zrost eentualną adę zroku. W padku nepradłoej ostrośc dna otrzymane ampltudy jmują artośc nżs ocenę dna ostrośc otrzymane dna, ampltudy czy też jmują stopna uszkodna artośc nżs pola dna. porónu z m prproadzonym pradłoej porónu ostrośc. z Wszystke m te prproadzonym parametry leży uzględnć pradłoej ostrośc. prproadzana Wszystke te parametry leży alze uzględnć pozyska- podczas nych podczas danych, prproadzana co ne proste realzacj. alze Na pozyska- artośc otrzymanych danych, parametró co ne Lteratura yera proste róneż realzacj. pły Na artośc pozycja podczas otrzymanych. parametró Neprstrgane yera zasad róneż dotyczących pły pozycja położena 1. podczas A. badanego Hulecz:. oka Neprstrgane Modeloane zględem punku pomary zasad skupena elektrofzjologcznych dotyczących (odległość, położena sygłó badanego rządu oka nepradłoe zględem zroku, rozpraa punku ośetlene doktorska, skupena pomeszcna Poltechnka (odległość, ysokość) podczas ysokość) Pozńska, prproadzana Pozń nepradłoe ośetlene może zcząco pomeszcna zmenć artośc 2. podczas Z. Dujsk, charakterystycznych prproadzana T. Pałko: Localzaton parametró. może of electrcal zcząco actvty zmenć n artośc Warygodne the bran, charakterystycznych proc. montoroane of the XI Conference parametró. elektrofzjologcznych Medcal Informatcs sygłó Warygodne & rządu Technologes zroku montoroane 2006, oce elektrofzjologcznych loścoa October-November parametró z sygłó s. rządu mają zroku duże zcne oce loścoa okulstyce. parametró Montoroane z nm 2006, nm zązanych parametró 3. zązanych Z. Dujsk, mają krzyych T. duże Pałko: zcne Wzualzacja pozala okulstyce. parametró Montoroane csne aktynośc elektrycznej uszkodna krzyych mózgu, drog Pomary zrokoej pozala Automatyka złaszcza csne u Kontrola, małych rozpo- rozpozne parametró dzec, zne nr 11, osób uszkodna 2006, nespranych s drog zrokoej ntelektualne złaszcza czy netomnych. 4. dzec, A. Opsane Cyseska-Sobusak: osób nespranych sygły posrzają Modeloane ntelektualne możlośc pomary czy dagnostyczne netom- sygłó- u małych dotychczas nych. booptycznych, Opsane ykorzystyanych sygły Wydancto posrzają badań Poltechnk możlośc okulstycznych dagnostyczne Pozńskej, umożlają dotychczas Pozń ykorzystyanych obektyną ocenę badań ostrośc okulstycznych dna, czy też stopna 5. umożlają W.Z. uszkodna Traczyk: obektyną Fzjologa pola dna. ocenę człoeka ostrośc dna, zaryse, PZWL, czy też stopna Warszaa uszkodna pola dna

5 6. L. Kalnosk: Encyklopeda badań medycznych, MAKmed, Gdańsk P. Ozemblesk: Technka śetl od podsta, 8. A. Hulecz, A. Cyseska-Sobusak, A. Grzybosk, M. Bołtrukecz: Badana elektrofzjologczne okulstyce pozyskane alza sygłó pomaroych, Pomary Automatyka Kontrola, nr 9, 2005, s O. Palacz, W. Lubńsk, K. Penkala: Elektrofzjologcz dagnostyka klncz układu zrokoego, Wyd. Oftal, Warszaa M.F. Marmor, A.B. Fulton, G.E. Holder, Y. Myake, M. Brgell: ISCEV Standard for full-feld clncal electroretnography, Documenta Ophthalmologca, vol. 118, 2009, s A. Cyseska-Sobusak, A. Hulecz, A. Grzybosk, M. Bołtrukecz: Obtanng and alyss of multfocal electroretnogram, Proc. of the 3rd European Medcal and Bologcal Engneerng Conference, Prague, Cch Republk, IFMBE Proceedngs, vol. 11, 2005, s A. Hulecz, A. Cyseska-Sobusak, A. Grzybosk, M. Bołtrukecz: Pozyskane alza eloognskoego elektroretnogramu, Mat. VII Sympozjum Modeloane Pomary Medycyne MPM 2005, Krynca Górska, 8-12 maja 2005, s RETIscan: Elektroretnogram eloognskoy, Wersja 1.34, Podręcznk, Roland Consult, D.A. Szabela: Potencjały yołane praktyce lekarskej, Łódzke Toarzysto Naukoe, yd. 1, Łódź W. Slenberger: Potencjały yołane, ELMIKO, yd. 1, Warszaa J.V. Odom, M. Bach, C. Barber n.: Vsual evoked potentals standard, Documenta Ophthalmologca, vol. 108, 2004, s RETIport21:, EOG, Verson 06.02, Instructon manual, Roland Consult, A. Hulecz, A. Cyseska-Sobusak, M. Bołtrukecz, A. Grzybosk: Pozyskane oce statystycz eloognskoych zrokoych ó yołanych, Pomary Automatyka Kontrola, nr 5 bs, 2006, s A. Hulecz, A. Cyseska-Sobusak, A. Grzybosk: Weloognskoe zrokoe y yołane problemy metrologczne korzyśc dagnostyczne, Pomary Automatyka Kontrola, nr 9 bs, 2007, s A. Hulecz, A. Cyseska-Sobusak, A. Grzybosk: Zastosoane zrokoych ó yołanych obektynej ocene ostrośc zroku, Elektronka konstrukcje, technologe, zastosoana, nr 6, 2008, s A. Martns, A. Klstorner, S. Graham, F. Bllson: Effect of fxaton tasks on multfocal vsual evoked potentals, Cln Experment Ophthalmol., vol. 33, 2005, s T. Pałko, Z. Dujsk: Wpły telefon komórkoej urządna medyczne, otrzymano / receved: r. zaakceptoano / accepted: r. nżynera bomedycz / bomedcal engneerng 71