Znaczenie czynników genetycznych w odpowiedzi na leki u chorych z depresją lub otępieniem
|
|
- Maksymilian Sawicki
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 PSYCHOGERIATRIA POLSKA 2007;4(1):27-34 artykuł poglądowy opinion article Znaczenie czynników genetycznych w odpowiedzi na leki u chorych z depresją lub otępieniem On the significance of the genetic factors in the drug response in the patients with depression or dementia Anna Limon-Sztencel Katedra Chorób Psychicznych, Klinika Psychiatrii Rozwojowej, Zaburzeń Psychotycznych i Wieku Podeszłego, Akademia Medyczna w Gdańsku Słowa kluczowe: farmakogenetyka, leczenie antydepresyjne, cytochrom P-450, polimorfizm genowy, odpowiedź na leczenie, objawy uboczne, choroba Alzheimera, apolipoproteina E. Key words: pharmacogenetics, antidepressant treatment, cytochrome P-450, gene polymorphisms, drug response, side effects, Alzhheimer s disease, apolipoprotein E. Streszczenie Farmakogenetyka zajmuje się genetycznym podłożem indywidualnej odpowiedzi chorego na leczenie. Wśród chorych na chorobę dwubiegunową i zespoły otępienne istnieje wiele możliwości reakcji na zastosowane leczenie. Dotychczas poznano różne czynniki odpowiedzialne za te odmienne odpowiedzi na leczenie, jak i toksyczne powikłania terapii lekowej, jednak najważniejszą rolę wydają się pełnić czynniki genetyczne. Opisano związek wielu polimorfizmów i mutacji genowych, których produkty białkowe biorą udział we wchłanianiu, dystrybucji i metabolizmie leków oraz w efekcie farmakogenetycznym leczenia. Postęp w farmakogenetyce dla lekarzy praktyków oznacza możliwość indywidualizacji leczenia poprzez wybór odpowiedniego leku w optymalnej dawce dla każdego chorego. Summary Pharmacogenetics studies the genetic basis of the individual response to pharmacotherapy. There is variability among many depressed and demented patients of response to drug response. There are several factors causing this interindividual variability in drug response as well as side effects, among them genetic polymorphisms may play a significant role. Several genetic polymorphisms have been associated with variations in protein involved in the uptake, distribution, metabolism and pharmacodynamic effect of the drug treatment. Advances in pharmacogenetics means that physicians can now individualize therapy in the case of some drugs and our ability to select the best drug at the optimal dose for each patient should increase. PGP 79 Adres do korespondencji: lek. Anna Limon-Sztencel Katedra Chorób Psychicznych Klinika Psychiatrii Rozwojowej, Zaburzeń Psychotycznych i Wieku Podeszłego Akademia Medyczna w Gdańsku ul. Srebrniki 1, Gdańsk annalimon@amg.gda.pl Copyright 2007 Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego
2 28 Wraz ze wzrastającym postępem w diagnostyce i leczeniu wielu chorób psychicznych coraz częściej obserwuje się znaczny stopień indywidualizacji odpowiedzi chorych na leczenie. Problem ten jest istotny, ponieważ tylko w przypadku niewielkiej liczby pacjentów uzyskuje się całkowitą remisję objawów chorobowych. To, czy dany lek pomaga, nie powodując jednocześnie działań niepożądanych, w dużym stopniu zależy od konstytucji genetycznej chorego (genotypu). Jednak wpływ mają także inne czynniki dotyczące samego chorego, między innymi wiek i płeć, ogólny stan zdrowia, a także to, czy dana osoba przyjmuje równocześnie inne leki, oraz czynniki endogenne, takie jak na przykład hormony. Ponadto na efekty działania czynników genetycznych mogą nakładać się również czynniki środowiskowe, do których można zaliczyć: dietę, nadużywanie alkoholu lub palenie tytoniu. Wyniki badań genetycznych przeprowadzonych w ciągu ostatnich lat wykazały, że różnego rodzaju polimorfizmy lub mutacje genów kodujących enzymy metabolizujące leki mogą przyczynić się zarówno do niepowodzenia w terapii, jak i do występowania toksycznych działań niepożądanych, których konsekwencją może być nawet śmierć chorego. Ocenia się, że powikłania związane z leczeniem występują u około 7% wszystkich hospitalizowanych pacjentów. Dlatego też zagadnienie pojawiania się działań niepożądanych w czasie terapii lub braku odpowiedzi na leczenie w dalszym ciągu znajduje się w sferze intensywnych badań, w tym także badań genetycznych. Farmakogenetyka jako nowy dział genetyki klinicznej W latach 50. XX wieku powstała nowa dziedzina genetyki medycznej farmakogenetyka, której celem jest wyjaśnienie, dlaczego w danej grupie osób otrzymujących w tej samej dawce określony lek u części chorych uzyskuje się efekt terapeutyczny, u innych pojawiają się toksyczne działania niepożądane nieadekwatne do wysokości dawki, a u niektórych nie obserwuje się żadnego efektu terapeutycznego. Zatem farmakogenetyka zajmuje się genetycznym podłożem osobniczej odpowiedzi na farmakoterapię i działanie niepożądane leków, a stoją przed nią 3 główne wyzwania: przewidywanie odpowiedzi organizmu na lek, właściwy wybór leku i jego dawki, oraz w konsekwencji indywidualizacja terapii lekowej. Odmienności osobnicze w odpowiedzi na leczenie wynikają z różnic genetycznych między ludźmi, które wiążą się z występowaniem w rozmaitych populacjach wielu wariantów polimorficznych tego samego genu. To zjawisko może prowadzić do zróżnicowanej ekspresji takiego genu u ludzi, która ujawnia się dopiero po podaniu określonego leku. Zatem jeżeli osoba zdrowa, u której występuje ukryty polimorfizm jakiegoś genu, zachoruje lekarz może podać lek, którego metabolizm kontroluje produkt tego genu. Piśmiennictwo dotyczące genetycznych predyspozycji do odpowiedzi terapeutycznej, a także do obecności działań niepożądanych nie jest bardzo bogate. Celem niniejszej publikacji jest przegląd opisywanych w literaturze genetycznych i niektórych środowiskowych czynników warunkujących określoną odpowiedź terapeutyczną na wybrane leki, stosowane w leczeniu depresji i otępienia. Lek, będący związkiem chemicznym, po wprowadzeniu do organizmu podlega wielu przemianom. Początkowo ulega adsorpcji, dalej metabolizmowi (udział wielu enzymów), potem dystrybucji metabolitów poprzez transport w postaci kompleksów z różnymi rodzajami białek, a następnie interakcji z jednym lub wieloma docelowymi receptorami znajdującymi się w komórkach różnych tkanek, a na koniec zostaje wydalony z organizmu [1]. Jednak każdy z powyższych etapów jest uzależniony od czynników genetycznych, ponieważ enzymy i inne białka uczestniczące w powyższych mechanizmach są kodowane przez geny. Tych czynników może być kilkadziesiąt, zatem ostateczny efekt działania leku jest determinowany wielogenowo. Chcąc bardziej szczegółowo opisać powyższy proces, należy dodać, że lek w ustroju podlega dwóm fazom: farmakokinetycznej dotyczącej metabolizmu leku i farmakodynamicznej związanej z mechanizmem działania leku. W pierwszej fazie występuje subfaza, gdzie środek farmaceutyczny uwalniany z miejsca podania staje się gotowy do absorpcji, a następnie zostaje wchłoniony. Przebywając we krwi, może być wolny lub związany. Jednocześnie część jego ulega metabolizmowi, a powstające metabolity,
3 29 będące skladnikiem środka leczniczego, podlegają eliminacji i wydaleniu. Pozostała część ulega dystrybucji (jest to proces odwracalny), by następnie przedostać się do tkanek, gdzie może występować w postaci wolnej albo związanej (proces odwracalny). Drugim etapem jest faza farmakodynamiczna, czyli wiązanie się z docelowym receptorem komórkowym. Powstaje kompleks lek-receptor powodujący wyzwolenie bodźca farmakologicznego, który następnie ulega wzmocnieniu i doprowadza do efektu farmakologicznego, w konsekwencji klinicznego. Jak już wyżej wspomniano, każdy z powyższych etapów podlega działaniu produktów wielu genów. Większość leków po wprowadzeniu do organizmu ulega utlenieniu, które następuje w fazie metabolizmu. Wykazano, że wśród ludzi występują osoby wolno, szybko i bardzo szybko metabolizujące (procesy utleniania lub acetylacji leków), czego konsekwencją są odmienne efekty terapeutyczne tego samego leku u różnych osób. U osób PM (wolno metabolizujących) stanowiących około 7% rasy kaukaskiej, przy dawkach standardowych leku następuje wzrost stężenia leku w surowicy, wywołując toksyczne działania niepożądane [2, 3]. Kolejną grupą (1-10% rasy kaukaskiej) są osoby szybko metabolizujące (EM), w organizmach których lek nie osiąga stężeń terapeutycznych. W skład ostatniej grupy wchodzą osoby umiarkowanie metabolizujące (IM), których większość jest rasy kaukaskiej [4]. Aby zakwalifikować daną osobę do konkretnej grupy, stosuje się testy kliniczne z próbnymi lekami, takimi jak sparteina czy debryzochina. Ten drugi lek podaje się w celu określenia polimorfizmu CYP2D6, w doustnej dawce subterapeutycznej (10 mg) i po 8 godzinach zbiórki moczu oznacza się stężenie leku oraz jego metabolitu. Z uzyskanych wartości stężeń oblicza się współczynnik metaboliczny (MR) świadczący o szybkości metabolizmu tego leku [5]. Wyróżnia się 2 fazy enzymatycznego metabolizmu leków. W fazie pierwszej zachodzi utlenianie, hydroliza i redukcja, natomiast w drugiej występują reakcje koniugacji (sprzęgania), między innymi acetylacje i metylacje. Należy pamiętać, że reakcje fazy drugiej mogą występować bez reakcji fazy pierwszej. Istotą obu faz jest to, że zmieniają najczęściej lipofilowe właściwości leków na rozpuszczalne w wodzie metabolity, co umożliwia ich wydalenie z organizmu [1]. Wpływ czynników genetycznych na szybkość metabolizmu, transportu i działania wiąże się z zagadnieniem polimorfizmu genowego, o którym wspomniano wyżej. Polimorfizm genetyczny w reakcji utleniania leków W fazie pierwszej metabolizmu leków dużą rolę odgrywają mikrosomalne enzymy cytochromu P-450, związane z utlenianiem. Ogólnie w tej fazie uczestniczy około 30 rodzin enzymów [6]. Istnieje około 80 różnych alleli polimorficznych genów kodujących te enzymy. Jednym z bardziej znanych jest wariant polimorficzny CYP2D6, którego produkt uczestniczy w utlenianiu około 20% wszystkich leków. Wykazano także związek wielu innych polimorfizmów, takich jak: CYP 2C19, CYP 3A5, CYP 3A4, które wiążą się z szybkością utleniania leków. Polimorfizm genetyczny w reakcji sprzęgania leków Dla drugiej fazy metabolizmu leków klasycznym przykładem wpływu czynnika genetycznego jest rola polimorfizmu genu NAT, który koduje N-acetylotransferaza. Lek tuberkulostatyczny isoniazyd ulega w organizmie acetylacji (wątroba, nabłonek jelita), którą katalizuje ten enzym. U osób posiadających wariant NAT1 dochodzi do szybkiej acetylacji, po czym następuje szybkie wydalenie leku z organizmu. Natomiast u osób z wariantem NAT2 acetylacja postępuje wolno, a lek gromadzi się w organizmie, powodując wystąpienie działań niepożądanych, a konkretnie neurotoksycznych. Ten genetyczny polimorfizm ujawnia się tylko w przypadku podania isoniazidu lub sulfonamidów, które acetyluje powyższy enzym. Polimorfizm genetyczny transporterów leków Przykładem wpływu czynników genetycznych na transport leku jest polimorfizm genu ABCB1 (MDR1), który koduje białko transportujące P-glikoproteinę. Białko to uczestniczy w wydalaniu ksenobiotyków i ich metabolitów do moczu, żółci i światła jelita. Istnieją trzy warianty polimorficzne genu ABCB1: TT, TC i CC. U osób TT wydalanie białka do dwunastnicy jest o 50% niższe niż u osób o wariancie CC. Istnieje coraz więcej dowodów na to, że określony polimorfizm innego genu transportera serotoniny
4 30 (SLC6A4) ma znaczenie w odpowiedzi na leczenie niektórymi lekami antydepresyjnymi, co zostało szerzej omówione w dalszej części niniejszej pracy. Polimorfizm receptorów komórkowych Zmiany struktury receptorów, zarówno ich części zewnętrznej, przezbłonowej, jak i wewnątrzcytoplazmatycznych, powoduje brak lub zaburzenia interakcji metabolitu leku z receptorem. Poszukiwania związków między genetycznie uwarunkowanymi zmianami struktury receptorów a ich funkcją są przedmiotem wielu doniesień. Przykładem klinicznie dostrzegalnym są mutacje i/lub polimorfizmy genu kodującego receptor LDL, czego konsekwencją jest rodzinna hipercholestrolemia. Ponadto wykryto liczne mutacje genów kodujących receptory dopaminergiczne i serotoninowe, jednak do końca nie są znane funkcjonalne konsekwencje tych zmian. Niektóre polimorfizmy genów kodujących receptory serotoninowe 5-HT 2A wydają się wpływać na efekty leczenia schizofrenii. Wykazane powyżej zależności pomiędzy konstytucją genetyczną człowieka a zróżnicowaną odpowiedzią na leczenie powodują, że w postępowaniu terapeutycznym przy odpowiednich wskazaniach medycznych, także w psychiatrii należy indywidualizować dawki leków antydepresyjnych w celu uzyskania oczekiwanej u chorych odpowiedzi terapeutycznej. Modyfikacja genetyczna odpowiedzi na leczenie Kolejnym zagadnieniem jest grupa innych czynników genetycznych, które nie wpływają bezpośrednio na reakcję na leki, ale mogą modyfikować odpowiedź na leczenie. Istotną rolę odgrywa tu polimorfizm genu apolipoproteiny E. Istnieją następujące warianty polimorficzne tego genu: ε2, ε3, ε 4. Jak wiadomo, u homozygot ε4ε4 istnieje największe prawdopodobieństwo rozwinięcia choroby Alzheimera, natomiast u heterozygot ryzyko również istnieje, ale jest już ono mniejsze. Polimorfizm genu apolipoproteiny E (APOE) wydaje się mieć znaczenie w przewidywaniu odpowiedzi na leczenie lekami obniżającymi cholesterol. Aż 83% pacjentów z AD (bez polimorfizmu ε4) leczonych takryną (inhibitor cholinesterazy) odpowiada pozytywnie na leczenie w ciągu 30 tygodni. Natomiast tylko 40% chorych, którzy mają chociaż jeden allel ε4 tego genu, odpowiada na to leczenie [6]. Związek między polimorfizmem genu APOE a leczeniem takryną jest szczególnie wyraźny u kobiet, co świadczy o udziale wielu innych genów w tym zjawisku, a także wskazuje na rolę hormonów [6]. Farmakogenetyka leków antydepresyjnych Zróżnicowana odpowiedź na leki oraz ich działania niepożądane u chorych na depresję są związane z międzyosobniczymi różnicami wynikającymi z omówionych powyżej uwarunkowań genetycznych, które znacząco wpływają na farmakokinetykę i farmakodynamikę tych leków. Wydaje się, że istotną rolę odgrywa także niejednorodne (wieloczynnikowe) podłoże choroby. Wiadomo, że w farmakogenetyce leków antydepresyjnych ważną rolę odgrywają liczne warianty polimorficzne genu cytochromu P-450 zaangażowane w metabolizm leków na przykład fluoksetyny polimorfizm CYP2D6 i CYP3A4 (in vitro), norfluoksetyny CYP3A4, mianseryny CYP2D6, fluwoksaminy CYP2D6 i CYP1A2 czy wenlafaksyny CYP2D6 i CYP3A4. Istnieją dokładne wskazówki dotyczące dawkowania leków antydepresyjnych u chorych w zależności od rodzaju polimorfizmu określonego genu (tab. 1). Izoenzym cytochromu P-450 2D6 kodowany przez opisany powyżej polimorficzny wariant genu CYP2D6 uczestniczy w utlenianiu ponad 40 leków, w tym 10 neuroleptyków i 13 leków przeciwdepresyjnych [5]. Warto zwrócić uwagę na fakt, że w przypadku osoby bardzo szybko utleniającej związki chemiczne (UM) z polimorfizmem CYP2D6 zastosowanie mianseryny wymaga dawki 3-krotnie wyższej od standardowej. Natomiast u osób wolno utleniających (PM) dawkę tego leku ogranicza się do 70% dawki standardowej.
5 31 Tabela 1. Dawkowanie leków antydepresyjnych (% średniej dawki w mg) uwzględniających różne szybkości metabolizmu leku w organizmie chorego wynikające z określonego polimorfizmu genu CYP cytochromu P-450 [7]. Tab. 1. Antidepressants dosage (% of the average dose in mg), according to different quickness of a drug metabolism concerning a specific CYP gene polymorphism of cytochrom P-450 [7]. Nazwa leku Rodzaj polimorfizmu UMs bardzo szybko metabolizujący EMs intensywnie metabolizujący IMs umiarkowanie metabolizujący PMs wolno metabolizujący fluoxetyna CYP2D fluvoxamina CYP2D imipramina CYP2D6 CYP2C mianseryna CYP2D6 do moclobemid CYP2C19 110(fd) 100(ss) 40(fd) 60(ss) paroxetyna CYP2D6 130(fd) 120(ss) 20(fd) 70(ss) *(fd) - pierwsza dawka leku, **(ss) - przy wyrównanym stanie klinicznym chorego Polimorfizm genetyczny ma znaczenie także w interakcji między lekami, na przykład istnieje silna interakcja (potęgowanie działania) przy równoczesnym podawaniu fluvoxaminy i theophylliny, a słaba przy równoczesnym stosowaniu sertraliny i olanzapiny u osób z polimorfizmem CYP1A2 [8]. Działanie terapeutyczne grupy antydepresyjnych trójcyklicznych amin (TCA), na przykład amitryptyliny czy imipraminy, zależy od polimorfizmów CYP2D6, CYP2C19, CYP3A4 i CYP1A2. Oba leki są metabolizowane (N-demetylacja) w wątrobie (cytochrom P450) do aktywnych związków odpowiednio: nortryptyliny i dezypraminy. Powstające metabolity są hydroksylowane przy udziale CYP2D6 do nieaktywnych związków. Obserwacje kliniczne zróżnicowanego działania tych leków są następujące: większość pacjentów z deficytem CYP2D6 odpowiedziało na leczenie TCA [9]. Jednak ocenia się, że 17% pacjentów to osoby słabo i szybko metabolizujące TCA. Z tego względu przed podjęciem terapii lekami TCA należy wykonać przesiewowe badania genetyczne. Przykładem wpływu czynników genetycznych na fazę farmakodynamiczną jest polimorfizm genu kodującego białko odpowiedzialne za transport serotoniny (HTT). Jest to zbudowany z 14 eksonów gen SLC6A4, zlokalizowany w chromosomie 17q11.1-q12. Znane są dwa powszechnie występujące polimorfizmy, które nie wpływają na strukturę białka, ale mają znaczny wpływ na stopień ekspresji tego genu (działanie regulacyjne). Pierwszy to VNTR (Variable Number of Tandem Repeats) polimorfizm, który występuje w postaci 4, 6, 9, 10, 11 lub 12 kopii bloku 17 par zasad w drugim intronie genu. Kolejny VNTR występuje w promotorze genu 14, 16, 18 lub 20 kopii bloku 22 par zasad. Zatem polimorfizm tworzy blok złożony z 22 par, który powtarza się u różnych osób 14 lub 16 razy w obrębie genu. W przypadku 14 powtórzeń polimorfizm nazywany jest s, a 16 kopii jako l. Allel l wiąże się ze zwiększoną transkrypcją genu i wysoką aktywnością transportu serotoniny HTT. W metaanalizie chorych rasy kaukaskiej z depresją wykazano znaczący związek między obecnością allela s promotora a ryzykiem zachorowania zarówno na jedno-, jak i dwubiegunową chorobę [10]. Homozygoty allelu s (s/s) wykazywały większe ryzyko zachorowania niż heterozygoty (l/s). Odnośnie do allelu l wykazano związek między allelem l a ryzykiem wystąpienia zaburzeń lękowych o nieznanym podłożu. Polimorfizm l promotora odgrywa rolę w odpowiedzi na leczenie chorych na depresję. W związku z tym na przykład u pacjentów przyjmujących fluwoksaminę (FLV) i paroksetynę (PAR) zaobserwowano lepszy efekt leczenia u pacjentów rasy kaukaskiej. W przypadku homozygot (l/l) i heterozygot (l/s) zauważono, że wykazują one lepszy efekt leczenia powyższymi lekami niż homozygoty (s/s) [11].
6 32 Połączenie fluwoksaminy z pindololem redukuje efekt genotypu s/s. Homozygoty s/s mają nie tylko większe ryzyko zachorowania, ale i gorszą odpowiedź na leczenie. Interesujące, że u Japończyków nie wykryto podobnych efektów, natomiast podając Koreańczykom oba leki równocześnie, uzyskano efekt odwrotny [12]. Potwierdza to polimorficzny charakter tego zjawiska, gdyż polimorfizmy wielu genów cechują się odrębnościami geograficznymi i rasowymi. Każdy gen może posiadać lokalne odmiany polimorficzne, związane na przykład ze zmniejszoną aktywnością enzymu. Wyniki badań wpływu polimorfizmu ε4 genu (APOE) kodującego apolipoproteinę E na efekt działania paroksetyny i mirtazapiny w leczeniu depresji u starszych osób rasy kaukaskiej wykazały, że chorzy na depresję mający wariant ε4 wolniej odpowiadają na leczenie paroksetyną w porównaniu z chorymi bez tego wariantu [13]. Powyższe odkrycia, nawet jeśli tylko część z nich zostanie w przyszłości potwierdzona, stwarzają nowe kierunki rozwoju nie tylko farmakogenetyki, ale także poszukiwań dróg etiopatogenezy chorób psychicznych. Farmakogenetyka leków stosowanych w leczeniu otępień Istnieje związek polimorfizmu genu APOE (ε2, ε3 i ε4) z wcześniejszym rozwojem choroby Alzheimera (AD). Wiadomo, że u homozygot ε4/ε4 występuje większa predyspozycja do rozwoju AD. Ryzyko zachorowania na AD we wczesnym wieku dla homozygot ε4/ε4 jest wyższe niż u osób z innymi wariantami polimorficznymi na przykład ε2/ε3 tego genu. Kobiety homo- lub heterozygoty ε4 mają wyższe ryzyko zachorowania na AD niż mężczyźni z tymi samymi wariantami genu. Istnieje hipoteza sugerująca wpływ estrogenów na transport lipidów przez apolipoproteinę E. Niektórzy autorzy uważają, że genotyp APOE może być ważnym czynnikiem modulującym odpowiedź na leczenie w chorobie AD. Zaobserwowano także wpływ polimorfizmu genu APOE na odpowiedź na leczenie, na przykład statynami, fibratami, hormonalną terapią zastępczą oraz innymi lekami stosowanymi w leczeniu tej choroby [14]. Leczenie galantaminą lub sabeluzolem osób z wariantem polimorficznym ε4 osób chorych na AD nie wywołuje efektu terapeutycznego. Według niektórych autorów 80% chorych na AD, bez wariantu ε4 po 30-tygodniowym stosowaniu tauryny, odpowiada pozytywnie na leczenie [16]. Aż 60% chorych z AD z wariantem ε4 ma gorsze wyniki oceny ADAS w porównaniu z przeciętną wartością [15]. Natomiast efekty leczenia donepezilem są znacznie lepsze u chorych z AD z wariantem nie ε4 w porównaniu z nosicielami wariantu ε4 [17]. Wydaje się zatem, że wariant polimorficzny genu APOE oraz płeć chorego na AD może mieć znaczenie w przewidywaniu odpowiedzi na leczenie szczególnie takryną [18]. Przyszłość farmakogenetyki w medycynie W związku z postępem genetyki można spodziewać się dalszego rozwoju metod molekularnych identyfikujących zmiany polimorficzne w genomie człowieka. Istnieją już możliwości metodyczne, dzięki którym z jednego pobrania krwi można oznaczyć wiele ekspresji tysięcy genów (genotypowanie), co ułatwia późniejszą selektywną analizę ekspresji wybranych genów. Ponieważ odpowiedź na leczenie jest uwarunkowana wielogenowo, należy oczekiwać, że będą produkowane komercyjne zestawy wybranych kilkudziesięciu genów związanych z metabolizmem określonego leku bądź też jego wiązania się z receptorem, co umożliwi opracowanie optymalnych warunków leczenia chorego, a w związku z tym nastąpi indywidualizacja leczenia. Zanim to jednak nastąpi, należy już teraz unikać stosowania sztywnych schematów dawkowania leków, w metabolizmie których uczestniczy na przykład izoenzym kodowany przez CYP2D6. Ponadto testowanie chorego w kierunku aktywności enzymu metabolizującego określony lek jest proste i tanie (P-450 2D6) w porównaniu z kosztami wieloletniego leczenia chorego na przykład z depresją. Wprowadzenie nowoczesnych technik biologii molekularnych stanowi wyzwanie dla klinicystów, ponieważ aby wiarygodnie ocenić farmakogenetykę określonego leku, należy jeszcze dokładniej niż dotychczas
7 33 scharakteryzować klinicznie pacjentów, których powinno się systematycznie obserwować przez określony czas. Ponadto w praktyce klinicznej podawanie leku będzie musiało być standaryzowane. Ze względu na to, że występują różnice etniczne i rasowe w częstości występowania określonych polimorfizmów genowych, należy to uwzględnić w tworzeniu grup pacjentów [6]. Wielu autorów uważa jednak, że obecne poglądy na zastosowanie farmakogenetyki w praktye klinicznej są zbyt optymistyczne. Niemniej wydaje się, że w najbliższych latach nastąpi indywidualizacja terapii niektórymi lekami poprzez wstępną ocenę polimorfizmu określonych genów chorego. Wyniki te powinny pomóc w wyborze najlepszego leku i optymalnej dawki dla każdego chorego. Zmiany w postępowaniu klinicznym w pierwszym rzędzie muszą nastąpić w specjalistycznych ośrodkach medycznych współpracujących z firmami farmaceutycznymi, a następnie należy włączyć lekarzy pierwszego kontaktu, w tym lekarzy rodzinnych. Piśmiennictwo [1] Weinshilboum R. Inheritance and Drug Response. N Engl J Med 2003; 348: [2] Steiner E, Bertilsson L, Sawe J, Bertling I, Sjöqvist F. Polymorphic debrisoquin hydroxylation in 757 Swedish subjects. Clin Pharmacol Ther 1988;44: [3] Scordo MG, Spina E, Faciolla G, Avenoso A, Johansson I, Dahl ML. Cytochrome P450 2D6 genotype and steady state plasma levels of risperidone and 9-hydroxyrisperidone. Psychopharmacology (Berlin) 1999;147: [4] Brosen K. Drug metabolizing enzymes and therapeutic drug monitoring in psychiatry. Ther Drug Monit 1996;18: [5] Evans WE, McLeod HL. Pharmacogenomics Drug disposition, drug targets, and side effects. N Engl J Med, 2003;348: [6] Kirchheiner J, Brøsen K, Dahl ML, Gram LF, Kasper S, Roots I, Sjöqvist F, Spina E, Brockmöller J. CYP2D6 and CYP2C19 genotype-based dose recommendations for antidepressants: a first step towards subpopulation-specific dosage. Acta Psychiatr Scand 2001;104: [7] Greenblatt DJ, von Moltke LL, Harmatz JS, Shader RJ. Human cytochromes and some newer antidepressants: kinetics, metabolism, and drug interaction. J Clin Psychopharmacol 1999; 19 (5 suppl 1): 23S-35S. [8] Grzesiak M, Beszłej A, Lebioda A, Jonkisz A, Dobosz T, Kiejna A. Retrospektywna ocena tolerancji leczenia lekami przeciwdepresyjnymi u pacjentów z rozpoznaniem depresji, z różnym genotypem CYP2D6. Psychiatria Polska 2003; XXXVII: [9] Steimer W, Müller B, Leucht S, Kissling W. Pharmacogenetics: a new diagnostic tool in the management of antidepressive drug therapy. Clin Chim Acta 2001;308: [10] Tsai SJ, Hong CJ. Pharmacogenetics of Selective Serotonin Reuptake Inhibitor response in Major Depression. [11] Serretti A, Zanardi R, Cusin C, Rossini D, Lorenzi C, Smeraldi E. Tryptophan hydroxylase gene associated with paroxetine antidepressant activity. European Neuropsychopharmacology 2001;11: [12] Murphy GM, Jr., Kremer Ch, Rodrigues H, Schatzberg AF, and the Mitrazapine versus Paroxetine Study Group. The apolipoprotein E ε4 allele and antidepressant efficacy in cognitively intact elderly depressed Patients. Biol Psychiatry 2003;54: [13] Siest G, Bertrand P, Herbeth B, Vincet-Viry M, Schiele F, Sass C, Visvikis S. Apolipoprotein E polymorphisms and concentration in chronic diseases and drug responses. Clin Chem Lab Med 2000; 38: [14] Aerssens J, Raeymaekers P, Lilienfeld S, Geerts H, Konings F, Parys W. APOE genotype: No influence on galantamine treatment efficacy nor on rate of decline in Alzheimers disease. Dement Geriatr Cogn Disord 2001;12: [15] Richard F, Helbecque N, Neuman E, Guez D, Levy R, Amouyel P. APOE genotyping and response to drug treatment in Alzheimer s disease. The Lancet,1997;349:539. [16] Borroni B, Colciaghi F, Pastorino L, Archetti S, Corsini P, Cattabeni F, Di Luca M, Padovanii A. ApoE genotype influences the biological effect of donepezil on APP metabolism in Alzheimer disease: evidence from a peripheral model. European Neuropsychopharmacology, 2002; 12:
8 34 [17] Farlow MR, Lahiri DK, Poirier J, Davignon J, Schneider L, Hui SL. Treatment outcome of tacrine therapy depends on apolipoprotein genotype and gender of the subjects with Alzheimer s disease. Neurology, 1998;50: [18] Daniel WA. Farmakogenetyka. Polimorfizm genetyczny działania leków w fazie farmakokinetycznej i farmakodynamicznej znaczenie farmakologiczne i toksykologiczne,. W: Bal J (red) Biologia Molekularna w Medycynie. Elementy genetyki klinicznej. wyd. 2 zmienione, Wyd. PWN, 2006, s Zrecenzowano/Reviewed Zatwierdzono do druku/accepted
Farmakogenetyka. Autor: dr Artur Cieślewicz. Zakład Farmakologii Klinicznej.
Farmakogenetyka Autor: dr Artur Cieślewicz Zakład Farmakologii Klinicznej artcies@ump.edu.pl Genom człowieka ~3 miliardy par zasad (wielkość genomu haploidalnego) 23 pary chromosomów Liczba genów: 20-25
Bardziej szczegółowoJolanta Rajewska, Janusz Rybakowski, Andrzej Rajewski
FARMAKOTERAPIA W PSYCIDATRII I NEUROLOOll, 98, 2, 82-87 Jolanta Rajewska, Janusz Rybakowski, Andrzej Rajewski WPŁYW IMIPRAMINY, DOKSEPlNY I MIANSERYNY NA UKŁAD KRĄŻENIA U CHORYCH NA DEPRESJĘ W STARSZYM
Bardziej szczegółowoPromotor: prof. dr hab. Katarzyna Bogunia-Kubik Promotor pomocniczy: dr inż. Agnieszka Chrobak
INSTYTUT IMMUNOLOGII I TERAPII DOŚWIADCZALNEJ IM. LUDWIKA HIRSZFELDA WE WROCŁAWIU POLSKA AKADEMIA NAUK mgr Milena Iwaszko Rola polimorfizmu receptorów z rodziny CD94/NKG2 oraz cząsteczki HLA-E w patogenezie
Bardziej szczegółowoAneks II. Wnioski naukowe i podstawy cofnięcia lub zmiany warunków dopuszczenia do obrotu i szczegółowe objaśnienie różnic względem zaleceń PRAC
Aneks II Wnioski naukowe i podstawy cofnięcia lub zmiany warunków dopuszczenia do obrotu i szczegółowe objaśnienie różnic względem zaleceń PRAC 70 Wnioski naukowe CMDh rozpatrzył poniższe zalecenia PRAC
Bardziej szczegółowoAneks II. Niniejsza Charakterystyka Produktu Leczniczego oraz ulotka dla pacjenta stanowią wynik procedury arbitrażowej.
Aneks II Zmiany dotyczące odpowiednich punktów Charakterystyki Produktu Leczniczego oraz ulotki dla pacjenta przedstawione przez Europejską Agencję Leków (EMA) Niniejsza Charakterystyka Produktu Leczniczego
Bardziej szczegółowoWykład 9: HUMAN GENOME PROJECT HUMAN GENOME PROJECT
Wykład 9: Polimorfizm pojedynczego nukleotydu (SNP) odrębność genetyczna, która czyni każdego z nas jednostką unikatową Prof. dr hab. n. med. Małgorzata Milkiewicz Zakład Biologii Medycznej HUMAN GENOME
Bardziej szczegółowoSymago (agomelatyna)
Ważne informacje nie wyrzucać! Symago (agomelatyna) w leczeniu dużych epizodów depresyjnych u dorosłych Poradnik dla lekarzy Informacja dla fachowych pracowników ochrony zdrowia Zalecenia dotyczące: -
Bardziej szczegółowoAnaliza mutacji p.d36n i p.n318s oraz polimorfizmu p.s474x genu lipazy lipoproteinowej u chorych z hipercholesterolemią rodzinną.
Analiza mutacji p.d36n i p.n318s oraz polimorfizmu p.s474x genu lipazy lipoproteinowej u chorych z hipercholesterolemią rodzinną. Monika śuk opiekun: prof. dr hab. n. med. Janusz Limon Katedra i Zakład
Bardziej szczegółowoĆWICZENIE 3. Farmakokinetyka nieliniowa i jej konsekwencje terapeutyczne na podstawie zmian stężenia fenytoiny w osoczu krwi
ĆWICZENIE 3 Farmakokinetyka nieliniowa i jej konsekwencje terapeutyczne na podstawie zmian stężenia fenytoiny w osoczu krwi Celem ćwiczenia jest wyznaczenie podstawowych parametrów charakteryzujących kinetykę
Bardziej szczegółowoMinister van Sociale Zaken en Volksgezondheid
http://www.maggiedeblock.be/2005/11/18/resolutie-inzake-de-klinischebiologie/ Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid Obecna Minister Zdrowia Maggy de Block wraz z Yolande Avontroodt, i Hilde Dierickx
Bardziej szczegółowoLeczenie padaczki lekoopornej podstawy racjonalnej politerapii
Leczenie padaczki lekoopornej podstawy racjonalnej politerapii Ewa Nagańska Klinika Neurologii i Epileptologii CMKP Przyczyny niepowodzenia stosowania monoterapii LPP Niewłaściwe rozpoznanie padaczki (rodzaju
Bardziej szczegółowoCzynniki genetyczne sprzyjające rozwojowi otyłości
Czynniki genetyczne sprzyjające rozwojowi otyłości OTYŁOŚĆ Choroba charakteryzująca się zwiększeniem masy ciała ponad przyjętą normę Wzrost efektywności terapii Czynniki psychologiczne Czynniki środowiskowe
Bardziej szczegółowoJerzy Landowski. Wstęp
Citalopram (Cipramil ) w ambulatoryjnej monoterapii zespołów depresyjnych Citalopram (Cipramil ) in monotherapy of depressed outpatients Jerzy Landowski Wstęp Citalopram (Cipramil ) jest lekiem przeciwdepresyjnym.
Bardziej szczegółowoOPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA
Załącznik nr 9 do Zarządzenia Rektora ATH Nr 514/2011/2012z dnia 14 grudnia 2011 r.. Druk DNiSS nr PK_IIIF OPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA NAZWA PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA: Farmakologia Kod przedmiotu: 21 Rodzaj
Bardziej szczegółowoLek od pomysłu do wdrożenia
Lek od pomysłu do wdrożenia Lek od pomysłu do wdrożenia KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU
Bardziej szczegółowoCele farmakologii klinicznej
Cele farmakologii klinicznej 1. Dążenie do zwiększenia bezpieczeństwa i skuteczności leczenia farmakologicznego, poprawa opieki nad pacjentem - maksymalizacja skuteczności i bezpieczeństwa (farmakoterapia
Bardziej szczegółowoAktualizacja ChPL i ulotki dla produktów leczniczych zawierających jako substancję czynną hydroksyzynę.
Aktualizacja ChPL i ulotki dla produktów leczniczych zawierających jako substancję czynną hydroksyzynę. Aneks III Poprawki do odpowiednich punktów Charakterystyki Produktu Leczniczego i Ulotki dla pacjenta
Bardziej szczegółowoKonieczność monitorowania działań niepożądanych leków elementem bezpiecznej farmakoterapii
Konieczność monitorowania działań niepożądanych leków elementem bezpiecznej farmakoterapii dr hab. Anna Machoy-Mokrzyńska, prof. PUM Katedra Farmakologii Regionalny Ośrodek Monitorujący Działania Niepożądane
Bardziej szczegółowoAneks III. Zmiany w odpowiednich punktach Charakterystyki Produktu Leczniczego i ulotki dla pacjenta
Aneks III Zmiany w odpowiednich punktach Charakterystyki Produktu Leczniczego i ulotki dla pacjenta Uwaga: Może wyniknąć potrzeba dokonania kolejnych aktualizacji Charakterystyki Produktu Leczniczego i
Bardziej szczegółowoHarmonogram zajęć dla kierunku: Dietetyka, studia stacjonarne, II rok, semestr IV
Harmonogram zajęć dla kierunku: Dietetyka, studia stacjonarne, II rok, semestr IV Przedmiot: Podstawy farmakologii i farmakoterapii żywieniowej oraz interakcji leków z żywnością Wykłady (5 wykładów, każdy
Bardziej szczegółowo2
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Wzajemne oddziaływanie substancji leczniczych, suplementów diety i pożywienia może decydować o skuteczności i bezpieczeństwie terapii. Nawet przyprawy kuchenne mogą w istotny sposób
Bardziej szczegółowoPodstawy genetyki człowieka. Cechy wieloczynnikowe
Podstawy genetyki człowieka Cechy wieloczynnikowe Dziedziczenie Mendlowskie - jeden gen = jedna cecha np. allele jednego genu decydują o barwie kwiatów groszku Bardziej złożone - interakcje kilku genów
Bardziej szczegółowoPL.EDU.ELI PRZEWODNIK DLA LEKARZY
PRZEWODNIK DLA LEKARZY Przewodnik dla Lekarzy Produkt leczniczy CERDELGA jest wskazany do długotrwałego leczenia dorosłych pacjentów z chorobą Gauchera typu 1, ze słabym (PM, ang. poor metaboliser), średnim
Bardziej szczegółowoFARMAKOKINETYKA KLINICZNA
FARMAKOKINETYKA KLINICZNA FARMAKOKINETYKA wpływ organizmu na lek nauka o szybkości procesów wchłaniania, dystrybucji, metabolizmu i wydalania leków z organizmu Procesy farmakokinetyczne LADME UWALNIANIE
Bardziej szczegółowoMateriał i metody. Wyniki
Abstract in Polish Wprowadzenie Selen jest pierwiastkiem śladowym niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Selen jest wbudowywany do białek w postaci selenocysteiny tworząc selenobiałka (selenoproteiny).
Bardziej szczegółowoWybrane zaburzenia lękowe. Tomasz Tafliński
Wybrane zaburzenia lękowe Tomasz Tafliński Cel prezentacji Przedstawienie najważniejszych objawów oraz rekomendacji klinicznych dotyczących rozpoznawania i leczenia: Uogólnionego zaburzenia lękowego (GAD)
Bardziej szczegółowoEtyka finansowania leczenia chorób rzadkich onkologicznych
Etyka finansowania leczenia chorób rzadkich onkologicznych Piotr Fiedor VI Letnia Akademia Onkologiczna dla Dziennikarzy Opracowano na podstawie źródeł udostępnionych w systemie informacji publicznej 11.08.2016
Bardziej szczegółowoSYLABUS. Nazwa przedmiotu/modułu. Farmakologia Kliniczna. Wydział Lekarski I. Nazwa kierunku studiów. Lekarski. Język przedmiotu
Nazwa przedmiotu/modułu Wydział Nazwa kierunku studiów Poziom kształcenia Forma studiów Język przedmiotu Wydział Lekarski I Lekarski Jednolite magisterskie stacjonarne polski SYLABUS Farmakologia Kliniczna
Bardziej szczegółowoEBM w farmakoterapii
EBM w farmakoterapii Dr Przemysław Niewiński Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej AM we Wrocławiu Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej AM Wrocław EBM Evidence Based Medicine (EBM) "praktyka medyczna
Bardziej szczegółowoAneks II. Wnioski naukowe
Aneks II Wnioski naukowe 16 Wnioski naukowe Haldol, który zawiera substancję czynną haloperydol, jest lekiem przeciwpsychotycznym należącym do grupy pochodnych butyrofenonu. Jest silnym antagonistą ośrodkowych
Bardziej szczegółowoDlaczego potrzebne było badanie?
Badanie mające na celu zbadanie czy lek BI 409306 polepsza sprawność umysłową u osób z łagodną postacią choroby Alzheimera oraz trudności z funkcjonowaniem psychicznym Jest to podsumowanie badania klinicznego
Bardziej szczegółowoProjekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Łódź, 17.08.2011 Konkurs na przygotowanie wykładów dla studentów i absolwentów uczelni i szkół medycznych, ogłoszony w ramach realizacji projektu Opracowanie i wdrożenie programów kształcenia z zakresu
Bardziej szczegółowoSTRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ
mgr Bartłomiej Rospond POSZUKIWANIE NEUROBIOLOGICZNEGO MECHANIZMU UZALEŻNIENIA OD POKARMU - WPŁYW CUKRÓW I TŁUSZCZÓW NA EKSPRESJĘ RECEPTORÓW DOPAMINOWYCH D 2 W GRZBIETOWYM PRĄŻKOWIU U SZCZURÓW STRESZCZENIE
Bardziej szczegółowoFarmakologia nauka o interakcjach pomiędzy substancjami chemicznymi a żywymi organizmami.
Farmakologia nauka o interakcjach pomiędzy substancjami chemicznymi a żywymi organizmami. Każda substancja chemiczna oddziałująca na organizmy żywe może być zdefiniowana jako środek farmakologiczny (ang.
Bardziej szczegółowoTerapia monitorowana , Warszawa
Terapia monitorowana Marian Filipek Pracownia Farmakokinetyki Zakład Biochemii i Medycyny Doświadczalnej Instytut Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka Warszawa 15.05.2009, Warszawa Wybór leku Dawka Droga podania
Bardziej szczegółowoAnnex I. Podsumowanie naukowe i uzasadnienie dla wprowadzenia zmiany w warunkach pozwolenia
Annex I Podsumowanie naukowe i uzasadnienie dla wprowadzenia zmiany w warunkach pozwolenia Podsumowanie naukowe Biorąc pod uwagę Raport oceniający komitetu PRAC dotyczący Okresowego Raportu o Bezpieczeństwie
Bardziej szczegółowoPrzedmiot: GENETYKA. I. Informacje ogólne Jednostka organizacyjna
Przedmiot: GENETYKA I. Informacje ogólne Jednostka organizacyjna Nazwa przedmiotu Kod przedmiotu Język wykładowy Rodzaj przedmiotu kształcenia (obowiązkowy/fakultatywny) Poziom (np. pierwszego lub drugiego
Bardziej szczegółowoFarmakogenomika w drodze ku medycynie spersonalizowanej
fot. Shutterstock STRESZCZENIE Na zróżnicowaną reakcję ludzi na leki, poza środowiskiem, dietą i ogólnym stanem zdrowia, mają wpływ także geny. Farmakogenetyka i farmakogenomika to dziedziny zajmujące
Bardziej szczegółowoCHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO. 5 ml syropu zawiera 10 mg dekstrometorfanu bromowodorku jednowodnego, co odpowiada 7,35 mg dekstrometorfanu.
CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO 1. NAZWA PRODUKTU LECZNICZEGO Mucotussin, 10 mg/5 ml, syrop 2. SKŁAD JAKOŚCIOWY I ILOŚCIOWY 5 ml syropu zawiera 10 mg dekstrometorfanu bromowodorku jednowodnego, co
Bardziej szczegółowoFARMAKOLOGIA Z FARMAKODYNAMIKĄ - ROK IV
FARMAKOLOGIA Z FARMAKODYNAMIKĄ - ROK IV 1. Jednostka uczelniana odpowiedzialna za nauczanie przedmiotu: Zakład Farmakodynamiki 2. Kierownik Zakładu: Prof. dr hab. Włodzimierz Buczko 3. Osoba odpowiedzialna
Bardziej szczegółowoMonitorowanie niepożądanych działań leków
Monitorowanie niepożądanych działań leków Anna Wiela-Hojeńska Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Niepożądane działanie leku (ndl) Adverse Drug Reaction (ADR) (definicja
Bardziej szczegółowoANEKS WNIOSKI NAUKOWE I PODSTAWY DO ODMOWY PRZEDSTAWIONE PRZEZ EMEA
ANEKS WNIOSKI NAUKOWE I PODSTAWY DO ODMOWY PRZEDSTAWIONE PRZEZ EMEA 1 WNIOSKI NAUKOWE OGÓLNE PODSUMOWANIE OCENY NAUKOWEJ PREPARATU THYMANAX Kwestie dotyczące jakości Jakość tego produktu została uznana
Bardziej szczegółowoZmodyfikowane wg Kadowaki T in.: J Clin Invest. 2006;116(7):1784-92
Magdalena Szopa Związek pomiędzy polimorfizmami w genie adiponektyny a wybranymi wyznacznikami zespołu metabolicznego ROZPRAWA DOKTORSKA Promotor: Prof. zw. dr hab. med. Aldona Dembińska-Kieć Kierownik
Bardziej szczegółowoStandardy postępowania w chorobach otępiennych. Maria Barcikowska
Standardy postępowania w chorobach otępiennych Maria Barcikowska Rozwój wiedzy od 1984 1. Przestało obowiązywać rozpoznanie AD przez wykluczenie - fenotyp został ostatecznie zdefiniowany 2. Rozwój metod
Bardziej szczegółowoWykład: HUMAN GENOME PROJECT HUMAN GENOME PROJECT
Wykład: Polimorfizm pojedynczego nukleotydu (SNP) odrębność genetyczna, która czyni każdego z nas jednostką unikatową Prof. dr hab. n. med. Małgorzata Milkiewicz Zakład Biologii Medycznej HUMAN GENOME
Bardziej szczegółowow sprawie sposobu prowadzenia badań klinicznych z udziałem małoletnich
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 30 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobu prowadzenia badań klinicznych z udziałem małoletnich (Dz. U. z dnia 1 maja 2004 r.) Na podstawie art. 37h ust. 2 ustawy z dnia
Bardziej szczegółowoBIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II ZABURZENIA PSYCHICZNE DEPRESJA
BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II ZABURZENIA PSYCHICZNE DEPRESJA DEPRESJA CHARAKTERYSTYKA ZABURZENIA Epizod depresyjny rozpoznaje się gdy pacjent jest w stanie obniżonego nastroju, anhedonii oraz występują
Bardziej szczegółowoZARZĄDZANIE POPULACJAMI ZWIERZĄT
ZARZĄDZANIE POPULACJAMI ZWIERZĄT Ćwiczenia 1 mgr Magda Kaczmarek-Okrój magda_kaczmarek_okroj@sggw.pl 1 ZAGADNIENIA struktura genetyczna populacji obliczanie frekwencji genotypów obliczanie frekwencji alleli
Bardziej szczegółowoCHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO WETERYNARYJNEGO
CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO WETERYNARYJNEGO 1 1. NAZWA PRODUKTU LECZNICZEGO WETERYNARYJNEGO Pracetam 200 mg/ml roztwór do podania w wodzie do picia dla świń 2. SKŁAD JAKOŚCIOWY I ILOŚCIOWY Każdy
Bardziej szczegółowoLeki przeciwdepresyjne
Leki przeciwdepresyjne Antydepresanty Mechanizm działania leków przeciwdepresyjnych c) Selektywne inhibitory wychwytu serotoniny (fluoksetyna, paroksetyna) d) Selektywne inhibitory wychwytu serotoniny
Bardziej szczegółowoANEKS III Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta
ANEKS III Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta Uwaga: Konieczna może być późniejsza aktualizacja charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta
Bardziej szczegółowoSYLABUS: METABOLIZM LEKÓW
SYLABUS: METABOLIZM LEKÓW 1. Metryczka Nazwa Wydziału: Program kształcenia: WYDZIAŁ FARMACEUTYCZNY Z ODDZIAŁEM MEDYCYNY LABORATORYJNEJ FARMACJA JEDNOLITE STUDIA MAGISTERSKIE PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI STUDIA
Bardziej szczegółowoWIEDZA. wskazuje lokalizacje przebiegu procesów komórkowych
Załącznik nr 7 do zarządzenia nr 12 Rektora UJ z 15 lutego 2012 r. Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych Nazwa studiów: Medycyna Molekularna w Praktyce Klinicznej Typ studiów:
Bardziej szczegółowoLECZENIE PRZEWLEKŁEJ BIAŁACZKI SZPIKOWEJ (ICD-10 C 92.1)
Załącznik B.14. LECZENIE PRZEWLEKŁEJ BIAŁACZKI SZPIKOWEJ (ICD-10 C 92.1) ŚWIADCZENIOBIORCY 1. Leczenie przewlekłej białaczki szpikowej dazatynibem 1.1. Kryteria kwalifikacji 1) przewlekła białaczka szpikowa
Bardziej szczegółowoANEKS III Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta
ANEKS III Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta Uwaga: Konieczna może być późniejsza aktualizacja charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta
Bardziej szczegółowoINTERPRETACJA WYNIKÓW BADAŃ MOLEKULARNYCH W CHOROBIE HUNTINGTONA
XX Międzynarodowa konferencja Polskie Stowarzyszenie Choroby Huntingtona Warszawa, 17-18- 19 kwietnia 2015 r. Metody badań i leczenie choroby Huntingtona - aktualności INTERPRETACJA WYNIKÓW BADAŃ MOLEKULARNYCH
Bardziej szczegółowoLECZENIE PRZEWLEKŁEJ BIAŁACZKI SZPIKOWEJ (ICD-10 C 92.1)
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 624 Poz. 71 Załącznik B.14. LECZENIE PRZEWLEKŁEJ BIAŁACZKI SZPIKOWEJ (ICD-10 C 92.1) ŚWIADCZENIOBIORCY 1. Leczenie przewlekłej białaczki szpikowej dazatynibem 1.1. Kryteria
Bardziej szczegółowoLECZENIE PRZEWLEKŁEJ BIAŁACZKI SZPIKOWEJ (ICD-10 C 92.1)
Załącznik B.14. LECZENIE PRZEWLEKŁEJ BIAŁACZKI SZPIKOWEJ (ICD-10 C 92.1) ŚWIADCZENIOBIORCY 1. Leczenie przewlekłej białaczki szpikowej u dorosłych imatinibem 1.1 Kryteria kwalifikacji Świadczeniobiorcy
Bardziej szczegółowoCHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO
CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO 1. NAZWA PRODUKTU LECZNICZEGO Neurolipon-MIP 600, 600 mg, kapsułki miękkie 2. SKŁAD JAKOŚCIOWY I ILOŚCIOWY 1 kapsułka miękka zawiera 600 mg kwasu tioktynowego (Acidum
Bardziej szczegółowoBadanie predyspozycji do łysienia androgenowego u kobiet (AGA)
Badanie predyspozycji do łysienia androgenowego u kobiet (AGA) RAPORT GENETYCZNY Wyniki testu dla Pacjent Testowy Pacjent Pacjent Testowy ID pacjenta 0999900004112 Imię i nazwisko pacjenta Pacjent Testowy
Bardziej szczegółowoANEKS III ZMIANY W CHARAKTERYSTYKACH PRODUKTÓW LECZNICZYCH I ULOTCE DLA PACJENTA
ANEKS III ZMIANY W CHARAKTERYSTYKACH PRODUKTÓW LECZNICZYCH I ULOTCE DLA PACJENTA Poprawki do CHPL oraz ulotki dla pacjenta są ważne od momentu zatwierdzenia Decyzji Komisji. Po zatwierdzeniu Decyzji Komisji,
Bardziej szczegółowoul. Równoległa Warszawa Tel.(022) Fax(022)
Skład. 1 tabletka powlekana zawiera jako substancję czynną 50 mg sertraliny w postaci chlorowodorku. 1 tabletka powlekana zawiera jako substancję czynną 100 mg sertraliny w postaci chlorowodorku. Opis
Bardziej szczegółowoZadanie finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata
Podnoszenie kompetencji kadr medycznych uczestniczących w realizacji profilaktycznej opieki psychiatrycznej, w tym wczesnego wykrywania objawów zaburzeń psychicznych KONSPEKT ZAJĘĆ szczegółowy przebieg
Bardziej szczegółowoLECZENIE BIOLOGICZNE CHORÓB
LECZENIE BIOLOGICZNE CHORÓB REUMATYCZNYCH U PACJENTÓW 65+ Włodzimierz Samborski Katedra Reumatologii i Rehabilitacji Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu LECZENIE BIOLOGICZNE CHORÓB REUMATYCZNYCH
Bardziej szczegółowoProjekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
w Łodzi ogłasza III etap konkursu na przygotowanie wykładów dla studentów oraz absolwentów uczelni i szkół medycznych w ramach projektu: Opracowanie i wdrożenie programów kształcenia z zakresu medycyny
Bardziej szczegółowoOznaczenie polimorfizmu genetycznego cytochromu CYP2D6: wykrywanie liczby kopii genu
Ćwiczenie 4 Oznaczenie polimorfizmu genetycznego cytochromu CYP2D6: wykrywanie liczby kopii genu Wstęp CYP2D6 kodowany przez gen występujący w co najmniej w 78 allelicznych formach związanych ze zmniejszoną
Bardziej szczegółowoW badaniu 4S (ang. Scandinavian Simvastatin Survivat Study), oceniano wpływ symwastatyny na całkowitą śmiertelność u 4444 pacjentów z chorobą wieńcową i z wyjściowym stężeniem cholesterolu całkowitego
Bardziej szczegółowoLECZENIE CHOROBY GAUCHERA ICD-10 E
załącznik nr 19 do zarządzenia Nr 36/2008/DGL Prezesa NFZ z dnia 19 czerwca 2008 r. Nazwa programu: LECZENIE CHOROBY GAUCHERA ICD-10 E 75 Zaburzenia przemian sfingolipidów i inne zaburzenia spichrzania
Bardziej szczegółowoBezpieczeństwo pacjenta w badaniach klinicznych. Marek Labon SPSK1 ACK-AMG
Bezpieczeństwo pacjenta w badaniach klinicznych Marek Labon SPSK1 ACK-AMG Potrzeba strategii dla bezpieczeństwa Opieka zdrowotna jest o dekadę, lub więcej opóźniona w stosunku do innych dziedzin wysokiego
Bardziej szczegółowoLeczenie zaburzeń depresyjnych u pacjentów z rozpoznaniem
FARMAKOTERAPIA W PSYCHIATRII I NEUROLOGII 98,3,78-82 Antoni Florkowski, Wojciech Gruszczyński, Henryk Górski, Sławomir Szubert, Mariusz Grądys Leczenie zaburzeń depresyjnych u pacjentów z rozpoznaniem
Bardziej szczegółowoMechanizmy chorób dziedzicznych
Mechanizmy chorób dziedzicznych Podział chorób dziedzicznych Choroby jednogenowe Autosomalne Dominujące achondroplazja, neurofibromatoza Recesywne fenyloketonuria, mukowiscydioza Sprzężone z płcią Dominujące
Bardziej szczegółowoGeny, a funkcjonowanie organizmu
Geny, a funkcjonowanie organizmu Wprowadzenie do genów letalnych Geny kodują Białka Kwasy rybonukleinowe 1 Geny Występują zwykle w 2 kopiach Kopia pochodząca od matki Kopia pochodząca od ojca Ekspresji
Bardziej szczegółowoLECZENIE WTÓRNEJ NADCZYNNOŚCI PRZYTARCZYC U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH ICD-10 N
Załącznik nr 42 do zarządzenia Nr 59/2011/DGL Prezesa NFZ z dnia 10 października 2011 roku Nazwa programu: LECZENIE WTÓRNEJ NADCZYNNOŚCI PRZYTARCZYC U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH ICD-10 N 25.8 Inne zaburzenia
Bardziej szczegółowoĆwiczenie 3. Amplifikacja genu ccr5 Homo sapiens wykrywanie delecji Δ32pz warunkującej oporność na wirusa HIV
Ćwiczenie 3. Amplifikacja genu ccr5 Homo sapiens wykrywanie delecji Δ32pz warunkującej oporność na wirusa HIV Cel ćwiczenia Określenie podatności na zakażenie wirusem HIV poprzez detekcję homo lub heterozygotyczności
Bardziej szczegółowoS YLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) I nformacje ogólne. Farmakologia. Nie dotyczy
Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Nazwa modułu Załącznik Nr 3 do Uchwały Senatu PUM 14/2012 S YLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) Farmakologia I nformacje ogólne Obowiązkowy
Bardziej szczegółowoWażne informacje nie wyrzucać! Agolek. w leczeniu dużych epizodów depresyjnych u dorosłych. Broszura dla Pacjenta
Ważne informacje nie wyrzucać! Agolek w leczeniu dużych epizodów depresyjnych u dorosłych Broszura dla Pacjenta 1 Agolek jest lekiem przeciwdepresyjnym, który pomaga leczyć depresję. Aby zoptymalizować
Bardziej szczegółowoAneks III. Zmiany w odpowiednich punktach skróconej charakterystyki produktu leczniczego i ulotce dla pacjenta.
Aneks III Zmiany w odpowiednich punktach skróconej charakterystyki produktu leczniczego i ulotce dla pacjenta. Uwaga: Niniejsze zmiany w odpowiednich punktach skróconej charakterystyki produktu leczniczego
Bardziej szczegółowoBIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II ZABURZENIA PSYCHICZNE DEPRESJA
BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II ZABURZENIA PSYCHICZNE DEPRESJA van Gogh 1890 DEPRESJA CHARAKTERYSTYKA ZABURZENIA Epizod depresyjny rozpoznaje się gdy pacjent jest w stanie obniżonego nastroju, anhedonii
Bardziej szczegółowoPAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA W KONINIE WYDZIAŁ KULTURY FIZYCZNEJ I OCHRONY ZDROWIA. Katedra Fizjoterapii i Nauk o Zdrowiu. Kierunek: Fizjoterapia
PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA W KONINIE WYDZIAŁ KULTURY FIZYCZNEJ I OCHRONY ZDROWIA Katedra Fizjoterapii i Nauk o Zdrowiu Kierunek: Fizjoterapia SYLABUS Nazwa przedmiotu Podstawy klinicznej w psychiatrii
Bardziej szczegółowoWpływ zaprzestania palenia papierosów na zahamowanie agregacji płytek u chorych leczonych klopidogrelem
Wpływ zaprzestania palenia papierosów na zahamowanie agregacji płytek u chorych leczonych klopidogrelem Lek. med. Bogumił Ramotowski Klinika Kardiologii CMKP, Szpital Grochowski Promotor pracy Prof. dr
Bardziej szczegółowoOdrębność pregabaliny w farmakoterapii wybranych zaburzeń psychicznych
Odrębność pregabaliny w farmakoterapii wybranych zaburzeń psychicznych Wiesław Jerzy Cubała Klinika Psychiatrii Dorosłych GUMed SAPL.GPGAZ.16.06.0727 Katowice 2016 Plan prezentacji Pregabalina zaburzenie
Bardziej szczegółowoKLASYFIKACJA PROBLEMÓW LEKOWYCH (PCNE)
KLASYFIKACJA PROBLEMÓW LEKOWYCH (PCNE) Pharmaceutical Care Network Europe 6 kategorii problemów lekowych 6 kategorii przyczyn problemów lekowych 4 kategorie możliwych interwencji 3 kategorie wyników działań
Bardziej szczegółowoFarmakologia leków stosowanych w chorobach afektywnych
Farmakologia leków stosowanych w chorobach afektywnych Prof. UM dr hab. Przemysław Mikołajczak Katedra i Zakład Farmakologii Uniwersytet Medyczny im. K.Marcinkowskiego w Poznaniu 1 Depresja Obniżony nastrój
Bardziej szczegółowoSkładniki diety a stabilność struktury DNA
Składniki diety a stabilność struktury DNA 1 DNA jedyna makrocząsteczka, której synteza jest ściśle kontrolowana, a powstałe błędy są naprawiane DNA jedyna makrocząsteczka naprawiana in vivo Replikacja
Bardziej szczegółowoĆWICZENIE 1. Farmakokinetyka podania dożylnego i pozanaczyniowego leku w modelu jednokompartmentowym
ĆWICZENIE 1 Farmakokinetyka podania dożylnego i pozanaczyniowego leku w modelu jednokompartmentowym Celem ćwiczenia jest wyznaczenie parametrów farmakokinetycznych leków podanych w jednorazowych dawkach:
Bardziej szczegółowoLECZENIE CHORYCH NA PRZEWLEKŁĄ BIAŁACZKĘ SZPIKOWĄ (ICD-10 C 92.1)
Załącznik B.14. LECZENIE CHORYCH NA PRZEWLEKŁĄ BIAŁACZKĘ SZPIKOWĄ (ICD-10 C 92.1) ŚWIADCZENIOBIORCY 1. Leczenie przewlekłej białaczki szpikowej dazatynibem 1.1. Kryteria kwalifikacji 1) przewlekła białaczka
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych Rada Przejrzystości Stanowisko Rady Przejrzystości nr 5/2012 z dnia 27 lutego 2012 r. w zakresie zakwalifikowania/niezasadności zakwalifikowania leku Valdoxan (agomelatinum)
Bardziej szczegółowoAneks I. Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu
Aneks I Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu 1 Wnioski naukowe Biorąc pod uwagę sprawozdanie komitetu PRAC do raportu PSUR dla dexamethasonu (za wyjątkiem
Bardziej szczegółowoINTERAKCJE LEKÓW Z POśYWIENIEM
FACULTATES MEDICAE COLLEGII MEDICI UNIVERSITATIS JAGIELLONICAE INTERAKCJE LEKÓW Z POśYWIENIEM Małgorzata Schlegel-Zawadzka A.D. MCCCLXIV FUNDATA Czynniki wpływające na interakcje leków z poŝywieniem Endogenne
Bardziej szczegółowoWytyczne ACCF/AHA 2010: Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u bezobjawowych dorosłych
Wytyczne ACCF/AHA 2010: Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u bezobjawowych dorosłych Jednym z pierwszych i podstawowych zadań lekarza jest prawidłowa i rzetelna ocena ryzyka oraz rokowania pacjenta. Ma
Bardziej szczegółowoPRZEWODNIK DYDAKTYCZNY I PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA KIERUNKU LEKARSKIM ROK AKADEMICKI 2016/2017
PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY I PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA KIERUNKU LEKARSKIM ROK AKADEMICKI 2016/2017 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Dawkowanie leków u dzieci 2. NAZWA JEDNOSTKI (jednostek ) realizującej
Bardziej szczegółowoDlaczego potrzebne było badanie?
Badanie mające na celu zbadanie czy lek BI 409306 polepsza sprawność umysłową u osób z chorobą Alzheimera we wczesnym stadium Jest to podsumowanie badania klinicznego przeprowadzonego z udziałem pacjentów
Bardziej szczegółowoDietetyka, studia stacjonarne licencjackie, II rok, semestr IV
Dietetyka, studia stacjonarne licencjackie, II rok, semestr IV Przedmiot: Podstawy farmakologii i farmakoterapii żywieniowej oraz interakcji leków z żywnością Seminaria (10 seminariów, każde trwające 3
Bardziej szczegółowoKiedy lekarz powinien decydować o wyborze terapii oraz klinicznej ocenie korzyści do ryzyka stosowania leków biologicznych lub biopodobnych?
Kiedy lekarz powinien decydować o wyborze terapii oraz klinicznej ocenie korzyści do ryzyka stosowania leków biologicznych lub biopodobnych? prof. dr hab. med.. Piotr Fiedor Warszawski Uniwersytet Medyczny
Bardziej szczegółowoPodstawowe zasady leczenia zaburzeń psychicznych
Podstawowe zasady leczenia zaburzeń psychicznych Instytucjonalizacja i wykluczenia. i zapomnienie Metody leczenia 1. Biologiczne - farmakologiczne - niefarmakologiczne - neurochirurgiczne 2. Psychologiczne
Bardziej szczegółowow kale oraz innych laboratoryjnych markerów stanu zapalnego (białka C-reaktywnego,
1. Streszczenie Wstęp: Od połowy XX-go wieku obserwuje się wzrost zachorowalności na nieswoiste choroby zapalne jelit (NChZJ), w tym chorobę Leśniowskiego-Crohna (ChLC), zarówno wśród dorosłych, jak i
Bardziej szczegółowoGenetyka kliniczna - opis przedmiotu
Genetyka kliniczna - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Genetyka kliniczna Kod przedmiotu 12.9-WL-Lek-GK Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek Lekarski Profil praktyczny Rodzaj
Bardziej szczegółowoAneks III. Zmiany w odpowiednich punktach Charakterystyki Produktu Leczniczego i Ulotki dla Pacjenta
Uwaga: Aneks III Zmiany w odpowiednich punktach Charakterystyki Produktu Leczniczego i Ulotki dla Pacjenta Ta Charakterystyka Produktu Leczniczego, oznakowanie opakowań i ulotka dla pacjenta jest wynikiem
Bardziej szczegółowoCentrum Geriatrii, Medycyny Medycyny Regeneracyjnej i Profilaktycznej
Nie można być mistrzem we wszystkich dyscyplinach. Czas na biogospodarkę Jerzy Samochowiec Centrum Geriatrii, Medycyny Medycyny Regeneracyjnej i Profilaktycznej Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
Bardziej szczegółowoLeczenie doustną insuliną w celu prewencji cukrzycy o podłożu autoimmunizacyjnym
Badanie POInT (Primary Oral Insulin Trial) Leczenie doustną insuliną w celu prewencji cukrzycy o podłożu autoimmunizacyjnym Drodzy Rodzice/Opiekunowie Chcemy objąć Państwa dziecko troskliwą, specjalistyczną
Bardziej szczegółowo