Opracowa³a Krystyna Kater DZIEJE KA. FAKTY I WSPOMNIENIA.

Transkrypt

1 Opracowa³a Krystyna Kater DZIEJE KA. FAKTY I WSPOMNIENIA. EK 2006

2 Tekst: Krystyna Kater Projekt Ok³adki: Marek J. Lejk Ilustracje: Bo ena Stosik Zdjêcia: Kronika Szko³y Podstawowej w ¹ ku, Kronika Parafii ¹ ek, Kronika OSP ¹ ek, zbiory prywatne: Krystyna Kater, Stanis³awa Krupa, Anna Brucka, Jolanta Smeja, Wojciech Kater. Sk³ad i przygotowanie do druku: Studio Grafiki Komputerowej M&M GRAPHIC Œwiecie, ul. Klasztorna 16 Druk: Us³ugi Poligraficzne Norbert Rajnowski Œwiecie, ul. Chmielniki 2B.

3 S Spis treœci Wstêp... 4 Po³o enie... 5 Zarys dziejów... 6 Warunki naturalne... 8 Zajêcia ludnoœci Komunikacja Elektryfikacja Szkolnictwo Ochotnicza Stra Po arna Obiekty sakralne Sentymentalnie o ¹ ku Bibliografia... 32

4 Wstêp pracowanie niniejsze jest oparte o fakty i wydarzenia zarejestrowane w dokumentach, publikacjach, kronikach oraz o wspomnienia Oby³ych i wspó³czeœnie yj¹cych mieszkañców ¹ ka i okolic. W opracowaniu s¹ zawarte fotografie ilustruj¹ce okoliczne krajobrazy, ró ne wydarzenia, które mia³y miejsce w opisanym okresie czasu. Przedstawiaj¹ ludzi bezpoœrednio zwi¹zanych z tymi wydarzeniami oraz ró ne obiekty ju nieistniej¹ce lub powsta³e w tym okresie. Ca³oœæ opracowania ma na celu, aby choæ w skromnym zakresie, uchroniæ od zapomnienia ludzi i wydarzenia, które mia³y znacz¹cy wp³yw na dzieje i rozwój naszej miejscowoœci. Serdeczne podziêkowania kierujê do osób, które podzieli³y siê swoimi wspomnieniami, dokumentami oraz zdjêciami dotycz¹cymi dziejów ¹ ka i jego mieszkañców. Szczególnie dziêkujê ks. proboszczowi Stefanowi Kukliñskiemu oraz p. Annie Bruckiej, która okaza³a siê prawdziw¹ skarbnic¹ wiadomoœci. Krystyna Kater

5 P Po³o enie ¹ ek nale y do gminy Osie. Jest po³o ony w pó³nocno-zachodniej czêœci powiatu œwieckiego, który wchodzi w sk³ad województwa kujawsko- pomorskiego. Nazwa wsi pochodzi od wyrazu ³êg, oznacza³ on nizinê poroœniêt¹ traw¹. W latach ¹ ek by³ siedzib¹ Gromadzkiej Rady Narodowej. Do gromady ¹ ek nale a³y nastêpuj¹ce wsie: ¹ ek, Stara Rzeka, Tleñ, Wierzchy, Pruskie. Po rozwi¹zaniu z dniem 31 grudnia 1968 roku Gromadzkiej Rady Narodowej w ¹ ku wszystkie wsie dotychczasowej gromady ¹ ek zosta³y przy³¹czone do gromady Osie. ¹ ek jest wsi¹ o zwartej zabudowie. 12 marca 1991 roku uchwa³¹ Rady Gminy w Osiu nadano nazwy 12 ulicom wsi ¹ ek. Ulice przelotowe przez wieœ, to ulica Szkolna i Koœcielna. W zwi¹zku z powstaj¹cym w pobli u boiska sportowego nowego osiedla, a tym samym i nowej ulicy, uchwa³¹ Rady Gminy w Osiu z dnia 30 sierpnia 2001 roku nadano nowo powsta³ej ulicy nazwê Sportowa. 5

6 Z Zarys dziejów owstanie wsi ¹ ek przypada na okres panowania ksi¹ ¹t pomorskich w XIII wieku. Wieœ znajdowa³a siê w granicach kasztelanii œwieckiej, Pa po zajêciu Pomorza przez Krzy aków, na terenie utworzonego komturstwa œwieckiego. Zakon nada³ ¹ kowi i innym wsiom prawo niemieckie. W wyniku tego nast¹pi³ karczunek okolicznych lasów, a area³ uprawny wsi wynosi³ 22 ³any. Po powrocie Pomorza Wschodniego do Polski posiad³oœci ziemskie, stanowi¹ce uprzednio w³asnoœæ krzy ackich komturstw, sta³y siê w³asnoœci¹ królewsk¹, w tym równie wsie komturstwa w Œwieciu, a wœród nich ¹ ek. We wsiach królewskich rozprzestrzenia³ siê typ czynszowego gospodarstwa rolnego zajmuj¹cego siê produkcj¹ zbó. Podstawow¹ warstwê wœród tutejszego ch³opstwa stanowili gburzy. Gbur by³ to samodzielny ch³op gospodarz. W 1565 roku w ¹ ku, na ziemi zasiedzia³ych by³o 10 gburów i 5 ogrodników, którzy byli najemn¹ si³¹ robocz¹. Powinnoœci swoje wp³acali do Œwiecia. Nie wolno by³o ³owiæ ryb w jeziorze Piaseczno, gdy by³o ono królewskie. Ostojê stabilizacji wsi stanowi³ so³tys. W ¹ ku so³tys posiada³ 4 ³any ziemi (oko³o 67 ha). Do jego obowi¹zków nale a³o œci¹ganie podatków i czynszów, przewodniczenie s¹dom wiejskim, dokonywanie przegl¹dów p³otów, urz¹dzeñ przeciwpo arowych i granic, goszczenie przeje d aj¹cych urzêdników dworskich. Urz¹d ten dzier ony by³ w ¹ ku dziedzicznie. Zajêciem rzemieœlniczym na potrzeby ludnoœci i starostwa by³a naprawa i produkcja kó³. Oprócz ko³odziejów w ¹ ku byli równie bednarze. W ¹ ku i okolicznych wsiach istnia³y smolarnie zwane piecami smolnymi. Po³o enie na szlaku komunikacyjnym ze Œliwic do Œwiecia spowodowa³o, e zosta³a za³o ona karczma, w której szynkowano piwo. Uw³aszczenie ch³opów nast¹pi³o w 1825 roku. Iloœæ przydzielonych hektarów zale a³a od wieku zamieszkania rodzin. W roku 1837 wieœ nawiedzi³a straszna choroba cholera. Zmar³ych chowano na miejscu i do dziœ istnieje tu ma³y cmentarzyk zwany Barbar¹. To tu na wysokim drewnianym s³upie, w oszklonej gablotce sta³a figurka Œw. Barbary. Przetrwa³a ona do czasów po drugiej wojnie œwiatowej. Na skutek braku konserwacji postument, na którym sta³a gablotka z figurk¹ uleg³ zniszczeniu, a figurka zaginê³a. Do roku istnia³y wiejskie bielniki tzn. miejsca gdzie ludnoœæ bieli³a na s³oñcu bieliznê. Dziœ na tym miejscu jest pastwisko p. Matuszewskich. O owych czasach opowiada³ równie w roku 1964 najstarszy wówczas mieszkaniec ¹ ka p. Jan epek. W latach szeœædziesi¹tych XIX wieku nie by³o we wsi jeszcze poczty. Co trzeci dzieñ przyje d a³ do ¹ ka, jad¹c z Trzebcin do Nowego konny ambulans po pocztê. Oko³o roku 1885 przychodzi³ ju listonosz pieszo ze Œliwic, wioski odleg³ej o 9 km. Potem 6

7 jeÿdzi³ konno. Z chwil¹ wybudowania kolei w roku , powsta³ pierwszy Urz¹d Pocztowy, mieszcz¹cy siê w obecnym domu p. Józefa Guza syna Wiktora. Nastêpnie zosta³ on przeniesiony do domu p. Franciszki Rytlewskiej i tam przetrwa³ do 1991 roku, kiedy to po 85 latach istnienia, poczta w ¹ ku zosta³a przeniesiona do Tlenia, a nastêpnie do odleg³ego o 10 km Osia. Pan Jan epek wspomina³ równie, e w czasach ycia jego ojca, ka dy rolnik zobowi¹zany by³ oddaæ wojsku parê koni. W zamian za to mia³ prawo ³owiæ ryby w jeziorach, paœæ krowy w lasach, braæ drzewo na opa³ z lasu. Ludzi tych nazywano lamanami. Dla ludzi by³a to sprawa doœæ trudna, bo w ten sposób pozbywali siê koni. Z czasem zwyczaj ten zmieni³ siê, nie oddawano koni, a wp³acano tylko wartoœæ konia. 7

8 W Warunki naturalne Ukszta³towanie powierzchni od wzglêdem pionowego ukszta³towania powierzchni teren ¹ ka stanowi równinê, lekko nachylon¹ w kierunku po³udniowym, urozmaicon¹ licznymi Pobni eniami, najczêœciej wype³nionymi wod¹. Wzniesienia s¹ tu niewielkie. Dochodz¹ do 10 m wysokoœci wzglêdnej. Najwy szy punkt 131 m n.p.m. znajduje siê w lesie, 2500m na po³udniowy zachód od miejscowoœci ¹ ek. Œrednie wzniesienie n.p.m.,wed³ug pomiarów geodezyjnych z dnia 17 listopada 1959 r. wynosz¹ dla ¹ ka m. Dzisiejsze ukszta³towanie powierzchni jest przede wszystkim dzie³em l¹dolodu oraz ró nych procesów rzeÿbotwórczych, dzia³aj¹cych po jego ust¹pieniu do czasów obecnych. Formy lodowcowe, wystêpuj¹ce na omawianym terenie, zwi¹zane s¹ z ostatnim zlodowaceniem. Tam, gdzie l¹dolód cofa³ siê równomiernie, pozostawi³ morenê p³ask¹ lub falist¹. Fragment charakterystycznego dla ¹ ka krajobrazu polodowcowego. Klimat ¹ ek znajduje siê w zasiêgu klimatu typu przejœciowo morskiego, odznaczaj¹cego siê stosunkowo ³agodn¹ zim¹ i umiarkowanym latem. Charakterystyczn¹ cech¹ klimatu ¹ ka s¹ odchylenia od norm przyjêtych dla tego regionu. Polegaj¹ one na tym, e w okresie zimowym zdarzaj¹ siê czêste 8

9 przypadki, e temperatura spada w nocy do poziomu temperatur z okolic Suwa³k. Natomiast w maju, prawie corocznie, s¹ nawroty ch³odów. Ch³ody ³¹cznie z przymrozkami zjawiaj¹ siê w okresie kwitnienia drzew owocowych (najczêœciej 12 maja Pankracego, 13 Serwacego, 14 Bonifacego i 15 zimnej Zoœki ). Tutejsza ludnoœæ nazywa je zimnymi ogrodnikami. Nastêpn¹ charakterystyczn¹ cech¹ klimatu s¹ okresy deszczowe na pocz¹tku lipca oraz s³ynna z³ota jesieñ we wrzeœniu lub w paÿdzierniku. Powiat œwiecki, a tym samym i wieœ ¹ ek le y w strefie charakteryzuj¹cej siê najni sz¹ w Polsce dzienn¹ iloœci¹ godzin nas³onecznionych. W okresie wegetacji najwy sze sumy opadów przypadaj¹ na ¹ ek. I tak wed³ug PIHM w Bydgoszczy iloœæ opadów w tym terenie wynosi 520 mm. Zimê roku 1978/79 mo na nazwaæ zim¹ stulecia. Pierwszy gwa³towny jej atak nast¹pi³ nagle przed sylwestrem. Atak ten by³ na tyle gwa³towny, e spowodowa³ du e zak³ócenia w komunikacji samochodowej i kolejowej. W zaspach ugrzêz³o wiele poci¹gów, w tym równie z wêglem dla elektrowni i elektrociep³owni. Nast¹pi³y przerwy w dostawach energii elektrycznej i ciep³a. Zawieszono zajêcia w szko³ach. W kraju og³oszono stan klêski ywio³owej. Do akcji wkroczy³o wojsko z ciê kim sprzêtem. Wspólnym wysi³kiem uda³o siê przywróciæ przejezdnoœæ g³ównych szlaków komunikacyjnych i ycie mieszkañców zaczê³o powoli wracaæ do normy. A tu nagle 17 lutego nast¹pi³ drugi, jeszcze gwa³towniejszy, atak zimy. Drogi i szlaki komunikacyjne zosta³y znów zasypane. W poniedzia³ek 19 lutego ¹ ek by³ ca³kowicie odciêty od œwiata. Samochód Gminnej Spó³dzielni Osie z pieczywem, ci¹gniêty dodatkowo przez traktor, dotar³ tylko do Szar³aty. Od Szar³aty pieczywo do sklepu w ¹ ku przewioz³a na ma³ych saneczkach m³odzie szkolna. W tej sytuacji trzeba by³o zmobilizowaæ wszystkich mieszkañców ¹ ka i rêcznie przekopaæ siê przez zaspy do Szar³aty. Miejscami zaspy dochodzi³y do 2 m. Podobnie by³o w ca³ej gminie. Po kilku dniach wytê onej pracy uda³o siê ponownie sytuacjê opanowaæ i stopniowo przywróciæ ³¹cznoœæ pomiêdzy miejscowoœciami. Tak obfitych opadów œniegu nie pamiêta³ aden mieszkaniec ¹ ka. Skutki tej zimy by³y odczuwane jeszcze przez wiele miesiêcy. W maju tego roku, miejscami na poboczach dróg, le a³y jeszcze zwa³y zepchniêtego z dróg œniegu. Hydrografia rzez œrodek ¹ ka przep³ywa piêkna rzeka Prusina, której brzegi ³¹czy betonowy most. Przy moœcie na zdjêciu widoczne s¹ ³awy, gdzie mieszkañcy Pprzychodzili p³ukaæ wypran¹ bieliznê, nabierali wodê dla byd³a i do podlewania ogródków. 9

10 Ujœcie Prusiny do Wdy, widoczne na zdjêciu, zosta³o zasypane z chwil¹ budowy obecnego mostu na Wdzie, a nowe ujœcie wykonano pod obecn¹ ulic¹ Czersk¹. Obecny most zast¹pi³ drewniany, który zosta³ pobudowany po zakoñczeniu wojny, obok resztek betonowego mostu wysadzonego przez Niemców. Prusin¹ sp³awiano drewno do Tlenia, a dalej Wd¹. Prusina by³a równie wykorzystywana do poruszania m³yna wodnego w Tleniu. M³yn ten funkcjonowa³ do chwili zbudowania zapory w Gródku. Wówczas na skutek podniesienia siê poziomu wody, zosta³ zatopiony. W czasie wiosennych roztopów Prusina zalewa przybrze ne pastwiska, a przy moœcie w ¹ ku silnie meandruje, co widaæ na zdjêciu wykonanym w 1964 roku. 10

11 Dnia 30 czerwca 1969 roku nad ¹ kiem przesz³a gwa³towna ulewa. Prusina wyst¹pi³a z brzegów. Woda przelewa³a siê przez most. Takiego stanu wody nie pamiêtali najstarsi mieszkañcy ¹ ka. Sp³ywaj¹ca ulicami w kierunku rzeki woda, zerwa³a wiele metrów bruku we wsi. Miejscami wyrwy w bruku dochodzi³y do 2 m g³êbokoœci. Woda zala³a przybrze ne ogródki, ³¹ki oraz oko³o 50 ha pól uprawnych. Mieszkañcy ¹ ka w czynie spo³ecznym przez 3 dni naprawiali uszkodzenia. Podobne zdarzenie, choæ w mniejszym stopniu, mia³o miejsce w marcu 2005 roku. Na skutek wiosennych roztopów Prusina znów zala³a przybrze ne ³¹ki i ogrody, a sp³ywaj¹ca ulicami woda znów uszkodzi³a ulice. Drugim elementem hydrograficznym ¹ ka i okolic s¹ jeziora. W odleg³oœci oko³o 3 km od wsi le y przepiêkne jezioro Piaseczno, które jest typowym jeziorem rynnowym, otoczonym ze wszystkich stron lasami. Obejmuje obszar o powierzchni 158,2 ha. 11

12 Gleby leby ¹ ka nie nale ¹ do najlepszych. Wystêpuj¹ tu g³ównie gleby piaszczyste (bielice), piaszczysto-gliniaste oraz bagienno-torfowe. Gleby piaszczyste Gzwi¹zane s¹ g³ównie z obszarami sandrowymi i dolinami rzek. S¹ one na ogó³ ma³o urodzajne. Wed³ug klasyfikacji gleb, w ¹ ku przewa aj¹: klasa pi¹ta i szósta oraz w niewielkiej iloœci klasa czwarta. Lasy bszary leœne wokó³ ¹ ka stanowi¹ œrodkowo-wschodni¹ czêœæ olbrzymiego kompleksu leœnego Bory Tucholskie. Nale a³y administracyjnie do dwóch Onadleœnictw: Nadleœnictwo Szar³ata (odleg³e o 1 km) i Nadleœnictwo Sarnia Góra (odleg³e o 3 km). Funkcjonowa³y one do 31 grudnia 1971 roku. W wyniku reorganizacji, jaka wówczas nast¹pi³a w lasach pañstwowych, nadleœnictwa te zosta³y zlikwidowane, a ich rejony zosta³y przejête przez Nadleœnictwo Osie. Taki stan istnieje do dziœ. Z chwil¹ utworzenia 16 lutego 1993 roku Wdeckiego Parku Krajobrazowego o powierzchni ha wraz z otulin¹ ha, ¹ ek znalaz³ siê w jego obrêbie. Wed³ug danych uzyskanych z nadleœnictw oraz wspomnieñ starszych mieszkañców ¹ ka (wywiady z 1964 roku) na terenie Borów Tucholskich od wieków by³a prowadzona wyniszczaj¹ca gospodarka leœna. Do kurczenia siê powierzchni leœnej w du ej mierze przyczyni³y siê wojny. Pustoszono je podczas potopu szwedzkiego i wojny siedmioletniej. Niema³o drewna zu y³y wojska napoleoñskie, które traktem napoleoñskim sz³y do Prus Ksi¹ êcych. Od niepamiêtnych czasów wyrabiano w Borach Tucholskich smo³ê. Piece smolne, a by³o ich niegdyœ bardzo du o, poch³ania³y spore iloœci drewna. Mieszkañcy wsi ¹ ek 12

13 pamiêtaj¹ jeszcze smolarnie, znajduj¹ce siê w kierunku pó³nocno-wschodnim od wioski oraz na terenie obecnego leœnictwa Smolarnia. Smolarze wybierali do tego celu drewno najlepszej jakoœci. Równie bartnicy przyczyniali siê do wyniszczenia lasów. Wycinali oni bowiem w najgrubszych sosnach ule, które obsadzali pszczo³ami. Najbardziej szkodliw¹ i fataln¹ w skutkach gospodarkê leœn¹ prowadzili Prusacy. Dokonywano wzmo onej eksploatacji drewna, wyciête zaœ w pieñ du e po³acie leœne odnawiano sztucznie. Niemieccy leœnicy stosowali w owym czasie najtañsze i naj³atwiejsze metody sadzenia, nie licz¹c siê z potrzebami siedliska i higieny lasu. Dokonano wiêc zalesienia bardzo rozleg³ych obszarów czyst¹ sosn¹. Stworzono w ten sposób olbrzymie kompleksy leœne z³o one z bitej soœniny, czêstokroæ równowiekowe i w rezultacie nie tylko bezpowrotnie odebrano Borom Tucholskim specyficzny charakter puszczy, ale równie ta jednogatunkowoœæ i równowiekowoœæ drzewostanów sprowadza³a na Bory nieustanne klêski elementarne. Okresowo wystêpuj¹ce inwazje szkodliwych owadów leœnych, przede wszystkim barczatki, sówki choinówki oraz liczne po ary leœne w okresach suszy gnêbi³y Bory Tucholskie przez wiele dziesi¹tek lat. Sówka choinówka w latach spustoszy³a olbrzymie po³acie lasów. Kolejne spustoszenie, choæ na mniejsz¹ obszarowo skalê, bo tylko na obszarze ówczesnego Nadleœnictwa Szar³ata, wyrz¹dzi³a wichura, która przesz³a nad tym 3 terenem w sierpniu 1962 roku. Oko³o 5000 m drzew uleg³o z³amaniu lub wyrwaniu z korzeniami. Stan ten przysporzy³ wiele k³opotów przy wyróbce z³omów i wywrotów szczególnie zim¹ 1963 roku, gdy panowa³y silne mrozy, a pokrywa œnie na dochodzi³a do 50 cm gruboœci. W latach nast¹pi³a inwazja brudnicy mniszki, która wyrz¹dzi³a szczególne szkody w drzewostanie sosny i œwierka. 13

14 Z Zajêcia ludnoœci zwi¹zku z tym, e ¹ ek jest po³o ony wœród lasów, jego mieszkañcy od wieków yli i yj¹ z lasu. Pracowali przy jego wyrêbie, przy Wprzetwórstwie drewna, jego wywózce oraz zalesianiu. Równie od dawna ludnoœæ zajmowa³a siê zbieraniem jagód i grzybów. Po wojnie wywo ono je na targowiska do Che³mna i Grudzi¹dza. Dziœ w sezonie istniej¹ na miejscu punkty skupu runa leœnego. Ludnoœæ w ten sposób dorabia³a i dorabia na swoje utrzymanie. G³ównym zajêciem ludnoœci ¹ ka by³o jednak rolnictwo i hodowla byd³a mlecznego. W zwi¹zku ze s³abymi glebami, uprawiano g³ównie yto, owies, jêczmieñ, saradelê oraz ziemniaki, brukiew i buraki pastewne. ¹ki i pastwiska dostarcza³y paszy dla byd³a i koni. Gospodarstwa rolne by³y zró nicowane pod wzglêdem obszarowym. Obok obszaru, drugim kryterium œwiadcz¹cym o zamo noœci gospodarstwa, by³a liczba posiadanych koni. By³y wiêc gospodarstwa parokonne, jednokonne i drobni dzia³kowicze nie posiadaj¹cy koni. Ci drudzy korzystali przy uprawie swojej ziemi z pomocy rolników posiadaj¹cych konie i odpowiedni sprzêt. W zamian odpracowywali wartoœæ tych us³ug przy sianokosach, niwach, wykopkach i innych pracach polowych. Mieszkañcy ¹ ka znajdowali równie zatrudnienie w istniej¹cych zak³adach produkcyjnych i rzemioœle. Do znacz¹cych zak³adów nale a³ miêdzy innymi tartak hrabiego Tyszkiewicza oraz cegielnia p. Pauliny i Franciszka Mielewskich. Tartak by³ zlokalizowany przy dworcu kolejowym i istnia³ do wybuchu drugiej wojny œwiatowej. 14

15 PóŸniej maszyny zosta³y wywiezione do tartaku w Sarniej Górze, a budynki uleg³y zniszczeniu. Istniej¹cy tam dom mieszkalny kupili w 1955 roku p. Ludwika i Franciszek Poro yñscy. Akt notarialny zosta³ sporz¹dzony w GnieŸnie, gdzie mieszka³ wówczas hrabia Tyszkiewicz. Cegielnia p. Mielewskich wypala³a ceg³ê, z której pobudowano wiele istniej¹cych do dnia dzisiejszego budynków w ¹ ku. Do rodziny p. Mielewskich nale a³a równie piekarnia. Oprócz tego u p. Dr¹ kowskiego by³o rzeÿnictwo. Zak³ad szewski prowadzi³ p. Józef Ligman. Zak³ad ten istnia³ jeszcze wiele lat po wojnie. Drugi zak³ad szewski prowadzi³ p. Leon S³omiñski. Zak³ad krawiecki prowadzi³ p. Augustyn Klunder, a po nim p. Janusz Potocki. Kowalstwem zajmowa³ siê p.kujawski, ciesielstwem p. Jan Chabowski, który egzamin mistrzowski zdawa³ w Berlinie. Tego zawodu wyuczy³ nastêpnie swego ziêcia Teofila Cherka. Pan Jan epek i p. Bakus wyrabiali obuwie z drewna tzw. kory i klompy. Przed wojn¹ w ¹ ku istnia³y dwa domy zajezdne. Jeden z nich, posiadaj¹cy sklep spo ywczy, karczmê oraz salê taneczn¹ by³ w³asnoœci¹ p. Salomei i Franciszka Guz. Na piêtrze mieœci³y siê pokoje goœcinne dla przyjezdnych. Naprzeciw, po drugiej stronie ulicy, by³ plac na którym mieœci³ siê zajazd dla koni goœci podró nych. Od tego czasu nazwa siê on Goœciniec. Du o goœci przewija³o siê tu w okresie tzw. sówki choinówki. Byli to ludzie, którzy przyje d ali tu do pracy przy wyrêbach lasów zniszczonych przez sówkê choinówkê oraz ludzie zajmuj¹cy siê handlem drewnem. Obecnie w miejscu tego domu zajezdnego stoi koœció³, a by³a sala taneczna jest czêœci¹ nawy. Na by³ym Goœciñcu jest obecnie koœcielny parking. Drugi dom zajezdny nale a³ do p. Józefa Mielewskiego. Dziœ mieœci siê tu szko³a. Na parterze by³ sklep spo ywczy i karczma. Sklep ten istnia³ jeszcze wiele lat po wojnie. Na piêtrze by³a piêkna sala ze scen¹, gdzie odbywa³y siê zabawy taneczne. Dziœ mieœci siê tu oddzia³ przedszkolny. W ¹ ku istnia³ posterunek policji, który mieœci³ siê w domu p. Józefa Rytlewskiego, obecnie p. Janusza Potockiego, istnia³ równie Urz¹d Stanu Cywilnego, w którym œlubów udziela³ p. Stanis³aw Rozenkiewicz. 15

16 W ¹ ku mieszka³a p. Wanda Kulczyk, akuszerka (po³o na), która do porodów jeÿdzi³a po ca³ej okolicy rowerem lub furmank¹. Po wojnie, z chwil¹ powstania w Oœrodku Zdrowia w Osiu Izby Porodowej, p. Wanda Kulczyk przez d³ugie lata by³a tam po³o n¹. Nale y równie wspomnieæ o sposobie przekazywania mieszkañcom urzêdowych og³oszeñ. So³tys mia³ du y rêczny dzwonek. Szed³ przez wieœ i dzwoni³. W ustalonych miejscach zatrzymywa³ siê i odczytywa³ owe og³oszenia. Dziœ tego typu wiadomoœci s¹ przekazywane za pomoc¹ pisemnej kurendy. W ¹ ku istnia³a równie zlewnia mleka. Mieœci³a siê w s¹siedztwie poczty u p. Franciszki Rytlewskiej. W czasie okupacji pracowa³a tam p. Wanda Dr¹ kowska, a po wojnie p. Rozalia Pastwa (siostra p. F. Rytlewskiej). Potem zlewniê przeniesiono do centrum wsi do budynku p. Chylewskich. Pracê zlewniarki podjê³a tu p. Irena Glaza, a p. Bronis³aw Glaza i Jan Œpica, na przemian, codziennie wozili to mleko konno do mleczarni w Osiu. Dziœ produkcja mleka jest skoncentrowana w kilku gospodarstwach specjalistycznych i jest ono odbierane bezpoœrednio od tych rolników specjalnymi cysternami. Na terenie wsi istnia³y dwie wiejskie pompy, z których wodê czerpali mieszkañcy nie posiadaj¹cy w³asnego ujêcia wody. Jedna z tych pomp by³a usytuowana przy moœcie, druga w centrum wsi przy obecnej ulicy Szkolnej w pobli u domu p. Franciszka Pakowskiego. Z chwil¹ zbudowania i oficjalnego oddania do u ytku w dniu 30 listopada 1995 roku wodoci¹gu wiejskiego, pompy zosta³y zlikwidowane. W 2005 roku wieœ zosta³a równie skanalizowana. W centrum wsi, w s¹siedztwie szko³y, by³ usytuowany kiosk Ruch-u. Kiosk by³ bogato zaopatrzony w prasê, artyku³y papiernicze, œrodki do utrzymania czystoœci. Dzieci id¹c do szko³y mog³y siê zaopatrywaæ w ró ne potrzebne im artyku³y. W latach 70-tych powsta³a w s¹siedztwie dworca kolejowego sk³adnica drewna, na ziemi wykupionej przez resort lasów pañstwowych od p. Marty i Leonarda Chylewskich. Drogi dojazdowe do sk³adnicy zosta³y utwardzone, a wzd³u torów powsta³a specjalna ³adownia, któr¹ utwardzono betonowymi p³ytami. Ca³y teren zosta³ oœwietlony i by³ chroniony przez specjalnego stró a. Tu ze wszystkich pobliskich leœnictw by³o zwo one drewno, nastêpnie by³o korowane, ciête na papierówkê i kopalniak. Tak przygotowane drewno by³o ³adowane na wagony i wysy³ane do odpowiednich odbiorców. Na miejscu by³y te biura, gara e na maszyny i sprzêt. Z chwil¹ likwidacji wy ej opisanej sk³adnicy w latach 90-tych, ³adowniê rozebrano, betonowe p³yty wywieziono, budynki biurowe i gara e wydzier awiono. Zwyczaje i rozrywki o wojnie utrudzeni i umêczeni mieszkañcy wsi pragnêli trochê rozrywki. Zaczêto wiêc na polanie zwanej Zdrójkiem organizowaæ zabawy taneczne Pzwane majówkami, na które przychodzi³y ca³e rodziny z dzieæmi. Do tañca 16

17 przygrywa³a orkiestra i wszyscy weso³o siê bawili. W latach 70-tych powsta³ Klub Rolnika. Tam prê nie dzia³aj¹ce wówczas Ko³o Gospodyñ Wiejskich organizowa³o kursy gotowania, pieczenia, szycia. Organizowano te zabawy taneczne oraz spotkania przy kawie, prelekcje z ró nych dziedzin ycia. M³odzie spotyka³a siê na pogawêdki, dostêpne by³y gry œwietlicowe, tenis sto³owy. Przyje d a³o kino objazdowe. Popularnym zwyczajem by³o tzw. Darcie pierza. W d³ugie jesienno-zimowe wieczory gospodynie, które posiada³y gêsie lub kacze pióra, zaprasza³y zaprzyjaÿnione s¹siadki na wspólne darcie pierza. Takie spotkania trwa³y do póÿnych godzin nocnych. Lubi³y tam przebywaæ dzieci, bo tradycj¹ by³o te, e kobiety opowiada³y przy tym wstrz¹saj¹ce opowieœci o duchach i czarach. Po wyczerpaniu repertuaru grozy, œpiewano stare smêtne piosenki z lat m³odoœci. Gospodyni czêstowa³a wszystkich w³asnorêcznie upieczonym ciastem i kaw¹, a potem kolacj¹. Innym równie popularnym zwyczajem by³ Wieniec do ynkowy. Kiedy ju zbo e u rolnika zosta³o skoszone, z tego zbo a pleciono wieniec do ynkowy i ozdabiano go kwiatami i wst¹ kami. Wszyscy niwiarze udawali siê ze œpiewem do domu gospodarza i tam wrêczano mu wieniec. Z kolei gospodyni zaprasza³a wszystkich do zastawionych sto³ów na do ynkowy poczêstunek. Z chwil¹ gdy zaczêto korzystaæ przy niwach w coraz szerszym zakresie z maszyn typu niwiarki, snopowi¹za³ki, kombajny, zwyczaj ten zagin¹³. 17

18 K Komunikacja rzez teren miejscowoœci ¹ ek przechodzi linia kolejowa Laskowice - Czersk. Liniê tê pobudowano w latach W latach 60-tych w ci¹gu doby Pkursowa³o tu 10 poci¹gów. Kursowa³y tylko poci¹gi motorowe oraz 2 poci¹gi towarowe, którymi przewo ono g³ównie drewno ³adowane na poszczególnych stacjach, gdzie zosta³y pobudowane specjalne sk³adnice drewna. Tu ³adowano kopalniak, papierówkê, budulec oraz drobnicê. W ci¹gu miesi¹ca ³adowano przeciêtnie wagonów drewna. Do momentu wprowadzenia trakcji motorowej, trasa ta by³a obs³ugiwana przez parowozy. Na stacji ¹ ek znajduje siê wie a ciœnieñ, jedyna na trasie Laskowice - Czersk, która dostarcza³a wodê do kursuj¹cych tu parowozów. Dziœ ten budynek jest ju zdewastowany. W po³owie 1963 roku ukoñczono budowê szosy, o nawierzchni wirowej, na odcinku Szar³ata - ¹ ek. Wówczas od lipca tego roku wprowadzono po³¹czenie autobusowe Œwiecie - ¹ ek i ¹ ek - Œwiecie. Przystanki autobusowe zosta³y usytuowane, jeden w centrum ¹ ka drugi w Szar³acie. W póÿniejszym okresie, na tych przystankach w czynie spo³ecznym pobudowano wiaty. W 1971 Zarz¹d Dróg Lokalnych w Œwieciu rozpocz¹³ modernizacjê szosy z Tlenia przez ¹ ek do granicy powiatu tucholskiego poprzez po³o enie nawierzchni asfaltowej. Efektem tej modernizacji by³o uruchomienie nowej linii autobusowej Œwiecie - Czersk, przez ¹ ek i Œliwice. W 1938 roku zosta³ zbudowany nasyp pod szosê, która mia³a po³¹czyæ Tleñ z Gdañskiem oraz poprzez drugie odga³êzienie z Czerskiem. Na skutek wybuchu wojny w 1939 roku prace te zosta³y przerwane. W latach 70-tych zastanawiano siê nad ponownym podjêciem prac na tej trasie. Jednak ostatecznie prac tych nie podjêto i w chwili obecnej istnieje tylko nasyp poroœniêty drzewami. 18

19 E Elektryfikacja ieœ ¹ ek zosta³a ujêta w planie elektryfikacyjnym na 1960 rok. Na wiosnê tego roku zaczêto robiæ pomiary, dokumentacjê i zwoziæ materia³y. WWreszcie 10 listopada 1960 roku 22 osobowa brygada elektryfikacyjna rozpoczê³a prace. Prace trwa³y do 21 grudnia i w tym dniu o godzinie rozb³ys³y w ¹ ku pierwsze arówki. Dziêki elektryfikacji w yciu mieszkañców nast¹pi³y ogromne zmiany. Oprócz tego, e elektrycznoœæ wykorzystywano do oœwietlenia mieszkañ, w szybkim tempie i w coraz szerszym zakresie zaczêto korzystaæ z urz¹dzeñ elektrycznych w gospodarstwach. Równie w yciu kulturalnym nast¹pi³o o ywienie. Zaczê³o przyje d aæ do ¹ ka kino objazdowe. Najpierw wyœwietlano filmy dla dzieci, a potem dla doros³ych. Frekwencja by³a du a i radoœæ wielka. W domach pojawia³o siê te coraz wiêcej aparatów radiowych. W roku szkolnym 1961/62, za zajêcie I miejsca w zbiórce na Spo³eczny Fundusz Budowy Szkó³, wieœ ¹ ek otrzyma³a w nagrodê od Prezydium Powiatowej Rady Narodowej telewizor. By³ to pierwszy telewizor we wsi. Umieszczono go w szkole, gdzie ludnoœæ masowo chodzi³a na ró ne audycje, czy projekcje filmów. Po d³ugich staraniach i oczekiwaniach w roku 1970 przyst¹piono do drugiego etapu elektryfikacji. Przebudowano linie zbudowane w 1960 roku, zwiêkszaj¹c ich moc oraz zelektryfikowano wybudowania ¹ ka. Wœród mieszkañców panowa³a z tego powodu ogólna radoœæ. 19

20 S Szkolnictwo zko³a w ¹ ku powsta³a z chwil¹ uw³aszczenia ch³opów, co mia³o miejsce w 1825 roku. Budynek szkolny by³ drewniany, który pamiêta³ jeszcze p. Jan epek Surodzony roku. Druga izba lekcyjna mieœci³a siê w obecnym budynku p. Mariana Stosika. Na miejscu starej drewnianej szko³y pobudowano w roku 1893 now¹ z cegie³ i kryt¹ dachówk¹. Budynek ten stoi do chwili obecnej. W budynku tym przez 108 lat, czyli do roku 2001, nieprzerwanie funkcjonowa³a szko³a. Wiele pokoleñ mieszkañców ¹ ka do niej uczêszcza³o letnie dzieje tej szko³y s¹ œciœle zwi¹zane z historycznymi losami tego regionu. By³a to wiêc raz szko³a niemiecka, raz polska, tak na przemian do zakoñczenia drugiej wojny œwiatowej. Na powy szym zdjêciu nauczyciel p. Kuper z on¹; tablicê z nazw¹ szko³y trzyma Bronis³aw Glaza. Po zakoñczeniu drugiej wojny œwiatowej, pierwsz¹ nauczycielk¹ by³a p. Maria Marlewiczówna (brak danych od kiedy). W dniu 17 lutego 1947 roku szko³a zostaje przekazana nauczycielowi kieruj¹cemu p. Konradowi Zalewskiemu. W tym czasie w szkole istnia³y klasy I-IV. W roku szkolnym 1948/49 utworzono V oddzia³, a pe³ni¹c¹ obowi¹zki kierownika szko³y zosta³a p. Janina Zarzycka. W roku szkolnym 1949/50 utworzono VI oddzia³, a w 1953/54 VII i w ten sposób od 1 wrzeœnia1953 roku szko³a w ¹ ku sta³a siê pe³n¹ 7-letni¹ szko³¹ podstawow¹. 20

21 Z dniem 1 wrzeœnia 1954 roku p. Janina Zarzycka przesz³a na emeryturê, a kierownikiem szko³y zosta³ p. Bernard Wêsierski. Pan Bernard Wêsierski obowi¹zki kierownika Szko³y Podstawowej w ¹ ku pe³ni³ do 16 wrzeœnia 1964 roku, czyli przez 10 lat i 16 dni. Po jego œmierci z dniem 1 grudnia 1964 roku Wydzia³ Oœwiaty w Œwieciu powo³a³ na kierownika Szko³y Podstawowej w ¹ ku p. Paw³a Katera. Funkcjê tê pe³ni³ nieprzerwanie przez 37 lat do 31 sierpnia 2001 roku, do chwili likwidacji szko³y i utworzenia punktu filialnego. Od chwili wznowienia zajêæ po zakoñczeniu II wojny œwiatowej, szko³a systematycznie siê rozwija³a zapewniaj¹c dzieciom bezpieczne, coraz lepsze, wszechstronniejsze i na coraz wy szym poziomie warunki do nauki, zawsze by³a przygotowana do wprowadzania zmian organizacyjnych i programowych, jakie zachodzi³y w polskiej oœwiacie. Celem zwiêkszenia bezpieczeñstwa dzieciom podczas przerw, w okresie wakacji w 1965 roku, przy pomocy Wydzia³u Oœwiaty w Œwieciu, Gromadzkiej Rady Narodowej w ¹ ku i miejscowej ludnoœci ogrodzono szko³ê i przygotowano boisko, na którym dzieci bezpiecznie mog³y spêdzaæ przerwy. 21

22 Z dniem 1 wrzeœnia 1966/67 w wyniku reformy szkolnictwa, do szko³y podstawowej zosta³a wprowadzona klasa ósma. W zwi¹zku z tym zwiêkszy³a siê liczba oddzia³ów, nauczycieli i zapotrzebowanie na dodatkowe izby lekcyjne. Aby sprostaæ tym wymaganiom, w okresie wakacji poprzez adaptacjê pomieszczeñ w budynku szkolnym, przygotowano dwie dodatkowe izby lekcyjne. W dniu 19 czerwca 1967 roku po raz pierwszy w historii polskiego szkolnictwa, egnano absolwentów oœmioletniej szko³y podstawowej. Pierwszymi absolwentami ósmej klasy Szko³y Podstawowej w ¹ ku byli: Barbara Brucka (Pawlik), Danuta Chabowska, Stanis³aw Piasek, Jan Karpus, Piotr Walter. Wszyscy absolwenci zostali przyjêci do szkó³ zawodowych i œrednich. W roku 1968 przyst¹piono do budowy boiska sportowego. Dziêki pomocy Gromadzkiej Rady Narodowej w ¹ ku i Miêdzykó³kowej Bazy Maszynowej w Osiu zniwelowano teren pod boisko. Prace zakoñczono na wiosnê 1969 roku. W ten sposób szko³a uzyska³a mo liwoœci do pe³niejszego realizowania programu wychowania fizycznego. Istniej¹cy od 1893 roku budynek szkolny wymaga³ systematycznej konserwacji i modernizacji. W ramach modernizacji zainstalowano w szkole hydrofor i doprowadzono wodê do poszczególnych izb lekcyjnych. Nastêpnie zlikwidowano piece i za³o ono centralne ogrzewanie. W budynku gospodarczym, po odpowiedniej adaptacji, urz¹dzono pracowniê zajêæ technicznych wraz z magazynkiem narzêdziowym i materia³owym. W celu zwiêkszenia i dalszego polepszenia bazy lokalowej, dyrektor szko³y rozpocz¹³ starania o kupno dla szko³y drugiego budynku. Starania te zakoñczy³y siê pomyœlnie i 16 paÿdziernika 1990 roku Gminna Spó³dzielnia przekaza³a szkole protokolarnie swój budynek po by³ej restauracji. Podpisanie aktu notarialnego przez strony nast¹pi³o 12 lutego 1991 roku. Obiekt ten kosztowa³ 90 milionów ówczesnych z³otych, 50 milionów uzyskano z bud etu gminy, a resztê z Kuratorium Oœwiaty w Bydgoszczy. W ten sposób zosta³y rozwi¹zane k³opoty lokalowe szko³y. Pomimo, e zakupiony obiekt wymaga³ remontu i przystosowania do nowych potrzeb, stopniowo w miarê posiadanych œrodków uruchamiano kolejne pomieszczenia. I tak w budynku tym powsta³y: na parterze sala gimnastyczna, magazynek sprzêtu do wychowania fizycznego, szatnia, sala do gier typu tenis sto³owy, ubikacje, na piêtrze sala zajêæ dla oddzia³u przedszkolnego, sala katechetyczna, sala telewizyjna z pracowni¹ komputerow¹. W okresie wakacji 1992 nowo nabyty obiekt zosta³ ogrodzony, rozwi¹zano sprawê œcieków przez pobudowanie nowego du ego szamba. W nastêpnych latach powsta³y kolejne sale dydaktyczne, za³o ono centralne ogrzewanie, na piêtrze urz¹dzono sanitariaty, zbudowano utwardzone boisko do pi³ki koszykowej i siatkowej. Oba budynki szkolne zosta³y po³¹czone chodnikiem, odnowiono elewacjê, za³o ono arboretum. Du ¹ pomoc i wsparcie w za³atwianiu i sfinalizowaniu tych wszystkich przedsiêwziêæ okaza³a dyrektorowi rada pedagogiczna i ogó³ rodziców. 22