WYBRANE TEORIE BEZROBOCIA BEZROBOCIE

Transkrypt

1 1 WYBRANE TEORIE BEZROBOCIA BEZROBOCIE I. Definicja bezrobocia Bezrobocie to zjawisko polegające na tym, że pewna część ludzi zdolnych do pracy, poszukujących pracy i akceptujących istniejący poziom wynagrodzenia nie znajduje zatrudnienia. Natomiast według Międzynarodowej Organizacji Pracy, której definicję bezrobocia honorują badania statystyczne prowadzone w krajach Europy w ramach systemu Eurostat, osoba bezrobotna to ta, która w tygodniu, w którym przeprowadzono badanie, nie wykonywała pracy zarobkowej dłużej niż przez godzinę. Bezrobocie można rozpatrywać w skali makro i mikro. z bezrobociem w skali makro mamy do czynienia w sytuacji, gdy na określonym obszarze geograficznym znaczna liczba osób zdolnych do podjęcia pracy pozostaje poza zatrudnieniem. Natomiast bezrobociem w skali mikro jest utrata pracy z powodu braku kwalifikacji lub innych umiejętności pozwalających objąć i utrzymać stanowisko. Podstawowym miernikiem poziomu bezrobocia jest stopa bezrobocia, czyli ukazywana w procentach relacja pomiędzy liczbą zarejestrowanych osób bezrobotnych a liczbą osób czynnych zawodowo (to jest zdolnych w prawnie określonych warunkach do podjęcia pracy). To sytuacja, w której istnieje grupa pracowników (jednostek) zdolnych do pracy i zgłaszających gotowość jej podjęcia, lecz nie znajdująca możliwości zatrudnienia BEZROBOCIE stanowi jeden z najtrudniejszych problemów społeczno-gospodarczych. Jest od dawna przedmiotem zainteresowania socjologów i psychologów, ponieważ ze względu na swoje następstwa jest poważnym problemem społecznym. II. Rodzaje bezrobocia W zależności od przyczyn występowania wyróżnia się: bezrobocie przymusowe - czyli niezależne od zachowania bezrobotnych. bezrobocie dobrowolne - spowodowane jest tym, że część pracowników poszukujących pracy nie akceptuje poziomu płacy realnej. bezrobocie strukturalne występuje w momencie niedostosowania kwalifikacji pracowników do zapotrzebowaniu rynku pracy. bezrobocie frykcyjne (płynne, naturalne) - obejmujące również ludzi zmieniających prace, przejściowo jej poszukujących z rożnych powodów. bezrobocie technologiczne wynika ze zmiany techniki, technologii, oraz z zastąpienia pracy żywej pracą maszyn bezrobocie sezonowe uzależnione od pór roku (np. budownictwo, ogrodnictwo); 1 S t r o n a

2 2 bezrobocie koniunkturalne - czyli jest zależny od koniunktury, stąd nazwa bezrobocia. W fazach wysokiej koniunktury popyt rozszerza się i bezrobocie spada nawet do poziomu bezrobocia naturalnego. bezrobocie krótkookresowe - do 3 miesięcy bez zatrudnienia. bezrobocie średniookresowe od 3 do 12 miesięcy bez zatrudnienia. bezrobocie długookresowe dotyczy osób, które pozostają bez pracy POWYŻEJ 12 miesięcy. bezrobocie jawne zarejestrowane (da się określić) bezrobocie ukryte bezrobocie, które nie jest wykazywane w oficjalnej ewidencji statystycznej. Nie wszystkie osoby rejestrują się w urzędzie pracy. Ten typ bezrobocia najczęściej występuje na wsiach, dlatego też nazywa się je bezrobociem agrarnym. III. Przyczyny bezrobocia likwidacja niektórych gałęzi przemysłu np. górnictwa zmniejszenie popytu na konkretne dobra czy usługi ograniczanie produkcji brak informacji o miejscach pracy brak mobilności przeniesienie zakładu do innego rejonu niedostosowane do potrzeb rynku wykształcenia pracowników zmiany w technologii wysokie obciążenia fiskalne IV. Skutki bezrobocia Wydłużenie się okresu pozostawania bez pracy powoduje nasilanie się zjawisk izolacji, napięć i konfliktów społecznych. Bezrobocie jest czynnikiem wpływającym na wzrost patologii społecznej oraz prowadzi do istotnego pogorszenia warunków życia całych społeczności lokalnych. Przy dłuższym okresie pozostawania bez pracy rozpoczyna się proces destrukcji. Wyraża się on izolacją społeczną, brakiem zaufania do samego siebie, niskimi dochodami, stresem w rodzinie, pogorszeniem zdrowia psychicznego i fizycznego i zwiększonymi trudnościami znalezienia nowej pracy. Społeczne koszty bezrobocia wynikają z niepełnego wykorzystania zasobów pracy w gospodarce oraz konieczności wspierania osób pozostających bez pracy ze środków publicznych, zwłaszcza w sytuacji bezrobocia przymusowego, gdy gospodarka produkuje mniej dóbr niż wynoszą jej potencjalne zdolności. Koszty bezrobocia najczęściej rozpatrywane są w rozbiciu na koszty prywatne i społeczne. Koszty prywatne zależą od charakteru bezrobocia. w przypadku bezrobocia dobrowolnego prywatny koszt jest mniejszy niż prywatne korzyści z bycia bezrobotnym tzn. zasiłki są stosunkowo wysokie do 2 S t r o n a

3 3 zarobków w proponowanej pracy. Jeżeli bezrobocie jest przymusowe, to cierpienia ludzi są większe i argumentacja na rzecz udzielania im pomocy staje się silniejsza. PSYCHOLOICZNE i SPOŁECZNE frustracja poszczególnych jednostek frustracja grup społecznych depresja obniżone poczucie własnej wartości izolacja od swojego środowiska społecznego zerwanie kontaktów towarzyskich i rodzinnych osłabienie więzi alkoholizm narkomania różne formy przestępczości wzrost liczby rozwodów załamanie się struktury czasu pogorszenie stanu zdrowia bezsilność EKONOMICZNE marnotrawstwo kapitału ludzkiego obniżenie poziomu materialnego życia wzrost wydatków Państwa w związku z przeznaczeniem ich na zasiłki dla bezrobotnych zmniejszenie dochodów Państwa ponieważ bezrobotni nie płacą składek emigracja wysoko wykształconych kadr tzw. DRENAŻ MÓZGÓW skrajne ubóstwo POLITYCZNE spadek zainteresowania partiami politycznymi dystans do partii politycznych gotowość do wspierania partii deklarujących pomoc bezrobotnym skłonność do obciążania rządzących za zaistniałą sytuację podatność na hasła eksternistyczne destabilizacja życia społeczno - politycznego Koszty i skutki bezrobocia dzieli się na: Koszty bezpośrednie wydatki z funduszu pracy, pomocy społecznej. Koszty te odczuwa całe społeczeństwo. Wiąże się to ponoszonymi przezeń dużymi kosztami świadczeń socjalnych, ograniczeniem dochodów z podatków i składek ubezpieczeniowych, rozszerzaniem zjawisk patologicznych, wzrostem napięć społecznych Koszty pośrednie ulgi i zwolnienia fiskalne w rejonach zagrożonych bezrobociem, luka czynników wytwórczych, koszty związane z ewentualnym zatrudnieniem w szarej strefie gospodarki 3 S t r o n a

4 4 Pozytywne aspekty społeczno-ekonomiczne zmiany postaw wobec pracy, racjonalizacja zatrudnienia, wspomaganie procesów restrukturyzacji, racjonalizacja wyboru kwalifikacji i zawodu. Negatywne skutki społeczno-psychologiczne i moralne pogorszenie standardu życia, zagrożenie egzystencji, zagrożenia w sferze psychologicznej człowieka. V. Wybrane teorie bezrobocia TEORIA NATURALNEJ STOPY BEZROBOCIA M. Friedmana i E. Phelpsa. BEZROBOCIE istnieje ponieważ brak jest doskonałej informacji o wolnych miejscach pracy i wolnej siły roboczej siła robocza jest mało mobilna konkurencja między pracodawcami a pracobiorcami jest ograniczona proces zajmowania wolnych miejsc pracy nie jest natychmiastowy. W rezultacie zawsze istnieje pewna liczba wolnych miejsc pracy oraz osób poszukujących lub zmieniających pracę. Sposoby walki z bezrobociem: zwiększenie dostępu do informacji zwiększenie mobilności zasobów pracy rozwój pośrednictwa i poradnictwa zawodowego ograniczenie dostępu do zasiłków dla bezrobotnych ograniczenie przywilejów związkowych TEORIA POSZUKIWAŃ NA RYNKU PRACY oferty na rynku pracy różnią się zarówno co do wymagań, jak i do płac liczą się różnorodne kwalifikacje zawodowe bezrobocie jest zjawiskiem dobrowolnym gdyż wynika z dobrowolnych decyzji jednostek o podjęciu poszukiwań lepszej pracy by decyzja poszukującego pracy była jak najlepsza i przyniosła największy dochód powinien na poszukiwanie pracy poświęcić jak najwięcej czasu 3 podstawowe założenia teorii POSZUKIWAŃ 1. Miejsca pracy różnią się pod względem wysokości ofert płacowych, a poszczególni pracownicy pod względem aspiracji płacowych. Co oznacza, że nie każdą pracę są skłonni podjąć. Pogląd ten zmienia się głównie pod wpływem długości okresu pozostawania bez pracy i ogólnej sytuacji na rynku pracy 2. Koszt zdobywania informacji jest większy, gdy poszukujący pracy jest zatrudniony. Zatem część osób dobrowolnie decyduje się na pozostanie bez pracy aby szukać takiej która będzie da nich najbardziej odpowiednia. 4 S t r o n a

5 5 3. W miarę przedłużania się czasu poszukiwań, wśród pracowników zanika iluzja pieniądza. MODELE W TEORII POSZUKIWAŃ Model liczebności próbki Poszukujący pracy dokonuje wyboru najkorzystniejszych ofert spośród innych. To rachunek zysków i strat. Model płacy progowej Poszukujący pracy ogranicza oferty przez wysokość płacy nominalnej z danego ogłoszenia. TEORIA NAIRU W latach osiemdziesiątych za sprawą R. Layarda, S. Nickella i R. Jackmana zrodziła się inna teoria bezrobocia równowagi zwana NAIRU nadwyżka popytu nad podażą (więcej pracodawców nic pracowników) im więcej jest pracowników tym bardziej spada poziom płac nominalnych zapotrzebowanie na towary wywołuje wzrost produkcji zatrudnienia i spadek bezrobocia, prowadzi to także do wzrostu cen. jak rynek zaspokoi się, następują zwolnienia i wzrasta poziom bezrobocia NEOKLASYCZNA TEORIA BEZROBOCIA Wywodzi się z teorii A. Marshala i opiera się na założeniu funkcjonowania doskonałego rynku pracy. Głównym założeniem tej teorii jest twierdzenie, że w warunkach wolnorynkowej gospodarki występuje tendencja do ustalania się równowagi na rynku pracy, charakteryzująca się pełnym zatrudnieniem. Jest to stan, w którym znajdują zatrudnienie wszyscy skłonni do pracy wg ukształtowanych na rynku stawek płac. zarówno pracodawcy, jak i pracownicy dążą do maksymalizacji swoich korzyści na rynku pracy warunki pacy są doskonale elastyczne istnieje nieograniczona mobilność siły roboczej pracodawcy i pracownicy mają dostęp do pełnej informacji o rynku pracy (miejscach pracy, płacach, warunkach pracy...) BEZOBOCIE jest wynikiem ograniczeń w działaniu swobodnych mechanizmów rynkowych, wynika to głównie z ingerencji związków zawodowych, które sprzeciwiają się obniżeniu płac zgodnie z wymogami do redukcji zatrudnienia. Według tej teorii państwo powinno ograniczać się do: podejmowania działań usprawniających działanie rynku, rozwoju sieci urzędów zatrudnienia, poprawy informacji o wolnych miejscach pracy, prowadzenia szkoleń w zakresie podnoszenia i zmiany kwalifikacji. 5 S t r o n a

6 6 TEORIA KEYNOSOWSKA Odrzuca ona neoklasyczną tezę, że mechanizmy rynkowe prowadzą do równowagi. Według tej teorii bezrobocie ma charakter PRZYMUSOWY a nie dobrowolny. Sytuacja na rynku pracy wymaga aktywnej interwencji Państwa, prowadzonej przy pomocy instrumentów fiskalnych (ulgi podatkowe) i pieniężnych ( tanie kredyty). POZAPŁACOWE CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA WZROST BEZROBOCIA szybki postęp techniczny i technologiczny (zastępowanie pracy żywej) niedorozwój instytucji powołanych do przeciwdziałania bezrobociu osłabienie barier celnych załamanie eksportu ( wywozu za granicę) organizacje edukacyjne nieprzystosowane do funkcjonowania na rynku pracy niskie standardy edukacyjne dla najgorzej sytuowanych a rynku pracy brak dostatecznie wykształconej infrastruktury przedsiębiorczości bariera mieszkaniowa i lokalna (niedostatek lokali, bardzo wysokie czynsze) zjawisko HISTEREZY, które zakłada, iż bezrobocie utrzymuje się mimo poprawy koniunktury. Trwałych śladów nie może usunąć nawet dynamiczne ożywienie gospodarcze. niedostosowanie kwalifikacji do potrzeb rynku pracy LITERATURA: 1. Unolt Jerzy Ekonomiczne problemy rynku pracy Warszawa Głąbicka Katarzya Wybrane elementy rynku pracy Warszawa Kryńska Elżbieta Dylematy polskiego rynku pracy Warszawa Kwiatkowski Eugeniusz Bezrobocie. Podstawy teoretyczne Warszawa Drozdowski Rafał Rynek pracy w Polsce: recepcja, oczekiwania, strategie dostosowawcze Poznań Szaban Jolanta, Rynek pracy w Polsce i w Unii Europejskiej, Warszawa Barro J. Robert, Makroekonomia, Warszawa S t r o n a