WPŁYW KONFLIKTU GAZOWEGO Z UKRAINĄ POLITYKI ZEWNĘTRZNEJ GAZPROMU

Transkrypt

1 WPŁYW KONFLIKTU GAZOWEGO Z UKRAINĄ POLITYKI ZEWNĘTRZNEJ GAZPROMU NA ZMIANĘ Autor: Katarzyna Kosowska, Piotr Kosowski ("Rynek Energii" - czerwiec 2015) Słowa kluczowe: Gazprom, Ukraina, Unia Europejska, konflikt Streszczenie. Konflikt rosyjsko-ukraiński oraz towarzyszący mu kryzys w relacjach na linii Gazprom- Europa zmusił Unię Europejską do kontynuacji rozważań nad dywersyfikacją źródeł nośników energii. Konsekwencją tego było przygotowanie jeszcze w połowie 2014 roku ambitnego planu obniżenia zależności energetycznej od Moskwy, zarówno jeśli chodzi o gaz, jak i dostawy ropy oraz uranu. Na fali konfliktu z Zachodem i wprowadzenia licznych sankcji przeciwko Rosji wiele projektów Gazpromu w Europie zostało zahamowanych lub stanęło pod znakiem zapytania. Wstrzymanie ekspansji Gazpromu na rynku europejskim, obniżenie eksportu i cen gazu na terenie UE oraz problemy z pozyskiwaniem kapitału finansowego z Zachodu popchnęły Rosję do szukania nowych rynków zbytu w regionie azjatyckim. W grudniu 2014 roku pojawiły się informacje o nowych możliwościach współpracy Gazpromu z Chinami. Jednak analitycy z międzynarodowych agencji wątpią w możliwość kompensacji negatywnych skutków relacji z partnerami zachodnimi za pomocą aktywizacji stosunków z innymi regionami świata. 1. WSTĘP Rosyjski gaz ziemny dostarczany jest do Europy od końca lat 60 XX wieku, gdy ZSRR podpisał pierwszy kontrakt na eksport surowca z Austrią, a nieco później z Niemcami Zachodnimi (1973r.), a także Włochami i Finlandią (1974r.). W okresie od końca lat 60 do początku lat 90, umowy handlowo-gazowe pomiędzy SoyuzGazEksportem i jego zagranicznymi partnerami przyjęły formę, która obowiązuje do dnia dzisiejszego: są to kontrakty długoterminowe (na okres 25 lat) z klauzulą take or pay. Zwrot w relacjach ZSRR-Zachód nastąpił już na początku lat 90 XX wieku, gdy gwałtowna rezygnacja z gospodarki centralnie sterowanej i przeprowadzona w Rosji terapia szokowa, wpłynęły na pogorszenie stosunków pomiędzy kontrahentami. Wówczas, (w wyniku przeprowadzonej prywatyzacji) nie tylko pojawił się nowy podmiot, odpowiedzialny za dostawy gazu koncern Gazprom, lecz również tak zwane państwa tranzytowe Ukraina i Białoruś, w związku z czym wzrosło ryzyko i koszty związane z transportem gazu na rynek europejski. Lata 1991 i 1993 obfitowały w napięcia pomiędzy rosyjskim dostawcą gazu i europejskimi odbiorcami, a kolejne konflikty gazowe z Ukrainą (2006 i 2008) potwierdziły brak stabilności obowiązującego schematu dostaw do krajów UE przy konieczności tranzytu przez państwa trzecie.

2 Problematyka energetyczna w relacjach na linii Gazprom Ukraina w okresie postradzieckim dotyczyła kilku ważnych kwestii: problemu cen za surowce energetyczne, problemu zadłużenia wobec Gazpromu, problemu infrastruktury przesyłowej i opłat tranzytowych, problemu Rosji w sektorach energetycznych krajów WNP. 2. KONFLIKT GAZOWY W 2014 ROKU Ostatni konflikt gazowy między Moskwą i Kijowem zaostrzył się po podniesieniu 1 kwietnia 2014 roku ceny rosyjskiego gazu dla Ukrainy do 485 USD. Po pierwszym etapie długich i bezskutecznych negocjacji (Kijów nie wyraził zgody na podwyżkę, w wyniku czego dług Ukrainy względem Gazpromu wzrósł do 5,3 mld USD), 16 czerwca strona rosyjska wprowadziła system przedpłat za dostawy gazu, jednocześnie przerywając przesył surowca dla Ukrainy. Dobowy przesył gazu systemem Braterstwo ograniczono do 185mld m 3, czyli wielkości zakontraktowanej przez odbiorców europejskich. Na fali konfliktu, ukraińska spółka gazowa Naftohaz szukała różnych dróg wyjścia z sytuacji: ogłoszono konkurs na dostawy gazu z Węgier, rozważano możliwość wykorzystania mechanizmu rewersowego, odłączono od dostaw gazu 36 spółek w 12 regionach kraju zadłużonych względem Naftohazu, zaproponowano Moskwie dwa warianty ceny za gaz: 300 USD za tys.m 3 w sezonie letnim i 380 USD w okresie zimowym. Na początku października Rosja, Ukraina i UE zaczęły otwarcie mówić o możliwości powtórzenia kryzysu gazowego 2009 roku. Kijów po raz pierwszy zagroził możliwością niewypełnienia zobowiązań tranzytowych. Z kolei prezydent Putin oznajmił, że jeśli Ukraina będzie podbierać tranzytowany przez jej terytorium rosyjski gaz ziemny, wówczas Rosja zmniejszy jego dostawy do Europy według sprawdzonego w 2009 roku schematu, gdy przesył surowca dla rynku europejskiego został przerwany w połowie zimy na trzy tygodnie [2]. Dopiero pod koniec października skłócone strony przy pośrednictwie Komisji Europejskiej, ostatecznie znalazły czasowe rozwiązanie konfliktu gazowego, przypieczętowane trójstronnym protokołem. Czasowe porozumienie, obowiązujące do końca marca 2015 roku, zakładało, że Naftohaz spłaci dług wobec Gazpromu w wysokości 3,1 mld USD. Po uiszczeniu przedpłat na nowe dostawy surowca, Naftohaz otrzymał rosyjski gaz. Jednocześnie Rosja wyraziła zgodę na rabat w wysokości 100 USD w okresie od listopada 2014 do

3 marca 2015 roku. Tym samym, cena gazu dla Ukrainy w pakiecie zimowym listopadgrudzień wyniosła 378 USD za tys. m 3. W późniejszym okresie cena była określana po uwzględnieniu czynników rynkowych. Od kwietnia 2015 roku strony przeszły na ceny kontraktowe, zgodnie z umową obowiązujące do roku. W wyniku negocjacji Rosja zdołała obronić najważniejsze punkty porozumienia: uiszczenie przez Ukrainę choć części długu gazowego wobec Gazpromu, reżim przedpłat na nowe dostawy gazu, nienaruszalność ceny kontraktowej gazu oraz określenie ceny paliwa dla Ukrainy w okresie zimowym z uwzględnieniem rabatu [1]. 3. KONTROWERSJE WOKÓŁ REWERSU WIRTUALNEGO W trakcie trwania konfliktu na linii Gazprom-Ukraina, europejscy odbiorcy rosyjskiego gazu ziemnego zainicjowali akcję dostarczania surowca na rynek ukraiński w oparciu o mechanizm rewersu wirtualnego. Według ustaleń Rosjan, w 2014 roku Ukraina kupiła od Polski, Węgier oraz Słowacji 1,7 mld m 3 gazu, nie wypełniając przy tym swoich zobowiązań kontraktowych względem Gazpromu [11]. W czerwcu szef Gazpromu Aleksy Miller przestrzegał, że spółki europejskie, realizujące reeksport rosyjskiego gazu w oparciu o rewers wirtualny mogą zetknąć się z ograniczeniami dostaw surowca [9]. Jak się później okazało, nie były to puste słowa, gdyż w okresie od 8 do 12 września kolejni europejscy odbiorcy Gazpromu zarzucali rosyjskiemu monopoliście przerwy w dostawie surowca. W ciągu jednego tygodnia podobne pretensje zgłaszała Polska, Austria, Niemcy i Słowacja [16], państwa, które zdecydowały się dostarczać Ukrainie rosyjski gaz na zasadzie rewersu wirtualnego. Jako pierwsza o obniżeniu wielkości dostaw gazu 10 września poinformowała polska firma PGNiG [3]. W wyniku niedoborów w przesyle surowca nastąpiła dwudniowa przerwa dostaw gazu z Polski na Ukrainę na zasadzie rewersu wirtualnego (4 mln m 3 gazu dziennie). Z podobnym problemem zetknęła się Słowacja oraz Austria, która 11 września zarejestrowała o 15% mniej zakontraktowanego gazu z Rosji. O mniejszych dostawach gazpromowskiego surowca poinformował ponadto niemiecki koncern energetyczny E.ON. Gazprom bronił się, tłumacząc, że operatorzy energetyczni państw, które informowały o niedoborach w dostawie gazu, składali podania o paliwo w wielkościach ponadwymiarowych, a otrzymywali wielkości zbliżone do zakontraktowanych. Rosyjski gigant gazowy objaśniał swoje działania koniecznością zapełnienia podziemnych magazynów gazu w Rosji. Na początku września zawierały one 30,5 mld m 3 gazu, o 11,4% mniej niż rok wcześniej. W tym czasie europejskie magazyny gazu, według danych europejskich spółek, były wypełnione w 80-90% [14].

4 4. UNIJNE PRÓBY ZMNIEJSZENIA ZALEŻNOŚCI OD GAZPROMU Kryzys w relacjach Gazpromu z Ukrainą zmusił Europę do rozważań nad dywersyfikacją źródeł nośników energii. W połowie 2014 roku UE przygotowała ambitny plan obniżenia zależności energetycznej od Moskwy, zarówno jeśli chodzi o gaz, jak i dostawy ropy oraz uranu z Rosji. Dokument o nazwie Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady: Europejska strategia bezpieczeństwa energetycznego podpisany został 28 maja 2014 roku. Razem z nim Komisja Europejska opublikowała 220-stronicową analizę, szczegółowo badającą wrażliwe miejsca europejskiego systemu energetycznego, które mogą ucierpieć na skutek przerw w dostawach nośników energii. Według danych Komisji Europejskiej, UE importuje 53% zużywanej przez siebie energii. Unijna zależność od importu ropy wynosi prawie 90%, gazu ziemnego 66%, paliw stałych 42%, paliwa jądrowego 40%. UE płaci za import nośników energii 1 mld euro dziennie (około 400 mld euro w 2013 roku). 25% tej kwoty przypada na zakup ropy i produktów naftowych z Rosji. Dla samej Rosji zależność jest jeszcze większa, gdyż eksportuje ona do Europy 71% wydobywanego gazu [12]. Problem bezpieczeństwa energetycznego dotyczy większości członków UE, choć dla różnych państwa poziom zagrożenia jest inny. Największe uzależnienie od Rosji wykazuje sześć krajów, które 100% swojego zapotrzebowania na gaz zaspokajają z dostaw Gazpromu: Bułgaria, Łotwa, Litwa, Słowacja, Finlandia i Estonia. Krytyczny stopień zależności cechuje również Austrię i Czechy (około 80%), nieco niższy Węgry [6]. Wśród kluczowych odbiorców gazu rosyjskiego na rynku europejskim znajdują się Niemcy, Włochy i Polska. Niemniej jednak, krąg spółek europejskich, współpracujących z Gazpromem jest dość szeroki: E.ON, BASF, WintershallHolding (Niemcy), GDF, EDF, Total (Francja), ENI (Włochy), Fortum (Finlandia), Gasunie, GasTerra (Holandia), Statoil (Norwegia), OMV (Austria) i wiele innych [20]. Do walki z negatywnymi konsekwencjami Komisja Europejska zaproponowała strategię opartą na 8 priorytetach: natychmiastowe działania mające na celu zwiększenie zdolności UE do przezwyciężania poważnych zakłóceń w okresie zimowym zimy 2014/2015, wzmocnienie mechanizmów solidarności/ mechanizmów reagowania w sytuacji nadzwyczajnej, w tym koordynacji ocen ryzyka i planowania awaryjnego; oraz ochrona strategicznej infrastruktury, zmniejszenie zapotrzebowania na energię, budowanie dobrze funkcjonującego i w pełni zintegrowanego rynku wewnętrznego,

5 zwiększenie produkcji energii w Unii Europejskiej, dalszy rozwój technologii energetycznych, zróżnicowanie dostaw zewnętrznych oraz powiązanej z nimi infrastruktury, poprawa koordynacji krajowych polityk energetycznych oraz przemawianie jednym głosem w zewnętrznej polityce energetycznej [12]. Jako projekty o krytycznym znaczeniu dla bezpieczeństwa energetycznego UE w perspektywie krótko i średnioterminowej określono 27 projektów dotyczących gazu, których wdrożenie powinno zwiększyć możliwość dywersyfikacji dostaw i solidarności w najbardziej narażonych regionach Europy. Około połowa z tych projektów powinna zostać ukończona do 2017 roku, pozostała część do 2020 roku. Status najważniejszych projektów infrastrukturalnych dotyczących bezpieczeństwa dostaw: projekty dotyczące gazu ziemnego [12] A Projekty krótkoterminowe ( ) Nazwa projektu Opis Data zakończenia Bałtycki rynek gazu 1 Litwa: pływająca jednostka LNG Jednostka pływająca koniec Modernizacja rurociągu Kłajpeda- Kie- Zwiększenie przepustowości połączenia w Kłajpedy do rurociągu międzysystemowego Litwa-Łotwa. mena 2017 Dywersyfikacja dostaw gazu w Europie Środkowej i Południowo-Wschodniej 1 Polska: terminal LNG Terminal w Świnoujściu i rurociąg łączący koniec 2014 Rurociąg międzysystemowy Nowy rurociąg międzysystemowy w celu wspierania dy- 2 Grecja- wersyfikacji i dostarczania gazu Shah Deniz 2016 Bułgaria w Bułgarii. 3 Rewers Grecja- Bułgaria Stały rewers na istniejącym rurociągu międzysystemowy Bułgaria: modernizacja pojemności magazynowania Zwiększenie pojemności magazynowania w Chiren; Rewers Węgry- Chorwacja Umożliwienie rewersu gazu z Chorwacji na Węgry Rewers Węgry- Rumunia Umożliwienie rewersu gazu z Rumunii na Węgry Bułgaria- Nowe połączenie międzysystemowe zwiększające bezpieczeństwo dostaw między Bułgarią a Serbią Serbia Słowacja- Węgry Nowy gazociąg dwukierunkowy 2015

6 B Projekty średnioterminowe ( ) Nazwa projektu Opis Data zakończenia Bałtycki rynek gazu 1 Nowy gazociąg dwukierunkowy (GIPL) kończący izolację Polska-Litwa państw bałtyckich Nowy dwukierunkowy 2 gazociąg morski ( Bal- Finlandia-Estonia ticconnector ). 3 Nowy terminal LNG Bałtycki terminal (miejsce do ustalenia; LNG Estonia/Finlandia) Modernizacja istniejącego połączenia mię- Połączenie międzysystemowdzysystemowego (w Łotwa-Litwa tym tłoczni gazu) 2020 Umożliwienie przepływu gazu z Hiszpanii na północ Nowe połączenie międzysystemowe 1 (w tym tłocznia gazu) umożliwiające dwukierunkowy przepływ gazu Hiszpania-Francja Midcat między Francją Do ustalenia i Hiszpanią Dywersyfikacja klastrów gazowych w Europie Środkowej i Południowo-Wschodniej 1 Nowy gazociąg dwukierunkowy między Republiką Czeską Polska-Czechy a Polską Gazociąg dwukierunkowy 2 Polska-Słowacja między Słowacją a Polską Wewnętrzne wzmocnienia niezbędne do połączenia punktów 3 4 Polska: 3 gazociągi wewnętrzne i tłocznia gazu TANEP (Turcja- Grecja) wejścia na wybrzeżu Morza Bałtyckiego z połączeniami międzysystemowymi Polska- Czechy i Polska- Słowacja Transanatolijski rurociąg gazu ziemnego doprowadzający gaz kaspijski do UE przez Turcję i otwierający południowy korytarz gazowy

7 TAP (Grecja- Albania-Włochy) IAP (Albania Czarnogóra - Chorwacja) Chorwacja - terminal LNG Bułgaria: system wewnętrzny Rumunia: system wewn. i rewers do USA Grecja: gazu tłocznia Grecja: terminal LNG w Aleksandropolis Grecja: Egejski terminal LNG Wewnętrzny odcinek południowego korytarza gazowego. Bezpośrednie połączenie z TANAP Nowe połączenia międzysystemowe stanowiące część bałkańskiego pierścienia gzowego i połączone z TAP Nowy terminal LNG w Krk zwiększający bezpieczeństwo dostaw i dywersyfikację w regionie Przebudowa i rozbudowa systemu transportu niezbędnego do integracji regionalnej Integracja rumuńskiego systemu tranzytowego i przesyłowego oraz rewers do Ukrainy Tłocznia gazu w Kipi w celu umożliwienia połączenia z TANAP i TAP Nowy terminal LNG w północnej Grecji Nowy pływający terminal LNG w Zatoce Kawala do potwierdzenia do ustalenia UE Z GAZPROMEM, CZY BEZ GAZPROMU? Plany rosyjskiego giganta gazowego wiązały się z dotarciem do klienta finalnego w Europie, kupnem tamtejszych sieci gazociągowych, a także podziemnych magazynów gazu i elektrowni gazowych. W zamian Gazprom miał zaoferować europejskim kontrahentom udziały w rosyjskich złożach. Ponadto Gazprom zakładał, że spadek wydobycia własnego w Europie wraz z jej dążeniem do zmniejszania emisji węgla nieuchronnie doprowadzi do wzrostu konsumpcji gazu importowanego z Rosji. Jednakże Europa zaczęła kupować tańszy gaz z USA, jednocześnie rozwijając odnawialne źródła energii. Udział gazu w bilansie energetycznym Europy pozostaje wysoki, jednak nie rośnie.

8 W wyniku konfliktu z Zachodem i wprowadzenia licznych sankcji przeciwko Rosji wiele projektów Gazpromu w Europie stanęło pod znakiem zapytania. W lipcu 2014 roku koncern zamierzał sfinalizować transakcję wymiany aktywów z niemiecką spółką Wintershall, w rezultacie której Gazpromowi miały przypaść niemieckie spółki handlowe, udziały w podziemnych magazynach gazu oraz aktywa wydobywcze na Morzu Północnym. Do chwili obecnej umowa nie została sfinalizowana [7]. Pokrzyżowane zostały również plany zakupu przez Gazprom gazowych elektrowni cieplnych. Koncern zamierzał nabyć dwie elektrownie we Francji od austriackiej firmy Verbund AG. Ta ostatnia wolała sprzedać je amerykańskiemu funduszowi inwestycyjnemu KKR. Gazprom liczył na pozyskanie klientów finalnych w Wielkiej Brytanii, której rynek gazowy jest porównywalny z niemieckim. Plany koncernu zakładały pociągnięcie nowej nitki gazociągu Nord Stream po dnie Bałtyku. Niemniej jednak Wielka Brytania zrezygnowała z uczestnictwa w projekcie z powodu pogorszenia relacji z Moskwą. Obecnie możliwości przepustowe dwóch nitek Nord Stream nie są w pełni wykorzystywane. Ponadto, UE zabrania Gazpromowi wykorzystywać pełną przepustowość gazociągu OPAL odgałęzienia od Nord Stream w Niemczech (spółka ma prawo, by wykorzystywać jego moce w 50%) [8]. Zahamowany został także największy europejski projekt Gazpromu budowa gazociągu South Stream. Komisja Europejska domagała się wstrzymania lądowej części rurociągu, biegnącej przez terytorium Bułgarii. Oficjalnym powodem kroków podjętych przez Komisję były sankcje nałożone przez USA na Gienadija Timczenko, właściciela spółki Strojtransgaz, wykonawcy generalnego przy budowie bułgarskiego fragmentu rurociągu. Choć rosyjski gigant gazowy zmienił podwykonawcę, do chwili obecnej budowy nie wznowiono. Jednocześnie sankcje USA ograniczyły dostęp koncernu do zachodnich kredytów [4]. Dotychczasowe sankcje UE, w odróżnieniu od USA, nie zostały nałożone na rosyjski sektor gazowy. Jednakże od stycznia 2015 roku UE rozważa możliwość zastosowania wobec Rosji nowych ograniczeń na dostawy najnowszych technologii wydobycia zarówno ropy, jak i gazu. Taka decyzja Brukseli skutecznie zahamuje realizacje rosyjskich projektów na szelfie arktycznym. Możliwe są ponadto dalsze ograniczenia dla Rosji na europejskim rynku kapitałowym [10]. Chociaż UE podjęła szereg kroków w celu zahamowania ekspansji Gazpromu na rynku europejskim, to jednak w perspektywie średniookresowej nie może zrezygnować z rosyjskich surowców energetycznych. Całkowita rezygnacja z rosyjskiego gazu wiązałaby się z nakładami inwestycyjnymi rzędu 215 mld USD w ciągu najbliższych 4 lat, prognozuje Bernstein&Co. Są to środki niezbędne do budowy nowych terminali LNG, elektrowni atomowych, wdrażania odnawialnych źródeł energii i wydobycia węgla. Oprócz tego, w sytuacji całkowitego zaprzestania importu gazu z Rosji, firmy europejskie zmuszone będą zapłacić Gazpromowi za nie-

9 pobrane wielkości gazu zgodnie z klauzulą take or pay. To około 50 mln euro rocznie, przy czym termin wygaśnięcia większości umów upływa w 2020 roku, a niektórych w 2035r [18]. Z roku na rok Gazprom systematycznie traci swój dotychczasowy udział na europejskim rynku gazu ziemnego, oddając pole dostawcom LNG. W 2014 roku eksport gazu rosyjskiego monopolisty do UE odnotował 13,8% spadek w porównaniu z rokiem poprzednim, do 121,3 mld m 3. Tym samym Gazprom powtórzył wynik z 2010 roku, najgorszy w ciągu ostatnich 20 lat. Przyczyną zmniejszenia wielkości eksportu surowca był zarówno 11% spadek popytu na gaz w Europie spowodowany ciepłą zimą, jak również gazpromowska próba zahamowania dostaw w oparciu o rewers wirtualny z Europy na Ukrainę w ostatnim kwartale 2014 roku, w wyniku której eksport do państw uczestniczących w rewersie spadł o 40-60% (Czechy, Słowacja, Austria, Węgry). Ogólnie, w 2014 roku większość państw UE importowała mniej rosyjskiego gazu niż dotychczas, zaś największy spadek importu odnotowały kraje, do których surowiec dostarczany jest gazociągiem biegnącym przez Ukrainę. Tak, np. eksport do Włoch uległ zmniejszeniu o 14,4%, Francji o 13,2%, Austrii o 24,5%, Czech o 35%, Słowacji o 19%. Państwa importujące gaz z udziałem gazociągów Jamał-Europa oraz Nord Stream zademonstrowały lepsze wyniki: eksport do Niemiec, największego odbiorcy gazpromowskiego surowca, zmniejszył się jedynie o 3,6%, do Polski o 7%. Od dwóch lat Gazprom podejmuje próby zmiany konfiguracji dostaw do Europy, starając się w sposób maksymalny wykorzystywać moce przesyłowe północnych gazociągów (Nord Stream i Jamał-Europa), ograniczając jednocześnie transport przez terytorium Ukrainy. W wyniku podjętych działań w 2014 roku tranzyt przez Ukrainę zmniejszył się o 28% (do 62 mld m 3 ), przy czym plany zakładają, iż w 2015 roku wyniesie on jedynie 50 mld m 3 [5] Rys. 1. Dostawy rosyjskiego gazu do UE w latach (mld m 3 ) Źródło: Gazprom.ru

10 6. EKSPANSJA GAZPROMU NA RYNEK AZJATYCKI Zahamowanie ekspansji Gazpromu na rynku europejskim, obniżenie eksportu i cen gazu na terenie UE oraz problemy z pozyskiwaniem kapitału finansowego z Zachodu popchnęły Rosję do szukania nowych rynków zbytu w regionie azjatyckim. W Azji ceny nośników energii są wyższe niż w Europie: ceny gazu są tam wyższe o 1,3, podczas gdy ropy średnio o 5 USD za baryłkę. Dlatego rosyjskie firmy naftowe-gazowe nie kryją zainteresowania ekspansją na tamtejsze rynki. Groźby Europejczyków dotyczące obniżenia importu gazu z Rosji, aktywizowały negocjacje z Chinami. W maju 2014 roku, po 10 lat bezowocnych negocjacji, ostatecznie podpisany został 30-letni kontrakt z CNPC na dostawę do 38 mld m 3 gazu rocznie dla rynku chińskiego. To tyle, ile Gazprom obecnie dostarcza Niemcom, największemu europejskiemu importerowi gazu rosyjskiego w UE. Na nowy chiński rynek surowiec dostarczany będzie gazociągiem Siła Syberii, ze złóż: Czajadińskiego oraz Kowyktyńskiego, zlokalizowanych w Syberii Wschodniej. Uruchomienie gazociągu zaplanowano na rok. Przepustowość Siły Syberii wyniesie 38 mld m 3 gazu rocznie, z możliwością jej zwiększenia do 64mld m 3 rocznie, a długość gazociągu 4 tys. km [15]. W listopadzie 2014 roku szef Gazpromu Aleksy Miller uprzedzał, iż rosyjski monopolista gazowy może skorygować swoją strategie w Europie, która dotychczas pozostawała jego kluczowym rynkiem zbytu. A po miesiącu pojawiły się informacje o nowych możliwościach współpracy Gazpromu z Chinami: wspólne zagospodarowywanie szelfowych bloków naftowych w Rosji i Chinach, projekty z dziedziny elektroenergetyki w Chinach, współpraca na terenie innych krajów [19]. Na 2015 rok Rosja zaplanowała podpisanie z CNPC kolejnej 30-letniej umowy na dostawy dodatkowych 30 mld m 3 gazu rocznie. Dostawy surowca miałyby być realizowane za pośrednictwem drugiego gazociągu, skierowanego do odbiorców wschodnich Ałtaju. Przy czym Ałtaj będzie pobierał gaz z Syberii Zachodniej, czyli tych złóż, które obecnie stanowią bazę surowcową dla eksportu europejskiego. Miller zapewnia, że w przyszłości rynek azjatycki może wchłonąć tyle rosyjskiego gazu, ile obecnie eksportowane jest do UE, a Chiny mogą stać się największym odbiorcą rosyjskiego surowca, wyprzedzając pod tym względem nawet Niemcy [17]. Największą bolączką rosyjskiego giganta gazowego w odniesieniu do ekspansji na rynek azjatycki pozostaje kwestia współfinansowania realizacji zaplanowanych projektów gazociągowych. Gazociąg Siła Syberii wymaga nakładów inwestycyjnych wielkości 70 mld USD, przy czym strona rosyjska planuje zainwestować około 55mld USD. Z kolei projekt Ałtaj oszacowano na 370 mld RUR. Gazprom liczył na uzyskanie wsparcia finansowego w formie zaliczki lub kredytu od CNPC na budowę Siły Syberii w wysokości 25 mld USD. Jednak negocjacje w tej kwestii nie zakończyły się sukcesem. W chwili obecnej Gazprom nie jest w stanie sfi-

11 nansować jednocześnie obu inwestycji bez zaliczki lub pomocy ze środków państwowych [19]. Przedstawiciele Gazpromu wierzą, że w perspektywie długoterminowej część poniesionych nakładów inwestycyjnych zostanie zrekompensowana dzięki wyższej, niż na rynku europejskim, cenie sprzedaży gazu ponad 400 USD za tys. m PODSUMOWANIE Analitycy z agencji Standard&Poor s nie spodziewają się zażegnania konfliktu rosyjskoukraińskiego oraz ocieplenia relacji Rosji z Zachodem w 2015 roku: sankcje gospodarczoekonomiczne zostaną zachowane, a międzynarodowy rynek kapitałowy nadal będzie dla Rosji zamknięty. Agresywna polityka zagraniczna Rosji może spowodować jeszcze większą izolację kraju od Zachodu, uprzedzają analitycy S&P, jednocześnie wyrażając wątpliwość nad możliwością kompensacji negatywnych relacji z partnerami zachodnimi za pomocą aktywizacji stosunków z innymi regionami [13]. Zacieśnienie relacji z kontrahentami rynku azjatyckiego może przynieść owoce jedynie w średnio- o długookresowej perspektywie, przy tym bufory rosyjskiej gospodarki mogą ulec znacznemu pogorszeniu. LITERATURA [1] Балтачева М.: По брюссельскому счету. Wgląd [Online] Dostępne w: [2] Барсуков Ю.: Москва и Киев дошли до крайностей. Kommersant [Online] Dostępne w: [3] Барсуков Ю.: «Газпром» отделил Украину од Польши. Kommersant [Online] Dostępne w: [4] Барсуков Ю.: США перекрыли "Южный поток", Kommersant [Online] Dostępne w: [5] Барсуков Ю.: «Газпром» теряет Европу. Kommersant [Online] Dostępne w: [6] Габуев А.: Защита от Газпрома. Kommersant [Online] Dostępne w: [7] Газпром и Wintershall отменили обмен активами [Online] Dostępne w: [8] Газпром не потянет Северный поток до Великобритании. [Online] Dostępne w: [9] Газпром призывают ограничить или прекратить поставки топлива в ЕС через Украину [Online] Dostępne w: [10] Евросоюз задумался о введении санкций по отношению к газовому сектору РФ [Online] Dostępne w:

12 [11] Ишмухамметов Ф.: Украина докупает у ЕС не взятое у «Газпрома». Kommersant [Online] Dostępne w: [12] Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady: Europejska strategia bezpieczeństwa energetycznego [Online] Dostępne w: %282014%290330_/com_com%282014%290330_pl.pdf [13] Кравченко Е.: S&P не ждет разрешения конфликта России с Украиной раньше 2016 года. Vedomosti [Online] Dostępne w: [14] Необъявленная война: почему Европа столкнулась с дефицитом российского газа [Online] Dostępne w: [15] RBK, Газпром планирует ввод в строй «Силы Сибири» в RBK [Online] Dostępne w: [16] Реверс газа на Украину [Online] Dostępne w: [17] Серов М.: В уходящем году «Газпром» сделал ставку на Восток. Vedomosti [Online] Dostępne w: [18] Старинская Г.: Россия не может перенаправить поставки нефти и газа в Азию раньше 2020 года. Vedomosti [Online] Dostępne w: [19] Старинская Г.: Путин и Си Цзиньпин обсудят в Пекине новый газовый контракт. Vedomosti [Online] Dostępne w: [20] gazprom.ru IMPACT OF RUSSIA-UKRAINE GAS CONFLICT ON GAZPROM S FOREIGN POLICY Key words: Gazprom, Ukraine, European Union, conflict Summary. The Russia-Ukraine conflict and the accompanying crisis in relations between Gazprom and Europe forced the European Union to continue consideration of the diversification of its energy sources. The consequence of this was the preparation, in mid-2014, of the ambitious plan to reduce the energy dependency on Moscow, both in terms of gas and the supply of oil and uranium. Because of the conflict with the West and the introduction of sanctions against Russia, many projects of Gazprom in Europe were stopped or were up in the air. Stopping Gazprom s expansion into the European market, lower gas prices and smaller export to the EU and problems with capital raising pushed Russia to seek new markets in Asia. Information about new possibilities of cooperation of Gazprom with China appeared in December However, analysts from international agencies doubt the ability to compensate for the negative effects of bad relations with Western partners through the activation of relations with other regions of the world.

13 Katarzyna Kosowska, dr inż., Uniwersytet Jagielloński, Adiunkt w Instytucie Rosji i Europy Wschodniej na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politycznych UJ, katarzyna.1.kosowska@uj.edu.pl Piotr Kosowski, dr inż., Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Wiertnictwa, Nafty i Gazu, kosowski@agh.edu.pl