WZRASTANIE W ŚWIECIE MEDIÓW

Transkrypt

1 dr Katarzyna Ziębakowska-Cecot Zakład Edukacji Informatyczno-Medialnej Katedra Pedagogiki i Psychologii Wydział Filologiczno-Pedagogiczny Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu WZRASTANIE W ŚWIECIE MEDIÓW Wyniki badań prowadzonych w Publicznej Szkole Podstawowej w Sławnie Niniejsze opracowanie dotyczy wyników badań zrealizowanych w grudniu 2012 r. w Publicznej Szkole Podstawowej w Sławnie. Jest to część szerszych badań prowadzonych metodą sondażu diagnostycznego, techniką ankiety w wybranych szkołach podstawowych z terenów miejskich i wiejskich dawnego województwa radomskiego. Wiele dotychczasowych badań wskazuje na istotne znaczenie roli rodziców w odpowiednim przygotowaniu dzieci młodszych do korzystania ze współczesnych mediów. Tylko właściwa postawa rodziców i szkoły będzie miała wpływ na to, jak w przyszłości nastolatki będą przygotowane do odbioru treści medialnych (czy będą czytały książki, oglądały wartościowe programy, zachowywały się odpowiedzialnie i bezpiecznie w Internecie). Edukację medialną warto zacząć już w wieku przedszkolnym i pierwszych latach nauki w szkole podstawowej. Nawyki i postawy, jakie wówczas uda się z dzieckiem wypracować, będą procentować w przyszłości. Kwestia kształtowania przez rodziców właściwego podejścia młodszych uczniów do mediów stała się przedmiotem badań pilotażowych zapoczątkowanych wiosną 2012 r. Dotychczas zebrano 252 kwestionariusze ankiet, w tym 85 z Publicznej Szkoły Podstawowej w Sławnie. W badaniach w Sławnie udział wzięli rodzice dzieci z klas I-II (27 respondentów, 32% ogółu badanych) oraz 58 uczniów z klas starszych III-VI. Zastosowany podział grup wiekowych wynikał z faktu, że dzieci z klas młodszych mogły nie być w stanie przeczytać treści ankiety ze zrozumieniem i udzielić miarodajnych odpowiedzi. Ponadto stan posiadania sprzętu multimedialnego w przypadku uczniów klas III znacznie zmienia się po I komunii świętej. W badaniu pytano w jaki sposób dzieci najchętniej spędzają czas wolny. Jak można było przypuszczać, wysokie wskazania osiągnęły media elektroniczne (oglądanie telewizji,

2 korzystanie z komputera), co prezentuje rysunek 1. Niestety, czytanie książek i gazet stanowi jedną z rzadziej wybieranych aktywności dzieci w czasie wolnym. Rysunek 1. Preferowane formy spędzania czasu wolnego przez badanych Opisany wyżej stan może wynikać z faktu, że zdecydowana większość badanych gospodarstw domowych posiada sprzęt multimedialny, w tym wiele urządzeń multimedialnych znajduje się w pokojach uczniów (Rys. 2). Procent dzieci badanych w Sławnie, posiadających wybrany sprzęt multimedialny we własnym pokoju, jest niższy niż w przypadku uczniów szkół radomskich (Tabela 1). Zdecydowanie łatwiej kontrolować rodzicom korzystanie z mediów przez ich dzieci, gdy dostęp ten jest częściowo ograniczony. Badani mieli także za zadanie określić, ile czasu dzieci poświęcają na oglądanie telewizji, korzystanie z komputera i konsoli gier w dni robocze oraz w dni wolne. Jak można było przypuszczać, aktywność ta jest zdecydowanie bardziej nasilona podczas weekendów (Tabela 2). Odpowiedzi te analizowane w przypadku poszczególnych osób rodzą zastanawiające wnioski. 9 uczniów zadeklarowało, że w ciągu weekendu ponad 3 godziny dziennie ogląda telewizję i tyle samo czasu korzysta z komputera, co daje ponad 6 godzin dziennie spędzonych z tymi mediami (sic!). Kilka osób oprócz tego zadeklarowało równie częste korzystanie z konsoli gier. 2

3 Rysunek 2. Posiadanie własnego sprzętu multimedialnego w pokoju przez dzieci (liczba odpowiedzi) Tabela 1. Posiadanie sprzętu multimedialnego w pokoju dzieci (liczba i % odpowiedzi) urządzenia multimedialne PSP Sławno (N=85) PSP Sławno (%) szkoły miejskie (N=81) szkoły miejskie (%) Ogół badanych (N=252) Ogół badanych (%) konsola gier wideo 8 9% 17 21% 39 15% sprzęt hi-fi 15 18% 18 22% 51 20% telewizor 15 18% 32 40% 77 31% laptop (tablet, ipad itp.) 18 21% 24 30% 53 21% komputer stacjonarny 24 28% 28 35% 81 32% telefon komórkowy 36 42% 47 58% % Tabela 2. Częstotliwość korzystania z wybranych urządzeń multimedialnych (liczba odpowiedzi, N=85) Czas poświęcony mediom dziennie nie korzystam do 1 godz. 1-3 godz. powyżej 3 godz. brak odpowiedzi oglądanie TV w dni robocze oglądanie TV w weekendy korzystanie z komputera w dni robocze korzystanie z komputera w weekendy korzystanie z konsoli gier w dni robocze korzystanie z konsoli gier w weekendy

4 Warto zatem przypomnieć rodzicom, uczniom i wychowawcom, jak ważne jest wartościowe spędzanie czasu wolnego przez dzieci młodsze, które te nawyki będą rozwijać w przyszłości jako nastolatki i osoby dorosłe. To, co wyniosą jako bagaż swoich dziecięcych doświadczeń, będzie procentowało lub rodziło problemy edukacyjne w następnych latach. Mimo że wiele osób w sposób nadmierny i niekorzystny korzysta z mediów, większość ankietowanych w Sławnie deklarowała, że rodzice interesują się tym, co dzieci robią korzystając z mediów (64 ankietowanych, w tym 25 rodziców dzieci z klas młodszych), a ponadto kontrolują czas poświęcony na to (63 ankietowanych, w tym 25 rodziców dzieci z klas młodszych). 75% z tej grupy badanych deklaruje kontrolę korzystania z mediów przez dzieci, jest to jednak niższy wskaźnik niż w przypadku ogółu badanych (N=252), gdzie kontrolę taką deklarowało 87% respondentów. 2/5 badanych w szkole w Sławnie udzieliło szerszego uzasadnienia do tych wypowiedzi. Rodzice młodszych uczniów deklarowali, że umożliwiają dzieciom dostęp do mediów po odrobieniu pracy domowej. Stosują także selekcję treści medialnych, by uniemożliwić dziecku kontakt z treściami nieodpowiednimi dla ich wieku (agresja, seks, przemoc). Ostrzegają i pouczają o niebezpieczeństwach czyhających w Sieci. Kontrolują też czas poświęcany mediom ze względów zdrowotnych (m.in. dbanie o wzrok dzieci). Postawy rodziców świadczą jednak o tym, że kontrola mediów sprawowana jest w sposób bezpośredni (np. dziecko korzysta z mediów tylko w obecności osoby dorosłej). Nie wymieniono tutaj programów do kontroli rodzicielskiej ani faktu korzystania z filtrów treści internetowych, jakie oferują niektóre systemy operacyjne (np. Microsoft Windows) lub przeglądarki internetowe (np. Mozilla Firefox, Microsoft Internet Explorer). Zdarzyły się także odpowiedzi rodziców, że nie kontrolują treści medialnych z uwagi na brak własnych umiejętności korzystania z komputera. Warto uzmysłowić rodzicom, że kontrola programowa treści medialnych i zachowań dzieci jest możliwa do wprowadzenia a ponadto wskazana, szczególnie w przypadku urządzeń mobilnych (np. tabletów, smartfonów). Dobrze, by rodzice i wychowawcy o tym pamiętali, ponieważ uczniowie klas III-VI pytani, jakie urządzenie multimedialne chcieliby dostać w przyszłości, najczęściej (43%) wymieniali urządzenia mobilne (tablety, laptopy, netbooki, ipady, iphony, telefony komórkowe), z których mogą korzystać także poza domem rodzinnym. Duża część badanych uczniów klas starszych (36%) odpowiedziała, że marzy o konsoli gier (np. Xbox, PlayStation). W badaniu pytano m.in. o fakt korzystania z Internetu w domu przez uczniów oraz cele, do jakich wykorzystują Sieć globalną (Rys. 3). Jak można przypuszczać ponad ¾ badanych w 4

5 Sławnie korzysta z usług internetowych, w tym 56% z portali społecznościowych. Warto w tym miejscu jednak dodać, że już 7 dzieci z klas I-II deklarowało korzystanie z usług takich portali jak Facebook czy Nasza Klasa, podczas gdy regulamin tego pierwszego pozwala na posiadanie konta tylko osobom od 13. roku życia. Warto więc zwrócić uwagę dzieciom, jak również rodzicom i wychowawcom, by treści medialne i usługi internetowe były rzeczywiście dostosowane do wieku uczniów. Większość dzieci korzysta z Internetu w celach rozrywkowych gry (66%), pobieranie plików z muzyką, filmami (36%), komunikatory internetowe (29%). W przypadku gier komputerowych 65 ankietowanych w PSP w Sławnie podało konkretne przykłady. Najczęściej wymieniano gry z kategori wyścigowe (np. Need For Speed, GTA) 17 osób, sportowe (np. FIFA) 13 oraz strategiczne społecznościowe (np. Sims) 8. Rysunek 3. Korzystanie z usług internetowych przez badanych uczniów Powyżej analizowane odpowiedzi rodziców i uczniów dają wiele okazji do przemyśleń pedagogicznych. Sam fakt orientowania się w tym co i jak często dziecko robi w świecie mediów nie sprawia, że przygotujemy je na przyszłość do odpowiedniego funkcjonowania w 5

6 społeczeństwie informacyjnym. Dziecko nie mające zainteresowań sportowych, kulturalnych, naukowych wkrótce może stać się łakomym kąskiem dla koncernów medialnych i reklamodawców. Nie odróżniając zachowań dobrych od złych, nie wartościując ich, będzie miało problemy z selekcją informacji napływających do niego nieustannie, co może objawiać się smogiem i szumem informacyjnym. Mogą o tym świadczyć dane dotyczące ulubionych czasopism (można było wymienić maksymalnie 3 tytuły). Spośród 85 kwestionariuszy zebranych w PSP w Sławnie, aż 41 osób nie wymieniło żadnego tytułu (sic!). Najczęściej podawano tytuły z grupy Bravo, w tym Bravo i Bravo Girl (19 osób) oraz Bravo Sport (13 osób). Popularne są zatem czasopisma, co do których wartości kulturalnych i edukacyjnych można mieć wiele uwag. Ten rodzaj prasy młodzieżowej promuje system SMS (sensacja, muzyka, seks). Treści prezentowane w artykułach (o przeważającym kodzie wizualnym niż tekstowym) nie dotyczą faktycznych problemów nastolatków, utwierdzając ich w przekonaniu, że łatwe, przyjemne i dostatnie życie jest w zasięgu ręki dla każdego, bez wysiłku i zobowiązań. Brakuje w nich prawdziwego autorytetu dla młodych ludzi, którego sukcesy życiowe i postawa nie jest zależna od posiadanych pieniędzy, urody i zgrabnej figury. Jednak młodzież często nie wie, jaką drogą pójść, i wzoruje się błędnie na postaciach pseudoidoli, celebrytów. Należy również dodać, że 5 osób wymieniło czasopisma adresowane do dorosłych czytelników tj. Tele Tydzień, Kropka TV, Świat seriali, Avanti, Naj, Życie na gorąco, które nie rozwijają zainteresowań młodych ludzi, ale jedynie utwierdzają w przekonaniu o sensie lekkiego, łatwego życia w materialnym świecie. Wyniki zebrane w tym sondażu diagnostycznym można poddać nie tylko analizie ilościowej, ale również jakościowej. Zdarzały się wypowiedzi rodziców bądź uczniów, które często zaskakiwały. Rodzic jednego z uczniów młodszych (klasa I) innej szkoły wiejskiej zadeklarował, że interesuje się tym jak dziecko korzysta z mediów sprawdzam od czasu do czasu na co wchodzi i ile czasu spędza przy komputerze. Jednak głębsza analiza pozostałych odpowiedzi w ankiecie podważyła te oświadczenie. Dziecko codziennie przez co najmniej 3 godziny korzystało z komputera, telewizji i konsoli do gier, zaś w weekendy minimum 5 godzin (ponad 3 godziny przed ekranem telewizora). Na pytanie o ulubione czasopisma dziecka padła odpowiedź, że nie czyta (sic!), natomiast wśród wymienionych gier komputerowych znalazła się Margonem, polska gra graficzna NMORPG. Aby uzmysłowić walory tej gry, warto w tym miejscu przytoczyć jej krótki opis: Margonem to prężnie rozwijający się świat, pełen groźnych potworów i unikatowych przedmiotów 6

7 [ Gracze staczają ze sobą wiele wirtualnych pojedynków ( na śmierć), a o relacjach panujących między fikcyjnymi postaciami niech świadczy fakt, że do wyboru mamy następujące 3 zachowania: Atakuj, Handluj, Pocałuj. Gdy doda się jeszcze, że chłopiec (lat 8) korzysta z portali społecznościowych, wcześniejsza wypowiedź rodzica o kontroli treści medialnych wydaje się, niestety, tylko pustą deklaracją. Być może jedną z przyczyn jest to, że chłopiec ma we własnym pokoju dostęp do telewizora, komputera stacjonarnego, telefonu komórkowego oraz konsoli gier wideo, i jak wykazała ankieta, korzysta z nich bardzo często (nadmiernie), przy nie do końca właściwym nadzorze rodziców. Na koniec analizy wyników badań ankietowych można przytoczyć wypowiedź jednego z rodziców: Kontrola czasu jest niezbędna do właściwego zagospodarowania go dziecku. Media nie powinny być sposobem na zajęcie wolnego czasu, lecz alternatywą. Powinny dostarczać wiedzy, relaksować a nie zabijać czas. *** W opracowaniu wykorzystałam cytaty z tekstu własnego autorstwa pt. Kto się boi mediów? Wybrane aspekty społeczne i edukacyjne funkcjonowania społeczeństwa informacyjnego, opublikowanego w monografii zbiorowej Człowiek Media Edukacja, red. naukowa: J. Morbitzer, E. Musiał, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie, Kraków 2012, s ; oraz zamieszczonego na stronie internetowej pod adresem 7