1 LEKCJA. HEI! HVA HETER DU?

Transkrypt

1

2 2 1 LEKCJA. HEI! HVA HETER DU? Pierwsze kroki w nauce języka obcego są bardzo ważne, dlatego musisz nauczyć się podstawowych zasad gramatyki: 1) zaimków osobowych oraz 2) szyku wyrazów w zdaniu oznajmującym, pytającym i przeczącym, który jest bardzo ważny w języku norweskim. ZAIMKI (PRONOMEN) L. POJEDYNCZA (ENTALL) L. MNOGA (FLERTALL) Jeg ja Du ty Han on Hun ona Vi my Dere wy De oni, one BEZOKOLICZNIK (INFINITIV) ORAZ CZAS TERAŹNIEJSZY (PRESENS) Przed bezokolicznikiem piszemy partykułę bezokolicznikową å, na przykład: Jeg prøver å snakke norsk. Ja próbuję mówić po norwesku. Czas teraźniejszy (presens) jest najczęściej tworzony za pomocą dodania do bezokolicznika końcówki -r.

3 3 Czasownik nie odmienia się przez liczbę ani rodzaj, czyli mówiąc "ja mówię", "ty mówisz" - itd., zawsze będziemy używać tej samej formy czasownika, np. snakker. Inny będzie tylko zaimek (ja, ty, itd). SZYK WYRAZÓW W ZDANIU (ORDSTILLING) Zazwyczaj na początku zdania jest podmiot. Na drugim miejscu obowiązkowo musi być orzeczenie, które często składa się z dwóch i więcej słów, a za orzeczeniem dopełnienie i okoliczniki. Czasami na pierwszym miejscu w zdaniu może znaleźć się nie podmiot, a dopełnienie lub okolicznik, jednak podmiot zostaje wtedy nie dalej niż na drugim miejscu. Orzeczenie w takim wypadku stawia się po podmiocie, tj. na trzecim miejscu. Jeżeli orzeczenie składa się z dwóch czasowników (muszę się uczyć, umiem czytać itd.), wtedy podmiot jest pomiędzy czasownikami. Przykład: Markus leser en avis Markus czyta gazetę, a nie odwrotnie. Jak utworzyć zdanie przeczące? Za pomocą przysłówka ikke: Jeg snakker norsk mówię po norwesku. Jeg snakker ikke norsk ja nie mówię po norwesku.

4 4 2 LEKCJA. VERDEN RUNDT. LAND OG YRKER Podczas pierwszej lekcji nauczyliśmy się układać zdania oznajmujące i przeczące. A teraz musimy nauczyć się zadawać pytania. Chcesz znaleźć przyjaciół w Norwegii? Naucz się zadawać pytania! SŁOWA PYTAJĄCE (SPØRREORD) Hva? Hvor? Hvem? Hvorfor? Hvordan? Hvor ofte? Co? / Jak? Dokąd? / Gdzie? Kto? / Który? Dlaczego? Jak? Jak często?

5 5 ZDANIA PYTAJĄCE (SPØRRESETNINGER) W języku norweskim są dwa rodzaje zdań pytających: 1. Otwarte: na początku pytania znajduje się słówko pytające (hva, hvor itd.), np.: Hva liker du å gjøre? Co lubisz robić? A wtedy Norweg chętnie Ci opowie o tym, jak je lody na mrozie. 2. Zamknięte: Tak/nie pytania. W języku norweskim nie ma takiego słówka jak "czy", dlatego takiego rodzaju pytania rozpoczynają się od orzeczenia, np.: Snakker du norsk? Czy mówisz po norwesku? Pamiętaj, że jak pracodawca zada Ci takie pytanie, zawsze mów: Ja (tak)!

6 6 3 LEKCJA. JEG HAR EN STOR FAMILIE W 3 lekcji omówimy rzeczownik i jego rodzaje, krótko omówimy użycie określonej i nieokreślonej formy rzeczownika. Norwegowie są liderami tolerancji oraz równych praw, ale tylko nie w przypadku gramatyki norweskiej. Podział na rodzaje rzeczowników będzie! RZECZOWNIK (SUBSTANTIV) Rzeczowniki w języku norweskim przynajmniej w wielu jego dialektach mają trzy rodzaje: męski hankjønn, żeński - hunkjønn albo nijaki - intetkjønn. Tego, jaki rzeczownik jest jakiego rodzaju trzeba nauczyć się na pamięć (np. norweskie słówko dom et hus nie jest rodzaju męskiego, tak jak w języku polskim). Przedimek nieokreślonej formy rzeczownika rodzaju męskiego jest en en gutt (chłopczyk), rodzaju żeńskiego - ei albo en (możesz wybrać, który przedimek użyć) ei/en jente (dziewczynka), a rodzaju nijakiego et et hus (dom). Melk (mleko), vann (wodę) czy vær (powietrze) policzyć nie możemy, dlatego rzeczowniki niepoliczalne nie posiadają przedimka.

7 7 UŻYCIE OKREŚLONEJ I NIEOKREŚLONEJ FORMY RZECZOWNIKA (BRUK AV UBESTEMT OG BESTEMT FORM) Rzeczowniki w języku norweskim mają cztery formy: określoną i nieokreśloną oraz liczbę pojedynczą i mnogą. Określonej (bestemt) formy rzeczownika używamy, kiedy mówimy o czymś konkretnym, o czym już słyszeliśmy, na przykład: Nora arbeider på restaurant. - Nora pracuje w restauracji. Hun snakker norsk på restauranten. - W (tej) restauracji Nora rozmawia po norwesku. Powyżej wymienione formy rzeczownika są tworzone za pomocą przedimków: Liczba pojedyncza (entall) Rodzaj męski Rodzaj żeński Rodzaj nijaki (jednosylabowe) Rodzaj nijaki (wielosylabowe) Nieokreślona forma (ubestemt) En bil samochód Ei jente dziewczynka Et hus dom Et eple jabłko Określona forma (bestemt) Bilen Jenta Huset Eplet

8 8 Liczba mnoga (flertall) Nieokreślona forma Określona forma Rodzaj męski Biler/samochody Bilene Rodzaj żeński Rodzaj nijaki (jednosylabowe) Rodzaj nijaki (wielosylabowe) Jenter/dziewczynki Jentene Hus/domy Husene Epler/jabłka Eplene

9 9 4 LEKCJA. GOD MORGEN! Nauczymy się liczyć do 21. Innymi słowami do pełnioletniości, która w tym kraju skandywanskim otwiera drzwi do krainy rozrywek LICZEBNIKI (TALLORD) 1 én, éi, ett 2 tu 3 tre 4 fire 5 fem 6 seks 7 sju 8 åtte 9 ni 10 Ti 11 elleve 12 tolv 13 tretten 14 fjorten 15 femten

10 10 16 seksten 17 sytten 18 atten 19 nitten 20 tjue 21 Tjueen, albo zabawa się rozpoczyna LICZEBNIKI ILOŚCIOWE (GRUNNTALL) Liczebnik ÉN, ÉI, ETT przystosowuje się do rodzaju rzeczownika jeden chłopczyk én gutt, jedna mama éi albo én mor, jeden dom ett hus. Liczebniki do 100 zapisuje się jednym słowem: Det er to pølser i kjøleskapet W lodówce są dwie kiełbasy. I tyle samo kiełbasek zostanie do płacy

11 11 5 LEKCJA. HVA KOSTER BILLETTEN? Podczas lekcji nauczymy się nazw dni tygodnia, pomówimy o czasownikach modalnych. Każdy musi wiedzieć nazwy dni tygodnia po norwesku. Są naprawdę boskie! NAZWY DNI TYGODNIA (UKEDAGER) Mandag Månedagen - dzień księżyca poniedziałek Tirsdag Tys dag - Ty - bóg wojny wtorek Onsdag Odins dag - dzień Odyna środa Torsdag Tors dag - dzień Thora czwartek Fredag Frøyas dag - Frøya dzień piątek Lørdag Laugardagen - dzień prania sobota Søndag Soldagen - dzień słońca niedziela

12 12 CZASOWNIKI POMOCNICZE MODALNE (MODALE HJELPEVERB) Czasowniki modalne są używane w zdaniach jako czasowniki pomocnicze dla czasowników głównych, które w takim wypadku, są używane w formie bezokolicznika (infinitiv) ale bez partykuły bezokolicznika å. Czasowniki modalne wskazują na stosunek między wykonawcą czynności a czynnością: CZASOWNIK POMOCNICZY KAN SKAL MÅ BØR VIL ZNACZENIE Wiedza, umiejętnoście Przyszłość, rozkaz, obietnica Używany tworząc czas przyszły. Konieczność, potrzeba Porada Chęć, przyszłość PRZYKŁAD Jeg kan snakke norsk (Mogę mówić po norwesku). Jeg skal på kino i kveld (Wieczorem pójdę do kina). Nå må du slutte! (Teraz musisz skończyć!) Du bør spise vitaminer (Musiałbyś jeść (dosł.) witaminy!) Jeg vil gjerne ha omelett (Chętnie zjadłbym jajecznicę)

13 13 6 LEKCJA. PÅ KJØPESENTERET Piękne kolory, mocne zapachy, niepowtarzalne smaki... To jest jego wyskokość przymiotnik adjektiv. Po tej lekcji Twój norweski będzie jeszcze bardziej piękny i kolorowy! NAJCZĘŚCIEJ UŻYWANE PRZYMIOTNIKI Nydelig God wspaniały/-a, miły/-a, przyjemny/-a dobry/ -a; ładny/-a; smaczny/-a Pen ładny/ -a Varm ciepły/ -a Kald zimny/ -a Tykk gruby/-a Tynn chudy/ -a Stor duży/ -a Dyr drogi/ -a (typowe norweskie słowo ) Bilig tani/ -a

14 14 Przymiotnik w zdaniu może występować jako: 1. część orzeczenia imiennego: bilen er hvit (samochód jest biały). 2. przydawka: det er et godt tilbud (to jest dobra propozycja). BARDZO PROSTE ZASADY UŻYCIA PRZYMIOTNIKA W ZDANIU 1. Jeżeli rzeczownik, z którym występuje przymiotnik, jest rodzaju żeńskiego lub męskiego, to używamy zwyczajnej, słownikowej formy przymiotnika. 2. Jeżeli przymiotnik występuje z rzeczownikiem rodzaju nijakiego to zazwyczaj do przymiotnika dodajemy końcówkę -t: skjørtet er rødt. 3. W liczbie mnogiej niezależnie od rodzaju dodajemy końcówkę -e: na przykład, god gode. 4. Jeśli przymiotnik w zdaniu występuje jako przydawka, wtedy przymiotnik znajduje się między partykułą określonego/nieokreślonego rzeczownika a rzeczownikiem et godt tilbud. Jeżeli rzeczownik, z którym występuje przymiotnik, jest rodzaju żeńskiego lub męskiego, to używamy zwyczajnej, słownikowej formy przymiotnika, na przykład: ei gammel dør stare drzwi en gammel mann stary mężczyzna. Jeżeli przymiotnik występuje z rzeczownikiem rodzaju nijakiego to zazwyczaj do przymiotnika dodajemy końcówkę -t: et vakkert liv piękne życie.

15 7 LEKCJA. HVOR LIGGER POLEN? 15 W tej lekcji dowiesz się, jak wytłumaczyć dla Norwega Hvor ligger Polen? Gdzie jest Polska? Zagadnienie gramatyczne tej lekcji - dopełniacz rzeczownika albo po norwesku - S-genitiv. SŁOWNIK (ORDBOK) Hvor ligger...? Ved Østersjøen En republikk Polens innbyggertall En hovedstad Nord Hvordan er været i.. Gdzie jest...? (o objektach np. geograficznych) obok, przy Morze Bałtyckie republika, rzeczpospolita Liczba ludności w Polsce stolica północ Jaka pogoda jest w...? Otóż: Polen er et land som (która) er en del av Nord-Europa. Landet ligger ved Østersjøen.

16 16 DOPEŁNIACZ (S GENITIV) S-genitiv przypadek wyrażający przynależność pokazujący, że coś do kogoś należy. S-genitiv tworzymy dodając końcówkę -s do rzeczownika. Na przykład: Elevens bok książka ucznia; Lærerens dag Dzień Nauczyciela; Anitas hotell hotel Anity; Skipets stabilitet stabilność okrętu. I jeszcze jedna zasada! Apostrofu (') przed -s zazwyczaj nie piszemy! Jednak jeżeli rzeczownik kończy się na -s, -x, -sch lub -z, to na końcu rzeczownika piszemy apostrof, na przykład: Marx teorier teorie Marksa. Dopełniacz możemy utworzyć również za pomocą przyimka til: Boka til eleven; Dagen til læreren; Hotellet til Anita; Stabiliteten til skipet.

17 17 8 LEKCJA. EN VANLIG DAG Tworzenie zdań na początku których występuje NIE podmiot, a inna część zdania. A czy wiesz, co Norwegowie mogą policzyć, a co - nie? Dowiesz się po przeczytaniu tej lekcji! NAJPIERW NASTĘPNIE POTEM (FØRST SÅ ETTERPÅ) Słówka, które pomogają ułożyć czynnoście i wydarzenia w odpowiedniej kolejności: 1. Først spiser Nora frokost. Etterpå leser hun aviser. Najpierw Nora je śniadanie. Później ona czyta gazety. 2. Hun dusjer og så pusser tennene. Ona ma prysznic i wtedy/potem/następnie czyści zęby. 3. Nora rydder bordet. Etterpå går hun på jobb. Nora porządkuje na stole. Potem ona idzie do pracy.

18 18 Zapamiętaj! Jeżeli na pierwszym miejscu w zdaniu występuje nie podmiot, a okolicznik zdania lub dopełnienie - czasownik zawsze będzie na drugim miejscu w zdaniu. NORWESKIE DUŻO (MANGE MYE) Mange używamy z rzeczownikami policzalnymi: Mange bøker dużo książek Hvor mange...? Ile..? Mye używamy z rzeczownikami niepoliczalnymi: Mye vann dużo wody Hvor mye...? Ile...? Hvor mye koster...? - Ile kosztuje...?

19 19 9 LEKCJA. HVOR BOR DU? Przysłówki adverb, które dodają językowi wyrazistości i są odpowiedzialne za niuanse znaczeniowe. PRZYSŁÓWKI (ADVERB) W języku norweskim przysłówek najczęściej występuje po czasowniku, na przykład: Nora skriver pent Nora pięknie pisze. Przysłówki najczęściej opisują czasownik (han spiser fort on szybko je), rzadziej przymiotnik (Ana er veldig trist Ana jest bardzo zmęczona) czy inny przysłówek (Nora tenker rasende fort Nora myśli bardzo szybko (przysłówek rasende uzupełnia inny przysłówek fort). Podstawowe grupy przysłówkowe: 1. Tidsadverb przysłówki określające, kiedy odbywa się czynność. W zdaniu odpowiadają na pytanie kiedy? Han kommer nå. On przyjdzie teraz.

20 20 2. Måtesadverb przysłówki, które wskazują, w jaki sposób coś się odbywa. W zdaniu odpowiadają na pytanie jak? Det er ikke veldig ille. To nie jest bardzo źle. 3. Stedsadverb przysłówki miejsca, wskazują, gdzie odbywa się czynność. W zdaniu odpowiadają na pytanie gdzie? Vi er inne i huset. Jesteśmy w domu (wewnątrz domu). 4. Gradsadverb przysłówki wskazujące na intensywność czynności. W zdaniu odpowiadają na pytanie jak bardzo? Det liker jeg svært godt. To ja szczególnie lubię. 5. Nektingsadverb przysłówek przeczący ikke:. Jeg snakker ikke fransk. Ja nie mówię po fancusku. 6. Modale adverb przysłówki modalne. Nora kommer sikkert snart. Nora naprawdę szybko przyjdzie. 7. Spørreadverb przysłówki pytające. W tej grupie spotykamy dobrze nam znane: hvor gdzie, hvorfor dlaczego, hvordan jak. 8. Relative adverb przysłówki stosunku. Hun viser meg huset hvor / der han bor. On pokazuje dla mnie dom, w którym mieszka.

21 21 10 LEKCJA. NORA I BANKEN OG PÅ POSTKONTORET Oto i ostatnia lekcja! Rozmowy na poczcie i w placówce bankowej. Przydatne zwrtoty i słówka! I banken: Å veksle Å veksle X i Y En valutakurs Å sende penger Et skjema for å overføre penger Et skjema Å fylle ut et skjema En bankarbeider Et gebyr en bank i banken wymienić wymienić X na Y kurs walutowy/wymiany (prze)słać pieniądze formularz do przekazywania (przelewu) pieniędzy formularz, forma, schemat zapełnić formularz pracownik banku koszt, opłata bank W banku

22 22 På postkontoret: Ei / en postpakke En pakke Å veie Et frimerke Et postkort Til sammen Tilbake et postkontor på postkontoret paczka pocztowa pakiet, paczka zważyć znaczek pocztowy pocztówka razem, wszystkiego z powrotem poczta, urząd pocztowy na poczcie, w urzędzie pocztowym SPÓJNIKI (KONJUNKSJONER) Najczęściej używanymi spójnikami są: og - i, men - ale, for - bo, ponieważ, eller - albo/lub/czy. Oni są nazywane sideordnende konjunksjoner spójnikami łączącymi samodzielne słowa, części zdania albo zdania: De synger, og de danser. Oni/one tańczą i śpiewają. De synger ikke, men de dansere. Oni/one nie śpiewają, ale tańczą. De vil ikke synge, for de vil danse. Oni/one nie chcą śpiewać, bo chcą tańczyć. Vil du synge, eller vil du danse? Chcesz śpiewać czy tańczyć? Trudno uwierzyć, że Norwegowie mogą być takie zabawne, prawda?

23 23 Inna grupa spójników Underordnende konjunksjoner: At Om Da Når Mens Siden Fordi Hvis Selv om aby czy wtedy kiedy, gdy gdy, podczas ponieważ, odkąd ponieważ, bo jeżeli, jeśli chociaż, nawet jeżeli, mimo że Hun sier at hun skal komme. On mówi, że przyjdzie. Hun vil ikke danser, fordi hun er trøtt. Ona nie chce tańczyć, bo jest zmęczona. Hun spør om vi vil danse. Ona pyta, czy będziemy tańczyć. Jeg vet ikke når Nora kommer. Nie wiem, kiedy przyjdzie Nora. Hvis du vil snakke norsk, må du praktisere mye. Jeżeli chcesz rozmawiać po norwesku - musisz dużo ćwiczyć. Wbrew leniowi Selv om hun er syk, vil hun danse. Chociaż ona jest chora, chce tańczyć. Koniec! Zasłużyłeś na kilka dni odpoczynku, ale później możesz kontynuować naukę języka norweskiego razem z Do usłyszenia!

24 24