Systematyka kryzysowych sygnałów w przedsiębiorstwach Ukrainy

Transkrypt

1 Systematyka kryzysowych sygnałów w przedsiębiorstwach Ukrainy 443 Doktorant, mgr Maksym Stolyarczuk Katedra Ekonomiki Przedsiębiorstwa Narodowy Uniwersytet Lwowski imienia Iwana Franki we Lwowie Systematyka kryzysowych sygnałów w przedsiębiorstwach Ukrainy Ekonomiczny mechanizm powstania stanu kryzysowego naleŝy rozumieć jako łańcuch następujących po sobie zjawisk ekonomicznych, połączonych z sobą związkami przyczynowo-skutkowymi, wskutek których następuje upadłość. Te wydarzenia następują bez impulsu dodatkowego i odbywają się w określonym następstwie. Zadaniem teoretycznego badania i obserwacji empirycznej powyŝszych łańcuchów jest poszukiwanie i ujawnienie zjawisk ekonomicznych i stanów, będących najczęściej przesłankami następstw wszystkich negatywnych procesów ekonomicznych. Podejście, które stosuje szereg znanych ekonomistów rosyjskich, między innymi Івановим Г.П. [Иванов, Семинихин 1993, s ], Градовим О.П. [Градов, Кузин 1996, rozdz. 2] w badaniach zjawisk ekonomicznych mechanizmu stanu kryzysowego przedsiębiorstwa, posiada duŝe moŝliwości heurystyczne i jest efektywne. Polega ono na poszukiwaniu łańcucha zdarzeń gospodarczych, pozostających w silnym związku przyczynowo-skutkowym między sobą, zjawisk sygnalizujących upadłość przedsiębiorstwa. Początkowym ogniwem tych łańcuchów moŝe być jakikolwiek problem, który często zdarza się w działalności przedsiębiorstwa. ZaleŜność przyczynowa sytuacji kryzysowych, tkwiąca w gospodarce mieszanej, jest wywołana między innymi stałą zmianą orientacji rynkowych konsumenta. JeŜeli analitycy firmy stale prowadzą obserwację mnogości sygnałów, pochodzących ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego firmy, to stan kryzysowy moŝna wykryć wcześniej. Jak wskazuje praktyka, konieczna jest obserwacja co najmniej 50 parametrów środowiska zewnętrznego i wewnętrznego firmy. Ogólna ilość sygnałów poprzedzających powstanie stanu kryzysowego przekracza 200. Nie jest moŝliwe ustalenie wszystkich moŝliwych zagroŝeń dla róŝnych przedsiębiorstw. O odnotowaniu zjawiska spadku zdolności płatniczej firmy i zbliŝaniu się upadłości mogą świadczyć niektóre sygnały ekonomiczne. Przede wszystkim mogą to być gwałtowne zmiany głównych pozycji bilansu zarówno w pasywach, jak i w aktywach (tabela 1).

2 444 Maksym Stolyarczuk Tabela 1. Stosunek pomiędzy kryzysowymi zjawiskami gospodarczymi i sygnałami, które je poprzedzają Ekonomiczne i organizacyjne sygnały, świadczące o początku zaistnienia stanu kryzysowego 1. Spóźnianie się z przekazywaniem sprawozdań oraz ich niska jakość. 2. Nieoczekiwana zmiana audytorów lub trwała współpraca z tą samą firmą audytorską. 3. Gwałtowne zmiany w strukturze bilansu Zjawiska ekonomiczne i stany, będące przesłankami następstw negatywnych procesów gospodarczych 1 2 w aktywach bilansu: wzrost udziału naleŝności w aktywach przedsiębiorstwa; przeterminowanie naleŝności. nieefektywna działalność komórek finansowych firmy; nieudana struktura systemu informacyjnego. ukrywanie faktycznego stanu finansowego firmy, korupcja. zbyt duŝy kredyt kupiecki; niewypłacalni klienci; upadłość klientów; skurczenie się rynku; niekorzystna koncentracja sprzedaŝy skierowana do małej liczby klientów. zmniejszenie naleŝności. wymuszone zmniejszenie sprzedaŝy na kredyt; klienci w przyspieszonym tempie rozliczają się z długów z powodu zakończenia współpracy. zwiększenie (zmniejszenie) zapasów surowców, materiałów, produkcji gotowej, produkcji nieskończonej. wzrost zobowiązań w stosunku do dostawców i wierzycieli; przeterminowanie zobowiązań; zmniejszenie się naleŝności przy jednoczesnym wzroście zobowiązań; wzrost zadłuŝenia wobec pracowników z tytułu wynagrodzenia akcjonariuszów z tytułu dywidend, organów skarbowych z tytułu podatków. przeładowanie towarowe; rozregulowana (nierytmiczna, nierównomierna) produkcja i dostawy; niewykonanie zobowiązań w zakresie dostaw wzajemnych. w pasywach bilansu: niekorzystna zmiana polityki wierzycieli w stosunku do firmy ze strony wierzycieli i dostawców; zmniejszenie działalności przy jednoczesnym posiadaniu na kontach środków pienięŝnych.

3 Systematyka kryzysowych sygnałów w przedsiębiorstwach Ukrainy Zmiany w pozycjach sprawozdania z wyników finansowych przedsiębiorstwa: wzrost (spadek) sprzedaŝy; spadek zysków; wyŝszy wzrost sprzedaŝy nad wzrostem zysków. 5. Zmiany na wyŝszych stanowiskach kierowniczych. 6. Zmiany w zasadach zarządzania: nasilenie koncentracji obowiązków w wąskim gronie osób; kilkakrotne rozwiązywanie problemów, które zostały określone jako rozwiązane juŝ wcześniej. 7. Gwałtowne zmiany strategii przedsiębiorstwa: ustalenie przez firmę nierealnych cen na swoje towary i usługi; ryzykowne wdroŝenie nowych rozwiązań. Źródło: uporządkowano przez autora. 1 2 wzrost zadłuŝenia; zmniejszenie środków pienięŝnych;, wzrost kosztów; pogłębienie się dysproporcji między zobowiązaniami i naleŝnościami; nieprzemyślane zwiększenie zakupów, nakładów inwestycyjnych, wyprzedaŝ produkcji przed likwidacją firmy; zbycie produkcji i aktywów. konflikt na poziomie kierowniczym przedsiębiorstwa; konflikty pracownicze; utrata najbardziej wypłacalnych klientów i wierzycieli. niepotrzebne rozdrobnienie obowiązków, biurokracja; niedowierzanie; niekompetencja kierownictwa; spowolniona reakcja na zmiany rynkowe; wzrost przypadków niewykonania obowiązków, niedotrzymanie harmonogramu prac; gwałtowne zmiany w zamówieniach przez klientów. wejście na nowe rynki; ryzykowny zakup surowca i materiałów; zwiększenie działalności na giełdzie; spadek ilości franczyzobiorców; utrata spółek-córek; wchłonięcie przez inne firmy. Innym nie mniej istotnym aspektem wczesnego wykrycia sygnałów o zbliŝaniu się stanu kryzysowego jest wykorzystanie szeregu bezwzględnych i względnych wskaźników efektywności działalności przedsiębiorstw, z których najwaŝniejszy jest dochód. Nie tyle waŝne są wartości bezwzględne dochodu, co

4 446 Maksym Stolyarczuk wartość wielkości kapitału przedsiębiorstwa, kapitału własnego i stopy zwrotu, czyli wskaźniki rentowności. W przypadku spadku dochodów firmy, odbywa się jednocześnie spadek jej wartości. Wartość firmy moŝe spaść poniŝej wartości likwidacyjnej aktywów. Wtedy powyŝsza wartość moŝe zostać uznana jako wartość firmy. Likwidacja przedsiębiorstwa staje się wtedy bardziej korzystna niŝ jego dalsza eksploatacja. Jeśli likwidacyjna wartość firmy jest niŝsza od rozmiaru zobowiązań wobec wierzycieli, to akcjonariusze wyzbywają się całego swego kapitału, co jest określane mianem upadłości. Wartość kapitału moŝe róŝnić się w zaleŝności od źródła pochodzenia tego kapitału według róŝnych stawek, zastosowanych do róŝnych źródeł kapitału. Tradycyjnie uwaŝa się, iŝ współczynnik udziału kapitału obcego (stosunek procentowy kapitału obcego firmy do jej kapitału własnego) moŝe równieŝ wpływać na wartość kapitału. Firmy z wyŝszym współczynnikiem są bardziej ryzykowne niŝ te, w których współczynnik jest niŝszy, poniewaŝ wierzyciele mają pierwszeństwo do zysku przed akcjonariuszami. Wobec tego firma z duŝym współczynnikiem, notująca spadek dochodów, jest bardziej ryzykowna niŝ ta, która przy tych samych dochodach, ma niŝszy udział kapitału obcego. Negatywne tendencje mogą być równieŝ rozpoznane przy obserwowaniu poziomu i dynamiki wskaźników stanu bieŝącego. W tym celu naleŝy zbadać niektóre pozycje kosztów i przychodów, podjąć działania dla zrównowaŝenia bilansu, następnie znaleźć największe koszty (najczęściej są to koszty z tytułu spłaty odsetek, opłata czynszu, koszty transportowe) i przeanalizować proces ich powstania. Wobec tego, podstawowym kryterium wykrycia stanu kryzysowego moŝe być sytuacja, gdy wartość przedsiębiorstwa spada w stosunku do ogólnej wartości zobowiązań wobec wierzycieli. Ten właśnie proces stanowi finansową treść takiego zjawiska, jak zmierzanie w kierunku upadłości. Celem dalszej konkretyzacji tego procesu powinna być analiza finansów, zarządzania i marketingu przedsiębiorstwa. Literatura Градов А.П., Кузин Б.И. ред. (1996), Стратегия и тактика антикризисного управления фирмой, СПб.: Специальная литература. Иванов Г.П., Семинихин А.И. (1993), Банкротство: причины и последствия, Финансы, 2.

5 Systematyka kryzysowych sygnałów w przedsiębiorstwach Ukrainy 447 Streszczenie Określono ekonomiczny mechanizm pochodzenia stanu kryzysowego przedsiębiorczości na Ukrainie. Opisano korelację miedzy zjawiskiem ekonomicznego kryzysu a sygnałami świadczącymi o jego pojawieniu się. Summary The System of Crisis Signals in Ukrainian Enterprises The economic mechanism of origin of the crisis state of enterprise is certain in Ukraine. Correlation is described between the economic crisis phenomena and signals which testify to their presence.