INTERDYSCYPLINARNE BADANIA NAD CZYNNIKAMI WARUNKUJĄCYMI ZACHOWANIA CZYTELNIKÓW

Transkrypt

1 Magdalena Seta * Biblioteka Główna im. W. Grabskiego Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego Warszawa INTERDYSCYPLINARNE BADANIA NAD CZYNNIKAMI WARUNKUJĄCYMI ZACHOWANIA CZYTELNIKÓW [INTERDISCIPLINARY RESEARCH ON DETERMINANTS OF READERS BEHAVIORS] Abstrakt: Czynniki warunkujące zachowania człowieka w różnych sferach jego życia są przedmiotem badań wielu dyscyplin naukowych. Zachowanie to każda reakcja na bodźce środowiska i ustosunkowanie się do tego środowiska, zazwyczaj mające na celu zdobycie środków do zaspokojenia potrzeb. Czytelnik, jako konsument usług bibliotecznych, korzystając z nich zaspakaja swoje potrzeby czytelnicze i informacyjne. Zachowania konsumentów są warunkowane przez różnego rodzaju czynniki, które stanowią zintegrowany i wzajemnie na siebie oddziaływujący system. Socjologia, psychologia społeczna, nauki konsumenckie, a także bibliotekoznawstwo wykorzystują różne dostępne narzędzia badawcze do poznania uwarunkowań określonych zachowań człowieka. Na podstawie własnych badań ankietowych, przeprowadzonych od czerwca do września 2009 r. wśród absolwentów Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, przedstawiono czynniki warunkujące zachowania czytelników oraz metody badawcze, stosowane w różnych dziedzinach nauki w celu poznania tych czynników. BIBLIOTEKI AKADEMICKIE POTRZEBY CZYTELNICZE UŻYTKOWNICY BIBLIOTEK ZACHOWANIA CZYTELNIKÓW Abstract: Many scholarly disciplines focus on their research on factors determining human behavior in various areas of life. Behavior is defined as any response or reaction to the environment, usually aimed at satisfying one s needs. Reader, as a library service consumer meets his information needs by making use of the service. Consumer s behaviors are conditioned by various factors which are integrated in a self-reacting system. Sociology, social psychology, consumer science and also library science use a wide range of research tools to identify specific determinants of human behavior. Based on survey conducted between June and September 2009 among the graduates of the Warsaw University of Life Sciences, the article presents determinants of readers behavior and characterizes a panoply of research methods used in various research fields to explore these factors. ACADEMIC LIBRARIES LIBRARY USERS READERS BEHAVIOR READERS NEEDS * Dr inż. MAGDALENA SETA, starszy bibliotekarz w Bibliotece Głównej SGGW w Warszawie; absolwentka technologii żywności i żywienia oraz studiów podyplomowych informacji naukowej i bibliotekoznawstwa w Uniwersytecie Łódzkim. Dwie najważniejsze publikacje: (2009) Użytkownicy Oddziału Informacji Naukowej w Bibliotece Głównej Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, dok. elektr. CD [W:] M. Kocójowa red. (2009). Biblioteki i ich klienci: miedzy płatnym a bezpłatnym komunikowaniem sie w erze zasobów cyfrowych i sieci. Kraków: Instytut INiB UJ, s ; (2002) Sytuacja gospodarstw domowych ludzi starszych na wsi w świetle wyników badań budżetów gospodarstw domowych. Wieś i Rolnictwo nr 4, s [pod nazwiskiem Banasiak, współaut.: K. Gutkowska]. magdalena_seta@sggw.pl [MAGDALENA SETA, PhD; librarian at the Main Library of Warsaw University of Life Sciences; M.Sc. in Food and Nutrition Technology; diploma of LIS postgraduate studies at the University of Łódź. Two the most important publications: (2009) Użytkownicy Oddziału Informacji Naukowej w Bibliotece Głównej Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego [Users of the Information Department in the Main Library of Warsaw University of Life Sciences], e-doc. CD [In:] M. Kocójowa ed. (2009). Biblioteki i ich klienci: miedzy płatnym a bezpłatnym komunikowaniem sie w erze zasobów cyfrowych i sieci [Libraries and Their Clients: Free or Fee Services Supporting Social Communication in Digital Era]. Kraków: Instytut INiB UJ, s ; (2002) Sytuacja gospodarstw domowych ludzi starszych na wsi w świetle wyników badań budżetów gospodarstw domowych [Material Status of Elderly Inhabitants of Rural Zones in the Light of the Research on Households Budgets Outcomes]. Wieś i Rolnictwo nr 4, s [under the name Banasiak, co-author: K. Gutkowska]. magdalena_seta@sggw.pl] 257

2 WSTĘP W literaturze znaleźć można różne definicje zachowań w zależności od perspektywy, w której postępowanie człowieka jest rozpatrywane. Zachowanie się konsumenta jest częścią problematyki, którą zajmuje się głównie psychologia, a dotyczącej wszystkich zachowań człowieka. Pojęcie to nie zostało jednak dość precyzyjnie zdefiniowane. Przyjmuje się, że zachowanie to każda reakcja na bodźce środowiska i ustosunkowanie się do tego środowiska. Podkreślić przy tym należy związek zachowań z potrzebami lub środkami służącymi ich zaspokojeniu. Najogólniej przez zachowanie należy rozumieć wszelkie działania i czynności, mające na celu zaspokojenie potrzeb człowieka przez zdobywanie dóbr i usług [Gajewski 1994, s. 8]. Zachowania te stanowią element szerszej problematyki zachowania się człowieka we wszystkich sferach jego aktywności. Ponieważ zachowanie jest konsekwencją interakcji z innymi ludźmi oraz stosowania systemu norm, mających źródło w całokształcie społecznych doświadczeń człowieka, socjologia rozróżnia pojęcie zachowań społecznych. Zachowanie społeczne to różnorodne formy aktywności społecznej, będące rezultatem oddziaływania środowiska lub sytuacji [Pacholski, Staboń 2001, s. 229]. Nauki ekonomiczne natomiast odnoszą pojęcie zachowań do indywidualnych podmiotów konsumpcji, czyli do konsumentów i gospodarstw domowych [Kieżel 2000, s. 57]. Z rozmiarów i sposobów zaspokajania potrzeb wynikają określone zachowania konsumpcyjne [Bywalec, Rudnicki 2002, s. 14]. Według Leksykonu marketingu zachowania konsumpcyjne to spójna całość reakcji związanych z dokonywaniem wyborów w procesie zaspokajania potrzeb indywidualnych w określonych warunkach społecznych, kulturowych i e- konomicznych [Altkorn, Kramer 1998, s. 276]. Należy pamiętać, że zachowanie konsumenta obejmuje również użytkowanie środków zaspokajania potrzeb, co właściwie stanowi zasadniczą treść konsumpcji [Rudnicki 2000, s. 17]. Szczególnym przypadkiem zachowań konsumenckich są zachowania na rynku książki. Książka jest dobrem kultury, które może być konsumowane jednorazowo, nie wymagając przy tym posiadania go na własność. Jest to dobro łatwo dostępne poza rynkiem, i udział właśnie pozarynkowej konsumpcji, między innymi korzystanie z usług bibliotecznych, jest w tym przypadku wyższy niż w przypadku innych dóbr. Dlatego też zachowania czytelników można rozpatrywać jako rodzaj zachowań konsumentów [Pacut 2004, s. 83]. Korzystanie z usług biblioteki można zaklasyfikować do konsumpcji usług niematerialnych [Bywalec, Rudnicki 2002, s. 30]. CZYNNIKI DETERMINUJĄCE ZACHOWANIA Zachowania człowieka są warunkowane przez różnego rodzaju czynniki, które stanowią zintegrowany i wzajemnie na siebie oddziaływujący system. Na zachowania te oddziałuje wiele czynników ekonomicznych, społecznych, psychologicznych i demograficznych. Nowoczesne ujęcia zachowań konsumentów zwracają uwagę przede wszystkim na znaczenie wpływu otoczenia społecznego i kultury, obyczajów oraz osobowości konsumentów. Dokonywane przez nich wybory produktów, czy też sposoby korzystania z usług, pozostają pod wpływem zarówno uznawanych wartości, jak też przewidywanych sytuacji związanych ze stylem życia [Garbarski 2001, s. 15]. Według Rudnickiego [2000, s. 36] do czynników, wpływających na zachowania konsumentów należą: czynniki zewnętrzne (uwarunkowania ekonomiczne, społeczno-kulturowe), czynniki wewnętrzne (potrzeby, motywy, postrzeganie, postawy, osobowość, uczenie się, ryzyko związane z zakupem). 258

3 Bardziej szczegółowy podział proponuje Gajewski [1994, s. 20], według którego determinanty te można podzielić na: indywidualne (psychologiczne) (motywy, postawy, percepcja, osobowość, proces uczenia się i zapamiętywania), społeczno-kulturowe (klasa, grupy społeczne, grupy odniesienia, rodzina, kultura), ekonomiczne (dochody, ceny, podaż i polityka sprzedaży), inne (przyrodnicze warunki życia, czynniki ogólnogospodarcze związane z poziomem rozwoju danego kraju, ustrój społeczno-polityczny, system prawny). Grażyna Światowy klasyfikuje potrzeby i aspiracje jako czynniki inspirujące zachowania konsumenckie, a pozostałe czynniki zalicza do którejś z następujących grup: determinanty psychiczne (emocje, motywacje, postawy, przyswajanie informacji, osobowość), determinanty społeczne (rodzina, grupy społeczne, komunikacja masowa, reklama), determinanty ekonomiczne (dalsze i bliższe otoczenie ekonomiczne, dochody, ceny, podaż) [1994, s. 34]. Poza czynnikami warunkującymi zachowania indywidualnych konsumentów w literaturze rozróżnia się również uwarunkowania konsumpcji gospodarstwa domowego. Bywalec i Rudnicki wyróżniają cztery grupy czynników: biologiczne i ekologiczne (właściwości anatomiczno-fizjologiczne, środowisko przyrodnicze), ekonomiczne (zasoby majątkowe gospodarstwa domowego oraz jego dostęp do dóbr publicznych, dochody bieżące gospodarstw domowych, poziom i relacje cen artykułów konsumpcyjnych, podaż dóbr konsumpcyjnych oraz sposoby ich dystrybucji), społeczne (skład i charakterystyka członków gospodarstwa domowego liczba członków, ich płeć, wiek, wykształcenie, aktywność, pozycja zawodowa, więzi gospodarstwa domowego z otoczeniem, zasoby i struktura czasu wolnego członków gospodarstwa), kulturowe (obyczaje, tradycje narodowe, lokalne, rodzinne, przyzwyczajenia, systemy wartości, oddziaływanie wzorców konsumpcji, edukacja konsumenta) [2002, s. 55]. Wśród determinantów konsumpcji w społeczeństwie autorzy wyróżniają poziom i tempo rozwoju gospodarczego, procesy demograficzno-społeczne, przemiany struktury społeczno-zawodowej oraz oddziaływanie państwa. Do czynników ekologicznych zaliczyć można położenie geograficzne, miejsce zamieszkania, klimat, warunki środowiska naturalnego i stopień jego zanieczyszczenia. Należy przy tym zwrócić uwagę na różnice w potrzebach i zachowaniach osób mieszkających na wsi i w mieście, które wynikają z rozbieżności w rozwoju infrastruktury techniczno-ekonomicznej i społecznej [Kieżel 2000, s. 145]. Jednakże w miarę rozwoju gospodarczego można spodziewać się zmniejszenia znaczenia zarówno czynników biologicznych, jak i ekologicznych i wyrównania i unifikacji poziomów i sposobów życia [Bywalec, Rudnicki 2002, s. 56]. Czynniki ekonomiczne determinujące zachowania konsumenta to przede wszystkim dochody, ceny, podaż (szczególnie ważna w przypadku konsumpcji bezpłatnych usług), a także czas wolny (czyli czas jakim dysponuje konsument poza pracą zarobkową) [Kieżel 2000, s. 70]. Według wielu ekonomistów najważniejszym czynnikiem warunkującym zaspokojenie potrzeb gospodarstw domowych są dochody. Bywalec i Rudnicki [2002, s. 58] zwracają uwagę, że istotną rolę pełnią zarówno bieżą- 259

4 ce dochody osobiste, jak też spodziewane dochody przyszłe. Wysokość dochodu wpływa bezpośrednio na wielkość całkowitych wydatków konsumpcyjnych i wyznacza ogólne proporcje, w jakich zostaje on przeznaczony na konsumpcję i oszczędności [Rudnicki, 2000, s.110] Na zachowanie konsumentów na rynku istotny wpływ ma także sam produkt i cechy z nim związane. Może on w różnym stopniu zaspokajać potrzeby konsumenta. Złożoność jego funkcji, pozwalająca na dostarczenie konsumentowi wielorakich korzyści, jest tym większa, im bardziej dotyczy dóbr wyższego rzędu [Rudnicki 2000, s. 124]. Najistotniejszym czynnikiem związanym z produktem jest cena. Stanowi ona istotne kryterium wyboru zarówno produktu, jak i miejsca zakupu, w przypadku bezpłatnych usług nie ma ona jednak istotnego znaczenia a podstawowym kryterium stają się inne czynniki [Kieżel 2000, s. 132]. Oprócz ceny dla konsumentów bardzo istotną cechą nabywanych produktów, a w szczególności usług, jest ich jakość, o której decydują wszystkie czynniki, które wpływają na pełną satysfakcję konsumenta z nabytego dobra lub usługi [Nisel, 2001, s 224]. Na zachowania konsumentów istotny wpływ mają także pozaekonomiczne czynniki demograficzne. Szczególnie istotne są tu płeć i wiek konsumentów. Kobiety są bardziej samodzielne podejmowaniu decyzji i większe znaczenie ma dla nich jakość produktów. Natomiast w miarę starzenia zmieniają się potrzeby konsumpcyjne [Bywalec, Rudnicki 2002, s. 56]. Istotnymi czynnikami warunkującymi zachowania użytkowników bibliotek akademickich, którymi są najczęściej studenci, są czynniki związane z formą i kierunkiem studiów. Studenci korzystają z usług bibliotek w zróżnicowany sposób w zależności od tego na jakim studiują kierunku i wydziale [Spaleniak, Szerksznis 2008, dok. elektr.; Krupa 2005, s. 233; Maughan 1999, dok. elektr., p. 359]. Na zachowania w tym zakresie wpływa także tryb studiów, czyli czy są to studia stacjonarne czy niestacjonarne [Ismail 2009, dok. elektr., p. 558]. WYKORZYSTYWANE METODY BADAWCZE Celem badań zachowania konsumentów jest zrozumienie i wyjaśnienie ich zachowania oraz przewidywanie tego zachowania. Badania te obejmują rejestrację konkretnych zachowań oraz poznanie opinii konsumentów, ich planów i wzorów postępowania, preferencji, motywów podejmowania decyzji i innych uwarunkowań konkretnych zachowań [Rudnicki 2000, s. 241]. Wiele dyscyplin nauki dla poznania czynników determinujących zachowanie człowieka stosuje różne metody badawcze. Mogą to być metody ogólno naukowe lub też metody nauk szczegółowych socjologii, statystyki, psychologii czy też bibliologii [Ratajewski 2002, s. 81]. W naukach społecznych i konsumenckich najczęściej stosuje się metody oparte na pozyskanych danych wtórnych lub na podstawie źródeł pierwotnych. Można je podzielić ze względu na istotę uzyskiwanych informacji na: b ad a nia ilo śc io we, których celem jest dostarczenie informacji na temat obiektywnych cech badanego zjawiska; badania jakościo we, których celem jest wyjaśnienie przyczyn badanych zjawisk. Badacze dysponują przy tym różnymi metodami zbierania danych, które są ściśle związane z charakterem pozyskiwanych informacji (jeśli informacje mają charakter jakościowy to będą zbierane za pomocą metod jakościowych np. wywiadów pogłębionych, natomiast informacje o charakterze ilościowym będą zbierane za po- 260

5 mocą metod ilościowych badań ankietowych, wywiadów telefonicznych lub bezpośrednich [Woś et al. 2004, s. 65]. Narzędzia badawcze stosowane w badaniach konsumenckich nie są uniwersalne. Zaliczane są do nich przede wszystkim wszelkiego rodzaju kwestionariusze, ale również schematy i klucze kategoryzacyjne (w analizie treści różnego rodzaju dokumentów) oraz instrukcje i schematy umożliwiające gromadzenie informacji. Metoda ankietowa należy do najczęściej stosowanych metod ilościowych. Polega ona na pisemnym komunikowaniu się badacza z respondentem. Jest to metoda pomiaru pośredniego charakteryzująca się tym, iż kwestionariusz ankietowy trafia bezpośrednio do rąk respondenta, który odpowiada pisemnie lub elektronicznie na zawarte w nim pytania. Gromadzenie danych następuje poprzez zadawanie pytań określonej liczbie osób w wybranej populacji. Uzyskane dane na temat respondentów oraz ich deklaracje i opinie pozwalają na sformułowanie odpowiedzi na pytanie o czynniki warunkujące ich zachowania [Ratajewski 2002, s. 124; Rudnicki 2000, s. 245]. MATERIAŁ I METODA Badania własne nad czynnikami mającymi wpływ na zachowania czytelników przeprowadzono w oparciu o ankietę skierowaną do absolwentów Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Badanie to zostało przeprowadzone w miesiącach od czerwca do września 2009 roku. Rozdano 240 ankiet przy czym do dalszej analizy skierowano 235 poprawnie wypełnionych kwestionariuszy. Uzyskane dane przeanalizowano przy pomocy programu STATISTICA 7.0 PL. W badaniu wzięli udział przedstawiciele wszystkich wydziałów działających w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. 85% badanych stanowili absolwenci studiów stacjonarnych, 13% absolwenci studiów zaocznych, pozostali to absolwenci studiów wieczorowych. Kobiety stanowiły 2/3 badanych. Ponad połowa respondentów pochodziła z Warszawy, co trzeci z innego miasta, natomiast pozostali ze wsi. Przedstawiono wyniki badań dotyczących korzystania z usług Czytelni Biblioteki Głównej oraz z usług Wypożyczalni, w szczególności częstotliwość i zakres korzystania z tych usług w zależności od reprezentowanego Wydziału, na którym absolwent studiował, trybu studiów, płci oraz miejsca zamieszkania. ZACHOWANIA CZYTELNIKÓW Deklarowana częstotliwość korzystania z Wypożyczalni Podręczników była bardzo zróżnicowana w zależności od Wydziału reprezentowanego przez respondenta (Wykres 1). Badani absolwenci Międzywydziałowego Studium Turystyki i Rekreacji w większości nie korzystali z Wypożyczalni co może mieć związek z krótką historią tego kierunku studiów w SGGW w Warszawie i ograniczoną liczbą dostępnych w tej agendzie podręczników. Zaobserwowano natomiast, że absolwenci tego Wydziału korzystali z usług Czytelni (wykres 2). W deklarowanym korzystaniu z usług Czytelni przez absolwentów również zwrócić należy uwagę na duże zróżnicowanie w zależności od Wydziału. Najrzadziej tych usług potrzebowali studenci, którzy dysponowali Biblioteką Wydziałową, a więc Wydziału Inżynierii i Kształtowania Środowiska, Wydziału Medycyny Weterynaryjnej oraz Wydziału Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji. Również czas korzystania z usług Wypożyczalni był uwarunkowany reprezentowanym Wydziałem. Równomierne korzystanie, zarówno w trakcie semestru, jak i w czasie sesji egzaminacyjnej, deklarowali najczęściej przedstawiciele Wydziału Rolnictwa i Biologii, Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu oraz Leśnego. W czasie 261

6 trwania semestru najczęstsze korzystanie deklarowali natomiast absolwenci Wydziału Nauk Ekonomicznych, Wydziału Nauk Humanistycznych oraz Wydziału Nauk o Żywności. Natomiast z usług czytelni respondenci korzystali zdecydowanie bardziej równomiernie w trakcie semestru. Wykres 1. Częstotliwość korzystania z Czytelni w zależności od Wydziału Międzywydziałowe Studium Turystyki i Rekreacji Międzywydziałowe Studium Towaroznawstwa Miedzywydziałowe Studium Ochrony Środowiska Międzywydziałowe Studium Gospodarki Przestrzennej Międzywydziałowe Studium Biotechnologii Wydział Zastosowań Informatyki i Matematyki Wydział Nauk Humanistycznych Wydział Nauk Ekonomicznych Wydział Inżynierii Produkcji Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Wydzial Nauk o Żywności Wydział Nauk o Zwierzętach Wydział Technologii Drewna Wydział Inżynierii i Kształtowania Środowiska Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu Wydział Leśny Wydział Medycyny Weterynaryjnej Wydział Rolnictwa i Biologii 0% 20% 40% 60% 80% 100% nie korzysta korzysta 1-2 razy w semestrze korzysta 3-5 razy w semestrze korzysta 5-10 razy w semestrze korzysta częściej Źródło: opracowanie własne Zgodnie z przewidywaniami częstotliwość korzystania z usług biblioteki była znacznie zróżnicowana w zależności od trybu studiów. Zdecydowanie częściej korzystali z usług studenci studiów stacjonarnych (ponad 70% korzystało do 5 razy w semestrze zarówno z Wypożyczalni, jak i z Czytelni), natomiast ponad 30% studentów studiów zaocznych w ogóle nie korzystało z Wypożyczalni. Jeszcze większy odsetek bo niemal 40% studentów tego typu studiów nie korzystało z możliwości oferowanych przez Czytelnię. Nie odnotowano natomiast różnic w deklarowanym czasie korzystania zarówno z Wypożyczalni, jak i z Czytelni. Respondenci reprezentujący każdy tryb studiów najczęściej korzystali z usług w trakcie semestru. Zaobserwowano nieznaczny wpływ na zakres korzystania z tej agendy Biblioteki w zależności od płci respondentów, mężczyźni nieco częściej deklarowali nie korzystanie z usług, natomiast spośród korzystających częściej od kobiet wypożyczali podręczniki. W znacznie mniejszym stopniu natomiast mężczyźni korzystali z Czytelni (co piąty nie korzystał w ogóle). Kobiety zdecydowanie częściej korzystały z wypożyczania książek na początku semestru (5% mężczyźni, 19% kobiety), natomiast mężczyźni w czasie sesji egzaminacyjnej (35% mężczyźni, 25% kobiety). Natomiast większy odsetek mężczyzn deklarował równomierne korzystanie z usług czytelni (26% mężczyźni, 19% kobiety). Ważnym czynnikiem wpływającym na sposób zachowania wobec usług biblioteki było również miejsce zamieszkania respondentów. Osoby mieszkający w Warszawie, zgodnie z oczekiwaniami, znacznie częściej deklarowały korzystanie z Czytelni. Natomiast respondenci, którzy musieli dojechać spoza stolicy, mieszkający na wsi, w ponad 20% nie korzystali z tych usług, nieco częściej jednak wypożyczali potrzebne pozycje. Nie odnotowano wpływu miejsca zamieszkania na częstość korzystania z usług Biblioteki. 262

7 PODSUMOWANIE Bibliotekoznawstwo jest jedną z wielu dyscyplin nauki, które czerpią informacje odnośnie do zachowań człowieka z doświadczeń nauk społecznych. Wykorzystując ankietę jako interdyscyplinarną metodę badawczą, uzyskano dane o zachowaniach użytkowników Biblioteki Głównej Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Stwierdzono, iż na zachowania czytelników mają wpływ różnorodne czynniki związane z czytelnikiem, jak również te, które zależą od działań biblioteki. Przeprowadzone badania pozwoliły poznać niektóre z uwarunkowań zachowania wobec usług biblioteki. Studenci poszczególnych Wydziałów Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie w zróżnicowany sposób korzystali z usług Biblioteki Głównej. Należy również zwrócić szczególną uwagę na różne zachowania czytelników w zależności od trybu studiów. Wyniki badania pozwolą na skierowanie działań promocyjnych i usprawniających pracę Biblioteki na tych studentów, którzy najmniej korzystali z jej usług. WYKORZYSTANE OPRACOWANIA Altkorn, J., T. Kramer red. (1998). Leksykon marketingu. Warszawa: Polskie Wydaw. Ekonomiczne, 336 s. Bywalec, C.; L. Rudnicki (2002). Konsumpcja. Warszawa: Polskie Wydaw. Ekonomiczne, 272 s. Gajewski, S. (1994). Zachowanie się konsumenta a współczesny marketing. Łódź: Wydaw. Uniwersytetu Łódzkiego, 190 s. Garbarski, L. (2001). Zachowania nabywców. Warszawa: Polskie Wydaw. Ekonomiczne, 183 s. Ismail, L., dok. elektr. (2009). What They Are Telling Us: Library Use and Needs of Traditional and Non-traditional Students in a Graduate Social Work Program. The Journal of Academic Librarianship Vol. 35, No. 6, p swp&form=fulltext [odczyt: ]. Kieżel, E. red. (2000). Rynkowe zachowania konsumentów, Katowice: Wydaw. Akademii Ekonomicznej, 308 s. Krupa, Z. (2005). Biblioteka Uniwersytetu Rzeszowskiego w opinii jej użytkowników. [W:] Tradycja i nowoczesność bibliotek akademickich. Materiały z ogólnopolskiej konferencji naukowej, Rzeszów-Czarna, 1 3 czerwca 2005 r. Rzeszów: Biblioteka Uniwersytetu Rzeszowskiego, s Maughan, P. D., dok. elektr. (1999). Library Resources and Services: a Cross-Disciplinary Survey of Faculty and Graduate Students Use and Satisfaction. The Journal of Academic Librarianship Vol. 25, No. 5, p [odczyt: ]. Nisel, R. (2001). Analysis of Consumer Characteristics which Influence the Determinants of Buying Decisions by the Logistic Regression Model. Logistics Information Management Vol. 14, No. 3, p Pacholski, M.; A. Staboń (2001). Słownik pojęć socjologicznych. Kraków: Wydaw. Akademii Ekonomicznej, 248 s. Pacut, M. (2004). Rynkowe i pozarynkowe źródła pozyskiwania książek przez konsumentów indywidualnych. Handel Wewnętrzny nr 4/5, s Ratajewski, J. (2002). Wprowadzenie do bibliotekoznawstwa czyli wiedza o bibliotece w różnych dawkach. Warszawa: Wydaw. SBP, 226 s. Rudnicki, L. (2000). Zachowanie konsumentów na rynku. Warszawa: Polskie Wydaw. Ekonomiczne, 317 s. Spaleniak, A.; Ż. Szerksznis, dok. elektr. (2008). Badania potrzeb użytkowników Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu. Biuletyn EBIB nr 2, [odczyt: ]. Światowy, G. (1994). Zachowania konsumenckie. Wrocław: Wydaw. Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego, 160 s. Woś, J.; J. Rachocka; M. Kasperek-Hoppe (2004). Zachowania konsumentów: teoria i praktyka. Poznań: Wydaw. Akademii Ekonomicznej, 162 s. 263