INSTYTUCJONALNE, ZDROWOTNE I SPOŁECZNE DETERMINANTY NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI. redakcja Stanisława Golinowska

Transkrypt

1 INSTYTUCJONALNE, ZDROWOTNE I SPOŁECZNE DETERMINANTY NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI redakcja Stanisława Golinowska Warszawa 2012

2 Spis treści EXECUTIVE SUMMARY 17 WYKAZ SKRÓTÓW UŻYTYCH W KSIĄŻCE 19 WPROWADZENIE 23 Prace koncepcyjne i przygotowanie narzędzi badawczych oraz wzorów analiz 25 Badania empiryczne 25 Analizy statystyczne 26 Analizy prawne 26 Ekspertyzy na temat funkcjonowania instytucji orzeczniczych 27 Badania porównawcze 27 Analizy kosztowe 27 Opracowanie rekomendacji na potrzeby polityki społecznej wobec osób niepełnosprawnych '28 Konsultacje rekomendacji w organizacjach osób niepełnosprawnych 28 Realizatorzy projektu 28 Wsparcie projektu i jego realizatorów 29 Rozdział pierwszy DEFINIOWANIE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI 31 Wprowadzenie Teoretyczny opis niepełnosprawności : Definiowanie niepełnosprawności Stopniowanie niepełnosprawności : Definiowanie niepełnosprawności w instytucjach polityki społecznej i rynku pracy. ( Statystyczny opis niepełnosprawności 44 Wnioski 47 Rozdział drugi ZAKRES I TENDENCJE WYSTĘPOWANIA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI. ANALIZY NA PODSTAWIE KRAJOWYCH I MIĘDZYNARODOWYCH DANYCH STATYSTYCZNYCH (OECD, EUROSTAT, GUS) 49 Wprowadzenie 49

3 Spis treści 1. Dostępne dane statystyczne Tendencje na podstawie wcześniej scharakteryzowanych danych Wnioski o skali i tendencjach niepełnosprawności w Polsce Rekomendacje w odniesieniu do potrzeb informacyjno-statystycznych 66 Rozdział trzeci DETERMINANTY NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI 68 Wprowadzenie Dane i badania :..' Wyniki badań wskazujących na determinanty niepełnosprawności Wnioski 95 Rozdział czwarty PRAWA OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ I REGULACJE DOSTĘPU DO ŚWIADCZEŃ W POLSKIM SYSTEMIE PRAWNYM. ANALIZA PRAWNA ORZECZNICTWA LEKARSKIEGO 99 Wprowadzenie Przyjęte kryteria i metoda analizy Zasady konstytucyjne Poziom ustawowy, zasady systemowe, regulacje dotyczące orzecznictwa lekarskiego w systemie zabezpieczenia społecznego osób z niepełnosprawnością System regulacji w sferze orzecznictwa lekarskiego w ramach zabezpieczenia społecznego Ogólne (wspólne) zasady systemowe, ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych, rola ZUS Zróżnicowanie zasad orzeczniczych na gruncie prawnym. Analiza porównawcza Orzecznictwo do celów pozarentowych - specyfika Funkcja lekarza orzecznika w świetle przepisów prawnych 146 Wnioski i rekomendacje :' Akty prawne 161 Rozdział piąty ORGANIZACJA I FUNKCJONOWANIE ORZECZNICTWA LEKARSKIEGO NA POTRZEBY ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO I WSPIERANIA ZATRUDNIENIA ORAZ INTEGRACJI SPOŁECZNEJ OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ 166 Wprowadzenie Orzecznictwo lekarskie na potrzeby ubezpieczeń społecznych realizowane w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych 168

4 Spis treści Wprowadzenie 168 A. Orzecznictwo lekarskie w zakresie ustalania niezdolności do pracy na potrzeby rentowe Przepisy prawne Treść orzecznictwa lekarskiego o niezdolności do pracy zarobkowej Procedury w działalności orzeczniczej ZUS Statystyka orzeczeń o niezdolności do pracy wydawanych w ZUS B. Orzecznictwo lekarskie w ubezpieczeniu od wypadków przy pracy i chorób zawodowych :...; Przepisy prawne dotyczące ustalenia wypadku przy pracy Przepisy prawne dotyczące ustalania choroby zawodowej Orzecznictwo lekarskie w ustalaniu uprawnień do świadczeń z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej Procedura postępowania w sytuacji ubiegania się o świadczenie związane z wypadkiem przy pracy i stwierdzeniem choroby zawodowej Statystyka orzecznictwa w ubezpieczeniu od wypadków przy pracy i chorób zawodowych 194 C. Orzekanie o niezdolności do samodzielnej egzystencji 197 D. Orzeczenia lekarskie w ustalaniu uprawnienia do świadczeń rzeczowych w postaci rehabilitacji leczniczej i zawodowej 199, E. Odwołania od decyzji organów rentowych 201 F. Biegli sądowi 205 G. O kosztach orzecznictwa lekarskiego ZUS 207 Wnioski Orzecznictwo lekarskie w ubezpieczeniu społecznym rolników 212 Wprowadzenie ; ' Regulacje prawne Rozwiązania instytucjonalno-finansowe systemu orzecznictwa w KRUS Przedmiot orzecznictwa lekarskiego w KRUS Wskazania do rehabilitacji leczniczej i zawodowej Procedura orzecznicza Kompetencje i zadania lekarza orzecznika KRUS Wydane orzeczenia lekarskie Proces odwoławczy Koszty działalności orzeczniczej KRUS 223 Wnioski 224

5 Spis treści 5.3. Orzecznictwo lekarskie w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji, w Ministerstwie Obrony Narodowej oraz w strukturach podległych prezesowi Rady Ministrów i ministrowi sprawiedliwości 0 zdolności do służby 226 Wprowadzenie 226 A. Służby mundurowe MSWiA oraz służby podległe prezesowi Rady Ministrów i ministrowi sprawiedliwości Organizacja orzecznictwa służb mundurowych Regulacje prawne : Przedmiot orzecznictwa Opis procedur prowadzących do uznania prawa do świadczenia Medyczne podstawy orzecznictwa 232 B. System orzekania w służbach mundurowych Ministerstwa Obrony Narodowej 234 Wprowadzenie Regulacje prawne System orzecznictwa lekarskiego w MON Zakres działań wojskowych komisji lekarskich Zdrowotne przyczyny zwolnienia ze służby wojskowej Finansowanie pracy orzeczniczej i warunków pracy wojskowych komisji lekarskich Statystyka wydanych orzeczeń lekarskich 239 Wnioski Orzecznictwo o niepełnosprawności realizowane przez powiatowe 1 wojewódzkie zespoły orzekania o niepełnosprawności 242 Wprowadzenie Regulacje prawne Rozwiązania instytucjonalno-finansowe Postępowanie w sprawie orzekania o niepełnosprawności i o stopniu niepełnosprawności Orzeczenia Funkcja lekarza w procesie orzeczniczym Treść ocen dotyczących niepełnosprawności wydawanych przez lekarzy i innych członków zespołu Droga odwoławcza Koszty działalności orzeczniczej 256 Wnioski 257

6 Spis treści 5.5. Orzecznictwo lekarskie na potrzeby ustalania uprawnienia do renty socjalnej 259 Wprowadzenie Podstawa prawna Ustalanie niezdolności do pracy Opis procedur prowadzących do uznania renty socjalnej Tryb odwoławczy Funkcja lekarza w procesie orzeczniczym Narzędzia pomiaru niepełnosprawności, z jakich korzystają lekarze w procesie orzeczniczym Rehabilitacja medyczna i zawodowa Przyznane świadczenia ; Koszty orzecznictwa w procesie ubiegania się o rentę socjalną 272 Wnioski Orzecznictwo lekarskie ustalające uprawnienia do renty inwalidów wojennych, wojskowych, osób represjonowanych i kombatantów 277 Wnioski Orzekanie o niezdolności do wykonywania pracy na stanowisku sędziego/prokuratora 281 Wnioski 283 Rozdział szósty LEKARZE ORZECZNICY O SWOJEJ PRACY 284 Wprowadzenie 284 I. Raport z wywiadów grupowych zogniskowanych Wywiady grupowe zogniskowane - uwagi metodologiczne Informacja o przeprowadzonych badaniach fokusowych wśród lekarzy orzeczników Sprawozdania moderatorów badań fokusowych Wnioski wynikające z dyskusji w grupach fokusowych 299 H. Raport z badania ankietowego wśród lekarzy orzeczników 301 Wprowadzenie Metodologia badania ankietowego Podstawowe informacje o grupie uczestniczącej w badaniu Warunki pracy lekarzy orzeczników/rzeczoznawców Proces orzekania o niezdolności do pracy (służby) bądź o niepełnosprawności i jej stopniu Kompetencje i podnoszenie kwalifikacji Możliwe zmiany systemu orzecznictwa lekarskiego w opinii lekarzy 326

7 10 Spis treści 7. Wnioski wynikające z badania ankietowego 328 III. Porównanie wniosków z dyskusji w grupach fokusowych z wnioskami z badania ankietowego 329 Rozdział siódmy POLITYKA I ROZWIĄZANIA PRAWNO-INSTYTUCJONALNE DOTYCZĄCE DOSTĘPU OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH DO ŚWIADCZEŃ SPOŁECZNYCH W REGULACJACH UE ORAZ W WYBRANYCH KRAJACH EUROPY Wprowadzenie Polityka i regulacje UE wobec osób niepełnosprawnych, ze szczególnym uwzględnieniem orzecznictwa Podstawowe pojęcia i podejścia do analizy Przegląd i systematyka regulacji zewnętrznych - Rady Europy, Biura Europejskiego Światowej Organizacji Zdrowia (EUROWHO) i Unii Europejskiej Specyfika Europejskiego Prawa Ubezpieczeń Społecznych (EPUS) Regulacje specyficzne i dokumenty strategiczne UE Ewaluacja regulacji i strategii europejskich 357 Wnioski Dostęp do świadczeń dla osób z niepełnosprawnością w Niemczech. Polityka i rozwiązania w orzecznictwie 363 Wprowadzenie Zmiany systemu rent inwalidzkich w historii niemieckich ubezpieczeń społecznych Reformy ostatniej dekady Zmiany instytucjonalne w systemie rent inwalidzkich ostatniej dekady Orzecznictwo lekarskie Rehabilitacja medyczna w systemie rent z powodu zmniejszonej zdolności do zarobkowania Ocena wprowadzonych zmian Proponowane zmiany Świadczenia dla osób niepełnosprawnych i orzekanie o niepełnosprawności w Wielkiej Brytanii 375 Wprowadzenie Świadczenia z tytułu niepełnosprawności a program Ścieżka do pracy" Świadczenie wspierające zatrudnienie Administrowanie oceną zdolności do pracy (WCA) Decyzja o zdolności do pracy Monitoring oceny zdolności do pracy 380

8 Spis treści Ostatnie zmiany w ocenie zdolności do pracy Inne świadczenia pieniężne związane z niepełnosprawnością i wymagające orzeczenia Wsparcie pracujących osób niepełnosprawnych Reforma prawa opiekuńczego i pomocy społecznej w 2011 roku Debata polityczna Świadczenia dla osób z niepełnosprawnością w Holandii. Polityka i rozwiązania w orzecznictwie " Wprowadzenie Reformy systemu świadczeń dla osób niepełnosprawnych Zmiany w ostatnich latach Świadczenia dla osób młodych Ocena zdolności do pracy Orzecznictwo - ocena stopnia niepełnosprawności Efekty zmian 396 Wnioski 398 Rozdział ósmy KOSZTY NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI Podejście do analizy kosztów niepełnosprawności Dotychczasowe badania kosztów niepełnosprawności Zastosowane podejście do analizy bezpośrednich kosztów niepełnosprawności Wyniki analizy kosztów bezpośrednich Symulacja wpływu zmian demograficznych w Polsce na wzrost kosztów niepełnosprawności Próba analizy kosztów pośrednich 428 Wnioski.'.' 431 Rozdział dziewiąty O NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI KOMPLEKSOWO. WNIOSKI I REKOMENDACJE 433 Wprowadzenie 433 I. WNIOSKI Definiowanie niepełnosprawności Statystyka niepełnosprawności Determinanty niepełnosprawności Aktywność i integracja społeczna osób niepełnosprawnych Orzekanie o niepełnosprawności Instytucje orzecznicze 444

9 12 Spis treści 7. Kwalifikacje lekarzy orzekających Koszty niepełnosprawności 447 II. REKOMENDACJE 450 Rozdział dziesiąty OPINIE I OCZEKIWANIA ŚRODOWISK OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH DOTYCZĄCE PRZYSZŁEGO SYSTEMU ORZEKANIA O NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI 454 Wprowadzenie ' Cele i przedmiot sondażu Zespołu Ewaluacji i Monitoringu Polskiego Forum Osób Niepełnosprawnych (PFON) Respondenci sondażu Wyniki sondażu 461 Ogólny wniosek 491 LITERATURA CYTOWANA 494

10 Table of contents EXECUTIVE SUMMARY 17 GLOSSARY OF ABBREVIATIONS...:..T INTRODUCTION 23 Conceptual and methodological framework 25 Empirical reserach 25 Statistical reporting and analysis 26 Legał arrangements analyses 26 Institutional expertise 27 Comparative research 27 Cost analysis 27 Recommendations for social policy towards people with disabilities 28 Consultations, 28 Experts 28 Support for the project 29 Chapter one DEFINING DISABILITY 31 Introduction 31 l.theoretical aspects of disability Definition of disability...: Disability levels Definition of disability in the social and labour market policy Statistical description of disability 44 Conclusions.' 47 Chapter two SIZE, STRUCTURE AND TENDENCY IN STATISTICS OF PEOPLE WITH DISABILITIES BASED ON GUS, EUROSTAT AND OECD DATA 49 Introduction Available statistical data Tendencies based on statistical data 51

11 14 Table of contents 3. Conclusions on the scalę and trends of disability in Poland Information and statistical needs 66 Chapter three DISABILITY DETERMINANTS 68 Introduction Research and methodological approach to the analysis Results of research on disability determinants Conclusions ':...:-..-:.. 95 Chapter four LEGAŁ ANALYSIS OF RIGHTS AND SOCIAL BENEFITS FOR PEOPLE WITH DISABILITIES, AND DISABILITY ASSESSMENT DEFINITIONS IN POLISH SOCIAL SECURITY LAW 99 Introduction Criteria and methods on legał analysis Constitutional rules on disability Systemie rules and laws regulating disability Regulation of medical disability assessment in social security Law on social insurance and the role ofzus Diversification of disability assessment rules in the Polish law Disability assessment outside the social insurance Tasks and obligations of medical doctor in the disability assessment rules 146 Conclusions and recommendations 155 Comparison of legał acts on disability 161 Chapter five ORGANIZATION AND FUNCTIONING IN DISABILITY ASSESSMENT INSTITUTIONS FOR THE PURPOSE OF THE SOCIAL SECURITY, EMPLOYMENT SUPPORT AND SOCIAL INCLUSION OF PEOPLE WITH DISABILITIES 166 Introduction! Work incapability assessment in the social insurance for employees Work incapability assessment in the farmers' social insurance Service incapability assessment in uniformed services Disability assessment at the local and regional government level Disability assessment for social pensions Disability assessment for veterans Work incapability assessment forjudges and prosecutors 281

12 Tableof contents 15 Chapter six RESEARCH AMONG MEDICAL DOCTORS RESPONSIBLE FOR THE DISABILITY ASSESSMENT 284 Introduction 284 I. Results of focus group discussions 285 H. Results ofthe survey research 301 III. Comparison of results 329 Chapter seven POLICY, INSTITUTIONAL AND LEGAŁ ARRANGEMENTS TOWARDS ACCESS TO SOCIAL BENEFITS IN THE EU REGULATIONS AND IN SELECTED EUROPEAN COUNTIES 333 Introduction EU policy and regulations towards people with disabilities Access to benefits for disabled persons in Germany Benefits and disability assessment in Great Britain Benefits, policy and disability assessment in the Netherlands 388 Chapter eight COST OF DISABILITY General approach to the analysis State ofthe art in research on the cost of disability Direct costs of disability - approach Direct costs of disability - results ofthe analysis Simulation ofthe impact of ageing on the disability costs Aiialysis ofthe indirect costs of disability 428 Conclusions 431 Chapter nine COMPREHENSIVELY ON DISABILITY: CONCLUSIONS AND RECOMMENDATIONS 433 Introduction,. 433 I. CONCLUSIONS OF THE PERFORMED STUDIES 433 II. RECOMMENDATIONS 450

13 16 Table of contents Chapter ten OPINION AND EXPECTATIONS OF PEOPLE WITH DISABILITIES TOWARDS THE FUTURE DISABILITY ASSESSMENT SYSTEM 454 Introduction Goals ofthe PFON survey Respondents Survey results 461 General conclusions.'. 491 LITERATURĘ 494