Patronat merytoryczny: Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego

Transkrypt

1

2 Drugie Życie Elektrośmieci Ogólnopolski konkurs edukacyjny w zakresie prawidłowego postępowania ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym (ZSEE) oraz zużytymi bateriami Organizatorami konkursu są: Europejska Platforma Recyklingu Polska Organizacja Odzysku Sprzętu Elektrycznego i Elektronicznego S.A. oraz ERP Batteries Poland Sp. z o.o. Autorzy tekstów: Anna Batorczak Janusz Ostapiuk Mikołaj Józefowicz Elżbieta Tyralska-Wojtycza Redakcja: Anna Batorczak Koordynacja konkursu: Fundacja Zielony Horyzont Patronat merytoryczny: Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego Konkurs dofinansowano ze środków: Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Honorowy patronat: Minister Środowiska, Minister Edukacji Narodowej, Sekretarz Generalny Polskiego Komitetu ds. UNESCO Opracowanie okładki: Sara Smolińska Opracowanie graficzne i skład: studiolokal.pl Druk: studiolokal.pl

3 Edukacja na temat ZSEE oraz zużytych baterii

4 Drodzy Państwo, To, że trzymacie w ręku tę książeczkę, świadczy o tym, że nie jest Wam obojętne, jaki wpływ na środowisko, a w konsekwencji na zdrowie wszystkich organizmów (w tym człowieka) ma sposób, w jaki żyjemy teraz i jaka będzie przyszłość naszych dzieci i naszej planety. Każdego dnia, obserwując jak szybko pędzi cywilizacyjny pociąg, zastanawiamy się: Czy jest szansa, że on kiedyś wyhamuje? Jeżeli tak, to kiedy? Czy my, jako członkowie nowoczesnego społeczeństwa, tego chcemy? Gdzie są granice postępu technicznego, a w ślad za tym granice zaprzestania zasypywania rynku i nas wszystkich przez nieskończoną ilość urządzeń elektrycznych i elektronicznych? Takie pytania można mnożyć w nieskończoność, ale tak naprawdę to już nie wyobrażamy sobie codziennego życia bez telewizora, lodówki, pralki, mp-4 czy i-poda i tutaj można wymieniać ogromną ilość dóbr trafiających do nas na każdym kroku. Nie ma również sensu walczyć czy dyskutować z faktem, iż projektanci i producenci nowoczesnego sprzętu bezustannie wymyślają nowe rozwiązania, oczywiście bardzo ułatwiające i umilające nam życie. Trzeba przyjąć za fakt, że technika i nowoczesność są nam pomocne i potrzebne a my z kolei musimy znaleźć sposoby na to, aby efekty uboczne tej nowoczesności, nie okazały się zgubne dla stanu środowiska przyrodniczego i zdrowia człowieka. Do takich właśnie celów zagospodarowania odpadów pochodzących ze zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, powołana została Europejska Platforma Recyklingu. Nasi właściciele, krocząc z duchem nowoczesnych rozwiązań, utworzyli już na początku XXI wieku pierwszą paneuropejską organizację (European Recycling Platform), która w chwili obecnej prowadzi działalność już na obszarze 11 państw europejskich, dostarczając usługi dla ponad 1250 kontrahentów. Łączna ilość zebranych przez nas odpadów przekroczyła milion ton (!) i ciągle wzrasta. Od 2009 Europejska Platforma Recyklingu rozszerzyła swoją ofertę o zbiórkę i recykling zużytych baterii i akumulatorów. To kolejne poważne wyzwanie, którego celem jest zapobieganie zanieczyszczaniu środowiska substancjami, które stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia i życia wszystkich żywych organizmów. Jako organizm gospodarczy żyjemy nie tylko dniem dzisiejszym. Zastanawiając się, jak oczyszczać świat z niepotrzebnych już rzeczy, napotykamy przed sobą wyzwanie: co zrobić, aby każdy obywatel był odpowiedzialnym EKO-OBYWATELEM? I to już od najmłodszych lat jego życia. Konkurs Drugie Życie Elektrośmieci ma na celu zwrócenie uwagi uczniów szkolnych, a za ich pośrednictwem dorosłych, na sprawy ochrony środowiska w obszarze, który do niedawna był jeszcze zupełnie nierozpoznany. Mówiliśmy o zanieczyszczonym powietrzu, wodzie w rzekach i jeziorach, ale nie zastanawialiśmy się, jakie konsekwencje ma postępowanie z tak specyficznymi śmieciami jak stary telewizor, radio czy zużyte baterie! Przyszedł jednak czas i na te odpady. Jesteśmy przekonani, że udział w konkursie na zawsze przekona uczestników do odpowiedzialnego zachowania i postępowania ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym oraz zużytymi bateriami. Przed nami już IV edycja konkursu. Niezwykle cieszy fakt, że w każdej edycji startuje coraz większa liczba uczniowskich zespołów. Liczymy, że uczestnicy konkursu staną się świadomymi obywatelami, którzy będą wiedzieli, jak korzystać ze zdobyczy cywilizacji, nie szkodząc środowisku i życiu na Ziemi. To oni będą gwarancją lepszej przyszłości naszej planety i zrównoważonego rozwoju. Wszystkim uczestnikom życzymy powodzenia! Nie wszyscy zdobędą nagrody, ale zwycięstwem jest już sam udział w konkursie. Janusz Ostapiuk Dyrektor Generalny ERP Polska Mikołaj E. Józefowicz Dyrektor ERP Batteries Poland

5 Spis treści Co to są elektrośmieci?... 5 Góry elektrośmieci i baterii problem XXI wieku... 6 Co szczególnego jest w elektrośmieciach i zużytych bateriach?... 7 Co się dzieje ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym oraz zużytymi bateriami?... 9 Jak należy postępować z ZSEE i zużytymi bateriami?...11 Dlaczego warto uczestniczyć w konkursie edukacyjnym Drugie Życie Elektrośmieci?...11 Aktywności edukacyjne na temat ZSEE i zużytych baterii...14 Szczegółowy wykaz ZSEE ze względu na ich kategorie...22 Trzy filary zrównoważonego rozwoju...24 Planowanie działań konkursowych...30

6

7 Co to są elektrośmieci? Najprościej i jednym zdaniem: elektrośmieci, elektroodpady, a wg oficjalnie przyjętego nazewnictwa Zużyty Sprzęt Elektryczny i Elektroniczny (ZSEE), to wszystkie zepsute, niesprawne, zużyte, przestarzałe, wybrakowane, nieużywane, zniszczone, niepotrzebne można dodać jeszcze kilka innych określeń urządzenia elektryczne i elektroniczne, działające kiedyś na prąd lub na baterie. Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny (ZSEE) klasyfikowany jest w 10 kategoriach 1. Wielkogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego. 2. Małogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego. 3. Sprzęt teleinformatyczny i telekomunikacyjny. 4. Sprzęt audiowizualny. 5. Sprzęt oświetleniowy. 6. Narzędzia elektryczne i elektroniczne. 7. Zabawki, sprzęt rekreacyjny i sportowy. 8. Wyroby medyczne, z wyjątkiem wszystkich wszczepianych i skażonych produktów. 9. Przyrządy do nadzoru i kontroli. 10. Automaty do wydawania. Szczegółowy wykaz ZSEE wg. kategorii zamieszczony jest w załączniku nr. 1 5

8 Góry elektrośmieci i baterii problem XXI wieku Dziś trudno wyobrazić sobie życie bez elektrycznego oświetlenia, radia, telewizora, pralki i wielu innych elektrycznych urządzeń. Równie, a może jeszcze bardziej rewolucyjne dla naszego stylu życia, jest korzystanie z nowoczesnych technologii i osiągnięć elektroniki. Posiadanie komputera i dostęp do internetu to podstawa funkcjonowania zarówno w sferze zawodowej, jak i prywatnej dla wielu z nas. Telefon komórkowy stał się dla nas tak nieodzownym przedmiotem, że kiedy zostawimy go w domu, wpadamy w panikę i czujemy się zagubieni... Wszystkie te ważne i często rzeczywiście niezbędne dla naszego codziennego funkcjonowania przedmioty w końcu się zużywają i trzeba je wymienić na nowe. A jakoś tak się dzieje, że sprzęty zużywają się coraz szybciej. Ostatnio na łamach prasy zwrócił na to uwagę prof. Andrzej Karaszewski - były Minister Środowiska Rzeczy powinny służyć nam dłużej. Nowe urządzenia niosą ze sobą postęp, ale jeżeli ktoś mi powie, że ten postęp dokonał się w taki sposób, że w tej chwili pralki są programowane, żeby technicznie skończyć swoje życie w ciągu 5 czy 6 lat, to nie uwierzę ( ) Tu nie chodzi o postęp, tylko przede wszystkim o to, żeby zmusić konsumenta do ciągłego kupowania nowych rzeczy. Koszt środowiskowy w tej logice się nie liczy. Minister Środowiska Andrzej Karaszewski Źródło: Gazeta Prawna z dn. 28/05/11 informacja_o_czasie_uzytkowania.html Nie tylko starzenie się przedmiotów i nieproporcjonalnie wysoki koszt naprawy w stosunku do zakupu nowego sprzętu powoduje, że decydujemy się na zakup nowych rzeczy. Bardzo często jest to presja mody i reklamy, której poddają nas producenci. Tymczasem góry odpadów rosną i ocenia się, że statystyczny Polak urodzony w 2006 r. wytworzy w ciągu swojego życia aż 3,5 tony elektrośmieci. Pod koniec roku 2006 Polska liczyła mieszkańców, więc będzie to naprawdę duża ilość elektroodpadów. Trzeba sobie jednak uświadomić, że ten problem w mniejszym lub większym stopniu dotyczy wszystkich państw na świecie i że jest to nasza teraźniejszość, z którą musimy sobie poradzić już teraz. W roku 2010 tylko w 27 krajach Unii Europejskiej ilość e-odpadów wynosiła ponad 2 miliony ton! Z ogromną i stale wzrastającą ilością elektroodpadów bezpośrednio wiąże się równie duża ilość zużytych baterii. Producenci coraz częściej wprowadzają do sprzętu elektrycznego i elektronicznego zaawansowane układy pamięci i sterowania. Takie układy potrzebują baterii i akumulatorów chociażby do podtrzymywania funkcji pamięci. Coraz więcej jest też urządzeń bezprzewodowych. Jeszcze niedawno przeciętny Polak miał 2-3 takie 6

9 urządzenia, teraz ma ich kilkanaście: zegarek, kalkulator, telefon komórkowy (bardzo często więcej niż jeden), odtwarzacz MP3, laptop, rozmaite zabawki i gadżety. Praktycznie każdy wprowadzony na rynek sprzęt elektryczny i elektroniczny zawiera baterie. Efektem jest 300 milionów (!) baterii, które Polacy kupują w ciągu zaledwie jednego roku. W większości są to baterie jednorazowe, które po pewnym czasie ulegają zużyciu i stają się niebezpiecznym odpadem. Co szczególnego jest w elektrośmieciach i zużytych bateriach? Jeszcze do niedawna stare telewizory, a tym bardziej komputery i telefony komórkowe nie kojarzyły nam się ze śmieciami. Nic dziwnego, w końcu są to drogie przedmioty, których powstanie jest możliwe tylko dzięki wybitnym osiągnięciom myśli naukowej, zastosowaniu zaawansowanych technologii i sporych inwestycji finansowych. Koszt powstania nowoczesnej elektroniki, to nie tylko nakłady związane z wynalazczością i produkcją, ale to także koszt zużycia wielu cennych i nieodnawialnych surowców, a także nie mniej cennej energii i wody. Wydobycie, pozyskiwanie i przetwarzanie surowców potrzebnych do wytwarzania sprzętu elektrycznego i elektroniki, takich jak np.: złoto, ołów, rtęć wiąże się z niszczeniem środowiska i jego zanieczyszczeniem. Degradacja środowiska i jego zatrucie z kolei wpływają szkodliwie na stan zdrowia wszystkich żywych organizmów. Są to również procesy niezwykle energochłonne, co jak wszyscy wiemy skutkuje emisją gazów cieplarnianych i wpływa na zmiany klimatyczne. Niestety to jeszcze nie wszystkie fatalne skutki produkcji nowoczesnych sprzętów elektrycznych i elektronicznych. Konflikty zbrojne związane z nielegalnym wydobyciem w Kongu koltanu minerału potrzebnego do produkcji części elektronicznych używanych np. w telefonach komórkowych, a także tragiczne warunki, w jakich się to odbywa, przyczyniają się do licznych aktów okrucieństwa i śmierci ogromnej liczby osób. Mimo że ONZ wydało w 2001 roku zakaz pozyskiwania w Kongu koltanu i innych rud tantalu (koltan jest mieszaniną rud tantalu, kolumbitu i tantalitu) proceder nadal trwa. Ofiarami wydobycia koltanu są również goryle z Parku Narodowego Wirunga, na które polują partyzanci objętego wojną domową Konga. Wytworzone tak ogromnym kosztem przedmioty w końcu się starzeją i zużywają, stając się zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym. W skład ZSEE i zasilających go baterii wchodzi wiele substancji niebezpiecznych, takich jak rtęć, kadm, ołów, arsen, nikiel, lit. Jeśli zatem te przedmioty trafią na wysypisko śmieci albo jeszcze gorzej do lasu lub przydrożnego rowu, te wszystkie trujące substancje przenikają do gleby i wód gruntowych, zatruwając środowisko. Stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia człowieka i wszystkich innych żywych organizmów. Uszkodzenia systemu nerwowego, zmiany w układzie genetycznym i choroby nowotworowe to tylko niektóre poważne schorzenia, które mogą być powodowane substancjami zawartymi w sprzęcie elektrycznym i elektronicznym. 7

10 Sprzęt elektryczny i elektroniczny oraz baterie zawierają liczne szkodliwe substancje. Te odpady porzucone na dzikich wysypiskach, wyrzucone do pojemników na śmieci, porzucone po prostu gdziekolwiek, w miejscu do tego nieprzeznaczonym i niezabezpieczonym ulegają dalszemu niszczeniu, co wcześniej czy później prowadzi do uwalniania się ich zawartości i grozi przedostaniem się jej do gleby i wody. Tą drogą niebezpieczne substancje zawarte w ZSEE i bateriach włączają się w łańcuchy pokarmowe roślin, zwierząt i człowieka, stanowiąc zagrożenie dla zdrowia i życia. Oto lista niektórych substancji niebezpiecznych zawartych w elektrośmieciach i bateriach. Rtęć znajduje się m.in. w niektórych świetlówkach. W przypadku przeniknięcia do gleby i wody może dostać się do organizmu zwierząt i ludzi. Objawami zatrucia są pogorszenie wzroku i słuchu, zaburzenia koordynacji ruchu, konwulsje i drgawki. Najcięższe przypadki mogą objawiać się paraliżem, głuchotą, ślepotą, a nawet śmiercią. Ołów wykorzystywany w elektronice przy stopach lutowniczych, także w lampach kineskopowych, świetlówkach i akumulatorach kumuluje się w szkielecie, wątrobie, nerkach, mózgu. Ma silne działanie neurotoksyczne i rakotwórcze. Szczególnie niebezpieczny jest dla rozwoju dzieci i młodzieży, gdyż może powodować uszkodzenia neurologiczne. Związki bromu stosowane są w komputerach. Działanie toksyczne spowodowane jest wypieraniem chlorków z osocza krwi, co prowadzi do zamroczenia a w zatruciach ostrych do nudności, zawrotów głowy, bólu brzucha, wymiotów, śpiączki i porażenia. W przewlekłych zatruciach bromem obserwuje się problemy neurologiczne otępienie umysłowe, apatię, trudności w mowie, utratę pamięci i inne objawy. Kadm zawarty jest w bateriach. Kumuluje się w organizmach. W dużych ilościach może zaburzać czynności nerek, funkcje rozrodcze, wywoływać nadciśnienie i zmiany nowotworowe. PCB (polichlorobifenyl) w urządzeniach pełni funkcje chłodzące, smarujące i izolujące. Może być przyczyną m.in. uszkodzeń wątroby, zaburzeń funkcji rozrodczych, neurologicznych i hormonalnych, osłabienia odporności, a także opóźnień rozwoju u niemowląt. Azbest ze względu na słabe przewodnictwo ciepła i prądu jest używany w urządzeniach elektrycznych i elektronicznych jako materiał izolacyjny. Szkodliwość włókien azbestowych zależy od średnicy i długości włókien. Najbardziej niebezpieczne są włókna cienkie (do 0,01 μm), gdyż przenikają one do dolnych dróg oddechowych, wbijają się w płuca, gdzie pozostają i mogą stać się przyczyną raka płuc. Chrom używany do powlekania elementów metalowych (dla ochrony przed korozją i ze względów estetycznych). Powoduje zaburzenia układu krążenia, choroby skóry i alergie. 8

11 Co się dzieje ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym oraz zużytymi bateriami? W Europie istnieje specjalne prawodawstwo dotyczące postępowania ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym oraz zużytymi bateriami. Przyjęta w 2000 roku dyrektywa nakłada na państwa członkowskie Unii Europejskiej obowiązek tworzenia systemów, które będą służyły zbiórce, powtórnemu wykorzystaniu oraz odzyskowi i recyklingowi komponentów sprzętów elektrycznych i elektronicznych. W myśl dyrektywy unijnej obowiązek tworzenia systemów i finansowanie odzysku i recyklingu zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego spoczywa na producentach tego sprzętu. Takie podejście jest równocześnie zachętą do ulepszania technologii i stosowania rozwiązań, które będą służyły zmniejszeniu ilości e-odpadów, a także wyższej efektywności recyklingu. Również problem zużytych baterii oraz akumulatorów został rozpatrzony przez Unię Europejską, czego wyrazem jest dyrektywa 2006/66/WE Rady i Parlamentu Europejskiego. W myśl tej ustawy przedsiębiorcy wprowadzający baterie i akumulatory na rynek zobowiązani są do zorganizowania i sfinansowania zbiórki, przetwarzania, recyklingu i unieszkodliwiania tych potencjalnie niebezpiecznych dla środowiska i człowieka przedmiotów. W szczególności zakazano wprowadzania na rynek baterii zawierających kadm i rtęć, czyli substancje szczególnie niebezpieczne dla żywych organizmów. Należy sobie jednak zdawać sprawę, że pomimo tych zakazów na rynku znajduje się jeszcze bardzo wiele baterii zawierających te substancje. W Polsce ustawa o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym wprowadzająca zarządzenia Unijnej dyrektywy obowiązuje od 29 lipca 2005 roku (Ustawa z 29 lipca 2005 r. (Dz. U. nr 180, poz. 1495). Ustawa o bateriach i akumulatorach wprowadzająca dyrektywę Unii Europejskiej w Polsce została uchwalona 24 kwietnia 2009 roku (Dz. U. nr 79, poz. 666). Dyrektywy Unii Europejskiej w sprawie zbiórki i recyklingu e-odpadów oraz zużytych baterii i akumulatorów w pełni odpowiadają idei zrównoważonego rozwoju i aspiracjom cywilizacyjnym na miarę XXI wieku, które powinny być powszechne nie tylko wśród społeczeństw krajów rozwiniętych, ale na całym świecie. Pozytywnymi następstwami tego faktu jest to, że w krajach Unii Europejskiej, a tym samym i w Polsce, została zorganizowana i funkcjonuje sieć punktów zbierania odpadów i zakładów ich przetwarzania. Wielka w tym zasługa organizacji odzysku, które powstały i działają w imieniu producentów. Jedną z największych organizacji odzysku w Europie jest Europejska Platforma Recyklingu, która od 2005 roku działa również w Polsce ( 9

12 Organizacje odzysku ZSEE i zużytych baterii wiele wysiłku i środków finansowych przeznaczają na kampanie i działania edukacyjne. Mimo podejmowanych działań efektywność zbiórki nadal pozostawia wiele do życzenia. Z danych Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, wynika, że w 2010 roku poziom zbierania zużytego sprzętu wyniósł w przeliczeniu na jednego mieszkańca 2,80 kg. (wg wskazań Dyrektywy Unii Europejskiej wymagana zbiórka powinna wymościć 4 kg ZSEE na jednego mieszkańca). Niespójności w zapisach prawnych, brak możliwości pełnego egzekwowania obowiązujących norm i wreszcie niska świadomość na temat właściwych zasad postępowania z e-odpadami powodują, że nadal ogromne ilości ZSEE oraz zużytych baterii trafiają na wysypiska i miejsca zupełnie nie przeznaczone do wyrzucania tego typu odpadów. Niestety wcale nierzadko ma miejsce i taki proceder, że elektroniczne odpady eksportuje się często nielegalnie z Europy, Stanów Zjednoczonych, Japonii i innych krajów rozwiniętych do krajów Azji i Afryki. Tam w prymitywnych warunkach i w sposób niezwykle szkodliwy dla zdrowia ludzi i środowiska przyrodniczego miejscowi mieszkańcy, w tym często dzieci, demontują ten sprzęt, wytapiają z niego cenne metale i odzyskują inne surowce. Źródło: 10

13 Ze zużytego komputera i monitora o wadze 27 kg, możemy odzyskać m.in.: 6,8 kg szkła, 6,2 kg tworzywa sztucznego, ok. 5,6 kg stali, ok. 3,8 kg aluminium, ok. 1,9 kg miedzi oraz 1,7 kg ołowiu. Zmielone tworzywo sztuczne ze starej lodówki nadaje się do produkcji kołpaków samochodowych, a odzyskany freon do napełnienia nowej chłodziarki. Materiały ze zużytych telefonów komórkowych: złoto, platynę, srebro, miedź, można wykorzystać do wytwarzania czajników, plomb dentystycznych, albo instrumentów muzycznych. 90% zużytej świetlówki można wykorzystać do produkcji nowej. W procesach odzysku otrzymuje się wiele cennych surowców: szkło, aluminiowe końcówki, luminofor i metaliczną rtęć. Jak należy postępować z ZSEE i zużytymi bateriami? Elektrośmieci trzeba oddawać do specjalnie wyznaczonych w tym celu punktów zbiórki, skąd trafią do miejsc profesjonalnego demontażu i przetwarzania. Gminy mają obowiązek zorganizowania punktów nieodpłatnego zbierania ZSEE. O takich punktach zbiórki można również dowiedzieć się np. na stronach Europejskiej Platformy Recyklingu Warto również wiedzieć, że punkty sprzedaży sprzętu elektrycznego i elektronicznego zobowiązane są nieodpłatnie przyjmować ZSEE tego samego rodzaju i w takiej ilości, co nowo zakupiony sprzęt czyli, kupując np. nowy telewizor, można oddać do sklepu stary odbiornik, a sprzedawca ma obowiązek nieodpłatnie go przyjąć. Zużyte baterie należy oddawać do miejsc gdzie są zbierane np. do sklepu, który sprzedaje baterie. Każdy taki sklep powyżej 25m2 powierzchni ma obowiązek wystawienia pojemnika do zbiórki. Wyrzucanie elektrośmieci w miejscach do tego nieprzeznaczonych jest zabronione i za takie wykroczenie grozi kara do 5 tys. zł. Dlaczego warto uczestniczyć w konkursie edukacyjnym Drugie Życie Elektrośmieci? Upowszechnianie wiedzy na temat zagrożeń związanych z bezmyślnym wyrzucaniem ZSEE i zużytych baterii w miejscach do tego nieprzeznaczonych, a także rozwijanie pożądanych i odpowiedzialnych zachowań w dużej mierze zależy od edukacji społeczeństwa. Edukacja dzieci i młodzieży szkolnej odgrywa tu kluczową rolę i to nie tylko w odniesieniu do tej właśnie grupy wiekowej, ale w podnoszeniu świadomości i informowaniu całego społeczeństwa. Nie od dziś bowiem 11

14 wiadomo, że do dorosłych najlepiej dotrzeć poprzez ich dzieci, zwłaszcza gdy tematyka jest tak bardzo związana z rozwojem cywilizacyjnym jak właśnie problem elektroodpadów i baterii. Przykładem ciekawej (a nawet emocjonującej) i angażującej młodzież edukacji poświęconej elektrośmieciom i bateriom jest konkurs edukacyjny Drugie Życie Elektrośmieci. Konkurs ma charakter ogólnopolskiej, międzyszkolnej rywalizacji zespołowej o nagrodę Grand Prix Europejskiej Platformy Recyklingu i prowadzony jest w trzech kategoriach: dla uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Poza nagrodą główną cenne nagrody przyznawane są zespołom i ich opiekunom za zajęcie dalszych miejsc, a także za sukcesy odniesione w realizacji poszczególnych etapów. Cenne nagrody, choć bardzo motywujące nie są jednak najważniejsze. Organizatorom konkursu Europejskiej Platformie Recyklingu (ERP) i ERP Batteries zależy, aby poza zwiększeniem wiedzy na temat ZSEE i baterii oraz postępowania z tym rodzajem odpadów, w wyniku konkursu zostały podjęte konkretne działania. Zadaniem młodzieży jest uświadamianie najbliższemu otoczeniu: koleżankom i kolegom oraz nauczycielom i pracownikom szkoły, ale także rodzicom oraz wszystkim mieszkańcom ich osiedli i miejscowości na czym polega problem ZSEE i zużytych baterii oraz jakie należy podejmować działania zmierzające do zbiórki tych odpadów. Ważnym celem konkursu jest również budowanie i wzmacnianie lokalnych partnerstw. Obecnie rozpoczynamy już IV edycję konkursu Drugie Życie Elektrośmieci. Z naszych doświadczeń wynika, że wszyscy uczniowie, zarówno ci młodsi, jak i ci starsi podchodzą do zadań konkursowych niezwykle odpowiedzialnie i z dużym zaangażowaniem. Samodzielność, konieczność planowania, szukanie sponsorów, praca nad działaniami promocyjnymi a więc działania skrojone na miarę funkcjonowania we współczesnej, niełatwej rzeczywistości podejmowane są przez szkolnych uczniów z ogromną dojrzałością i pomysłowością, których nie powstydziliby się dorośli. Szczegóły dotyczące konkursu Drugie Życie Elektrośmieci znajdują się na stronach Poza atrakcyjnym sposobem rozwijania wiedzy i kompetencji ucznia, perspektywą zdobycia atrakcyjnych nagród i możliwościami zmierzenia się z rzeczywistym światem: gospodarki odpadami, działaniami promocyjnymi i pozyskiwaniem funduszy, są jeszcze inne powody dla których warto uczestniczyć w konkursie. 1 Uczestnictwo w konkursie Drugie Życie Elektrośmieci to pomysł na Szkołę z pasją realizację inicjatywy Ministerstwa Edukacji Narodowej na rok szkolny 2011 Realizacja zadań konkursowych spełnia następujące kryteria konkursu MEN wykorzystuje działania wychowawcze i edukacyjne, które dążą do kształtowania w uczniach otwartej i prospołecznej postawy oraz wspierają ich aktywność obywatelską, promuje współpracę między szkołami a ich otoczeniem, przede wszystkim organizacjami pozarządowymi, samorządem terytorialnym, radami rodziców samorządem uczniowskim, uczniami, wymaga stosowania metod i narzędzi edukacji pozaformalnej, w tym środków multimedialnych, a także w formie warsztatów, symulacji, spotkań z ekspertami. 12

15 2 Edukacja dotycząca odpowiedzialnych zachowań i właściwego postępowania z odpadami takimi jak ZSEE i baterie wpisuje się w nurt edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju. Sprzyja realizacji założeń Dekady Edukacji na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju ogłoszonej przez ONZ na lata Podejmowanie długotrwałych działań edukacyjnych takich jak udział w konkursie edukacyjnym Drugie Życie Elektrośmieci, w dużej mierze spełnia kryteria sukcesu edukacji dla zrównoważonego rozwoju wymienione przez Brytyjczyka Stephena Sterlinga - jednego z najbardziej cenionych na świecie specjalistów ds. edukacji ekologicznej i edukacji dla zrównoważonego rozwoju. Kluczami do sukcesu w realizowaniu edukacji dla zrównoważonego rozwoju są następujące kryteria 1 : Podnoszenie świadomości. Tematyka związana ze zrównoważonym rozwojem jest obecna w podstawach programowych i często wyrażona jest w priorytetach szkoły ale zazwyczaj nie przejawia się całościowym, holistycznym podejściu (etosie szkoły), które mogłoby służyć jako baza do dalszych działań. Zaangażowanie całej szkoły. Oznacza to, że nie tylko pojedynczy nauczyciele podejmują tematykę zrównoważonego rozwoju, ale że cała szkoła funkcjonuje w jak największej harmonii z ideą zrównoważonego rozwoju. Wymaga to jednak odpowiedniej świadomości i akceptacji ze strony całego personelu, a w szczególności ze strony dyrekcji szkoły. Włączenie uczniów w proces podejmowania decyzji. To podejście, aby rzeczywiście mogło efektywnie zaistnieć wymaga nabycia przez uczniów umiejętności podejmowania decyzji, a ta tak jak każda umiejętność, wymaga praktyki i doskonalenia. Szkoły, w których uczniowie czuli się doceniani i poważnie brani i pod uwagę w procesie podejmowania decyzji są zdecydowanie bardziej akceptowane przez uczniów, a to bezpośrednio przekłada się na wyniki nauczania. Współpraca z lokalnym środowiskiem. Lokalne środowisko oznacza tu bardzo wiele podmiotów takich jak: władze samorządowe, ośrodki kultury, organizacje pozarządowe, służby publiczne i przedstawiciele biznesu, a wymieniać można by jeszcze długo. Edukacja dla zrównoważonego rozwoju musi odnosić się do prawdziwego życia zarówno w najbliższym otoczeniu jak i w skali globalnej. Dzięki współuczestniczeniu i zmienianiu najbliższego otoczenia zgodnie z ideą zrównoważonego rozwoju uczniowie nabierają pewności siebie i wiary, że mogą przyczynić się do zmiany oraz, że ich inicjatywa wpływa na działania rodziców i instytucji działających w ich otoczeniu. Podejmowanie jednego konkretnego działania. Zmiana podejścia całej szkoły to długotrwały proces. Nawet jeśli cały zespól szkoły jest przekonany do słuszności prowadzenia edukacji dla zrównoważonego rozwoju, to podejmowanie pojedynczych konkretnych działań, które przynoszą wymierny efekt i które mogą być ocenione przed podjęciem kolejnego działania daje największą szansę na osiągnięcie sukcesu Więcej na informacji temat zrównoważonego rozwoju można znaleźć w rozdziale Trzy filary zrównoważonego rozwoju. 1 Sterling S. Sustainable education. Re-visioning Learning and Change, Green Books for The Schumacher Society, United Kingdom,

16 3 Uczestnictwo w konkursie rozwija kompetencje uczniów w zakresie pracy zespołowej. Sprzyja również rozwijaniu odpowiedzialności, umiejętności planowania i podejmowania decyzji. Jest okazją do wspaniałej przygody. Konkurs Drugie Życie Elektrośmieci spełnia kryteria udziału uczniów w realizacji projektu edukacyjnego zgodnie z najnowszym rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 sierpnia 2010 r. (zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania, promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych Dziennik Ustaw nr 156, poz a ust.1-10), obligującym uczniów gimnazjów do realizacji zespołowego projektu edukacyjnego. Przystępując do zadań konkursowych warto zastanowić się, co należy zrobić by realizowany przez nas projekt był skuteczny i zakończył się sukcesem. Pomoże w tym załącznik w niniejszej publikacji: Planowanie działań konkursowych. Aktywności edukacyjne na temat ZSEE i zużytych baterii Proponowane przez nas aktywności to pomysły na podejmowanie tematyki ZSEE i problemu zużytych baterii w pracy z uczniami. Należy je traktować jako inspiracje i odpowiednio do wieku modyfikować wg potrzeb i zainteresowań uczniów. Aktywność 1 Temat: Elektrośmieci w naszym otoczeniu. Cel: Uświadomienie uczniom, że każdy z nas jest odpowiedzialny za wytwarzanie ogromnych ilości elektrośmieci i zużytych baterii oraz, że każdy z nas jest osobiście odpowiedzialny za prawidłowe postępowanie z ZSEE i zużytymi bateriami. Wstęp: Normy Unii Europejskiej (Dyrektywa UE ) zobowiązują nas do zbierania 4 kg ZSEE na każdego mieszkańca rocznie. Poziom zbiórki jest ustalany dla poszczególnych krajów na podstawie ilości wprowadzanego sprzętu. W Polsce na rok 2011 jest to 35 % masy wprowadzanego sprzętu. Podobnie jest z bateriami. Wyznaczone poziomy zbiórki w 2012 roku to 25% wprowadzonych baterii na rynek, a szacunki na rok 2011 mówią o 7-8 tysiącach ton 14

17 baterii. Oznacza to zbiórkę na poziomie ok. 46 g. na mieszkańca. Te wymagania dotyczą oczywiście tzw statystycznego mieszkańca i obejmują również elektroodpady i zużycie baterii w przemyśle, służbie zdrowia, usługach itd. Warto jednak zastanowić się, w jakim stopniu problem elektrośmieci i baterii dotyczy bezpośrednio każdego z nas. Metoda pracy: praca indywidualna uczniów i swobodna dyskusja. Przebieg zajęć 1. Na początek nauczyciel prosi, aby każdy z uczniów zastanowił się, jaki prezent chciałby dostać na urodziny albo na gwiazdkę. Następnie pyta, czy jest to jakiś przedmiot elektryczny lub elektroniczny? Istnieje duże prawdopodobieństwo, że w wielu przypadkach tak właśnie będzie. 2. Nauczyciel zwraca uwagę uczniów na fakt, jak bardzo współczesny człowiek otacza się przedmiotami elektrycznymi i elektronicznymi. Te sprzęty zużywają się i stają się odpadami. Warto podać przykład figury Człowieka ZSEE (Waste Electric and Electronic Equipment WEEE Man) robota wykonanego w Wielkiej Brytanii. Figurę 7-metrowej wysokości robota wykonano z ponad 3 ton złomu elektrycznego i elektronicznego, tyle bowiem ZSEE wytwarza statystyczny Brytyjczyk w ciągu swojego życia. Copyright RSA The RSA WEEE Man is an environmental awareness initiative from the RSA and Canon Europe. 15

18 Stworzenie z elektrośmieci tego nieco przerażającego robota miało na celu poruszyć wyobraźnię i w prowokacyjny sposób pokazać, za jak ogromne ilości odpadów elektrycznych i elektronicznych odpowiada każdy z nas. Warto pokazać uczniom rzeźbę WEEE Mana za pomocą rzutnika multimedialnego, wykorzystując jego wizerunek dostępny na stronie: 3. Uczniowie zastanowią się, czy ich Człowiek ZSEE byłby równie duży. Każdy uczeń przygotuje listę własnych elektrycznych i elektronicznych przedmiotów oraz tych, z których korzysta w domu. Rodzaj Sprzętu Nazwa urządzenia (i ilość sztuk) Jak długo jest używany (w przybliżeniu) Czy jest niezbędny (tak lub nie) Czy będzie wymieniony w najbliższym roku (tak lub nie) Czy ten przedmiot/ sprzęt zawiera baterie? Uczniowie przedstawiają swoje listy. Warto, aby podczas prezentacji uczniowie zastanowili się, które ze sprzętów elektrycznych i elektronicznych służą całej rodzinie, a które tylko niektórym jej członkom. Czy są jakieś różnice w stanie posiadania tego sprzętu przez dziadków? rodziców? dzieci? Jeśli tak, to jakie są to różnice i o czym mogą one świadczyć? 5. Nauczyciel pyta, kiedy ostatnio wymieniali sprzęt elektryczny lub elektroniczny oraz kiedy ostatnio kupowali nowe baterie? Zadaje także pytanie o to, co uczniowie (lub ich rodzice) robią z ZSEE i zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym oraz zużytymi bateriami. 6. Nauczyciel zwraca uwagę, że każdy używany sprzęt stanie się kiedyś przedmiotem przeznaczonym do wymiany lub wyrzucenia. Ocenia się, że statystyczny Polak urodzony w 2006 r. wytworzy w ciągu swojego życia aż 3,5 tony elektrośmieci, a więc będzie to ilość podobna do tej w Wielkiej Brytanii (zważywszy, że ilość odpadów przypadających na mieszkańca systematycznie wzrasta w każdym kraju). 7. Na koniec nauczyciel informuje uczniów, że elektrośmieci trzeba oddawać do specjalnych punktów zbiórki, skąd trafią do miejsc profesjonalnego demontażu i przetwarzania. Przy zakupie nowego sprzętu elektrycznego i elektronicznego punkty sprzedaży są zobowiązane nieodpłatnie przyjmować ZSEE tego samego rodzaju i w takiej ilości, jak nowo zakupiony sprzęt czyli, kupując np. nowy telewizor, można oddać do sklepu stary odbiornik, a sprzedawca ma obowiązek nieodpłatnie go przyjąć. Wyrzucanie elektrośmieci w miejscach do tego nieprzeznaczonych jest zabronione i grozi za to kara! 16

19 Aktywność 2 Temat: Jaki jest związek między problemem ZSEE oraz zużytych baterii a kwestiami ochrony środowiska, zdrowia człowieka i sprawiedliwości społecznej? Innymi słowy, czy jest to problem zrównoważonego rozwoju? Cel: Uświadomienie, że na każdym etapie od powstania do utylizacji ZSEE i zużytych baterii, ten problem wiąże się z: poważnymi kosztami środowiskowymi, kwestią bardzo dużego wpływu na zdrowie wszystkich żywych organizmów, w tym człowieka, problemem ogromnych nakładów pieniężnych, co przekłada się na nadużycia finansowe i wykorzystywanie pracy ludzi. Problem ZSEE i baterii ściśle wiąże się ze wszystkimi trzema filarami zrównoważonego rozwoju: zagadnieniami ochrony przyrody, ekonomii i funkcjonowaniem społeczeństw ludzkich na świecie. Jest to zatem niezwykle ważne wyzwanie na drodze do osiągnięcia koncepcji zrównoważonego rozwoju gospodarki człowieka. Wstęp: Rozwój zrównoważony odnosi się do sposobu wykorzystywania zasobów naturalnych, tak aby przyszłe pokolenia odziedziczyły je w niezmienionym stanie lub aby te zmiany nie doprowadziły do katastrofalnych, nieodwracalnych zmian. Nie jest to wyłącznie kwestia przyrodnicza, ale związek zagadnień przyrodniczych z ekonomią i stylem funkcjonowania społeczeństw na całym świecie. To, w jaki sposób traktujemy środowisko, wynika z naszej kultury, tradycji, edukacji i zwykle jest to również kwestia opłacalności niestety zbyt często postrzegana wyłącznie w bardzo krótkiej perspektywie. Elektroodpady i zużyte baterie to bardzo złożony problem. Na każdym etapie ich tzw. cyklu produkcyjnego 2 : od momentu pozyskiwania surowców potrzebnych do ich powstawania poprzez proces produkcji nowych i powszechnie pożądanych przedmiotów aż do działań, które mają na celu pozbycie się starych, zepsutych lub po prostu już nie modnych urządzeń elektrycznych i elektronicznych człowiek wywiera wpływ na środowisko a także na zdrowie wszystkich żywych organizmów, w tym samego człowieka oraz na sposób funkcjonowania społeczeństw. Problem ZSEE oraz baterii jest to problem zrównoważonego rozwoju, a jego rozwiązanie jest warunkiem koniecznym do osiągnięcia ZR. 2 CYKL PRODUKCYJNY jest to okres czasu pomiędzy rozpoczęciem a zakończeniem procesu produkcyjnego wyrobu, to czas, w którym materiał wyjściowy przechodzi kolejno przez wszystkie operacje produkcyjne i jest przekształcony w wyrób gotowy. Jest podstawą ustalania planów produkcji, a także normowania wielkości zapasów robót w toku, jest wyrazem organizacji procesu produkcyjnego w czasie. Źródło: 17

20 Metoda pracy: praca w grupach uczniów, pogadanka nauczyciela i swobodna dyskusja. Przebieg zajęć: 1. Należy uczniów zapoznać z problematyką ZSEE. Gdzie i jak produkowany jest sprzęt elektroniczny i elektryczny? Ile odpadów ZSEE przypada przeciętnie na mieszkańca Polski i Europy? 2. Należy uczniów zapoznać z definicją zrównoważonego rozwoju i zapytać ich, jak mogliby zinterpretować tę definicję? Jak ją rozumieją? Czy przychodzi im na myśl jakiś konkretny przykład, który mógłby zilustrować koncepcję zrównoważonego rozwoju? Czy uważają, że wprowadzanie tej idei jest ważne? Czy ta koncepcja jest ważna dla rozwoju Polski? 3. Kolejne zadanie będzie polegało na pracy uczniów. Uczniowie, pracując w parach lub w grupach, mają zastanowić się nad zagadnieniami dotyczącymi naszej codzienności (zagadnienia są wymienione w punktach A, B, C, D). A. Telefony komórkowe są zwykle zmieniane co dwa lata. B. Polacy kupują ponad 300 milionów baterii rocznie C. W Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej wyrzuca się codziennie telefonów komórkowych. D. Ilość Zużytego Sprzętu Elektrycznego i Elektronicznego w Europie wzrasta każdego roku od 3 do 5%. 4 Korzystając z materiałów informacyjnych, każda para (lub grupa) ma przedyskutować jedno z powyższych zagadnień. Ten sam problem może być omówiony przez więcej niż jedną parę (grupę), ważne jest, żeby przedyskutowane były wszystkie zagadnienia. Należy podkreślić, że otrzymane materiały informacyjne nie wyczerpują omawianych zagadnień i zachęcić uczniów do przeanalizowania danego zagadnienia z jak najszerszej perspektywy. Uczniowie powinni odpowiedzieć na następujące pytania: Czy przedstawiony problem rzeczywiście odpowiada naszej rzeczywistości? Jakie jest jego powiązanie z przyrodą i ochroną środowiska? z ekonomią? z kulturą? Czy ich zdaniem dane zagadnienie jest przejawem prawidłowego, zrównoważonego rozwoju gospodarki, czy też wręcz przeciwnie? A jeśli jest to niezrównoważony rozwój, to czy mogą zasugerować, co powinno się zrobić, aby poprawić sytuację? 5. Na zakończenie każda z grup przedstawi na forum klasy wyniki dyskusji. Jeśli ten sam problem był omawiany przez więcej niż jedną parę/ grupę uczniów to para/ grupa, która nie przedstawia wyników dyskusji, uzupełnia wypowiedzi kolegów i dodaje swoje przemyślenia. 6. Podsumowując aktywność, należy podkreślić, że nasza współczesna cywilizacja musi się zmierzyć z wieloma złożonymi problemami. Ich rozwiązanie wymaga dobrej woli i zaangażowania wszystkich ludzi: zarówno tych, którzy są odpowiedzialni za podejmowanie decy- 18

21 zji na najwyższych szczeblach, jak i nas wszystkich. Zaspokajając swoje potrzeby, musimy dokonywać świadomych, opartych na informacji wyborów, dzięki którym świat będzie lepszy i sprawiedliwszy dla wszystkich mieszkańców Ziemi, teraz i w przyszłości. Właśnie taki jest cel zrównoważonego rozwoju. 7. Na zakończenie lekcji nauczyciel zwraca uwagę, że idea zrównoważonego rozwoju (tak jak i każde zagadnienie, do którego odnosi się ta koncepcja) ma trzy wzajemnie ze sobą powiązane wymiary: przyrodniczy, ekonomiczny i społeczny. Tylko uwzględniając wszystkie trzy wymiary, można znaleźć właściwą drogę rozwiązywania problemów, która umożliwi realizację zrównoważonego rozwoju. Materiały informacyjne na temat ZSEE na podstawie informacji znalezionych w internecie Fakty na temat produkcji sprzętu elektrycznego i elektronicznego oraz utylizacji ZSEE Foxconn, producent elektroniki z Tajwanu z wielkimi fabrykami w Chinach, generuje około 40% światowego dochodu elektroniki użytkowej, tworząc na wielkich liniach montażowych obsługiwanych przez ludzi komponenty komputerowe i produkty dla Apple, Nokii czy Sony. Do niedawna jeszcze niewiele osób słyszało o tajwańskim gigancie, ale seria samobójstw jego pracowników skutecznie uświadomiła konsumentom, gdzie produkowana jest ich elektronika. Firma walczy z tym problemem na różne sposoby, zamontowano nawet odgradzające siatki wokół wysokich budynków. Mimo wszystko sedno problemu pozostaje bez rozwiązania: eksperci uważają, że monotonna, wyczerpująca praca w złych warunkach prowadzi do poczucia alienacji i samobójstw. Źródło: ww.elektroonline.pl/news/4298,foxconn_zastapi_czesc_zalogi_milionem_robotow_przemyslowych Kraje, takie jak Chiny i Indie, od dawna były miejscem wywożenia elektrośmieci przez nieuczciwie działające systemy odzysku (np. Stany Zjednoczone są jednym z nielicznych krajów, który może eksportować elektrośmieci do krajów Azji lub Afryki legalnie). Teraz dodatkowo ilość elektroodpadów w tych krajach powiększa się przez stale rosnący popyt na elektronikę na miejscu. W Indiach tylko 1% elektrośmieci jest odbierany przez autoryzowane firmy odzysku ZSEE. Źródło: Z odpadów w postaci jednego miliona telefonów komórkowych można odzyskać około: - 34 kg złota, 350 kg srebra, 15 kg palladu, 15,87 ton miedzi. W 2008 r. w Dublinie (Irlandia) został wyprodukowany pierwszy biodegradowalny komputer the Iameco. Do produkcji komputera Iameco użyto drewnianych paneli. Dodatkowo komputer charakteryzuje się mniejszym zużyciem energii niż konwencjonalne PC-ety. Producent podkreśla, że biodegradowalne drewno może być również użyte do produkcji monitora, klawiatury i myszy. Wynalazcą Iameco jest dr Jimmy Devins z MicroPro Computers Ltd. Źródło: The-world s.htm ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ Jest to rozwój, który zapewnia zaspokojenie potrzeb obecnych pokoleń, nie przekreślając możliwości zaspokojenia potrzeb pokoleń następnych. Definicja zrównoważonego rozwoju pojawiła się po raz pierwszy w 1987 r. w Raporcie ONZ Nasza Wspólna Przyszłość. Ten Raport nazywanym jest często Raportem Brundtland od nazwiska przewodniczącej grupy roboczej, Pani Gro Haarlem Brundtland, Premiera Rządu Norwegii. 19

22 Aktywność 3 Temat: Jak zapobiegać rosnącym górom elektroodpadów i zużytych baterii. Cel: Uczniowie zastanowią się, dlaczego system zbiórki ZSEE i baterii nie jest wystarczająco efektywny i co można by poprawić, aby go udoskonalić. Wstęp: W roku 2010 tylko w 27 krajach Unii Europejskiej ilość e-odpadów wynosiła ponad 2 miliony ton! Z ogromną i stale wzrastającą ilością elektroodpadów bezpośrednio wiąże się równie duża ilość zużytych baterii. Producenci coraz częściej wprowadzają do sprzętu elektrycznego i elektronicznego zaawansowane układy pamięci i sterowania. Takie układy potrzebują baterii i akumulatorów chociażby do podtrzymywania funkcji pamięci. Jednym z efektów takiego działania jest 300 milionów (!) baterii, które Polacy kupują w ciągu jednego roku. W większości są to baterie jednorazowe, które po pewnym czasie ulegają zużyciu i stają się niebezpiecznym odpadem. Unia Europejska i większość krajów członkowskich posiada system regulacji prawnych, których celem jest zapobieganie rosnącej ilości elektrośmieci oraz zużytych baterii, a także zwiększenie odzysku tych przedmiotów zawierających wiele niebezpiecznych i toksycznych substancji i ich recykling. Mimo regulacji prawnych w Unii Europejskiej zaledwie 25% drobnego sprzętu i 40% dużych urządzeń trafia do recyklingu. Z podobną sytuacją ZSEE mamy do czynienia w Polsce. Z bateriami jest jeszcze gorzej. Ocenia się, że zaledwie ok. 10% Polaków segreguje zużyte baterie w swoich gospodarstwach domowych i przekazuje je do punktów selektywnej zbiórki. Metoda pracy: praca uczniów w parach i swobodna dyskusja. Przebieg zajęć: 1. Nauczyciel przedstawia dane dotyczące ilości elektroodpadów i zużytych baterii. Informuje o konieczności segregowania tych odpadów i przekazywania ich wyłącznie do specjalnych punktów zbiórki. 2. Nauczyciel pyta uczniów, czy wiedzą, gdzie najbliżej ich domu znajdują się miejsca zbiórki ZSEE i zużytych baterii. Co robią z elektroodpadami i zużytymi bateriami? Kiedy ostatni raz przydarzyła im się sytuacja, że musieli/chcieli się pozbyć takich przedmiotów? Czy znalezienie miejsca zbiórki ZSEE i zużytych baterii jest dla nich problemem? A czy sprawia kłopot innym (np. osobom starszym)? 3. Zadaniem uczniów jest, pracując w parach, ustalić posługując się tzw. rankingiem diamentowym, które z poniżej podanych przyczyn ich zdaniem powodują, że wciąż tak wiele elektrośmieci i zużytych odpadów trafia do śmietników lub wręcz do lasów i przydrożnych rowów. 20

23 Złe nawyki postępowania. Zbyt szybkie psucie się sprzętu elektrycznego i elektronicznego i konieczność częstego wymieniania go na nowy. Nadmiar sprzętów elektrycznych i elektronicznych. Faszerowanie gadżetów, zabawek itp. bateriami. Presja mody. W sklepach AGD nie chcą przyjmować zużytych sprzętów przy zakupie nowych. Brak punktów zbiórki ZSEE i zużytych baterii. Brak jakichkolwiek informacji nt. punktów zbiórki ZSEE i zużytych baterii. Brak informacji nt. punktów zbiórki ZSEE i zużytych baterii w odpowiednich miejscach (np. informacje osiedlowe, tablice ogłoszeń w blokach i na osiedlach, tablice ogłoszeń parafialnych itd., ulotki w sklepach itd.). Brak wiedzy o tym, jakim zagrożeniem są elektroodpady i zużyte baterie i jak należy z nimi postępować. Inna wskazana przez uczniów przyczyna. 4. Każda para przedstawia swój ranking, wyjaśniając, dlaczego właśnie w ten sposób dokonali hierarchizacji najważniejszych przyczyn nieskutecznej zbiórki ZSEE i zużytych baterii. 5. Uczniowie, ponownie pracując w parach, przygotowują plan poprawy sytuacji. Najlepiej, żeby był to konkretny plan dla ich osiedla lub miejscowości. 6. Uczniowie projektują plakat lub ulotkę zachęcającą mieszkańców miejscowości, osiedla itd. do odpowiedzialnego postępowania z ZSEE i zużytymi bateriami. Metoda rankingu diamentowego służy wyrabianiu i ćwiczeniu umiejętności, takich jak: krytyczne myślenie, umiejętność dokonywania analizy sytuacji, werbalizacja myśli i odczuć, prezentacja własnego stanowiska i jego obrony, dobór odpowiednich argumentów, efektywne porozumiewanie się, perswazja, praca zespołowa, twórcze rozwiązywanie problemów, akceptacja innego punktu widzenia czy systemu wartości itp. Wg tej metody zadaniem uczestników jest uszeregowanie twierdzeń od najbardziej do najmniej ważnego. Nie powinien być to jednak prosty szereg, lecz struktura, siatka przypominająca kształtem diament. Oznacza to konieczność uszeregowania twierdzeń na kształt rombu, w którym na szczycie znajduje się jedna kartka (zdanie, twierdzenie, proponowany krok itp.), poniżej trzy, w trzecim szeregu pięć, w następnym znowu trzy i w najniższym rzędzie ponownie jedna. Źródło: 21

24 Szczegółowy wykaz ZSEE ze względu na ich kategorie Opracowanie Elżbieta Tyralska-Wojtycza W załączniku do Ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym określono 10 grup, a w obrębie każdej grupy kilka do kilkunastu rodzajów sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Oto one. 1. Wielkogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego 1. Wielkogabarytowe urządzenia chłodzące; 2. Chłodziarki; 3. Zamrażarki; 4. Pozostałe wielkogabarytowe urządzenia używane do chłodzenia, konserwowania i przechowywania żywności; 5. Pralki; 6. Suszarki do ubrań; 7. Zmywarki; 8. Urządzenia kuchenne, w tym kuchenki; 9. Piece elektryczne; 10. Elektryczne płyty grzejne; 11. Mikrofalówki; 12. Pozostałe wielkogabarytowe urządzenia używane do gotowania i innego typu przetwarzania żywności; 13. Elektryczne urządzenia grzejne; 14. Grzejniki elektryczne; 15. Pozostałe wielkogabarytowe urządzenia używane do ogrzewania pomieszczeń, łóżek, mebli wypoczynkowych; 16. Wentylatory elektryczne; 17. Urządzenia klimatyzacyjne; 18. Pozostały sprzęt wentylujący, wyciągi wentylacyjne i sprzęt konfekcjonujący. 2. Małogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego 1. Odkurzacze; 2. Zamiatacze do dywanów; 3. Pozostałe urządzenia czyszczące; 4. Urządzenia używane do szycia, dziania, tkania i innego typu przetwarzania wyrobów włókienniczych; 5. Żelazka i pozostałe urządzenia do prasowania, maglowania i pozostałe urządzenia służące do pielęgnacji ubrań; 6. Tostery; 7. Frytownice; 8. Rozdrabniacze, młynki do kawy oraz urządzenia do otwierania i zamykania pojemników i opakowań; 9. Noże elektryczne; 10. Urządzenia do strzyżenia włosów, suszenia włosów, szczotkowania zębów, golenia, masażu oraz pozostałe urządzenia do pielęgnacji ciała; 11. Zegary, zegarki oraz urządzenia do celów odmierzania, wskazywania lub rejestrowania czasu; 12. Wagi; 13. Pozostałe małogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego. 3. Sprzęt teleinformatyczny i telekomunikacyjny A. Scentralizowane przetwarzanie danych: 1. Komputery duże; 2. Stacje robocze; 3. Jednostki drukujące. B. Komputery osobiste: 1. Komputery osobiste stacjonarne, w tym procesor, mysz, monitor i klawiatura; 2. Laptopy, w tym procesor, mysz, monitor i klawiatura; 3. Notebooki; 4. Notepady; 5. Drukarki; 6. Sprzęt kopiujący; 7. Elektryczne i elektroniczne maszyny do pisania; 8. Kalkulatory kieszonkowe i biurowe; 9. Pozostały sprzęt do zbierania, przechowywania, przetwarzania, prezentowania lub przekazywania informacji drogą elektroniczną; 10. Terminale i systemy użytkownika; 11. Faksy; 12. Teleksy; 13. Telefony; 14. Automaty telefoniczne; 15. Telefony bez- 22

25 przewodowe; 16. Telefony komórkowe; 17. Systemy zgłoszeniowe/sekretarki automatyczne; 18. Pozostałe produkty lub sprzęt służący do transmisji głosu, obrazu lub innych informacji za pomocą technologii telekomunikacyjnej. 4. Sprzęt audiowizualny 1. Odbiorniki radiowe; 2. Odbiorniki telewizyjne; 3. Kamery video; 4. Sprzęt video; 5. Sprzęt hi-fi; 6. Wzmacniacze dźwięku; 7. Instrumenty muzyczne; 8. Pozostałe produkty lub urządzenia wykorzystywane do nagrywania lub kopiowania dźwięku lub obrazów, w tym sygnałów, lub wykorzystujące technologie przesyłu dźwięku i obrazu inne niż telekomunikacyjne. 5. Sprzęt oświetleniowy 1. Oprawy oświetleniowe do lamp fluorescencyjnych, z wyjątkiem opraw oświetleniowych stosowanych w gospodarstwach domowych; 2. Liniowe lampy fluorescencyjne; 3. Kompaktowe lampy fluorescencyjne; 4. Wysokoprężne lampy wyładowcze, w tym ciśnieniowe lampy sodowe oraz lampy metalohalogenkowe; 5. Niskoprężne lampy sodowe; 6. Pozostałe urządzenia oświetleniowe służące do celów rozpraszania i kontroli światła, z wyjątkiem żarówek. 6. Narzędzia elektryczne i elektroniczne. 1. Wiertarki; 2 Piły; 3. Maszyny do szycia; 4. Narzędzia do obróbki drewna i metalu; 5. Narzędzia do nitowania, skręcania, spawania, lutowania, rozpylania; 6. Kosiarki. 7. Zabawki, sprzęt rekreacyjny i sportowy 1. Kolejki elektryczne lub tory wyścigowe; 2. Kieszonkowe konsole do gier wideo; 3. Gry wideo; 4. Komputerowo sterowane urządzenia do uprawiania sportów rowerowych, nurkowania, biegania, wiosłowania; 5. Sprzęt sportowy z elektrycznymi lub elektronicznymi częściami składowymi; 6. Automaty uruchamiane monetą, banknotem (pieniądzem papierowym), żetonem lub innym podobnym artykułem; 7. Pozostałe zabawki, sprzęt rekreacyjny i sportowy. 8. Wyroby medyczne, z wyjątkiem wszystkich wszczepianych i skażonych produktów 1. Sprzęt do radioterapii; 2. Sprzęt do badań kardiologicznych; 3. Sprzęt do dializoterapii; 4. Sprzęt do wentylacji płuc; 5. Urządzenia medyczne wykorzystujące technikę nuklearną; 6. Sprzęt laboratoryjny do diagnostyki in vitro; 7. Analizatory; 8. Zamrażarki laboratoryjne; 9. Testy płodności; 10. Pozostałe urządzenia do wykrywania, zapobiegania, monitorowania, leczenia, łagodzenia przebiegu choroby, urazów lub niepełnosprawności. 9. Przyrządy do nadzoru i kontroli 1. Czujniki dymu; 2. Regulatory ciepła; 3. Termostaty; 4. Urządzenia pomiarowe, ważące lub do nastawu używane w gospodarstwie domowym lub jako sprzęt laboratoryjny; 5. Pozostałe przyrządy nadzoru i kontroli używane w obiektach i instalacjach przemysłowych (np. w panelach sterowniczych). 10. Automaty do wydawania 1. Automaty do wydawania napojów gorących; 2. Automaty do wydawania butelek lub puszek z zimnymi i gorącymi napojami; 3. Automaty do wydawania produktów stałych; 4. Automaty do wydawania pieniędzy bankomaty; 5. Inne wydające wszelkiego rodzaju produkty. 23