I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora ---- I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora

Transkrypt

1 1

2 S P IS Z A W A R T O Ś C I T E C Z K I I./l. Relacja J L 3- s. A- l I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora ---- I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora II. Materiały uzupełniające relację - III./l. Materiały dotyczące rodziny re la to ra----- III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( ) - III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po ' III./5. Inne... ' IV. Korespondencja - V. Nazwiskowe VI. Fotografie 2

3 3

4 4

5 S c h e m a t r e l a c j i a r c h i w u m Elżbiety Zą^jaciasJ BOZ- -J <&fa wpfywu. S. V\~ u c z e s tn ic z e k w alk o n ie p o d le g ło ś ć -Ą /-e-» b e b / o u c z e s tn ic z c e n i e ż y j ą c e j -e /-e -* e B e a % a ie & e e -* y $» e e $ - I - ane o s o b is te Gwiazda H elen a z d.p r a c e r 2 * u r. 12 m aja 1889 r. w W arszaw ie* Z m arła 1 s t y c z n i a 1*62 r* w G d ańsku-o liw ie n a zaw ał s e r c a, pochow ana w G dyni, n a cment a r z u w ito m iń sk im. 3.im io n a ro d zicó w : K acper i M aria z d.b r z e z in a 4:. i n t e l i g e n c j a p r a c. - wdowa 5.w y k s z ta łc e n ie ś r e d n ie o g ó ln e. Do ro k u 1^3* p raco w n ik M ie js k ie go Tow arzystw a K om unikacyjnego w G dyni; p r a c u je od r początkow o ja k o pomoc b iu ro w a, o s t a t n i o, od r ja k o głów ny k a s j e r.1 k ie ro w n ik p e r s o n a ln y.e n e r g ic z n a, z a ra d n a, obow iązkow a. P r a c u ją c zawodowo w l a t a c h *3* wychowywała 2 synów, d a ją c im ś r e d n ie w y k s z ta łc e n ie i u m o ż liw ia ją c s ta rs z e m u s t u d i a n a P o lite c h n ic e G d a ń s k ie j. 6 *a d re s ro d z in y : syn M aciej G w iazda, zam.w G d ań sk u -O liw ie, p rzy u l.k u rzy ń sk ieg o 15 kod a d r I I O kres przedw ojenny do 1.I X f*Po ś m ie rc i męża R a f a ła w r* w y je c h a ła z 2 synam i w w ieku l a t 3 i 10 do G dyni, dokąd u p rz e d n io p r z e n i o s ł a s i ę J e j r o d z i n a.po k r ó t k i e j p racy w f-m ie E l i b o r, od r«1 ^3 0 p r a c u je w M iejskim T o w arzy stw ie Komunikacyjnym w G dyni, początkow o ja k o pomoc b iu ro w a a n a s tę p n ie ja k o główny k a s j e r i k ie ro w n ik p e r s o n a l ny.d z ia ła s p o łe c z n ie w P olskim CzerT^nym K rzyżu i T ow arzystw ie C z y te ln i Ludow ych. B e z p a r ty jn a. 2 «W ram ach przygotow ań do obrony k r a j u odbywa p r z e s z k o le n ie s p e c j a l i s t y c z n e z z a k re s u ra to w n ic tw a s a n i t a r n e g o. W s i e r p n i u 193^ pow ołana n a k ie ro w n ik a d ru ży n y ra to w n ic tw a s a n ita r n e g o p rz y MTK w G dyni; fu k k c ję t ą p e ł n i ł a do momentu z a j ę c i a Gdyni p rz e z okup a n ta, t. j. do 13 w rz e ś n ia 1939 r. R ów nocześnie r e ł n i ł a n a d a l o b o w iązk i służbow e w z a k ła d z ie p r a c y. TTT Okreą o k u p a c ji do m aja 1945 r>_._ 1.Zawodowo pracuje do kwietnia r* w tymsaiiym przedsiębiorstw ie, przekształconym przez okupanta na Miejską Kolumnę Transportową.Zwolniona z dniem 1 kwietnia 1940 za odmowę przyjęcia niemieckiej grupy narodowościowej. Po zwolnieniu pozostaje na utrzymaniu synów, zatrudnionych jako pracownicy fizyczni w przedsiębiorstwach gdyńskich *Do o r g a n i z a c j i k o n s p ir a c y jn e j n ie n a l e ż a ł a, b r a ł a je d n a k u d z i a ł w d z i a ł a l n o ś c i S z a ry c h Szeregów ZWZ n a t e r e n i e G dyni, p o ś re d n ic z ą c w p rzek azy w an iu / p r z e n o s z e n iu / dokumentow, opracow y- 5

6 b i i p wanjrch w z g l. u zy sk an y ch p rz e z g ru p ę wywiadowczą S z a ry c h S zeregów ; m.in * szk icó w l o t n i s k a w Rumii o ra z ta j n y c h planów, zd o b y ty ch p rz e z h a r c e rz y SzSz a d o t p a n c e rn ik a G n eisen au, z n a jd u ją c e g o s i ę w naprawfce w o b e c n e j S to c z n i Komuny P a r y s k ie j / ów czesna nazwa D eu tsch e Werke K i e l / 5 -A resztow ana wraz z synam i M aciejem iżw ojciechem w d n iu 30 w rześ n i a 1942 r. podczas a re sto w a ń u c z e s tn ik ó w Ruchu Oporu ja k ie m ia ły m ie js c e w m -cach IX / X * Po 2 m iesięczn y m p o b y cie w w ię z ie n iu S c h ie s s ta n g e w Gdańsku, p rz e k a z a n a z o a t a ł a do obozu k o n c e n tra c y jn e g o S t u t t h ę f, g d z ie o trz y m a ła n r.obozowy 17555* W c z a s ie p o b y tu w o b o z ie zn an a ja k o P o l k a - p a t r i o t k a, o p ie k u j ą c a s i ę koleżan k am i z o to c z e n ia i p o d trz y m u ją c a w ia rę w zwyc ię s tw o i W olni Polskę'# O piekow ała s i ę s z c z e g ó ln ie g r u p i d z i e c i w w ieku l a t 6-14# s ie r o ta m i po zamordowanych r o d z ic a c h - p a r - ty z a n ta c h, p rz y w ie z io n y c h z in n y c h re jo n ó w i z n a jd u ją c y c h s i ę p rz e jśc io w o w o b o zie S tu tth o f'* B y ły to d z i e c i n aro d o w o ści r o s y j s k i e j i p o l s k i e j 6 7*W o k r e s ie p rz ed a re sz to w an iem, w l a t a c h *42, d z i a ł a ł a ak ty w n ie w śród Polaków p o z o s ta ły c h n a t e r e n i e G dyni, p o d trz y m ując d u cha p o ls k o ś c i *i w ia rę w z w y c ię s tw o.p r z e c iw d z ia ła ła p ro p a g a n d z ie o k u p a n ta, z a c h ę c a ją c e g o do p rzyjm ow ania n ie m ie c k ie j l i s t y naro d o w o ścio w ej / z n an a odezwa g a u l e i t e r a F o r s t e r a z l u te g o 1942 / i n ie szc z ę d z ą c e g o p o g ró ż e k - P o ś r e d n ic z y ła w p r z e kazy w an iu in f o r m a c ji rad io w y ch z n a s łu c h u o ra z w w ym ianie p o l s k ic h k s ią ż e k. IV O kres powojenny V Po u c ie c z c e w d n iu 2 lu te g o 1945 z t r a n s p o r t u ew akuacyjnego obozu S t u t t h o f / znanego ja k o * M arsz ś m ie rc i "/ ukryw a s i ę w G d y n i-o rło w ie, u ro d z in y Czubków p rzy u l.i n ż y n i e r s k i e j Eo w yzw oleniu podejm uje n ie z w ło c z n ie p ra c ę społecan*! ja k o K iero w n ik pun k tu PCK w G d y n i-o rło w ie,o rg a n iz u ją c pomoc sp o ł e c z n i i l e k a r s k i d l a d z i e l n i c y m ia sta.ftro w a d z i d o ży w ian ie d z i e c i o ra z o ta c z a o p ie k i p o w ra c a ją c y c h z w ię z ie ń, obozów i n ie w o li* Z pomoc3 m iejscow ych le k a r z y i in n y c h p ra c.s łu ż b y zd ro w ia u ru ch am ia am b u lato riu m p rzy d z is ie js z y m P I G ó rn o ś lą s kim* Punkt te n prow adzi do w rz e ś n ia 1945, poczym p odejm uje p ra c ę w Morskim I n s t y t u c i e Rybackim w Gdyni, a n a s tę p n ie w m arcu 1946 w raca n a swe dawne s ta n o w is k ł w zo rg an izo w an y ch M ie js k ic h Z a k ład ach K om unikacyjnych w G dyni, w p ó ź n iejsz y m wojewódzkim P r z e d s ię b io r s tw ie Komunikacyjnym G dansk-g dyni a. P ra c u ją c zaw odo w o,b ierze czynny u d z i a ł w p ra c y s p o łe c z n e j, j e s t m * in * w sp ó ło rg an izato rem Zw iązku b*w ięzniów P o lity c z n y c h ^ d e le g a te m n a I Walny Z ja td w W arszaw ie w r * l 946 o raz w i e l o l e t nim czło n k iem ZBOWiD. O dznaczona T arcz3 G runwaldu I Medalem Zw ycięstw a i W olności 1?45.D ło g o le tn ia przew odn.k o ła L ig i K o b ie t. Z m arła 1 s t y c z n i a 1*62 D okum entacja I k r ^ tk ie ^ o p r a c o w a n ie je k ie p r z e k a ż e * m s k i e ^ u R adio w,. 1, 6 7 r l r t a * ed zsb aftyokim, zam.w d n iu 15*0**1*74 rri 6

7 .r^n&njul 6 A/ I 6 - 'U Gdańsk, dni a 2 8 lu reg o 1275 WPani doc.d r *hab.e lż b ie ta Zawacka Gdańsk-Oliwa u l.łtoznajffslća 2 m*5 Uprzedzony przez p.marię Spyrłak i w o p a rc iu o nadesłany przez Pani3 schemat r e l a c j i u c z e stn ic z e k walk o n ie p o d le g ło ść, p rzesy łam w z a łąc z en iu wspomniani r e l a c j ę, d o t.m o jej zm arłej M atki. Ponieważ r e la c ję opracowałem o s o b iś c ie, jako syn, proszę o wyb aczen ie niew ątpliw ego subjektywizmu Załączam: 1* F o to g ra fię z r * kopię "Wspomnienia ** ja k ie pisałem na prośbę re d a k c ji PR y kopię a r ty k u łu,ja k i u k azał s ię w Dz.Bałtyckim w dn»15 w rześn ia 1^74 p t. "Z d z ia ła ln o ś c i Ruchu Oporu na wybrzeżu Gdańskim** / mój a r ty k u ł/ Załączam wyrazy szacunku 7

8 "O r w spom nienie o m o jej M atce H elen a G w iazda, u r.12 *05 *1 882 r. w W arszaw ie, przybyw a po ś m ie r c i męża w 1*2* r. z dwoma synam i / 3 i 10 l a t / do G d y n i. W arunki ż y c ia i p racy c i ę ż k i e - początkow o p r a c u je w f-m ie E l i b o r, z a r a b i a j ą c m ie s ię c z n ie 100 z ł * / n p.kom om e z ł» 5o m i e s i ę c z n ie / W l a t a c h *33 s y t u a c j a m a te r ia ln a u le g a p o p ra w ie, o t r z y m uje p ra c ę w a u to b u sa c h m ie js k ic h MTK / M ie js k ie Tow arzystw o Komun ik a c y jn e w G d y n i/ ja k o pomoc b iu ro w a, aw an su jąc w c ią g u l a t p rac y n a głów nego k a s j e r a. / r o k 1934/* W momencie wybuchu I I Wojny Ś w iatow ej MTK z o s ta ło p r z e j ę t e p rz e z M arynarkę W ojenną, tw o rz ąc t r a n s p o r t d l a celó w obrony w y b rzeżaf. A utobusy MTK, przem alow ane n a k o lo r o ch ro n n y, p rz e w o z iły o d d z ia ły wojskowe n a p ie rw sz ą l i n i ę f r o n t u wokół G d y n i. HG b y ła p rz e d wybuchem wojny o d p. p rz e s z k o lo n a i p e ł n i ł a w c z a s i e d z i a ł a ń w ojennych fu n k c ję kom endanta dru ży n y r a t - s a n i t a r n e g o. Po z a k o n c z e n iu k am p an ii w rz e śn io w e!, upadku Gdyni i p r z e j ę c i u p r z e d s ię b io r s tw a p rz e z pełn o m o cn ik a o k u p a n ta, HG p ra c o w ała n a d a l ja k o praco w n ik umysłowy - zw o ln io n a z o s t a ł a n a to m ia s t w k w ie tn iu 1940 r. za odmowę p r z y j ę c i a n ie m ie c k ie j grupy n a ro d o w o śc io w ejr. W o k r e s ie o rg a n iz o w a n ia s i ę i d z i a ł a l n o ś c i o r g a n i z a c j i S z a iy c h Szeregów n a t e r e n i e G dyni, b r a ł a czynny u d z i a ł w p ra c y k o n s p ir a c y j n e j n ie n a le ż ą c w praw dzie do o r g a n i z a c j i a ł e w s p ó łd z ia ła ją c w p r z e n o s z e n iu w iadom ości i m a te ria łó w d o t.p ra c y podziem nej?. I t a k n p. po p r z e j ę c i u p rz e z Zygmunta G arbe z b i u r a k o n s tru k c y jn e g o K r ie g s - / m a r in e a rs e n a l planów uszkodzonego w c z a s ie p r z e j ś c i a p rz e z K anał i sk iero w an eg o do napraw y w Gdyni planów, EG p o ś r e d n ic z y ła w p r z e n i e s i e n i u ty c h planów do hm.l u c ja n a C ylkow skiego ja k o kierowfefeka o r g a n i z a c j i. Punktem kontaktow ym b y ł w tym c z a s i e z a k ła d szew sk i y Rhode p rzy u l.abrahama 23 w Gdyni. Aresztowana w d n iu 30 września 1942 przez g d a ń s k ie gestapo w swoim m ie sz k a n iu p rzy u l.r ó ż a n e j 2 n a w ita m in ie, do g r u d n ia te g o ż ro 3cu p rz e b y w a ła w gdańskim w ię z ie n iu S c h ie ssta n g C * G estapo w ie d z ia ło o u d z ia le HG w p rz e n o s z e n iu planów, w zw iązku z czym n i e zo s t a ł a zw o ln io n a naw et po a re s z to w a n iu w p ó ź n ie jsz y m te r m in ie s y n a, k tó rem u w c z a s i e a r e s z to w a h la u ł a t w i ł a u c i e c z k ę. W okresie pobytu w obozie koncantracyjnym Stuttho# od grudnia 8

9 1942, g d z ie p rze b y w ała w raz* z synam i W ojciechem i M aciejem, pom agała w spółw ięźniom, pomagając m.in.w u z y s k a n iu b i e l i z n y, i n i c j u j ą c z b ió rk ę żyxvności i t p. Nr.obozowy HG * W ro k u 1943 zm arł w o b o z ie sy n W o jc ie c h. W c z a s ie p o b y tu w o b o z ie HG o p ie k o w a ła s i ę m.i n.ró w n ież d ziećm i p o z o sta ły m i po wymordowanych r o d z ic a c h - p a r ty z a n ta c h, k t ó r e okupant z w ió z ł w r«1*44 do obozu S t t t t h o f. Na dowód s y m p a tii, ja k ą dziefci t e o ta c z a ły sw^ o p ie k u n k ę, HG p o s ia d a ła s z e r e g l i s t ó w i rysunków j a k i e d z ie c i t e p i s a ł y i rysow ały d l a n ie j'* W d n iu 2 5 s ty c z n i a 1945 r* w o b lic z u n a d c ią g a ją c y c h a rm ii r a d z ie c k ic h, p r z e d s ię w z ię to ew akuację obozu* HG i d z i e znanym s z l a kiem f a r s z u ś m ie rc i *, ma odm rożone o b ie n o g i i w m -N iezastępow o j e s t o d sta w io n a do l i k w i d a c j i poniew aż n i e może d a l e j i ś ć * B ył to d z ie ń 2 lu te g o 1945 r. P rzy pomocy ż y c z liw y c h m ie sz k a ń ców t e j w si-k aszubów a p rz e d e w szy stk im d z ię k i p o d sta w ie l e k a r z a -w sp ó łw ię ź n ia dr*r ożkow skiego i n i e j a k i e g o D ąbrow skiego* n o s z ą cego w tym c z a s ie mundur ż o ł n i e r z a W ehrm achtu, HG u d a je s i ę z b ie c i przyw ieziona p rzez wspom nianego D ąbrow ski e jo sa n ia m i do O rłow a, po w ie lu d ram aty czn y ch p r z e ż y c ia c h ukryw a s i ę u ro d z in y J u li a n n i Ja d w ig i Czubków p rz y u l.i n ż y n i e r s k i e j * Tam z a s t a j e ją w olność* Z c h w ilą w yzw olenia HG b ie r z e czynny u d z i a ł w p ra cy s p o łe c z n e j, o r g a n iz u je i prow adzi od m arca do w rz e ś n ia 1945 o p ie k ę s p o łe c z n i, o r g a n iz u je am b u lato riu m PCK w G d y n i-o rło w ie, g d z ie u d z i e l a p rzy pomocy m iejsco w ach le k a r z y pomocy o ra z u ru c h a m ia a k c ję d o ż y w a n ia d l a p o w racający ch z obozów, n ie w o li i t p. Na m a rg in e s ie t e j d z i a ł a l n o ś c i n o tu je p ie rw sz e u r o d z e n ia i zgony / p rz e d u tw o rzen iem s i ę p laców ki S tan u C yw ilnego / P ra c a s p o łe c z n a HG p rz y p a d a n a o k re s tw o rz e n ia s i ę MO i in n y ch władz". W ro k u 1945 HG j e s t jednym z z a ł o ż y c i e l i Związku b.w ięźniow Polity c z n y c h na t e r e n i e Gdyni i d e le g a te m n a I Walny Z jazd Zw iązku w W arszaw ie w lu ty m 1^46 r* Od w rz e ś n ia 1^45 HG p r a c u je W D z ia le T ra n s p o rtu M orskiego I n s t y t u t u R y backiego w G dyni, a w m arcu 1*46 w rac a n a swe dawne s ta n o w isko g ł. k a s j e r a w pow ołanych do ż y c ia M ie js k ic h Z a k ła d a ch Komun ik a c y jn y c h w G dyni, p ó ź n iejsz y m W o j.p r z e d s ię b io r s tw ie Komunikacyjnym G d ań sk -G d y n ia. W W KGG p ra c u je do r* iy 5 8 t j» do c h w ili p r z e j ś c i a n a em eryt W o k r e s ie pracy w MZK i WHCGG HG p r a c u je p rz e z c a ły c z a s społecznie ę 9

10 ja k o w i e l o l e t n i a p r z e w o d n ic z ą c ^ L ig i K o b ie t, o r g a n iz u ją c pomoc d l a k o b ie t sam otnych i w ie lo d z ie tn y c h i prow adzać in n e a k c je, o c h a r a k te r z e charytatyw nym * Za p ra c ę zawodowa i s p o łe c z n ą p o s ia d a s z e r e g dyplomów i w yróźl f n ie n. Z m arła w d n iu 1 s t y c z n i a 1962 * - b y ła o d zn aczo n a T a rc z ą G runw aldu o ra z Medalem Z w ycięstw a i W olności 1945* Do k o ń ca b y ła czynnym c zło n k iem ZBOWiD i b r a ł a u d z i a ł w p rąc y c h z w ią z k u. W dniu 1 stycznia 1962 r. zasnęła snem. w iecznym ś. t P. Helena Gwiazda przeżywszy lat 68 b. pracownik MTK i WPK GG w Gdyni, członek ZBoWID, uczestnik obrony Wybrzeża 1939 r., b. długoletni w ięzień obozu koncentracyjnego w Stutthofic, odznaczona Medalem Zwycięstwa i Wolności oraz Odznaką Grunwaldu. Pogrzeb odbędzie się czw artek dnia 4 stycznia 1962 r. o godz z kaplicy n a C m entarzu W itom ińskim w G dyni. O czym zaw iadam iają pogrążeni w głębokim żalu 21-G SYN, SYNOWA, WNUKI I RODZINA 10

11 11

12 12

13 13

14 14

15 15

16 16

17 17

18 18

19 19

20 20

21 21

22 22

23 23

24 24

25 25

26 26

27 27

28 28