Model MaMoR2 Informacje o konstrukcji i załoŝeniach. Tomasz Kaczor

Transkrypt

1 Model MaMoR2 Informacje o konsrukcji i załoŝeniach Tomasz Kaczor Warszawa, lisopad 2006

2

3 Model MaMoR2 Informacje o konsrukcji i załoŝeniach Spis reści Wsęp... 5 Filozofia i podsawowe zaleŝności modelu... 5 PodaŜ dóbr... 6 Inwesycje... 7 SpoŜycie prywane... 8 Popy krajowy i ekspor... 9 Czynniki produkcji Sekor publiczny Ceny i płace Paramery i kalibracja ZałoŜenia scenariusza bazowego Bibliografia

4

5 Model MaMoR2 Informacje o konsrukcji i załoŝeniach Wsęp Niniejszy maeriał sanowi uzupełnienie do zesawu raporów doyczących wpływu na gospodarkę polską szeregu programów operacyjnych na laa Ilekroć w maeriale mowa jes o funduszach UE, odnoszą się one do środków opisanych w ych raporach. Opracowanie sanowi niezaleŝny opis wykorzysanego we wspomnianych analizach modelu, pozwalający lepiej zrozumieć i inerpreować wyniki w nich zaprezenowane. Główna część opracowania zosała podzielona na rzy części. W pierwszej z nich opisujemy zasady funkcjonowania najwaŝniejszych modułów wykorzysanego narzędzia. W drugiej przedsawiono informacje doyczące przyjęych warości poszczególnych paramerów oraz danych będących podsawą konsrukcji modelu. W osanie zaprezenowano załoŝenia scenariusza bazowego (referencyjnego) sanowiącego punk odniesienia dla symulacji opisanych we wspomnianych raporach. Filozofia i podsawowe zaleŝności modelu Analiza opisana w dalszej części maeriału zosała przeprowadzona przy wykorzysaniu modelu MaMoR2 będącego zw. obliczeniowym modelem równowagi ogólnej (ang. compuable general equilibrium model, CGE). UŜye w niniejszej analizie narzędzie pozwala badać niekóre aspeky gospodarki w ujęciu regionalnym, j. na poziomie wojewódzw. Wykorzysywane narzędzie nie sanowi prosego złoŝenia 16 modeli dla gospodarek poszczególnych wojewódzw. Regiony są w pełni auonomiczne w zakresie przebiegu procesu worzenia produku oraz określania rozmiarów srumieni i zasobów akich jak spoŝycie, inwesycje czy zasób kapiału, a syuacja w danym wojewódzwie jes zaleŝna akŝe od procesów zachodzących w innych częściach kraju. Na poziomie krajowym podejmowane są naomias decyzje doyczące srukury niekórych srumieni: przeznaczenia produkcji krajowej oraz źródeł dóbr konsumpcyjnych. Gospodarki regionalne wywarzają jednorodny w skali kraju produk w oparciu o zbliŝoną echnologię róŝniącą się paramerami, kóre są charakerysyczne dla poszczególnych regionów. Producen dobra wykorzysuje w procesie produkcyjnym rzy czynniki produkcji: pracę, kapiał ludzki oraz kapiał rzeczowy. Czynniki e są łączone w procesie wywórczym opisanym kombinacją funkcji o sałej elasyczności subsyucji (ang. CES) w aki sposób, Ŝe obie formy kapiału rakowane są jako dobra komplemenarne i worzą swego rodzaju kapiał złoŝony będący nakładem subsyucyjnym wobec pracy. Taki mechanizm opisuje obserwowaną w nowoczesnych gospodarkach prawidłowość, Ŝe nakłady inwesycyjne sprzyjają zwiększeniu zarudnienia osób o wysokich kwalifikacjach (j. większym zasobie kapiału ludzkiego), naomias mogą prowadzić do ograniczenia zarudnienia niewykwalifikowanej siły roboczej. Właścicielem czynników są gospodarswa domowe a zasób kapiału ludzkiego jes częściowo egzogeniczny. Zasób kapiału rzeczowego jes kszałowany endogenicznie 5

6 Insyu Badań nad Gospodarką Rynkową w oparciu o model inwesowania q Tobina. Firma inwesuje w kolejnych laach ak aby maksymalizować akualną warość przyszłych dochodów pomniejszonych o koszy inwesycji. Relaywne koszy insalacji kapiału są ym większe, im większa jes skala nowego kapiału w sosunku do doychczasowego zasobu. Ponado, w modelu wysępuje akŝe odrębny zasób infrasrukury, nie jes jednak klasycznym czynnikiem produkcji lecz elemenem zwiększającym całkowią wydajność czynników produkcji (ang. TFP). Dochody gospodarsw domowych, oprócz wynagrodzenia kapiałów i pracy, pochodzą z ransferów z sekora publicznego oraz egzogenicznych innych ransferów. Gospodarswo domowe usala rozmiar konsumpcji ak, aby maksymalizować jej łączną zdyskonowaną uŝyeczność przy ograniczeniu budŝeowym wynikającym ze zdyskonowanej wielkości przyszłych dochodów. Oprócz spoŝycia, finansuje nakłady inwesycyjne oraz koszy obsługi zadłuŝenia. Naszkicowane powyŝej procesy są opisane w modelu na poziomie wojewódzkim. Na poziomie ogólnopolskim usalana jes wewnąrzokresowa srukura zaspokojenia popyu krajowego. Gospodarka spoŝywa dobra produkcji krajowej lub imporowane a ich wzajemne relacje usalane są w oparciu o funkcję CES dobro krajowe i imporowane są w pewnym sopniu subsyuami. Podobnie, na poziomie krajowym usalane jes jaka część produkcji krajowej kierowana jes na ekspor, w oparciu o funkcję o sałej elasyczności ransformacji (ang. CET). Taka konsrukcja modelu oznacza, Ŝe kaŝdy dodakowy popy nie rafia bezpośrednio do regionu, z kórego pochodzi, lecz jedynie w akim sopniu w jakim wynika o ze srukury moŝliwości wywórczych, a w szczególności jes eŝ częściowo zaspokajany imporem. Relacje z zagranicą są charakerysyczne dla małej owarej gospodarki, m. in. podmioy przyjmują za dane ceny świaowe wymienianych dóbr. Kurs waluowy jes egzogeniczny. Na poziomie ogólnokrajowym opisano w modelu akŝe sekor publiczny. Przychody sekora sanowią podaki i inne opłay publiczno-prawne powiązane z dochodem lub wynagrodzeniem osób fizycznych, podaek dochodowy od osób prawnych, podaki pośrednie oraz egzogeniczne pozosałe przychody. Wydaki sekora sanowią przede wszyskim ransfery na rzecz ludności, spoŝycie publiczne oraz koszy obsługi długu pańswa. Ponado, przez en sekor przepływają wszelkie ransfery z budŝeu UE oraz generowane jes współfinansowanie krajowe publiczne. NajwaŜniejsze paramery modelu zosały bądź skalibrowane bądź przyjęe na podsawie lieraury. Model opiera się o dane roczne pochodzące z 2003 roku. W dalszej części maeriału opisano najwaŝniejsze modułu modelu. PodaŜ dóbr Źródłem podaŝy dóbr jes 16 gospodarek regionalnych wywarzających jednorodny produk. W procesie produkcyjnym wykorzysywane są rzy czynniki produkcji: kapiał rzeczowy, kapiał ludzki oraz pracę niewykwalifikowaną. Przez kapiał rzeczowy rozumiemy zasób wszyskich czynników produkcji niezwiązanych z zarudnionymi pracownikami, w szczególności moŝe o być klasyczny czynnik ziemia. Przez pracę 6

7 Model MaMoR2 Informacje o konsrukcji i załoŝeniach niewykwalifikowaną rozumiemy podsawowy zasób umiejęności, w kóre musi być wyposaŝony kaŝdy pracownik chcący normalnie funkcjonować we współczesnym społeczeńswie, pozwalający na wykonywanie najprosszych prac. Z kolei kapiał ludzki jes o zasób szczególnych umiejęności, zdobyych w rakcie nauki i kariery zawodowej, pozwalający na realizację bardziej złoŝonych zadań. Uproszczając, przyjmujemy, Ŝe kaŝdy pracownik dosarcza pracy w wymiarze jednej jednoski oraz pewnej ilości kapiału ludzkiego. Przy akich załoŝeniach wzros relacji pomiędzy kapiałem ludzkim a pracą niewykwalifikowaną oznacza zarudnienie pracowników o wyŝszych kwalifikacjach. Wykorzysując czynniki produkcji wywórcy dosarczają dóbr w procesie modelowanym za pomocą funkcji CES (ang. consan elasiciy of subsiuion), przy załoŝeniu funkcjonowania rynków konkurencyjnych, zobrazowanym schemaycznie na rysunku 1. Dokonywane przez nich wybory mają charaker dwusopniowy. W pierwszym eapie podejmują decyzję o relacji pomiędzy wykorzysywanym zaobem pracy niewykwalifikowanej a uŝyym zasobem obu form kapiału. Przyjmujemy, Ŝe oba e elemeny mają charaker nakładów subsyucyjnych. W drugim eapie usalana jes relacja pomiędzy wykorzysanym zasobem kapiału ludzkiego oraz rzeczowego. W przypadku ego wyboru oba czynniki mają charaker komplemenarny. W efekcie zwiększone inwesycje powodują wzros zaporzebowania na kapiał ludzki oraz spadek popyu na pracę niewykwalifikowaną, co jes prawidłowością obserwowaną w nowoczesnych gospodarkach (Hamermesh, 1993; Goldin, Kaz, 1996). Proces produkcyjny jes specyficzny dla regionów, kóre róŝnią się od siebie paramerami opisującymi funkcje produkcji. Wyjąkiem są elasyczności subsyucji, kóre przyjęo na jednakowych poziomach dla wszyskich regionów. Inwesycje Rysunek 1. Schema procesu produkcyjnego w modelu MaMoR2 P RACA NIE WYK WAL IF IK OWAN A W AR TOŚĆ DOD AN A Rozmiar inwesycji worzących kapiał rzeczowy jes usalany odrębnie w kaŝdym regionie w procesie dynamicznym bazującym na modelu eoreycznym oparym na Hayashi (1982). Międzyokresowa srukura nakładów inwesycyjnych jes opymalizowana w oparciu o model inwesowania q Tobina uwzględniający oprócz koszów insalacji nowego kapiału równieŝ moŝliwość uzyskania wsparcia inwesycji CES K APITAŁ LUD ZK I CES K APITAŁ K APITAŁ R ZEC ZO WY 7

8 Insyu Badań nad Gospodarką Rynkową ze środków srukuralnych. Przedsiębiorca wybiera poziom inwesycji w kolejnych okresach ak aby maksymalizować warość firmy, rozumianą jako eraźniejszą warość przyszłych dochodów pomniejszonych o koszy inwesycji: 0 = ( R J ) = 0 V µ (1) gdzie R oznacza zysk bruo, µ jes współczynnikiem dyskonującym warość przyszłych srumieni: 1 = ( 1+ r s ) s= 0 µ (2) i r jes sopą procenową. J sanowi całkowie koszy inwesycji koszy inwesycji zdefiniowane nasępująco: J ( s + θ ) = I p 1 (3) gdzie θ sanowi kosz dososowania poziomu kapiału zdefiniowany nasępująco I β K α θ = (4) 2 I K 2 naomias I, K, p oraz s oznaczają odpowiednio inwesycje, zasób kapiału rzeczowego, ceny właściwe dla dóbr wykorzysywanych w procesie inwesycyjnym oraz zachęy do inwesowania finansowane ze środków publicznych. Rozwiązaniem akiego zagadnienia opymalizacyjnego (rozszerzonego o równanie opisujące akumulację kapiału K +1 = (1 δ)k + I, gdzie I oznacza sopę deprecjacji) jes sekwencja równań, dzięki kórej w modelu zasób kapiału nie dopasowuje się skokowo w odpowiedzi na zmianę syuacji zewnęrznej, co byłoby zachowaniem nierealisycznym. Koszy zainsalowania nowego kapiału są związane ze skalą zmiany jego zasobu, im większy jes względny przyros ego czynnika ym większą część warości inwesycji pochłaniają koszy jego insalacji i ym mniejsza saje się nowym zasobem kapiału. Model nie rozróŝnia odrębnych dóbr kapiałowych i inwesycje zwiększają ogólną sumę popyu krajowego. SpoŜycie prywane Gospodarswo domowe opymalizuje srukurę spoŝycia międzyokresową spoŝycia odrębnie w kaŝdym regionie ak aby maksymalizować swą zdyskonowaną uŝyeczność (Devarajan, Go, 1998). Jej funkcja przyjmuje formę zw. uŝyeczności o sałej 8

9 Model MaMoR2 Informacje o konsrukcji i załoŝeniach względnej niechęci do ryzyka (ang. consan-relaive-risk-aversion), co daje nasępującą posać maksymalizowanej funkcji: U 0 = = ρ C 1 ν 1 v (5) gdzie ρ jes niezmienną w czasie sopą preferencji międzyokresowych, ν definiuje elasyczność wyborów międzyokresowych naomias C oznacza konsumpcję. Ograniczenie budŝeowe przyjmuje nasępującą posać: = 0 µ pc C W 0 (6) gdzie naomias µ jes zidenyfikowane analogicznie jak w przypadku inwesycji a pc oznacza ceny dóbr konsumpcyjnych. BieŜąca warość przyszłych dochodów W 0 zdefiniowana jes nasępująco: Y0 Y1 Y W 0 = = µ Y + rc ( )( ) 1+ rc 1+ rc µ = (7) Rozwiązanie ak zdefiniowanego problemu opymalizacyjnego wymaga, aby spoŝycie w kolejnych okresach łączyła poniŝsza zaleŝność: C C + 1 pc = pc + 1( 1+ ρ) ( 1+ r ) ν (8) Popy krajowy i ekspor Popy zgłaszany jes odrębnie przez wszyskie regiony i moŝe zosać zaspokojony z dwóch źródeł: produkcji krajowej oraz imporu. Srukura ego rozdysponowania jes dokonywana na poziomie ogólnokrajowym. Produky krajowe i imporowane nie są, zgodnie z załoŝeniem Armingona (1969), doskonałymi subsyuami. Dzięki emu zmiana cen względnych ych dóbr nie powoduje gwałownych zmian w srukurze źródeł zaspokojenia popyu. W modelu preferencje podmioów będących źródłem popyu opisane są za pomocą funkcji CES. Ceny dóbr imporowanych są egzogeniczne, co jes konsekwencją przyjęcia konwencji modelowania gospodarki polskiej jako zw. małej gospodarki owarej. Ich osaeczny poziom na rynku wewnęrznym jes zaleŝny wyłącznie od kursu waluowego, ewenualnych ceł oraz podaków. Podobnie jak popy krajowy, akŝe produky krajowe mogą być lokowane na dwóch rynkach, zaspokajając popy krajowy lub eŝ rafiając na rynki zagraniczne, na kórych przedsiębiorca uzyskuje odmienną od krajowej cenę. Na jej wielkość firma nie ma wpływu, gdyŝ wynika ona bezpośrednio z cen świaowych oraz kursu waluowego. 9

10 Insyu Badań nad Gospodarką Rynkową Wielkość produkcji na rynek krajowy oraz ekspor jes kszałowana w oparciu o funkcję o sałej elasyczności ransformacji (ang. consan elasiciy of ransformaion, CET). Czynniki produkcji Modelowa gospodarka wykorzysuje rzy czynniki produkcji. Ewolucję jednego z nich kapiału rzeczowego opisano juŝ przy okazji omawia procesu inwesycyjnego. Dwoma pozosałymi, związanymi z człowiekiem, rządzą odmienne zasady. ZałoŜenia doyczące rynku pracy nakierowano na opisanie akualnej syuację polskiej gospodarki doświadczającej srukuralnego niedopasowania pomiędzy porzebami przedsiębiorsw a kwalifikacjami oferowanymi przez siłę roboczą. PodaŜ pracy niewykwalifikowanej jes w modelu nieograniczona. Przedsiębiorswa mogą więc zarudnić dowolną ilość pracowników do prac prosych o ile są goowe zaoferować minimalne wynagrodzenie. Odmiennie ma się syuacja z zasobem kapiału ludzkiego. PodaŜ ego czynnika jes egzogeniczna, czyli zwiększenie nań popyu prowadzi wyłącznie do wzrosu wynagrodzeń. Jednak zwiększenie ego zasobu jes moŝliwe dzięki ponoszeniu nakładów przez sekor publiczny, a więc np. w wyniku programów finansowanych ze środków UE. Formuła akumulacji ego czynnika zakłada, Ŝe podobnie jak w przypadku kapiału rzeczowego dochodzi do deprecjacji warości ego zasobu (wynikającej z przyczyn demograficznych). ZałoŜono, Ŝe analizowane fundusze są ransformowane w kapiał ludzki z efekywnością, kórą oszacowano na podsawie hisorycznych wielkości nakładów publicznych na kapiał ludzki i powiększają dosępną pulę kapiału ludzkiego sworzonego ze środków nie związanych z programami unijnymi. Taka formuła zakłada implicie aką samą efekywność nakładów unijnych i krajowych oraz urzymanie nakładów nie związanych z działaniami finansowanym przez UE na poziomie gwaranującym sałość zasobu kapiału ludzkiego w syuacji, gdy nie ma środków unijnych. W ym miejscu poświęcimy jeszcze odrobinę miejsca zasobom infrasrukury. W modelu nie jes ona rakowana jako czynnik produkcji lecz raczej kaalizaor wykorzysania innych czynników. Oznacza o, Ŝe infrasrukura zaleŝnie od swej jakości pozwala na lepsze lub gorsze wykorzysanie np. pracy i kapiału. Od srony formalnej, zwiększenie zasobu infrasrukury powoduje zwiększenie całkowiej wydajności czynników produkcji (ang. oal facor produciviy, TFP). Zasób infrasrukury modelowany jes analogicznie jak w przypadku kapiału ludzkiego. Część krajowa przyjęa jes na poziomie egzogenicznym, podczas gdy część finansowana ze środków UE jes corocznie powiększana o poniesione nakłady (skorygowane o współczynnik efekywności procesu inwesycyjnego, wynikający z równania 3) i ulega deprecjacji. Sekor publiczny Dochody uzyskiwane przez sekor są funkcją modelowanych procesów gospodarczych i pochodzą z podaków pośrednich, bezpośrednich oraz pozosałych źródeł. Wydaki 10

11 Model MaMoR2 Informacje o konsrukcji i załoŝeniach związane z pośredniczeniem w wykorzysaniu środków srukuralnych są wyznaczane w modelu, pozosałe są przyjęe na załoŝonym poziomie. W efekcie, porzeby poŝyczkowe rządu są zmienne i są finansowane przez gospodarswa domowe. Sekor publiczny jes odpowiedzialny za spoŝycie zbiorowe, kóre sanowi składową popyu krajowego i jes zaspakajane na akich samych zasadach jak inne jego elemeny. Sekor rządowy pełni w modelu akŝe rolę pośrednika ransferowego środków z Unii Europejskiej. Powoduje o konsekwencje dla syuacji sekora, kóry zmuszony jes akŝe do zapewnienia współfinansowania akcji srukuralnych, co powoduje zwiększenie porzeb poŝyczkowych rządu. Powoduje o w konsekwencji skuki dla gospodarki prywanej, oznacza bowiem zwiększenie jej zadłuŝenia, wzros sóp procenowych lub ograniczenie wydaków na konsumpcję prywaną i/lub inwesycję. Porzeby poŝyczkowe sekora są zaspokajane przez poszczególne regiony proporcjonalnie do rozmiaru dochodów gospodarsw domowych. Ceny i płace Wykorzysywane w modelu czynniki produkcji mają indywidualne ceny w poszczególnych regionach, mogące swobodnie ewoluować w zaleŝności od podaŝy i popyu poszczególnych czynników. Wyjąkiem jes cena pracy niewykwalifikowanej, kóra ewoluuje zgodnie z akualnymi zapisami usawowymi doyczącymi płacy minimalnej jej wzros jes zaleŝny od inflacji oraz wzrosu produku krajowego bruo. Ceny w wymianie handlowej z zagranicą są egzogeniczne (absrahując od uwzględnienia kursów waluowych oraz opła publiczno prawnych), co wynika z modelowania z załoŝeń o małej gospodarce owarej. W modelu przyjmujemy, Ŝe produkowane dobro ma charaker dobra wymiennego, co oznacza załoŝenie o uniwersalnej dynamice cen w całym kraju. Biorąc pod uwagę przeznaczenie modelu analizę wpływu funduszy UE nie jes o załoŝenie resrykcyjne, gdyŝ finansowane z nich projeky będą zgłaszać popy na dobra i usługi mające w ograniczonym sopniu charaker dóbr lokalnych. Sopy procenowe w modelu są pochodną sóp procenowych świaowych oraz, dla podmioów gospodarczych, bieŝącym poziomem zadłuŝenia. Im wyŝsze jes zadłuŝenie w relacji do dochodów ym większą premię za ryzyko ponad oprocenowanie świaowe muszą płacić kredyobiorcy. Paramery i kalibracja Wykorzysane w modelu paramery zosały skalibrowane na podsawie danych rzeczywisych doyczących polskiej gospodarki lub przyjęe na podsawie lieraury. Dla zdefiniowania w modelu zachowań podmioów zgłaszających popy wykorzysane są rzy paramery obrazujące w jaki sposób subsyuowane są dobra pochodzenia krajowego i z imporu. W prakyce konieczne jes przyjęcie załoŝenia o warości elasyczności subsyucji pokazującej w jakim sopniu dobra krajowe mogą być 11

12 Insyu Badań nad Gospodarką Rynkową subsyuowane owarami imporowanymi, zw. elasyczności Armingona, naomias pozosałe paramery są kalibrowane.. Paramer en ma kluczowe znaczenie w modelach analizujących zagadnienia związane z handlem zagranicznym, gdyŝ jego wielkość w znacznym sopniu deerminuje rozmiar skuków zmian aryf celnych i innych insrumenów jego doyczących. W niniejszym modelu, ze względu na jego przeznaczenie, znacznie ego parameru jes mniejsze. Dosępne wyniki oszacowań parameru są bardzo zróŝnicowane. Dla przykładu, Hummels (1999) szacuje elasyczność w wysokości pomiędzy 2 a 7, zaleŝnie od przyjęych załoŝeń o czynnikach ograniczających wymianę handlową. W analizach doyczących USA Gallaway, McDaniel oraz Rivera (2000) uzyskali oszacowania od 0,5 do blisko 5 na mocno zdezagregowanych danych, obejmujących kilkase przemysłów. NiezaleŜnie od ej róŝnorodności, szereg badań wskazuje, Ŝe im większy jes sopień agregacji danych, kórych doyczy analiza, ym niŝsza jes uzyskana elasyczność (McDaniel, Balisreri, 2002). Model Unii Europejskiej GEM-E3 przyjmuje elasyczność na poziomie 1,5 dla większości z 18 wyspecyfikowanych sekorów (Capros, 1997). Iregui (1999) w międzyregionalnym modelu wykorzysywanym do analiz wpływu ograniczeń w mobilności pracy na wydajność dla UE wykorzysuje elasyczność będącą średnią z szeregu paramerów pochodzących z opracowań dla poszczególnych krajów wynoszącą 0,859, przy jednym sekorze działającym w kaŝdym regionie. W opisywanym modelu sopień agregacji jes eksremalnie wysoki, ylko jedno dobro jes przedmioem wymiany międzynarodowej. W związku z ym zdecydowano się na załoŝenie na porzeby badania elasyczności leŝącej w dolnych srefach dosępnych oszacowań wynoszącej 0,8. Rozdysponowanie produkcji krajowej równieŝ wymaga załoŝenia warości analogicznego parameru elasyczności ransformacji. Zakres badań i analiz mogących sać się źródłem dla ego parameru jes jednak niewielki, zagadnieniu emu poświęcono znacznie mniej uwagi niŝ paramerowi doyczącemu imporu. Podobnie, jak w przypadku elasyczności Armingona esymowana warość parameru jes wyraźnie związana ze sopniem agregacji wykorzysanych danych, im jes on wyŝszy ym niŝsze jes oszacowanie. Najobszerniejszy maeriał empiryczny zosał zgromadzony dla Sanów Zjednoczonych. Króki przegląd wyników ich doyczących zawiera praca Berck i in. (1996). Dla zdezagregowanych grup owarowych prezenowane wyniki zawierają się od poniŝej 1 do ponad 4. W przypadku zagregowanego eksporu zawierają się one pomiędzy 0,7 a 1,2. W pracach wykorzysujących modele CGE doyczących krajów europejskich warości ego parameru akŝe pochodzą z szerokiego przedziału. Ferri, Gomez-Planayand, Marin-Monanerz (2001) wykorzysują na porzeby 11 hiszpańskich sekorów elasyczności od 0,7 do 3,9. Müller oraz Greher na porzeby modelu gospodarki szwajcarskiej przyjmują paramer dla wszyskich sekorów na poziomie 2. W modelu gospodarki polskiej Piazolo (2000) przyjęo paramer na poziomie 0,6 dla zagregowanego eksporu. Na porzeby modelu ujęego w ej pracy zdecydowano się na przyjęcie parameru w ej samej wysokości. 12

13 Model MaMoR2 Informacje o konsrukcji i załoŝeniach Kolejny zesaw paramerów deerminuje cechy procesu produkcyjnego. Kluczowe znaczenie mają dwa paramery, elasyczność subsyucji pomiędzy kapiałem ludzkim a kapiałem rzeczowym oraz elasyczność subsyucji między kapiałem i pracą niewykwalifikowaną. Tyrs i Yang (2000) wykorzysują warości z przedziału 0,3 do 0,7 dla pierwszego z ych paramerów oraz 0,7 i 2,8 bazując na danych pochodzących z projeku GTAP. Greher i Müller (2000) w analizie skuków hipoeycznej akcesji Szwajcarii do UE wykorzysują elasyczności na poziomie odpowiednio 0,4 i 1,2. W niniejszej analizie zdecydowano na zasosowanie ych właśnie warości. W szczególności osania z ych warości ma kryyczne znaczenie, poniewaŝ pojawiają się wąpliwości czy wielkość ego parameru jes większa od jedności. W przypadku, gdyby ak nie było, charakerysyka procesu produkcyjnego ulega zasadniczej zmianie praca niewykwalifikowana saje się komplemenarna wobec pozosałych dóbr. Z ego powodu przeprowadzono analizę wraŝliwości uzyskanych wyników przyjmując alernaywną wielkość na poziomie 0,8 1. Dwa isone zesawy paramerów, kóre zosaną eraz omówione, definiują międzyokresowe zachowania podmioów ekonomicznych. Pierwszy z nich związany jes z uŝyecznością konsumena i obejmuje sopę dyskonową oraz elasyczność wyborów międzyokresowych. Usalenie pierwszego z nich bazuje na sandardowym załoŝeniu, Ŝe gospodarka znajduje się w sanie zrównowaŝonego wzrosu. Z ego załoŝenia, oraz równania opisującego proces zmian konsumpcji prywanej: C C + 1 pc = pc + 1( 1+ ρ) ( 1+ r ) ν wynika, iŝ sopa dyskonowa musi być równa sopie procenowej właściwej dla konsumena 2. Drugi z paramerów musi być usalony poza modelem. Devarajan oraz Go (1998) przyjmują go na poziomie 0,9, jednak w licznych opracowaniach na ogół pojawiają się mniejsze wielkości. Oszacowania zaware w pracy McCurdy (1980) badającej podaŝ pracy wahają się pomiędzy 0,1 i 0,4. W niniejszym modelu przyjęo, za pracą Ruherforda oraz Tarra (1998), wielkość 0,5. Międzyokresowa srukura inwesycji jes pochodną dwóch paramerów funkcji koszu dososowania poziomu kapiału. Przyjęa w modelu forma pozwala przyjmować ej funkcji kwadraową posać, jednak na porzeby podsawowego zesawu paramerów 1 Analizę przeprowadzono dokonując symulacji wykorzysania całości środków publicznych przewidzianych w NSRO. Uzyskane wyniki bardzo nieznacznie róŝniły się od wielkości uzyskanych przy załoŝeniu pierwonym. Wpływ zmiany parameru na efek funduszy dla produku krajowego bruo osiągnął 0,2% (średnie odchylenie w laach wynoszące 4,152% wobec 4,145%), dla składowych PKB róŝnice nie przekroczyły 1%. Jedyna znaczniejsza rozbieŝność wysąpiła jak moŝna było oczekiwać w przypadku poziomu zarudnienia, skala wpływu funduszy była wyŝsza o 6,3% (co powoduje zmianę w bezwzględnym poziomie o około 8 ys. osób). Symulacja jako całość pokazała, Ŝe uzyskane wyniki nie są isonie róŝne w przypadku omówionej zmiany schemau procesu produkcyjnego. 2 W sanie zrównowaŝonego wzrosu zarówno ceny jak ilości pozosają niezmienione, więc C = C +1 oraz pc = pc +1 i w konsekwencji ρ = r. 13

14 Insyu Badań nad Gospodarką Rynkową przyjęo za Devarajan oraz Go (1998), Ŝe sprowadza się ona do liniowej funkcji względnej zmiany zasobu kapiału. Paramerom α oraz β w poniŝszym równaniu nadano odpowiednio warości 0 oraz 2. Kolejnym paramerem jes współczynnik wskazujący na skalę wpływu zasobu infrasrukury na całkowią wydajność czynników produkcji. Rozmiar ego wpływu sał się przedmioem licznych badań empirycznych, zarówno w Sanach Zjednoczonych jak i innych krajach OECD. Większość prac syuuje poziom elasyczności pomiędzy 0,04 a 0,45, przegląd analiz ego zagadnienia moŝna znaleźć w Anderson i Lakshmanan (2002). Na porzeby niniejszej analizy przyjęo ją na poziomie 0,3, znajdującą się w górnej srefie oszacowań. Wynika o z przekonania, Ŝe w gospodarce polskiej niedobory infrasrukury mają charaker znacznie bardziej podsawowy niŝ w większości krajów, dla kórych prowadzono analizy, przez co obserwowany efek będzie prawdopodobnie relaywnie wysoki. Warości paramerów zosały skalibrowane w aki sposób, aby model odwarzał srukurę gospodarki polskiej w roku Jes o osani rok, dla kórego dosępny jes pełen zesaw danych doyczący poszczególnych regionów, ograniczeniem jes uaj brak informacji GUS doyczących produku regionalnego bruo. Kaegorie realne akie jak PKB i jego składowe oraz dochody ludności i dane doyczące sekora publicznego zosały zaczerpnięe z roczników saysycznych ogólnopolskich i wojewódzkich GUS z la 2004 i Dane doyczące zasobów czynników produkcji i infrasrukury opisano poniŝej. Modelowanie w ramach załoŝeń równowagi ogólnej nie wymaga wykorzysywania informacji o bezwzględnych zasobach poszczególnych czynników produkcji. Podsawą do obliczeń nie są bowiem rozmiary czynników lecz kwoy uzyskiwanego przez nie wynagrodzenia 3. W modelu wykorzysano dane doyczące funduszu wynagrodzeń, rozdzielone na część niewykwalifikowaną i związaną ze zgromadzonym kapiałem ludzkim, a rezydualnie uzyskano wynagrodzenie innych czynników produkcji uoŝsamiane dalej z wynagrodzeniem kapiału. Z ego powodu dane doyczące zasobów ludzkich mogą być bezpośrednio posrzegane jako przecięne zarudnienie i wynagrodzenie. Jednocześnie nie moŝna jednoznacznie uoŝsamiać wykorzysanej w modelu kaegorii kapiał rzeczowy z wielkościami doyczącymi na przykład mająku rwałego. UŜya w modelu kaegoria ma szerszy charaker a mająek rwały sanowi jej isoną składową. Zasób infrasrukury moŝe być bezpośrednio uoŝsamiony z mająkiem rwałym w branŝach związanych z ransporem, łącznością, wywarzaniem i zaoparywaniem w media oraz infrasrukurą komunalną. 3 Co przy okazji pozwala uniknąć problemu nieprodukcyjnych czynników produkcji, na przykład mająku rwałego, kóry ze względu na niedopasowanie do porzeb rynkowych nie jes wykorzysywany, jakkolwiek fizycznie isnieje i jes raporowany przez przedsiębiorswa jako elemen zasobów. W rzeczywisości jednak mająek en nie generuje przychodów i w analizie akiej jak zasosowana w opisywanym modelu jes pomijany. 14

15 Model MaMoR2 Informacje o konsrukcji i załoŝeniach ZałoŜenia scenariusza bazowego Dokonanie symulacji napływu środków w ramach programów współfinansowanych z UE wymaga sporządzenia scenariusza bazowego, do kórego odnoszone będą ponoszone nakłady i uzyskane efeky. Opisany wcześniej model nie jes narzędziem prognosycznym i z ego powodu scenariusz bazowy uwzględniany w symulacjach zosał arbiralnie przyjęy. PoniŜej opisano jego podsawowe załoŝenia. Scenariusz referencyjny z definicji odpowiada syuacji, w kórej do gospodarki Polskiej nie napływają środki z funduszy unijnych wynikające z bieŝących programów. Z ego powodu przyjęo empo wzrosu produku krajowego bruo w przecięnej wysokości 4,2% rocznie, czyli przecięnej uzyskanej przez gospodarkę w laach , gdy napływ funduszy był sosunkowo nieznaczny. Wyjąkiem jes rok 2007 na kóry załoŝono wzros na poziomie 4,7%, zaczerpnięym z prognoz Komisji Europejskiej 4. Dla poszczególnych regionów przyjęo wzros produku regionalnego bruo na ym samym poziomie. PowyŜsze załoŝenie będąc z jednej srony wygodnym wszelkie zmiany zróŝnicowania poziomów PKB są wówczas wynikiem analizowanych funduszy z drugiej srony pozwala uniknąć czynienia dodakowych załoŝeń oparych na niepewnych przesłankach 5. Analiza danych saysycznych pokazuje, Ŝe w laach będących podsawą usalenia bazowego PKB zarudnienie w całej gospodarce prakycznie nie wzrosło. W scenariuszu bazowym nie zdecydowano się na przyjęcie ak radykalnego scenariusza, wychodząc z załoŝenia, Ŝe skala resrukuryzacji zarudnienia jaka miała miejsce w ym okresie nie jes moŝliwa do urzymania. W konsekwencji scenariusz bazowy zakłada umiarkowany wzros poziomu zarudnienia, dane prezenuje poniŝsza abela. Podobnie jak w przypadku PKB nie zdecydowano się na zróŝnicowanie przebiegu procesu między regionami, z podobnych przyczyn a akŝe w konsekwencji załoŝeń odnośnie PKB. Tabela 1. Dynamika załoŝenia w scenariuszu bazowym, % Rok Dynamika zarudnienia 1,7 1,8 1,0 0,7 0,3 ZałoŜenia odnośnie dynamiki cen owarów i usług konsumpcyjnych oparo na celu inflacyjnym usalonym w akualnych załoŝeniach poliyki pienięŝnej NBP i RPP. Przyjęo, Ŝe w okresie symulacji inflacja będzie równa środkowi docelowego przedziału i wyniesie 2,5% średniorocznie. Wyjąkiem jes rok 2007, w kórym załoŝono niŝszy 4 W ym roku skala wpływu analizowanych funduszy jes jeszcze nieznaczna, więc prognozowany wzros sanowi dobre przybliŝenie empa rozwoju w syuacji ich braku. 5 Podsawą do nich mogłyby być przykładowo hisoryczne róŝnice w empie wzrosu między regionami, jednak nie ma podsaw by sądzić, Ŝe czynniki powodujące je będą działały w przyszłości w aki sam sposób. W szczególności, akcesja Polski do UE mogła znacząco zmienić relacje produku między poszczególnymi regionami, rudno jednak oczekiwać na powórne wysąpienie czynnika o podobnym oddziaływaniu. W akiej syuacji załoŝenie o równym wzroście produku jes najbezpieczniejszym. 15

16 Insyu Badań nad Gospodarką Rynkową wskaźnik wynoszący 2%, w oparciu o załoŝenia makroekonomiczne projeku budŝeu pańswa na 2007 rok. Ze względu na srukurę modelu, załoŝenia doyczące dynamiki cen przyjmowane są wyłącznie na poziomie ogólnokrajowym. Kurs waluowy przyjęo na sałym poziomie wynoszącym 3,90 PLN/EUR. ZałoŜenie o oznacza aprecjację złoego, czyli urzymania rendu obserwowanego w osanich laa. Zakładamy, Ŝe wsąpienie do unii waluowej nasąpi na yle późno, Ŝe nie wpłynie na gospodarkę w okresie wydakowania środków z analizowanych programów. PoniŜsza abela prezenuje warości bezwzględne PKB w ujęciu nominalnym oraz poziom zarudnienia dla całej gospodarki polskiej wykorzysane w scenariuszu referencyjnym. Tabela 2. PKB i zarudnienie w scenariuszu bazowym Rok Nominalny PKB, mld zł Zarudnienie, ys. osób Źródło: Obliczenia własne 16

17 Model MaMoR2 Informacje o konsrukcji i załoŝeniach Bibliografia Anderson W. P., Lakshmanan T. R., Transporaion Infrasrucure, Freigh Services Secor and Economic Growh, Boson Universiy, Armingon P. S., A Theory of Demand for Producers Disinguished by Place of Producion, IMF Saff Papers 16, Berck P., Golan E., Smih B., Barnhar J., Dabalen A., Dynamic Revenue Analysis for California, California Deparmen of Finance, Capros P. e al., The GEM-E3 model: Reference Manual (deailed echnical documenaion of he model), Devarajan S., Go D. S., The Simples Dynamic General-Equilibrium Model of an Open Economy, Journal of Policy Modeling 20 (6), , Ferri J., Gomez-Planayand A. G., Marin-Monanerz J., Inernaional immigraion and mobiliy across secors: an exploraion of alernaive scenarios for Spain, Gallaway, M. P., Ch. A. McDaniel and S. A. Rivera, Shor-Run and Long-Run Indusry- Level Esimaes of U.S. Armingon Elasiciies, USITC Working Paper No a, Goldin C., Kaz L. F., The origins of echnology-skill complemenariy, NBER, Cambridge, Greher J. M., Müller T., Decomposing he economic coss and benefis of accession o he EU: he Swiss case, Universié de Genève, Greher J. M., Müller T., Long-Run Effecs of he Common Agriculural Policy for Swizerland: A Simulaion Analysis, Hamermesh D. S., Labor Demand, Princeon Universiy Press, Princeon, Hayashi. F., Tobin's q, Raional Expecaions, and Opimal Economerica, 50, , Invesmen Rule, Hummels D., Toward a Geography of Trade Coss, Universiy of Chicago, Iregui A. M., Efficiency Gains From he Eliminaion of Global Resricions On Labour Mobiliy: An Analysis Using a Muliregional CGE Model, Universiy of Warwick, McCurdy T. E., An Empirical Model Of Labor Supply In A Life Cycle Seing, NBER Working Paper No. l21,

18 Insyu Badań nad Gospodarką Rynkową McDaniel Ch. A., Balisreri E. J., A Review of Armingon Trade Subsiuion Elasiciies, Piazolo D., Growh Effecs versus Welfare Effecs of Poland's Accession o he EU, Summer School of he European Economic Associaion, Barcelona, Ruherford T. F., Tarr D. G., Trade Liberalizaion and Endogenous Growh in a Small Open Economy: A Quaniaive Assessmen, Journal of Inernaional Economics, vol. 56, , Tyers R., Yang Y., Capial-Skill Complemenariy and Wage Oucomes Following Technical Change in a Global Model, Universiy of Noingham,