Projektowanie a zrównoważony rozwój

Transkrypt

1 Projektowanie a zrównoważony rozwój Rys. 1. Koncepcja parku przemysłowego w Warce (oprac. Małgorzata Sobótka) Rys. 2. Projekt modernizacji fragmentu bulwaru przy Molo w Gdyni Orłowie przy użyciu rodzimych gatunków (oprac. Studio Krajobraz) Zrównoważony rozwój można określić za pomocą trzech aspektów naszego życia: środowiska naturalnego, życia społecznego oraz potrzeb ekonomicznych. Zgodnie z tą zasadą powinno dochodzić do ich integracji. Architekci krajobrazu dbający o jakość przestrzeni dodają do tej listy czwarty aspekt, jakim jest estetyka krajobrazu. Ze względu na intensywne użytkowanie oraz wpływ człowieka naturalne zasoby ekologiczne gwałtownie zmniejszają się. Z kolei zwiększa się zanieczyszczenie środowiska przy jednoczesnym nadmiernym wykorzystywaniu surowców naturalnych. Negatywny wpływ ludzkiej działalności na środowisko powoduje m.in. zanieczyszczenie gleby, wody, powietrza, tworzenie składowisk odpadów, przedostawanie się do środowiska toksycznych substancji, degradację siedlisk, powiększenie dziury ozonowej oraz niszczycielski wpływ na krajobraz. Działalność człowieka ma duże znaczenie zarówno w skali globalnej, jak i lokalnej. Grabieżcza działalność człowieka Wymienione zanieczyszczenia prowadzą do kłopotów zdrowotnych ludności. Problemem jest także nadmierne i nierozważne zagospodarowanie terenu, bez szacunku dla krajobrazu i ekosystemów. Prowadzi to do degradacji naturalnych siedlisk roślin i zwierząt, utraty terenów rolniczych oraz wielorakiego zanieczyszczenia terenów. Ludzie nierozważnie wykorzystują także duże ilości zasobów wód gruntowych. Ponadto ogromne powierzchnie terenów pokryte nawierzchnią parkingów, dróg lub innych elementów infrastruktury mogą się przyczyniać do zanieczyszczenia wód powierzchniowych oraz powodować lokalne podtopienia w przypadku ulewnych deszczy. Kolejnym problemem jest nieracjonalne gospodarowanie surowcami naturalnymi, których zasoby stopniowo się wyczerpują. Powstają zatem trzy podstawowe problemy, powodowane nierozsądną, wpływającą

2 negatywnie na środowisko działalnością człowieka. Pierwszy stanowi degradacja naturalnych wartości ekologicznych (zanieczyszczenie środowiska naturalnego), drugi obniżenie jakości życia na terenach mieszkaniowych (wpływ na zdrowie człowieka), trzeci duży efekt przestrzenny niezrównoważonej gospodarki terenami (wpływ na odbiór wizualny przestrzeni). Powstaje zatem pytanie, jak temu zapobiegać? W odpowiedzi na nie powstała idea zrównoważonego rozwoju, która dzięki swoim założeniom rozwiązuje zidentyfikowane problemy naszej cywilizacji. Rys. 3. Ścieżki drewniane wyniesione ponad teren szanujące system korzeniowy istniejących drzew (fot. Małgorzata Sobótka) Czym jest zrównoważony rozwój? Zgodnie z definicją, zrównoważony rozwój to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń 1. Inaczej sformułowana definicja zrównoważonego rozwoju pochodzi z dokumentu Agenda 21, gdzie mowa jest o integracji środowiska oraz rozwoju, które doprowadzą do spełnienia podstawowych potrzeb, lepszych warunków życia dla wszystkich, lepiej chronionych i gospodarowanych ekosystemów oraz bezpieczniejszej i pomyślnej przyszłości 2. Zrównoważony rozwój jest też rozumiany jako integracja trzech aspektów: społecznego, środowiskowego oraz ekonomicznego. Projektanci ze względu na swoją profesję dodają czwarty aspekt estetykę przestrzeni. Skala ma znaczenie Bardzo ważną kwestią w projektowaniu krajobrazu w zgodzie ze środowiskiem jest szersze spojrzenie na przestrzeń, w której znajduje się projektowany teren. Najlepszym rozwiązaniem jest spojrzenie najpierw w skali regionalnej oraz analiza terenu pod kątem wszystkich aspektów. Należy sprawdzić, jakie są uwarunkowania środowiskowe, na które może wpłynąć planowana inwestycja, jakiego rodzaju ekosystemy znajdują się w pobliżu projektowanego obiektu, jakie są połączenia ekologiczne? Spojrzeć trzeba także pod kątem uwarunkowań społecznych i

3 odpowiedzieć sobie na pytanie: jakie są potrzeby, nastroje oraz struktura społeczna? Ostatnia rzecz to analiza sytuacji ekonomiczno-gospodarczej. Mowa tutaj o uwarunkowaniach przestrzennych, związanych z lokalizacją przemysłu oraz przedsiębiorstw, ich wpływie oraz znaczeniu na danej przestrzeni. Po przeanalizowaniu sytuacji w skali regionalnej należy sporządzić ogólną koncepcję rozwoju danego terenu, uwzględniającą indywidualne potrzeby planowanej inwestycji z poszanowaniem i pamięcią o istniejących uwarunkowaniach. Przykładem takiej koncepcji jest koncepcja parku przemysłowego w Warce, która opracowana została jako pierwszy etap zagospodarowania terenu zakładu przemysłowego Browary Warka. Koncepcja ta uwzględnia silne powiązania hydrologiczne, potrzeby społeczne, wymagania ekonomiczne oraz estetykę przestrzeni, wzorowanej na charakterystycznych strukturach krajobrazu tego regionu. Stworzenie takiej koncepcji oraz szersze spojrzenie na krajobraz, wykraczające poza ramy docelowo projektowanej przestrzeni, pozwala na zidentyfikowanie rzeczywistych potrzeb i problemów. Rys. 4. Widok na jeden z wieżowców kompleksu biurowego w Apeldoornie z wodnym dachem oraz fragmentem atrium z okazałym drzewostanem (fot. Małgorzata Sobótka) Zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju Aby dobrze zaprojektować powierzoną przez inwestora przestrzeń, bardzo ważnym aspektem jest przekonanie go do idei zrównoważonego rozwoju. Niezależnie od tego, czy chodzi o inwestora instytucjonalnego, przedsiębiorstwo czy osobę prywatną. Kartę przetargową dla projektantów stanowi aspekt ekonomiczny, który w przypadku rozwiązań proekologicznych przyniesie zyski bezpośrednie i pośrednie. Bezpośredni zysk to oszczędności zużycia surowców takich jak woda czy energia. Pośrednie zyski polegają na budowaniu pozytywnego wizerunku przedsiębiorstwa. Przystępując do pracy nad projektem, należy kierować się podanymi wytycznymi. Każdy z aspektów zrównoważonego rozwoju wymaga spełnienia kilku wskazanych zasad. Dbając o aspekt środowiskowy, trzeba dbać o ochronę istniejących struktur ekologicznych, poprawiać ich stan poprzez odpowiednie kierunki rozwoju przestrzeni. Należy integrować jej funkcjonowanie z istniejącymi systemami przyrodniczymi, hydrologicznymi oraz społecznymi. Przykładowe rozwiązanie stanowi stosowanie

4 wyniesionych drewnianych kładek, które zapobiegają ingerencji w system korzeniowy istniejących drzew. Rozwiązanie jest bardzo proste, ale jakże ważne. Kolejna kwestia to ograniczanie zużycia energii oraz zasobów wodnych. Można zastosować tutaj rożne rozwiązania przestrzenne, m.in. izolację budynków i infrastruktury technicznej za pomocą roślinności. Bardzo ważną rolę spełniają zielone dachy oraz zielone ściany, a także używanie alternatywnych technologii oczyszczania ścieków, takich jak oczyszczalnie roślinne. Stosowanie roślinności na budynkach oraz w ich otoczeniu wpływa korzystnie na poprawę różnorodności biologicznej. Jednak aby rozwój danej przestrzeni był zrównoważony pamiętać należy, aby były to gatunki rodzime, pochodzące z lokalnych siedlisk. Pozwoli na wzmocnienie lokalnych struktur przyrodniczych oraz poprawę jakości środowiska życia. Właśnie tą zasadą kierowano się przy opracowaniu koncepcji zieleni dla fragmentu bulwaru w Gdyni Orłowie w sąsiedztwie molo, gdzie dobór gatunkowy opierał się wyłącznie na gatunkach rodzimych dla nadmorskich siedlisk. W strefie spacerowej na powierzchni bulwaru zastosowano pasowe nasadzenia z buka, wierzby, piaskownicy, wydmuchrzycy oraz innych roślin. Pas oddzielający bulwar od plaży zagospodarowano nasadzeniami traw charakterystycznych dla wydm nadmorskich z uzupełnieniem ich głazami narzutowymi. Społeczeństwo i ekonomia W przypadku aspektu społecznego należy skupić się na poprawie jakości życia mieszkańców miasta, dzielnicy lub osiedla, w zależności od skali założenia. Ważna jest także poprawa warunków środowiska dla pracowników na danym terenie poprzez zastosowanie dużej ilości elementów roślinnych. Poprawa jakości życia powinna wiązać się ze zwiększeniem ilości miejsc wypoczynku oraz rozrywki w celu integracji społecznej. Doskonałym przykładem zapewnienia pracownikom miejsca wypoczynku w otoczeniu zieleni jest projekt rewitalizacji kompleksu biurowego holenderskiego Głównego Urzędu Skarbowego w Apeldoornie. W projekcie tym zagwarantowano pracownikom dwa obszerne atria, zagospodarowane dojrzałą roślinnością, co sprzyja wypoczynkowi oraz integracji. Nie można zapomnieć także o udziale lokalnej społeczności w procesie kształtowania danej przestrzeni. Możliwości jest tutaj kilka: konsultacje społeczne, warsztaty projektowe z udziałem mieszkańców, ankiety i sondaże. Kwestie ekonomiczne odnoszą się w szczególności do zastosowania nowych technologii w celu ograniczenia zużycia wody i energii. Dokonać tego można za pomocą roślinnych oczyszczalni ścieków, zielonych ścian i dachów. Metodą może być także wodny dach, regulujący temperaturę. W dni upalne obniża temperaturę pomieszczeń usytuowanych poniżej, natomiast w zimne dni stanowi izolację termiczną. Rozwiązanie takie zastosowano właśnie na kompleksie Głównego Urzędu Skarbowego w Apeldoorn. Ogromne znaczenie ma również ponowne wykorzystanie wody po oczyszczeniu. Duży wpływ na powodzenie obiektu zgodnego z zasadami zrównoważonego rozwoju ma dobre samopoczucie jego użytkowników. W przypadku przedsiębiorstw wpływa to na zwiększenie wydajności pracy, w centrach handlowych na zwiększenie wydatków na zakupy itp.

5 Rys. 5 Dach wodny jako element redukujący zużycie energii kompleksu biurowego w Apeldoornie (fot. Małgorzata Sobótka) Wygląd też się liczy Ostatnim, ale nie mniej ważnym aspektem jest estetyka projektowanej przestrzeni. W przypadku kierowania się zasadą zrównoważonego rozwoju istotne jest wykorzystanie walorów terenu, na którym znajduje się obiekt. Ważna jest analiza uwarunkowań w celu ograniczenia negatywnego wpływu projektowanego terenu na aspekt wizualny przestrzeni. Tą kwestię w dużej mierze determinują uwarunkowania środowiskowe, mówiące, że należy stosować rodzime charakterystyczne dla danego terenu gatunki. Można za to wybierać rożne formy. Kształt projektowanej przestrzeni winien wzorować się na naturalnych formach, ale powinno się też zaproponować użytkownikowi nowe, ciekawe rozwiązania, pozwalające wykorzystać przestrzeń do rekreacji i wypoczynku. Projektowanie zgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju jest procesem bardzo złożonym. Wymaga on dogłębnych analiz, indywidualnego podejścia do przestrzeni i poszanowania wszystkich uwarunkowań projektowanego terenu. Sukces osiągnąć można w momencie zapewnienia współdziałania środowiska, społeczności lokalnej oraz sfery ekonomicznej na danym terenie, wzbogacając przestrzeń o harmonijne i ciekawe formy krajobrazu. Małgorzata Sobótka Studio Krajobraz Źródła: 1. Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (DzU 2001 nr 62, poz. 627). 2. United Nations, Agenda 21. Rio de Janeiro1992. Artykuł pochodzi z miesięcznika Zieleń Miejska, Numer 6/2011 (50)