Wydawca: Urząd Marszałkowski województwa świętokrzyskiego Al. ix wieków kielc 3, kielce

Transkrypt

1

2 Wydawca: Urząd Marszałkowski województwa świętokrzyskiego Al. ix wieków kielc 3, kielce PRZYGOTOWANIE i Druk: Drukarnia Panzet, KIELCE, UL. DYMIŃSKA 38 TEL ,

3 ŚWIĘTOKRZYSKI RENESANS raport z wykorzystania środków unijnych w województwie Kielce, Październik 2006 r.

4 Spis treści: 1. Województwo świętokrzyskie - krótka charakterystyka... str Zarząd Województwa o wykorzystaniu środków pomocowych z Unii Europejskiej... str Świętokrzyskie - Polska w pigułce... str Wykaz programów pomocowych wdrażanych w województwie świętokrzyskim (omówienie ogólne)... str Niektóre unijne programy pomocowe realizowane w województwie świętokrzyskim (omówienia szczegółowe)... str Bliższe spotkania z programami pomocowymi. Wybrane projekty... str Zarys Strategii Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do roku str Główne założenia Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata str Charakterystyka Programów Operacyjnych Rozwój Polski Wschodniej... str Kapitał Ludzki...str

5 Szanowni Państwo! Oddajemy w Państwa ręce raport stanowiący podsumowanie dotychczasowych doświadczeń województwa świętokrzyskiego w zakresie wdrażania zarówno funduszy przedakcesyjnych, jak i strukturalnych. Raport przedstawia pełną charakterystykę ważniejszych programów pomocowych realizowanych od roku 2000 do końca 2006 w naszym województwie tj.: Phare, SAPARD, Sektorowe Programy Operacyjne oraz Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego. Ponadto niniejsze opracowanie zawiera prezentację ciekawszych projektów, które w widoczny sposób przyczyniają się do rozwoju całego regionu świętokrzyskiego, czyniąc go tym samym atrakcyjniejszym zarówno pod względem inwestycyjnym, jak turystycznym i kulturalnym. Alokacja dla województwa świętokrzyskiego w ramach tylko Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego na lata wyniosła 133 mln euro. Program ten umożliwił wsparcie realizowanych przez samorządy, instytucje publiczne i inne upoważnione podmioty, projektów inwestycyjnych oraz przedsięwzięć skierowanych na rozwój przedsiębiorczości, rynku pracy i edukacji społeczeństwa. Dzięki środkom z Unii Europejskiej możliwe było m.in. wybudowanie nowych dróg, sieci wodociągowych i kanalizacyjnych, hal i boisk sportowych, wyposażenie szpitali i ośrodków zdrowia w nowy sprzęt medyczny, a także zmodernizowanie i rozbudowa obiektów infrastruktury kulturalnej oraz turystycznej. Rezultaty te, to nasz wspólny sukces, możliwy dzięki beneficjentom, którzy wnioskowali o środki z Funduszy Unii Europejskiej, jak również pracowników Urzędu Marszałkowskiego i innych instytucji na szczeblu regionalnym i krajowym uczestniczących we wdrażaniu ZPORR. Wszystkim tym jednostkom wyrażamy serdeczne podziękowania za zaangażowanie i współpracę na rzecz rozwoju województwa świętokrzyskiego. Głęboko wierzymy, że zrealizowane projekty, docelowo poprawią sytuację społeczną i gospodarczą społeczeństwa, co przełoży się na wzrost poziomu życia oraz wzrost konkurencyjności naszego województwa. Ponadto jesteśmy przekonani, że zdobyte doświadczenia oraz wypracowane mechanizmy i procedury na każdym z etapów wdrażania dotychczasowych programów, posłużą do dalszego sprawnego i efektywnego ubiegania się o środki unijne w kolejnym okresie programowania , o którym również jest mowa w niniejszym raporcie. Zarząd Województwa Świętokrzyskiego

6 Busko-Zdrój, Sanatorium Marconi Busko-Zdrój - Sanatorium Marcom -4- Województwo świętokrzyskie (krótka charakterystyka) Województwo świętokrzyskie jest jednym z najmniejszych regionów Polski. Przewyższa jednak powierzchnią Opolskie, a zaludnieniem Lubuskie i Podlaskie. Obszar km kwadratowych jest przy tym większy od powierzchni wielu krajów świata, przykładowo: pięciokrotnie większy od Luksemburga, nieco większy od Libanu, Cypru, Portoryko, etc. Powierzchnia odpowiada połowie Słowenii lub Izraela i czwartej części Holandii, Danii czy Szwajcarii. Podobne porównania odnoszą się do ludności, gdyż 1.288,7 tys. mieszkańców województwa to pięć razy tyle co w Islandii, 3 razy więcej niż w Luksemburgu lub na Malcie, dwukrotnie więcej niż na Cyprze. To zarazem odpowiednik 1/3 ludności Słowenii lub Kuwejtu, ponad połowy mieszkańców Mongolii lub Panamy, trzeciej części zaludnienia Irlandii czy Litwy. Województwo położone jest w środkowopołudniowej części Polski na obszarze Wyżyny Kieleckiej (część środkowa i północno-wschodnia), Niecki Nadnidziańskiej (część południowa) i Wyżyny Przedborskiej (część północno-zachodnia). Świętokrzyskie otoczone jest sześcioma województwami o dużej liczbie ludności, z największymi aglomeracjami miejskimi w kraju: Warszawską, Krakowską, Katowicką i Łódzką. Odległość od stolicy województwa - Kielc - do centrum tychże aglomeracji nie przekracza km. Także przejścia graniczne do Słowacji i na Ukrainę są stosunkowo bliskie - leżą w zasięgu km. Gęstość zaludnienia jest niższa od przeciętnej w kraju - na 1 kilometr kw. przypada 110 osób (11 miejsce wśród 16 województw, średnio w kraju osoby, w UE - 112,2). Województwo należy do najmniej zurbanizowanych w kraju. Sieć osadniczą stanowią 30 miast oraz 2832 miejscowości wiejskie. W miastach mieszka tylko 45,5 procent ludności (15 miejsce pośród wszystkich województw). Województwo świętokrzyskie ma charakter przemysłowo-rolniczy o wysokim stopniu koncentracji tradycyjnych działów przemysłu związanych z produkcją i obróbką metali, wydobyciem i przetwórstwem surowców mineralnych oraz produkcją artykułów spożywczych. Charakterystyczny jest podział na przemysłową północ i rolnicze południe, stanowiące doskonałe zaplecze dla produkcji ekologicznej żywności. Region świętokrzyski należy bowiem do najczystszych ekologicznie obszarów Polski. Te czynniki oraz fakt, że powierzchnia obszarów chronionych wynosi ok. 70 proc. (najwięcej w kraju) determinują dalsze możliwości inwestowania i rozwoju. DOSTĘPNOŚĆ KOMUNIKACYJNA Przecinające teren województwa dwie drogi międzynarodowe (E-77, E-371) i trzy krajowe posiadają niezbyt odległe powiązania z siecią realizowanych autostrad międzynarodowych A1, A2 oraz A4. Układ dróg wspomagany jest na obszarze województwa krajowymi liniami kolejowymi normalnotorowymi oraz linią szerokotorową ze Śląska na Ukrainę - tzw. LHS. Przeładunek towarów w kontenerach między tymi liniami umożliwia suchy

7 port w Sędziszowie, na południu województwa. Wzdłuż wschodniego pogranicza województwa płynie spławna rzeka Wisła, umożliwiająca transport wodny między Krakowem a Gdańskiem, przy czym załadunek z regionu świętokrzyskiego zapewnia port rzeczny w Sandomierzu. W podkieleckim Masłowie funkcjonuje rozbudowywany port lotniczy, przystosowany do obsługi małych i średnich samolotów pasażerskich do 50 osób oraz cargo - w tym międzynarodowych (posterunek graniczny i celny). GOSPODARKA Województwo świętokrzyskie charakteryzuje się dużą rezerwą rąk do pracy, zarówno w miastach jak i na wsi. Stopa bezrobocia wprawdzie obniża się, niemniej jednak jest tu wyższa o 3% niż w kraju, sięga 18,3 proc. (na koniec sierpnia 2006). 56% wszystkich bezrobotnych to mieszkańcy wsi. Oznacza to ułatwiony nabór pracowników po podjęciu decyzji o inwestowaniu, wskazuje na celowość tworzenia nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich. Bezrobocie w regionie, podobnie jak w całym kraju wysokie na początku transformacji gospodarczej, zmalało do obecnego poziomu w trakcie szybkich procesów prywatyzacyjnych, zwłaszcza z udziałem kapitału zagranicznego, w ślad za udanym wprowadzeniem najlepszych przedsiębiorstw lokalnych na giełdę oraz stosownie do znacznej dynamiki rozwoju i przyrostu liczebnego innych podmiotów gospodarczych. Liczba podmiotów gospodarczych wzrosła w regionie do , w tym sektor publiczny liczył podmiotów i stanowił 3,7 procent ogółu zarejestrowanych podmiotów naszego województwa. W sektorze prywatnym zarejestrowanych jest podmiotów, w tym najliczniejszą grupę w tym sektorze, bo aż 83,8 proc. stanowią osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (dane US na koniec sierpnia 2006). Liczby te odzwierciedlają ożywienie gospodarcze i wzrost inicjatywy własnej mieszkańców województwa. Najwięcej firm działa w handlu i usługach, obsłudze nieruchomości i firm, budownictwie, przetwórstwie przemysłowym, transporcie, łączności, znaczną część pracujących zatrudniają firmy przemysłu hutniczego, metalurgicznego, maszynowego, energetyki, mineralnego, przetwórstwa spożywczego, służba zdrowia. Na koniec sierpnia 2006 roku w województwie zarejestrowanych było spółek handlowych, w tym 524 z udziałem kapitału zagranicznego, 13 przedsiębiorstw państwowych, 537 spółdzielni, 143 fundacje, 2496 stowarzyszeń i organizacji społecznych oraz osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą (dane Urzędu Statystycznego w Kielcach na koniec sierpnia 2006). Do największych inwestorów zagranicznych w regionie należą: Pilkington Sandoglass (W.Brytania) - Huta Szkła Sandomierz International Finance Corporation (międzynarodowa) - Huta Sandomierz Lafarge (Francja) - Cementownia Małogoszcz Epstein Plant Aquisition (USA) - zakłady mięsne CONSTAR w Starachowicach Dyckerhoff (Niemcy) - Cementownia Nowiny w Sitkówce NSK-Nichimen Corp. (Japonia) - Fabryka Łożysk Tocznych Iskra w Kielcach BPB British Gypsum (W.Brytania) - Zakłady Gipsowe Stawiany David S.Smith Packaging (W.Brytania) - Kieleckie Zakłady Wyrobów Papierowych Grupa Lhoist (Belgia) - Zakłady Przemysłu Wapienniczego Bukowa. JAKOŚĆ RYNKU PRACY Jakości rynku pracy sprzyja podnoszący się szybko poziom wykształcenia, wyrażony głównie przez odsetek posiadających wykształcenie wyższe. W regionie funkcjonuje obecnie 14 wyższych uczelni, z czego 11 w Kielcach i jedna w Ostrowcu Świętokrzyskim oraz 2 w Sandomierzu. Uczy się tu łącznie około 60 tysięcy studentów. Rocznie kończy studia ponad 16 tysięcy absolwentów. Największą liczebnie uczelnią jest Akademia Pińczów - panorama

8 Kielce- Politechnika Świętokrzyska -6- Świętokrzyska w Kielcach, posiadająca prawie połowę studiujących w województwie (w roku akademickim 2004/2005 studiowało na niej osób). Na drugim miejscu jest Politechnika Świętokrzyska w Kielcach z 9 tysiącami studentów. Uczelnia ta jest jedyną w kraju szkołą wyższą kształcącą specjalistów z zakresu laserowych technologii metali. W bliskich planach rozwojowych PŚK zamierza otworzyć swoje filie w większych miastach regionu. W Kielcach trwają również przygotowania do utworzenia Uniwersytetu Świętokrzyskiego, na bazie tutejszych uczelni. Znaczna część młodzieży kształci się poza regionem - w dużych sąsiednich ośrodkach akademickich, po studiach większość wraca w rodzinne strony. Niedobór miejsc w publicznych szkołach średnich, policealnych i wyższych, bardzo wysokie koszty zdobywania wykształcenia w poza regionalnych ośrodkach, rekompensowane są szybkim rozwojem szkolnictwa komercyjnego. W Kielcach działa na tych zasadach Wyższa Szkoła Handlowa, Wyższa Szkoła Ekonomii i Administracji, Wyższa Szkoła Umiejętności i Wyższa Szkoła Dziennikarstwa oraz Wszechnica Świętokrzyska, Wyższa Szkoła Administracji Publicznej, Wyższa Szkoła Zarządzania Gospodarką Regionalną i Turystyką, Wyższa Szkoła Technik Komputerowych i Telekomunikacji, Świętokrzyska Szkoła Wyższa, Wyższa Szkoła Umiejętności Zawodowych. W uczelniach komercyjnych studiuje ponad 28 tysięcy osób. Szkolnictwo policealne województwa, w tym szkoły businessu, tworzy sieć 55 szkół, z czego ponad 80% poza Kielcami. Wraz z liceami ogólnokształcącymi oraz średnimi szkołami zawodowymi jest to razem prawie 270 szkół. Na około 72 tysiące uczniów przypada corocznie 14 tysięcy absolwentów. Szkolnictwo policealne i średnie niepubliczne obejmuje prawie 20 placówek w Kielcach oraz około 70 w innych miastach i miejscowościach województwa. Na obszarze województwa funkcjonują ponadto instytuty naukowe i inne placówki sfery nauki. Szczególnie zasłużony dla regionu jest Państwowy Instytut Geologiczny - Oddział Świętokrzyski w Kielcach. W Kielcach działa również Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN. W Skarżysku Kamiennej - Techniczne Zakłady Naukowe. Na rzecz gospodarki rolnej działa Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Sandomierzu. Inne placówki naukowe Polskiej Akademii Nauk zajmują się problematyką archeologii i etnologii (Sandomierz), przyrody (Św.Krzyż, Bocheniec). INFRASTRUKTURA TECHNICZNA REGIONU Województwo dysponuje rozwiniętą infrastrukturą techniczną, nadal uzupełnianą i modernizowaną. Najlepsze wyposażenie w infrastrukturę posiadają ośrodki miejskie regionu, względnie dobrą siedziby gmin, szybki postęp w uzbrajaniu technicznym występuje na obszarach wiejskich. Zrealizowane oczyszczalnie ścieków i ujęcia wodne, sieci przesyłowe elektroenergetyki oraz gazu ziemnego posiadają rezerwy umożliwiające realizację nowych inwestycji. Kontynuowana rozbudowa programu zaopatrzenia w wodę gmin rolniczych południa - tzw. NIDA 2000 zapewnia pełne zaspokojenie obecnych i przyszłych potrzeb. W ostatnich latach radykalnie poprawił się zakres dostępności telefonicznej na całym obszarze województwa. Nowe centrale cyfrowe, magistrale światłowodowe oraz gęsta sieć telefonii komórkowej w różnych systemach i radiolinie umożliwiają łatwe kontakty telefoniczne. Powiązania z całym światem ułatwione są przez jedyne w Polsce Centrum Łączności Satelitarnej w Psarach, blisko Kielc. INFRASTRUKTURA OTOCZENIA BIZNESU Rozwinięta infrastruktura otoczenia biznesu jest jednym z atutów województwa. Działa tu już ponad 90 banków, z czego najwięcej placówek posiada PKO BP oraz Banki Grupy Pekao S.A., Bank Przemysłowo- Handlowy S.A., Bank Śląski S.A., LUKAS Bank Świętokrzyski S.A. Na terenie gmin wiejskich funkcjonują zwykle Banki Spółdzielcze lub ich oddziały. Pierwsze banki zagraniczne w regionie to przedstawicielstwo Raiffeisen Centrobank S.A. oraz biuro regionalne GE Capital Bank w Kielcach. Wspomaganiem i promocją przedsiębiorczości regionalnej zajmuje się zwłaszcza Staropolska Izba Przemysłowo-Handlowa, Świętokrzyska Agencja Rozwoju Regionu, Biuro Promocji i Informacji oraz Centrum Biznesu Skanska S.A. Centrum to dysponuje salą

9 kongresową, salami konferencyjnymi oraz hotelem o wysokim standardzie. Na terenie województwa działają także: Loża Bussines Center Club, Stowarzyszenie na Rzecz Integracji Województwa Świętokrzyskiego z Unią Europejską Kielecka Społeczność, Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnych, Forum Pracodawców. W celu zintegrowania działań na rzecz promocji regionu wiodące instytucje otoczenia biznesu zawiązały wspólną organizację pod nazwą Forum Gospodarcze Województwa Świętokrzyskiego. Funkcje promocyjne spełniają również Targi Kielce, notowane na 2. miejscu w rankingach krajowych. Firmy regionu nierzadko zdobywają nagrody, wyróżnienia lub medale w trakcie imprez targowych. Istotną rolę w tworzeniu warunków do inwestowania spełnia Specjalna Strefa Ekonomiczna Starachowice S.A. w Starachowicach, rozwijająca się znacznie lepiej niż większość stref powołanych równolegle w kraju. Powstały tu już 23 firmy zatrudniające 1800 pracowników. Część z nich zaliczyć można do grupy inkubatorów przedsiębiorczości. W południowo-wschodniej części województwa obszar gminy Staszów włączony jest do położonej na terenie województwa podkarpackiego Tarnobrzeskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej EURO PARK Wisła-San. KLIMAT SPOŁECZNY Społeczność regionu wykazuje stosunkowo zróżnicowaną aktywność na różnych polach. Obserwować można narastające zainteresowanie podnoszeniem kwalifikacji, nauką języków obcych, szkołami policealnymi i wyższymi. Wysoka aktywność towarzyszy sferze przedsiębiorczości, zwłaszcza w handlu i usługach. Działalność partii politycznych, organizacji związkowych i społecznych jest na ogół umiarkowana. Zbyt mała aktywność widoczna jest natomiast na przeludnionych obszarach wiejskich, z dużym odsetkiem długotrwałych bezrobotnych. Wiąże się to z niską mobilnością, spowodowaną sytuacją na rynku pracy i mieszkaniowym. Województwo dysponuje względnie korzystną siecią massmediów. Istnieje tu wysokonakładowy dziennik regionalny z wkładkami świątecznymi - Echo Dnia, jego mutacje regionalne, wkładka lokalna do Gazety Wyborczej, lokalne dzienniki w Starachowicach, Ostrowcu i Sandomierzu. Wydawane są miesięczniki literacko-kulturalne i artystyczno-naukowe. Drukowane są bezpłatne czasopisma reklamowe i promocyjne. Kieleckie Towarzystwo Naukowe i szkoły wyższe wydają zeszyty naukowe oraz opracowania regionalne. W Kielcach istnieją 4 rozgłośnie radiowe UKF, istnieje oddział regionalny TVP, TV Polsat. Podobne serwisy lokalne nadawane są w innych miastach z telewizją kablową. SPECYFICZNE TRADYCJE REGIONU Prowadzona od wielu tysięcy lat eksploatacja i obróbka lub przetwórstwo różnorodnych minerałów lokalnych w pełni uzasadnia uznanie regionu za kolebkę górnictwa kruszcowego i skalnego, hutnictwa i metalurgii oraz ceramiki i kamieniarstwa na ziemiach polskich: Tu, pomiędzy Skarżyskiem a Wąchockiem, znajdują się najstarsze kopalnie hematytu, eksploatowane w paleolicie. Przez kruszenie i rozcieranie wydobytej rudy uzyskiwano czerwony barwnik, używany głównie do malowania ciała w celach kultowych. Ślady tego barwnika odkrywane są przez archeologów w promieniu setek kilometrów. W pobliżu Ostrowca Świętokrzyskiego zachowały się podziemne kopalnie neolityczne krzemienia pasiastego, który obrabiany był na pierwotne narzędzia i ozdoby. Wyroby stąd wędrowały nierzadko setki kilometrów. Na ogromnym obszarze od Opatowa poza Bodzentyn istniał w czasach imperium rzymskiego (II wiek p.n.e - III w.n.e.) największy w barbarzyńskiej części Europy okręg starożytnego górnictwa i hutnictwa. Na północ od Św.Krzyża, w Rudkach, istnieje zachowany z owego okresu głęboki szyb kopalni rud żelaza - najstarszy na ziemiach polskich (eksploatowany jeszcze w połowie XX wieku!). Cały obszar jest gęsto usiany pozostałościami wielu Dolina Nidy w okolicy Rudawy

10 Wiślica tysięcy pierwotnych pieców hutniczych - dymarek. Dwa tysiące lat temu rozpoczęto wydobycie gliny w rejonie podkieleckich Chałupek (gmina Morawica) i wypalanie naczyń w piecach garncarskich. Tradycje garncarskie przetrwały tu do czasów współczesnych. W okolicach Wiślicy znajdują się najstarsze kamieniołomy gipsu, który w X-XI wieku był lokalnym kamieniem budowlanym używanym w pierwszych budynkach murowanych oraz służył jako zaprawa budowlana. Od wczesnego średniowiecza istnieją kamieniołomy wapieni w rejonie Pińczowa i Chęcin oraz piaskowców w rejonie Wąchocka i Kunowa. Obrobione bloki kamienne były wykorzystywane do budowy najstarszych kościołów i klasztorów murowanych. Tradycje wydobycia i obróbki kamieni kontynuowane są tu nieprzerwanie do chwili obecnej. Wyroby z miejscowego kamienia ozdabiają kamienice, pałace, Wawel i kościoły Krakowa od XV wieku, później zaś rozpowszechniły się w Warszawie - zdobią m. in. Zamek Królewski. Rejon Kielc stał się w owym czasie miejscem wydobycia i obróbki bloków marmuru. Poczynając od średniowiecza wydobywano rudy ołowiu i srebra w rejonie Chęcin oraz Łagowa, jak też dokonywano wytopu tych metali w hutach. W XV wieku i później eksploatowano szybami górniczymi bogate wówczas rudy miedzi - w okolicach Chęcin i Kielc, następnie w Miedzianej Górze. Równolegle funkcjonowały huty miedzi. Od tego czasu pozyskiwane były również towarzyszące rudom kamienie półszlachetne - lazuryt i malachit, używane w rzemiośle artystycznym. Eksploatacja trwała z przerwami do połowy XX wieku. Od XI wieku rozpowszechniły się liczne huty szkła zwłaszcza na obrzeżach Gór Świętokrzyskich. W połowie XVI wieku prawie połowa kuźnic ówczesnego rozległego Królestwa Polskiego działała na obszarze Staropolskiego Okręgu Przemysłowego - głównie w dobrach biskupich i zakonnych. Pierwszy w Polsce wielki piec hutniczy powstał w latach w podkieleckiej Bobrzy. W XVIII wieku w Okręgu Staropolskim produkowano 75 % krajowego żelaza. Obszar obejmował północną część województwa, łącznie z rejonem podkieleckim, szczególną rolę odgrywało sąsiedztwo rzek. Z Ćmielowa i okolic eksportowano wyroby garncarskie w XV w. aż do afrykańskich brzegów. Na początku XIX wieku zakład ćmielowski jako pierwszy w Polsce zaczął produkować porcelanę. Do lat 80-tych XIX wieku Staropolski Okręg Przemysłowy utrzymywał prymat produkcyjny na ziemiach polskich w hutnictwie, przemyśle metalowym i zbrojeniowym. Pozostałości zakładów i obiektów hydrotechnicznych z XVIII-XIX wieku zachowały się do dziś. Pierwsza polska wyższa uczelnia techniczna powstała w Kielcach w roku Była to Szkoła Akademiczno-Górnicza. Jej tradycje kontynuuje obecnie krakowska Akademia Górniczo-Hutnicza. W latach Sandomierz był przewidywany na stolicę Centralnego Okręgu Przemysłowego, który do czasu wybuchu II wojny światowej koncentrował inwestycje nowoczesnego przemysłu hutniczego, metalowego, chemicznego, zbrojeniowego, itp. Lata powojennej odbudowy przyniosły odtworzenie stanu, modernizację i lokalizację nowych dużych zakładów. Od lat 60-ych XX wieku w rozległym pasie od Morawicy do Krasocina powstało kilka dużych cementowni, zakładów wapienniczych, zakładów kruszyw i wielkich kamieniołomów - największy w kraju okręg wydobycia i przetwórstwa surowców skalnych, zwany Białym Zagłębiem. MOŻLIWOŚCI WYPOCZYNKOWE Województwo świętokrzyskie dysponuje znakomitymi warunkami dla różnych form wypoczynku i rekreacji. Sprzyja temu bardzo zróżnicowany i malowniczy krajobraz, czyste środowisko przyrodnicze, wyjątkowo interesujące zabytki i tradycje, rozwinięte zaplecze turystyczne i sportowe. Jest to jeden ze strategicznych kierunków rozwoju regionu. -8-

11 Istnieje tu wiele atrakcyjnych i licznie odwiedzanych tras turystyki pieszej, rowerowej i motorowej. W Miedzianej Górze funkcjonuje jeden z nielicznych w Polsce torów wyścigów samochodowych, wysoko oceniany przez znawców. Zbiorniki wodne i rzeki jak też kryte pływalnie zapewniają dobre warunki kąpielowe oraz umożliwiają uprawianie wielu sportów wodnych. Rekordy popularności bije najnowsza, reprezentacyjna pływalnia kryta w Sitkówce-Nowinach pod Kielcami. Popularne jest również wędkarstwo. Lasy oraz kompleksy leśne zachęcają do zbierania grzybów i owoców leśnych oraz polowań na zwierzynę. Góry i wzgórza sprzyjają sportom zimowym - są tu wyciągi narciarskie, tory zjazdowe i saneczkowe. Są też rozległe tereny wykorzystywane dla narciarstwa biegowego i sztuczne lodowiska. W kilku miejscach istnieją świetne warunki dla lotniarstwa, zaś lotnisko aeroklubu kieleckiego umożliwia uprawianie sportów szybowcowego i spadochronowego. Na terenie wielu wsi i w większych miastach można uprawiać jazdę konną. Istniejąca koło Pińczowa stadnina koni arabskich w Michałowie jest znana na wszystkich kontynentach. Wysokie ściany licznych kamieniołomów umożliwiają trenowanie wspinaczki, kilkanaście dużych jaskiń i sztolnie historycznych wyrobisk kruszcowych w górach (Miedzianka, Miedziana Góra, inne) stwarzają świetne warunki do speleologii. Wybitną atrakcją dla turystów jest zwiedzanie jaskini Raj koło Chęcin. Boiska sportowe są dostępne we wszystkich miastach i miejscowościach gminnych. W większych miastach istnieją wielofunkcyjne hale sportowe. Na obrzeżach zbiorników wodnych (Sielpia, Cedzyna, Chańcza) można wypocząć w ośrodkach wczasowych. Wypoczynek sanatoryjny o wysokim standardzie jest dostępny na terenie zespołu uzdrowisk Busko-Solec. Tutejsze wody lecznicze chlorkowo-siarczanowe uważane są za najlepsze w Europie. W regionie istnieje około 40 hoteli i moteli (ponad 2 tysiące łóżek), 20 pensjonatów, 11 domów wycieczkowych, 28 schronisk młodzieżowych, 44 ośrodki wypoczynkowe, kilka kempingów i pól namiotowych, ponad 100 gospodarstw agroturystycznych (około 500 miejsc). Razem jest tu ponad 8000 miejsc noclegowych. Do hoteli o wysokim standardzie zalicza się m.in. kielecki hotel Kongresowy, Hotel Świętokrzyski w Cedzynie koło Kielc oraz hotel Łysica w Ostrowcu. Modelowe centra agroturystyki, realizowane z udziałem funduszów Unii Europejskiej, funkcjonują w gminie Chmielnik (Śladków) i gminie Nagłowice. Ogromne walory turystyczne posiadają muzea regionu. W kieleckim Pałacu Biskupów Krakowskich funkcjonuje Muzeum Narodowe ze stałymi ekspozycjami: zabytkowych wnętrz z dużą kolekcją obrazów, zwłaszcza sztuki polskiej, istnieją również muzea archeologiczne, przyrodnicze, etnograficzne, geologiczne, zabawkarskie i literackie. Do najciekawszych placówek muzealnych regionu zalicza się muzeum imienia Przypkowskich w Jędrzejowie, znane w całej Europie z unikatowych zbiorów zegarów słonecznych i mechanicznych, instrumentów astronomicznych, wyposażenia aptekarskiego oraz gastronomiczno-kuchennego. Interesujące zbiory muzealne z różnych dziedzin zgromadzone są w placówkach Sandomierza, Wąchocka, Świętego Krzyża, Pińczowa, Wiślicy, Skarżyska, Starachowic, Ostrowca, Oblęgorka, Nagłowic, Nowej Słupi, Sielpi, Staszowa. Szczególnym bogactwem regionu jest przyroda i krajobraz. Wyodrębniają się trzy krainy geograficzne: Góry Świętokrzyskie z głównym pasmem Łysogór o wysokości ponad 600 m, z unikatowymi rumowiskami skalnymi na szczytach - gołoborzami, Puszczą Jodłową i innymi kompleksami leśnymi, Góry te, zaliczane do najstarszych w Europie, są jedyne w centralnej Polsce. Ponidzie z rozległymi łąkami doliny rzeki Nidy i jej dopływów, słabo zalesione, z krajobrazem wyżyn lessowych pociętych wąwozami i jarami w części południowo-zachodniej, pasm i wzgórz wapiennogipsowych z roślinnością stepową w części południowo-wschodniej oraz wzgórz wapiennych w części północno-zachodniej. Chęciny

12 Ujazd - zamek Krzyżtopór -10- Wyżyna Sandomierska, prawie bezleśna, z głębokimi jarami i wąwozami lessowymi oraz nadwiślańskimi stokami Gór Pieprzowych, również zaliczanymi do najstarszych w Europie. W regionie można odczytać całą historię Ziemi w setkach odkrywek geologicznych i wyrobiskach kamieniołomów. Występuje tu bogactwo minerałów oraz skamieliny ze wszystkich epok. Są wspaniałe jaskinie krasu wapiennego i kras gipsowy z zanikającymi rzekami. To poligon krajowych i europejskich geologów. Jest tu bogata, bardzo zróżnicowana i często unikatowa szata roślinna, w tym rzadkie okazy roślinności stepowej, górskiej, bagiennej, a nawet słonorośla. Rośnie tu oceniany na lat dąb Bartek - jeden z najstarszych w Europie, 500-letni cis, letnie okazy innych drzew. Żyje wiele gatunków rzadkich zwierząt, w tym szczególnie zagrożonych i wymierających - otoczonych szczególną ochroną. Najcenniejsze zbiorowiska roślinne, ostoje zwierząt, jaskinie, skały i historyczne wyrobiska, otoczone są ochroną rezerwatową, okazy drzew lub skał chronione są jako pomniki przyrody. Najpiękniejsze krajobrazy znalazły się w Świętokrzyskim Parku Narodowym oraz Parkach Krajobrazowych Gór Świętokrzyskich i Ponidzia. Województwo świętokrzyskie jest obszarem bardzo atrakcyjnym dla zainteresowanych dziedzictwem przeszłości - archeologią, dziełami budownictwa i architektury wszystkich stylów (od wczesnoromańskiego do socrealizmu), zabytkami techniki, sztuką ogrodową, etnografią, historią osadnictwa, batalistyką, miejscami historycznymi i miejscami pamięci narodowej, miejscami kultowymi, muzeami: W podkieleckiej Czerwonej Górze k/chęcin można zwiedzić jaskinię Raj z obozowiskiem neandertalczyków. Południe i wschodnie fragmenty województwa usiane są dziesiątkami neolitycznych kurhanów i kopców prehistorycznych oraz najstarszych grodzisk. W Stradowie, na zachód od Pińczowa, istnieje największe w Polsce grodzisko plemienne z podgrodziami, datowane na VII-XI wiek. W Górach Świętokrzyskich, na wierzchołkach Łysej Góry, Góry Dobrzeszowskiej, Góry Grodowej i Witosławskiej zachowały się kamienne kręgi kultowe sanktuariów pogańskich z VII-IX wieku. Najdawniejsze kroniki polskie odnotowują Wiślicę i Sandomierz jako grody konkurujące we wczesnym średniowieczu z Krakowem. W Wiślicy istnieją ekspozycje pozostałości kościółka wczesnoromańskiego i romańskiej kolegiaty. Dobrze zachowany romański Klasztor Dominikanów w Sandomierzu zaliczany jest do zabytków klasy międzynarodowej. Na szczycie Łyśca (Święty Krzyż) od XII wieku istnieje klasztor benedyktynów z relikwiami Krzyża Świętego - główne sanktuarium ogólnopolskie do XVII wieku, często odwiedzane przez kolejnych królów Polski, miejsce pielgrzymkowe szczególne dla tożsamości kulturowej regionu. Najstarsze klasztory cysterskie, filie francuskiego Marimond, powstały w XII wieku w Jędrzejowie, Wąchocku i Koprzywnicy. Powiązane są z innym paneuropejskim szlakiem monastycznym Cystersów. Klasztor w Wąchocku jest zabytkiem rangi międzynarodowej, wszystkie zaliczane są do dziedzictwa kultury europejskiej. Wśród licznych zabytków sakralnych w stylu romańskim i gotyckim można przykładowo wyróżnić kościół joannitów w Zagości koło Pińczowa, Kolegiatę w Opatowie, kościół z rotundą w Grzegorzewicach, Kolegiatę i Wikariat (tzw. Dom Długosza) w Wiślicy, Katedrę w Sandomierzu. Wysoką wartość prezentują gotyckie układy urbanistyczne z zachowanymi murami i bramami miejskimi, takie jak Sandomierz, Opatów i Szydłów. Zamki i pałace lub ich ruiny są częstym elementem krajobrazu regionu. Do szczególnie godnych uwagi należy zaliczyć monumentalne ruiny zamku królewskiego w Chęcinach i zamek w Sandomierzu, ogromny zamek-pałac magnacki w Ujeździe koło Staszowa (klasy międzynarodowej), ruiny zamku biskupiego w Bodzentynie, pałac biskupów krakowskich w Kielcach. Ostatni z wymienionych wraz z kolegiatą i pozostałą zabudową Wzgórza Zamkowego jest zespołem zabytkowym rangi międzynarodowej. W podkieleckim Podzamczu

13 Piekoszowskim zachowały się ruiny byłej rezydencji magnackiej - kopii pałacu biskupiego. Zabytkami o dużej atrakcyjności turystycznej są udostępnione korytarze lochów podmiejskich w Sandomierzu i Opatowie. Zachowało się jeszcze ponad 200 zabytkowych dworów - obiektów z towarzyszącymi im parkami i alejami o starodrzewie liczącym niekiedy kilkaset lat, spotyka się drewniane i kamienne wiatraki, młyny wodne, kuźnie oraz bardzo liczne drewniane zagrody i tradycyjne chałupy lub domy wiejskie. Łącznie z tysiącami kapliczek i figur lub krzyży przydrożnych, kościółkami oraz starymi cmentarzami tworzy to malowniczy krajobraz wiejski, zachęcający do zwiedzania. Kilkadziesiąt interesujących zabytków regionalnej architektury i budownictwa wiejskiego wraz z tradycyjnym wyposażeniem wnętrz warto obejrzeć na terenie skansenu - Muzeum Wsi Kieleckiej w Tokarni koło Chęcin. Regionalną specyfiką jest bardzo duża ilość zabytków techniki, z których wiele jest unikatowych nie tylko na terenie Polski. Ich szczególna koncentracja występuje w centralnej i północnej części województwa. Większość z nich istnieje jako ruiny, ale część zachowała się w niezłym stanie. Do ostatnich należy zespół przemysłowy z XIX wieku w Sielpi koło Końskich (Muzeum Zagłębia Staropolskiego), stary zakład hutniczy w Starachowicach (Muzeum Wielkiego Pieca), obiekty w Nietulisku i Starej Kuźnicy w rejonie Końskich, fabryka tektury w Dołach Biskupich koło Kunowa oraz Stary Zakład Huty w Ostrowcu Świętokrzyskim. Wybitnej wartości zabytkami przemysłowymi są również ruiny wielkiego pieca w Samsonowie koło Kielc, walcowni w Nietulisku koło Kunowa, pozostałości układu hydrotechnicznego oraz zakładów w Bobrzy koło Kielc i wiele innych. Ciekawym zabytkiem jest czynna linia kolejki wąskotorowej z lat , o trasie od Jędrzejowa do Wiślicy, zwana Expressem Ponidzia. W granicach miast i miasteczek województwa zachowało się sporo zabytków kultury żydowskiej - synagogi, chedery, kirkuty, niekiedy o metryce sięgającej XVI wieku. Do najlepiej zachowanych zaliczają się stare synagogi w Chęcinach i Szydłowie. Żydzi byli tu do czasów holocaustu znaczącym, a niekiedy dominującym składnikiem ludności miejskiej. Z okresu reformacji (XVI-XVII w.) pozostało stosunkowo dużo obiektów ariańskich i kalwińskich, w tym zbory, kamienice, lamusy - zwłaszcza na południu województwa. Ewenementem światowym jest ariańskie miasto Raków - do tej pory traktowane przez rozproszonych po świecie potomków arian jako Ziemia Święta - Nowe Jeruzalem. Na terenie województwa rozegrało się wiele bitew znanych i mniej znanych z historii Polski. Są tu pola walk z Mongołami, Czechami, Szwedami, Węgrami, Rosjanami, Niemcami, bitew o tron królewski, walk z rodzimymi husytami, bitew powstańczych i partyzanckich. Fronty I wojny światowej pozostawiły znaczną ilość cmentarzy i kwater wojennych z lat Są tu zachowane groby żołnierzy austrowęgierskich, niemieckich, rosyjskich i polskich. Istnieją wcześniejsze mogiły powstańców styczniowych oraz późniejsze - partyzantów i żołnierzy II wojny światowej. Wyjątkowo dużo miejsc pamięci narodowej wiąże się z eksterminacją ludności miast i wsi podczas II wojny światowej. Niedawno zrealizowane Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskiej w Michniowie koło Suchedniowa posiada rangę ogólnopolską. Sandomierz

14 Kurozwęki - pałac Popielów

15 ZARZĄD WOJEWÓDZTWA O WYKORZYSTANIU ŚRODKÓW POMOCOWYCH Z UNII EUROPEJSKIEJ

16

17 ZPORR w Świętokrzyskiem W przyszłość z internetem Rozmowa z marszałkiem województwa Franciszkiem Wołodźko (kadencja ) - Wdrażanie Zintegrowanego Programu Rozwoju Regionalnego z fazy projektowania i składania wniosków, weszło w fazę poznawania owoców tych działań. Jak pan ocenia realizację projektów sfinansowanych przy pomocy europejskich programów pomocowych? - Jesteśmy akurat w końcowej fazie realizacji projektów ZPORR. Odbywają się odbiory. Ruszyły wreszcie płatności i okazało się, że przygotowanie projektów i tempo prac są na takim poziomie, iż moglibyśmy wykorzystać pięć razy więcej środków, w stosunku do tych, które mieliśmy do dyspozycji. W ZPORR są trzy priorytety: pierwszy to rozbudowa i modernizacja infrastruktury, służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów i trzeci, to rozwój infrastruktury lokalnej. I na te dwa priorytety jest w sumie około 100 milionów euro. Już w ubiegłym roku wybraliśmy projekty na pełną sumę alokacji. Ich realizacja ma się bardzo dobrze. Szczegóły? No, choćby projekty drogowe. Na drogach wojewódzkich realizowane są dwa ważne projekty. Jeden, to droga Morawica - Pińczów. To odcinek zamknięty, który przynosi postęp w południowej części województwa. Drugi ciekawy projekt, wykonywany w trzech częściach, to fragment tzw. pętli świętokrzyskiej, czyli odcinki dróg wojewódzkich naokoło Gór Świętokrzyskich. Tu trwają prace. Wykonano już niezbędne inwestycje w rynku w Nowej Słupi i dwa fragmenty dróg Górno - Krajno, i od Św. Katarzyny w kierunku Kielc. Przyjęliśmy założenie, że poprawimy komunikację w stronę i wokół Gór Świętokrzyskich. W drugim okresie ukończymy pętlę świętokrzyską i wówczas będzie dobry wyjazd z tego rejonu w każdym kierunku. Zwiększy się dzięki temu atrakcyjność tych terenów nie tylko dla turystów, ale także dla inwestorów. Jeśli chodzi o inne projekty dotyczące np. dróg powiatowych wybieraliśmy je pod możliwości finansowe. Nie tak znowu małe, bo 7 milionów euro, ale na te drogi i 370 milionów nie dość by było. Jest tych dróg kilometrów, a jeśli dodamy do tego 1040 km dróg wojewódzkich, które wymagają naprawy, z grubsza biorąc, na milionów złotych, to jak na dłoni widać skalę potrzeb. Tymczasem korzystamy z tego, co mamy. Może w drugim etapie finansowana (w latach ) uda się wykonać więcej inwestycji drogowych. Natomiast ciekawą sprawą jest działanie - infrastruktura ochrony środowiska. Był tylko jeden nabór projektów. I to było pierwsze działanie, na które zabrakło pieniędzy. Otrzymaliśmy na te działania 15 milionów euro. I na tyle złożono projektów głównie z zakresu sanitacji, czyli oczyszczalnie ścieków i kanalizacje. I znowu przyjęliśmy założenie, że oczyszczamy zlewnię rzeki Nida. Wybraliśmy więc projekty gmin leżących w zlewni tej rzeki, od Nowego Korczyna przez Kije po Kazimierzę Wielką, itd. Inwestycje ukończono, bądź są na ukończeniu. W taki oto sposób, czyli dokonując świadomych wyborów, wspieraliśmy te projekty, które zapewniają kompleksowe rozwiązanie problemów w danym rejonie. W zakresie turystyki, przy wyborze projektów, kierowaliśmy się zasadą, że wesprzemy obszary o największym potencjale turystycznym. Wybraliśmy takie trzy: Busko - Zdrój, Sandomierz, Góry Świętokrzyskie. Co wcale nie znaczy, że powiat konecki, czy inne nie mają walorów turystycznych i ich nie rozwijają. Czego potrzeba do rozwoju turystyki? Po pierwsze infrastruktury, czyli dobrych dróg, wodociągów, kanalizacji, telefonizacji. Z funduszy przedakcesyjnych, a więc z PHARE , wsparte zostały działania związane z sanitacją: kanalizacja w Busku - Zdroju, kanalizacja prawobrzeżnego Sandomierza, sanitacja i wodociągowanie części gmin w Górach Świętokrzyskich. W tej chwili renowacji podlega infrastruktura turystyczna. Realizowany jest projekt: renowacja zabytków Sandomierza z Bramą Opatowską i ratuszem oraz przystosowanie wąwozu Piszczele do turystyki. W Busku - Zdroju trwa modernizacja Buskiego Centrum Kultury, szczególnie sali widowiskowej, w której odbywają się festiwale im. Krystyny Jamroz, rewitalizacja parku zdrojowego. Wreszcie, trwają prace konserwatorskie w klasztorze na Św. Krzyżu. - Panie marszałku pomówmy teraz o mieście stołecznym województwa. Jakie projekty zostały wsparte w Kielcach? - Te, na których zależało prezydentowi miasta. Milion euro przekazaliśmy na budowę stadionu piłkarskiego przy Ściegiennego, milion euro na budowę hali sportowej przy ul. Bocznej, kilka milionów na kontynuację przebudowy ulicy Sienkiewicza. Pierwszy etap został zrealizowany przez miasto z własnych środków, na kolejne etapy tego remontu daliśmy około 2,5 miliona, na zdegradowane obszary miejskie przekazaliśmy ok. 3 miliony i na projekt drogowy - wiadukt na Krakowskiej. W sumie w złotówkach to około 33 miliony złotych. No, ale także Kielcom -15-

18 -16- będą służyły dwa projekty, które zgłosił samorząd województwa i starostwo powiatowe, i to projekty duże, bardzo znaczące, to budowa Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i renowacja Wojwódzkiego Domu Kultury. - Nie wspomnieliśmy o priorytecie drugim ZPORR dotyczącym rozwoju zasobów ludzkich W istocie tu są problemy i są one pochodną złego i nieterminowego przygotowania przez organy rządowe mechanizmów wdrażania projektów w tym priorytecie. Mechanizmy, które umożliwiłyby rozpoczęcie prac były mocno spóźnione. Dopiero w połowie ubiegłego roku można było tak naprawdę ruszyć z naborem projektów. Sposoby procedowania zostały tak skomplikowane, że stały się czasochłonne i mało życiowe. A już szczególnie w programie fundusze stypendialne dla uczniów. Problem polega na tym, że każdy wydatek beneficjenta musi być udokumentowany rachunkami. I te rachunki my, czyli Urząd Marszałkowski, musimy archiwizować przez 10 lat. Na szczęście uproszczono te działania, i w tej chwili wystarczy oświadczenie dyrektora szkoły, że uczeń te pieniądze (80 złotych) wydał na książki, lub w inny sposób, zgodnie z przeznaczeniem. Będziemy więc archiwizować 4 tony papierów, a nie 10. Problemem, z najmniejszą ilością projektów, jest także priorytet związany z reorientacją zawodową osób odchodzących z rolnictwa i zagrożonych procesami restrukturyzacyjnymi w przemyśle. Chociaż ten ostatni - czyli załamanie, a później upadek, albo zmiana właścicieli i miejsca działalności ważniejszych świętokrzyskich firm, jak choćby Pia Piaseckiego czy EXBUDU nastąpiło przed napływem środków pomocowych. Wówczas wiele firm albo ogłosiło upadłość, albo się zrestrukturyzowało i funkcjonują lepiej lub gorzej, ale z reguły nieźle. I z tym nie mamy większych problemów. Przesunęliśmy pieniądze przeznaczone na ten cel na projekty 2.1, na kształcenie. Na przykład w zakresie języków obcych, komputerowe. I sensownie wydajemy te pieniądze. - Rozumiem, że większe problemy są z ludnością zamieszkującą obszary wiejskie, bo jakie są warunki gospodarowania na kieleckiej wsi powszechnie wiadomo... - Cechą charakterystyczną naszego regionu są dwie rzeczy. Pierwsza to rozproszona urbanizacja. Na domiar złego Kielce są niedużą aglomeracją, bo liczącą 200 tysięcy osób na tysięcy w województwie. Teoria głosi, że optymalnie jest, gdy stolica gromadzi około 30 procent potencjału ludności, a mamy około 14 procent i następuje dalsza depopulacja. No i druga charakterystyczna cecha - to fakt, że w regionie mamy 54 procent ludności mieszkającej na obszarach wiejskich. Rolnictwo musi przejść ciężką próbę restrukturyzacji, nawet te obszary, gdzie z rolnictwa da się wyżyć, jak okolice Kazimierzy Wielkiej, częściowo w powiecie jędrzejowskim i Sandomierszczyzna. To są te obszary dobrej ziemi. Tam jest szansa, by rolnik się utrzymał, ale większość regionu, to ziemie nie nadające się do poważniejszych upraw. Tu pomocą muszą być renty socjalne dla ludzi starszych, którzy już nie są w stanie podjąć poważniejszych wyzwań. - Alternatywa dla ludzi młodych, to zrealizowanie programu społeczeństwo informacyjne, a prościej - Internet w każdej chacie - umożliwienie dostępu do sieci internetowej na obszarach wiejskich. To da szanse przede wszystkim młodym ludziom, mieszkającym w najodleglejszych zakątkach, na kontakt ze światem, pracę, kształcenie. Ja zakładam, że to z czym się dzisiaj borykamy, w przyszłości będzie naszym atutem. Mamy bowiem czyste środowisko, dobrą żywność. I jeżeli tylko będzie dobra infrastruktura, drogi, Internet, młodzi ludzie będą sami generowali pomysły na działalność gospodarczą. Dla mnie najciekawszym i najważniejszym projektem realizowanym teraz, jest projekt społeczeństwo informacyjne. Mieliśmy na ten cel niewiele, bo niecałe dwa i pół miliona euro. Wobec tego robimy tylko program pilotażowy, natomiast w latach cały region z Polski wschodniej (5 najbiedniejszych województw) jest objęty takim działaniem. To ma być duży centralny projekt - społeczeństwo informacyjne i mamy nadzieję, że to, co uda się zrobić w tej chwili, umożliwi nam łagodne przejście do większych projektów w tej dziedzinie. Chcemy doprowadzić do sytuacji takiej, gdzie będą techniczne warunki, żeby w każdej chacie wiejskiej w naszym województwie był dostęp do Internetu. - Najważniejszy i najbardziej znaczący projekt dla rozwoju regionu, Pana zdaniem, to - Najważniejszy i najistotniejszy realizowany projekt, o którym dopiero co wspomniałem, to społeczeństwo informacyjne. Ubolewam, że rząd zmienił zasady dotyczące podpisu elektronicznego, i że opóźni to jego wejście w życie. W tym projekcie mieliśmy trzy założenia: stworzyć infrastrukturę na części obszaru, udostępnić Internet, zrobić portal informacyjny województwa, tzw. >wrota świętokrzyskie<, na wzór >wrót małopolskich< i opracować elektroniczne biuro. I właśnie to elektroniczne biuro przepadnie, bo po rozporządzeniu ministra nauki i informatyzacji wiele się zmieniło i część wykonanej przez nas roboty nadaje się do kosza. To jest problem nie tylko w naszym województwie. Wydajemy w skali kraju miliony na informatyzację, tworzy się enklawy informatyczne, które nie są kompatybilne. Uporządkowanie tego sektora musi wyjść od rządu. Musi być koordynowane centralnie. Minister Nauki i Informatyzacji powinien określać standardy, które umożliwią utworzenie spójnego systemu. Na początek spróbujemy się porozumieć między sobą w tych 5 województwach objętych pomocą dla Polski wschodniej i mam nadzieję, że od nas zacznie się spójny program informatyczny dla kraju. Tymczasem realizujemy nasz projekt pilotażowy. Termin zakończenia prac jest wyznaczony na kwiecień przyszłego roku, ale sądząc po stanie jego zaawansowania, do końca grudnia br. uda się go skończyć. Jest w nim 15 beneficjentów. To przede wszystkim samorządy gminne - między innymi miasta Ostrowiec i Kielce, ale i gmina Staszów

19 i Świętokrzyskie Centrum Onkologii. - Jaką Urząd Marszałkowski opracował metodologię, by dotrzeć do setek potencjalnych beneficjentów, by nakłonić ich do zapoznawania się z procedurami dotyczącymi projektowania działań i pozyskiwania dla nich funduszy unijnych? - To zabrzmi może trochę groteskowo i niewiarygodnie, ale tak naprawdę pomogła nam powódź w 2001 roku. Przeważnie jest tak, że w każdym nieszczęściu jest zapowiedź jakiegoś sukcesu w przyszłości. Tak więc - powódź i uruchomiony po niej program PHARE - Odbudowa zmobilizowały społeczność regionu. Dostaliśmy wówczas w dwóch transzach 10 milionów euro na nieduże projekty po około 300 tysięcy każdy. Procedury dotyczące zamówień publicznych były uproszczone, by jak najszybciej i najskuteczniej pomóc ludziom poszkodowanym przez żywioł. Skorzystało na tym 60 gmin. Ilość wniosków w pierwszym naborze została po weryfikacji zredukowana prawie o 40 procent, z powodu wadliwie przygotowanych projektów. Zorganizowano w związku z tym duże spotkanie w Wojewódzkim Domu Kultury w Kielcach. Obecny wiceminister, pan Kwieciński był wówczas przedstawicielem Unii Europejskiej i wraz ze swoim zastępcą zadali sobie trud i omówili każdy błąd we wspomnianych wnioskach. I w drugim naborze projektów już było bardzo dobrze - zaledwie 10 procent wadliwie przygotowanych wniosków. Motywacja była bardzo duża, pieniądze konkretne i szybkie, a potrzeby gmin po powodzi ogromne, więc ludzie szybko nauczyli się prawidłowego sporządzania wniosków. Dziś w każdej gminie są już osoby, które mają konkretną i potrzebną wiedzę, jak pozyskiwać fundusze unijne. Wiele zmieniło się też w urzędach na szczeblu wojewódzkim. W 1999 roku w województwie było może 5 osób, które miały jakiekolwiek pojęcie o funduszach pomocowych z Unii Europejskiej. A to było zaledwie 8 lat temu. Dzisiaj w województwie jest kilkaset osób, które mają na ten temat i wiedzę i praktykę. W samym Urzędzie Marszałkowskim są dziesiątki osób w różnych departamentach, które znają wszystkie procedury. To jest kwestia szkoleń i praktyki. Dziś jest to potencjał na miarę potrzeb. - Jakie działania zaplanowano w drugim okresie finansowania w latach w Regionalnym Programie Operacyjnym? - Problem polega na tym, że nie znamy zasad podziału pieniędzy w Regionalnym Programie Operacyjnym na lata Do tej pory pomagały w sensownym podziale pieniędzy Regionalne Komitety Sterujące. Dziś słyszymy zapowiedź likwidacji tych komitetów i powstania innych mechanizmów służących RPO. Jakich? Nie wiemy. Tymczasem żąda się od samorządów województw przedstawienia listy konkretnych projektów do wsparcia na cały okres finansowania. Działania ze strony rządu są, delikatnie mówiąc, niespójne. Bo z jednej strony nie ustalono sposobów procedowania, nie ustalono gremiów, które będą podejmować decyzje, a z drugiej strony żąda od samorządów listy konkretnych działań do wsparcia finansowego, które to działania (projekty) ostatecznie zakwalifikuje do realizacji rząd. Więc może się zdarzyć tak, że my na całą alokację zgłosimy projekty, rząd zatwierdzi, i wówczas to właściwie przez następne siedem lat nie będzie nic do roboty. Otóż dziś, w 2006 roku, oceniamy, że coś jest ważne, ale za 5 lat, czyli w 2011, wcale nie wiadomo, co to będzie. Więc w tej materii już powinny być jasne procedury i zasady podziału środków. Region świętokrzyski będzie miał dostęp do dwóch programów. Pierwszy to Regionalny Program Operacyjny Województwa Świętokrzyskiego, w którym kwota alokacji wyniesie 730 milionów euro. I drugi: to Regionalny Program Operacyjny Polski Wschodniej, który obejmuje 5 województw, tych najbiedniejszych i na całość przeznacza się dwa miliardy sto milionów euro. I tu widzę pewne zagrożenie, spowodowane, już widocznym, dążeniem rządu do scentralizowania decyzji. Jeśli bowiem idzie o program dla Polski Wschodniej, będzie to program wdrażany centralnie przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Już samo to może spowodować - zakładam sytuację ekstremalną - że jedno województwo weźmie całość alokacji, a pozostałe cztery wcale. Z naliczonego indykatywnie wskaźnika wynika, że kwota, jaką byśmy otrzymali z RPO Polski Wschodniej to 358 milionów euro na 7 lat. Ale jest to tylko wskaźnik i on nie oznacza, że tyle być musi. Do 15 sierpnia tego roku potencjalni beneficjenci musieli zgłosić swoje projekty do Programu Polski Wschodniej. My też tak uczyniliśmy, choć wątpliwości pozostały. Według samorządu województwa najważniejsze obszary, które winny być z tego programu wsparte, to po pierwsze - społeczeństwo informacyjne. Projekt pilotażowy w regionie, jak wspomniałem wcześniej, akurat rozpoczęliśmy, chcemy go dokończyć. Jest on tylko początkiem olbrzymiego projektu dotyczącego wszystkich 5 województw, oszacowanego na 300 milionów euro. Tylko, że będzie on zarządzany z Warszawy i dziś nawet nie ma jeszcze jego wizji. A to oznacza oddalanie się realizacji na jakiś nieokreślony czas. Dlatego w regionalnym programie dla województwa zarezerwowaliśmy kwotę, za którą da się wykonać podłączenia główne, a jeśliby program centralny się opóźniał, to tzw. ostatnią milę czyli doprowadzenie Internetu już do odbiorcy końcowego wykonają na własny koszt chętni. Drugim priorytetem jest dofinansowanie edukacji na poziomie wyższym, a więc pomoc dla szkół i to zarówno publicznych jak i prywatnych. Największy projekt za 400 milionów złotych - to jest budowa kampusu - zgłosiła Akademia Świętokrzyska. Politechnika Świętokrzyska przygotowała projekty na łączną kwotę 200 milionów złotych. Będą modernizować istniejącą bazę i budować nowe obiekty, z nowymi laboratoriami. Oprócz tego jest kilka ciekawych innych projektów. I tak na przykład gmina Końskie chce zorganizować specjalną strefę gospodarczą. Ośrodek Badawczo - Rozwojowy Odlewnictwa w Starachowicach chce -17-

20 rozbudować swój potencjał, gmina Starachowice - przygotować tereny inwestycyjne w swojej strefie ekonomicznej, ŚCITT - czyli Świętokrzyskie Centrum Innowacji i Transferu Technologii chce utworzyć Regionalne Centrum Naukowo - Technologiczne, gmina Kielce Park Naukowo - Technologiczny, gmina Jędrzejów przygotować tereny pod inwestycje. Gmina Ostrowiec Świętokrzyski Park Przemysłowo - Technologiczny. Targi Kielce chcą modernizacji i rozbudowy swojej infrastruktury - to także jeden z ważniejszych projektów, gmina Ostrowiec chce budować Centrum Kongresowo - Wystawiennicze. To są niektóre z ciekawszych projektów. Mamy też pewną ilość projektów drogowych. I jakby zsumować te wszystkie projekty, to przekraczają one kwotę 2,5 miliarda złotych. Jak się to ma do 350 milionów euro? Dlatego celowo nie zgłaszaliśmy więcej projektów. Bo jeżeli w Programie dla Polski Wschodniej na całą infrastrukturę drogową dla tych 5 województw jest 600 milionów złotych, a my składamy projekty na 200 milionów, do tego Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych zgłasza na drogę 42 i na obwodnicę Jędrzejowa 200 milionów złotych, to widać, że wartość projektów już zgłoszonych przekracza mniej więcej dwa razy alokację. Zgłosiliśmy te projekty, ale nie wiemy, które będą wybrane. To projektowanie jest na razie w sferze naszych zamierzeń. I nie wiemy jaki będzie jego efekt. Nie ma jeszcze swoistej linii demarkacyjnej, nie ma sposobu procedowania. Dopiero, jak dowiemy się, które projekty zostały wybrane, będziemy wiedzieli jak postępować dalej. Duże nadzieje wiążemy z Regionalnym Programem Operacyjnym - tymi 730 milionami euro, które wydają się kwotą wielką w stosunku do tego, co mieliśmy do tej pory (na działania infrastrukturalne mieliśmy 100 milionów). Ale po pierwsze jest to kwota, którą należy rozłożyć na 7 lat, a po drugie apetyty są znacznie, znacznie większe. Problem w tym, że Ministerstwo Rozwoju Regionalnego narzuca nam pewne limity w poszczególnych priorytetach, takie, które niekoniecznie są dostosowane do naszych realiów. Mamy największe w kraju zapóźnienia w infrastrukturze technicznej i społecznej, a ministerstwo wymaga, aby co najmniej 40 procent alokacji przeznaczyć na rozwój przedsiębiorczości. Wstępnie przymierzyliśmy około 20 proc., ale istniało ryzyko odrzucenia naszej propozycji, ostatecznie przygotowaliśmy więc wersję kompromisową, żeby nam nie oprotestowano naszych zamierzeń i jest ok. 32 procent. Jest szansa, że nasze propozycje zostaną uwzględnione. Znowu próbuje się robić jakiś ZPORR - zintegrowany program, jeden szynel dla całego kraju, a przecież inne jest województwo mazowieckie, inne śląskie, inne świętokrzyskie. Mamy swoją specyfikę i najlepiej tu, u nas wiemy, co jest najpilniejsze do rozwiązania. My podzieliliśmy te dotacje w ten sposób: na rozwój przedsiębiorczości - a więc to bezpośrednie wsparcie - 18 procent, wsparcie innowacyjności i budowa społeczeństwa informacyjnego oraz wzrost potencjału inwestycyjnego regionu - 14 procent. To daje w sumie właśnie te 32 procent. A więc odpowiednio w kwotach milionów euro i 102 miliony. Infrastruktura transportowa miliony, z podziałem na drogi gminne - 44 miliony i 160 milionów na drogi wojewódzkie i powiatowe. Ochrona środowiska i energetyka - 87, infrastruktura społeczna oraz inwestycje w dziedzictwo kulturowe, sport i turystykę milionów euro, w tym na szpitale - 51 mln., edukację i kulturę niecałe 30 mln., kultura, sport i turystyka 29 milionów euro. Wzmocnienie ośrodków miejskich i rewitalizacja małych miast - 73 miliony. Takie są nasze priorytety. (maj) Zalew w Chańczy -18-