5. Krajowy Plan Rozwoju Sektora Kosmicznego

Transkrypt

1 Załącznik do uchwały Rady Ministrów nr /2014 z dnia 2014 r. 5. Krajowy Plan Rozwoju Sektora Kosmicznego Krajowy Plan Rozwoju Sektora Kosmicznego ma na celu przedstawienie sposobów wdrożenia Programu w latach , mając jednak na uwadze perspektywę realizacji w dłuższym okresie czasu ze względu na zobowiązania programowe UE, ESA i EUMETSAT. Uwzględnia on kompleksowe działania na rzecz polskiego sektora kosmicznego, w tym m.in: współpracę z Europejską Agencją Kosmiczną, współpracę z Unią Europejską w zakresie rozwijania polityki kosmicznej (space policy), budowę infrastruktury i kompetencji krajowego sektora kosmicznego, rozwój aktywności krajowej i międzynarodowej podmiotów działających na rzecz budowy polskiego sektora kosmicznego. Obecnie do najważniejszych priorytetów polskiej kosmicznej polityki przemysłowej należą: 1. Wsparcie rozwoju kompetencji polskiego sektora kosmicznego w zakresie budowy małych satelitów, 2. Budowa kompetencji polskich jednostek w obszarze technologii satelitarnych w ramach programów opcjonalnych ESA, 3. Wsparcie polskich przedsiębiorców w uzyskiwaniu kontraktów w ramach programów opcjonalnych ESA współfinansowanych ze środków innych organizacji (w tym unijnych tj. programy Galileo, EGNOS, Copernicus oraz EUMETSAT), 4. Budowa satelity obserwacyjnego w ramach strategicznego programu NCiBR, 5. Zwiększanie wykorzystania technik satelitarnych dla potrzeb administracji publicznej, 6. Powołanie dedykowanej struktury organizacyjnej (biuro/agencja). Finansowanie przedstawionych poniżej zadań będzie zgodne z budżetami poszczególnych dysponentów części budżetowych, w ramach przysługujących im limitów, bez ich powiększania o środki na te cele, zgodnie z zapisami Stanowisk Rządu oraz procedurami Programów Operacyjnych z nowej perspektywy finansowej. Z uwagi na specyficzny zakres oddziaływania tego dokumentu obecnie nie jest możliwe określenie wszystkich parametrów finansowych, tj. podziału środków, określenie konkretnych kwot i przypisanie ich bezpośrednio do poszczególnych źródeł finansowania. Podane źródła finansowania są potencjalnymi dostępnymi dla poszczególnych działań. Informacje te są zależne od zainteresowania i zaangażowania podmiotów badawczych i przemysłowych oraz kierunków rozwoju polityki kosmicznej na świecie, a w szczególności w Europie. Obecnie główną jednostką koordynującą działania w obszarze polityki kosmicznej pozostaje Ministerstwo Gospodarki, natomiast organem podejmującym najważniejsze decyzje wpływające na rozwój polskiego sektora kosmicznego jest Międzyresortowy Zespół do spraw Polityki Kosmicznej w Polsce powołany przez Prezesa Rady Ministrów Zarządzeniem nr 102 z 16 listopada 2012 roku (M.P. z dnia 16 listopada 2012 r.). Na przewodniczącego Zespołu została wyznaczona Pani Grażyna Henclewska, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Gospodarki. W skład Zespołu wchodzą sekretarze i podsekretarze stanu z następujących ministerstw: Administracji i Cyfryzacji, Edukacji 1

2 Narodowej, Finansów, Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Obrony Narodowej, Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Spraw Wewnętrznych, Spraw Zagranicznych, Środowiska oraz Infrastruktury i Rozwoju. Członkiem Zespołu jest również Wiceprezes Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, którego zadaniem jest wspieranie przedsiębiorczości i rozwoju sektora kosmicznego. Do zadań Zespołu, stanowiącego platformę informacyjno-koordynacyjną dla resortów zajmujących się poszczególnymi obszarami aktywności kosmicznej należy: 1. koordynowanie działań związanych z członkostwem Polski w Europejskiej Agencji Kosmicznej, 2. uczestnictwo w formułowaniu założeń polskiej polityki kosmicznej i krajowego programu dotyczącego sektora kosmicznego, 3. uczestnictwo w ocenie działalności komórki organizacyjnej do spraw wspierania przedsiębiorczości w sektorze kosmicznym w Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, 4. rekomendowanie odpowiednich zapisów budżetowych na kolejny rok w odniesieniu do wysokości składki opcjonalnej do Europejskiej Agencji Kosmicznej. W pracach Zespołu mogą brać udział, z głosem doradczym, osoby nie będące członkami Zespołu, zaproszone przez przewodniczącego, w szczególności eksperci i przedstawiciele biznesu. Posiedzenia Zespołu odbywają się przynajmniej raz na kwartał z inicjatywy przewodniczącego lub na wniosek co najmniej połowy członków Zespołu. Rozwój technologii kosmicznych i wspieranie udziału w segmencie upstream (kosmicznym) Rozwój aplikacji jest uzależniony od dostępnej infrastruktury satelitarnej, a ta od postępu w technologiach kosmicznych. Dlatego też w dłuższej perspektywie udział w segmencie upstream jest niezbędny dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju polskiego sektora kosmicznego. Z uwagi na silną konkurencję w tym obszarze ze strony doświadczonych koncernów zachodnich, wysokie wymagania technologiczne i nakłady finansowe polskie podmioty powinny dążyć do uzyskania pozycji podwykonawców w określonych dziedzinach i poszukiwać możliwych nisz technologicznych. Należy wykorzystać kompetencje i doświadczenie jednostek naukowobadawczych zdobyte w dotychczasowej współpracy z ESA i w innych programach międzynarodowych oraz wspierać transfer wiedzy i technologii do przemysłu. Potencjalne obszary zaangażowania to systemy zasilania, korekcji orbity, mechanika precyzyjna, elementy robotyczne, optyka, optoelektronika, technologie materiałowe, technologie materiałów pędnych, w tym ekologiczne układy napędowe satelitów i małych rakiet kosmicznych oraz układy elektroniczne. Proponowane działania obejmują: uczestnictwo polskich podwykonawców w aktualnych programach ESA i UE stopniowe przechodzenie od pozycji dostawców elementów do statusu integratorów podsystemów (funkcjonalnie kompletnych składowych, np. cały system zasilania satelity), opracowywanie nowych rozwiązań technologicznych przez polskie podmioty w ramach programów ESA (obowiązkowego TRP i opcjonalnego GSTP) i UE (np. Horizon 2020), udział polskich zespołów badawczych w misjach naukowych ESA (programy obowiązkowe, PRODEX), 2

3 udział polskiego przemysłu i jednostek naukowo-badawczych w budowie segmentu naziemnego i kosmicznego związanego z kolejną generacją systemów Galileo, EGNOS, Copernicus, w ramach EUMETSAT-u oraz systemów łączności satelitarnej. Współpraca pomiędzy sektorem naukowym i przemysłem Współczesna działalność kosmiczna, a zwłaszcza programy ESA, opiera się na bliskiej współpracy sektora naukowo-badawczego i przemysłu, co umożliwia opracowywanie nowych rozwiązań technologicznych, a następnie ich wdrażanie. Wiodące firmy kosmiczne w Europie mają własne działy badawczo-rozwojowe oraz współpracują z instytutami naukowymi i uczelniami. Należy podkreślić, że obecnie w Polsce to sektor naukowy dysponuje największą wiedzą, doświadczeniem i kompetencjami w zakresie aktywności kosmicznej, podczas gdy większość przedsiębiorstw dopiero rozpoczyna działania w tym obszarze. Dlatego też należy wspierać nawiązywanie kontaktów i współpracy pomiędzy jednostkami naukowymi a firmami komercyjnymi, transfer technologii, wymianę know-how, rozwój spin-offów itp., między innymi poprzez: tworzenie polskich konsorcjów przemysłowo-naukowych w celu ubiegania się o kontrakty w przetargach ESA (w tym zwłaszcza w ramach Task Force), komercjalizację wyników prac naukowych (w tym zabezpieczanie praw autorskich np. do software u, prawa własności intelektualnej, patenty itp.). Rozwój aplikacji satelitarnych i segmentu downstream (naziemnego) Obecnie bardzo dynamicznie rozwija się światowy rynek aplikacji satelitarnych. Znajdują one zastosowanie w wielu dziedzinach życia gospodarczego i społecznego we wszystkich rodzajach transportu, gospodarce przestrzennej, monitorowaniu i zarządzaniu środowiskiem, energii, rolnictwie, rybołówstwie, ubezpieczeniach i bankowości, obronności, bezpieczeństwie i zarządzaniu kryzysowym i wielu innych. Z perspektywy polskiego sektora kosmicznego, uwzględniając jego obecny potencjał technologiczny i finansowy, szczególnie istotny jest fakt, że bariery wejścia na ten segment rynku są znacznie niższe niż w segmencie upstream (mniejsze nakłady własne, mniej skomplikowane zaplecze badawcze i infrastrukturalne, mniej wygórowane wymagania techniczne). Polskie podmioty w konkurencji z firmami zachodnimi mogą wykorzystywać swoje mocne strony, takie jak bardzo dobrze rozwinięte technologie IT, niższe koszty pracy, doświadczenia w pokrewnych dziedzinach (możliwość wytworzenia porównywalnej jakości elektroniki czy komponentów do segmentu naziemnego i konkurowanie ceną). Nowe usługi oparte na technikach satelitarnych mogą stosunkowo łatwo znaleźć klientów, zarówno instytucjonalnych, jak i indywidualnych (np. aplikacje do nawigacji satelitarnej), a zatem relatywnie najszybciej umożliwić osiągnięcie zadowalającej stopy zwrotu z inwestycji. W ramach obszaru nawigacji i pozycjonowania zadaniem priorytetowym jest osiągnięcie zdolności do wykorzystania usługi PRS (Public Regulated Service) systemu Galileo w aplikacjach i urządzeniach służb państwowych. Zgodnie z wymaganiami wojskowymi, najbardziej pożądanymi rozwiązaniami będą aplikacje i odbiorniki dwusystemowe, wykorzystujące sygnały PPS (Precise 3

4 Positioning Service) systemu NAVSTAR GPS oraz PRS systemu Galileo z możliwością współpracy z inercyjnymi urządzeniami nawigacyjnymi. W ramach obszaru łączności satelitarnej zadaniem priorytetowym jest osiągnięcie zdolności do transmisji informacji (danych) na odległościach pozahoryzontowych. Z budżetu MON finansowane jest przedsięwzięcie Budowa Centrum Łączności Satelitarnej w Białobrzegach, ujęte w Planie modernizacji technicznej Sił Zbrojnych RP w latach Siły Zbrojne RP potrzebują zdolności do eksploatacji systemów łączności satelitarnej do zabezpieczenia realizacji zadań w kraju i poza granicami (zabezpieczenie polskich kontyngentów wojskowych). W związku powyższym, strona polska uczestnicząc w realizacji programu kosmicznego, powinna dążyć do rozwiązań, które umożliwią wykorzystanie zasobów transmisyjnych do zabezpieczenia wymiany informacji w systemach dowodzenia Sił Zbrojnych. W sytuacji, gdy budowa narodowego satelity nie będzie możliwa, należy dążyć do uzyskania zasobów transmisyjnych na satelicie wyniesionym przy współpracy z innymi krajami, które mogłyby być zarządzane przez Polskę i mogłyby zaspokoić potrzeby Sił Zbrojnych. W ramach obszaru obserwacji satelitarnych brany jest pod uwagę rozwój technologii optycznych i radarowych. Priorytetem jest efektywne uczestnictwo Polski w programie Copernicus, w szczególności poprzez wykorzystanie dostarczanych w ramach niego danych i usług, jak również aktywne tworzenie i kształtowanie przez polskie podmioty aplikacji pochodnych. W kontekście rozwoju programu Copernicus, należy również dążyć do opracowania rozwiązań w zakresie gromadzenia i udostępniania danych ze zobrazowań satelitarnych. Dodatkowo ważnym elementem jest ukierunkowanie badań w ramach wykorzystania danych optycznych oraz mikrofalowych (radarowych) w celu osiągania wzrostu operacyjności systemów obserwacji Ziemi w Polsce, w szczególności w administracji publicznej. Proponowane działania obejmują: rozwój i demonstracje nowych produktów i usług wykorzystujących techniki satelitarne, zwłaszcza dla potrzeb administracji publicznej (w tym np. w ramach programów Integrated Applications, EOEP4, EGEP w ESA oraz programów UE Galileo, EGNOS, Copernicus, Horizon 2020), rozwój technologii dla segmentu naziemnego (np. elektronika, oprogramowanie, przekaźniki, anteny, elementy optyczne i optoelektroniczne), badania naukowe, rozwój technologiczny i innowacje w polskim sektorze kosmicznym w ramach funduszy strukturalnych. Działania informacyjne Z przeprowadzonych dotychczas analiz eksperckich oraz bieżących kontaktów z sektorem kosmicznym w Polsce wynika, że jedną z głównych przeszkód w jego bardziej dynamicznym rozwoju jest brak potrzebnych informacji. Problem ten występuje zarówno w wymiarze krajowym, jak i międzynarodowym i dotyczy wszystkich potencjalnie zainteresowanych podmiotów. Polskie jednostki nie posiadają dostatecznej wiedzy o obecnych i planowanych działaniach ESA, w których być może mogłyby uczestniczyć, oraz nie znają zasad i procedur administracyjnych oraz wymagań technicznych Agencji. Nie mają również wystarczających informacji o potencjalnych partnerach z innych krajów ESA, z którymi mogliby nawiązać współpracę, co ma kluczowe znaczenie 4

5 w tworzeniu międzynarodowych konsorcjów ubiegających się o realizację projektów ESA w programach obowiązkowych i opcjonalnych (poza działaniami Task Force). Z drugiej strony także podmioty zagraniczne nie znają dostatecznie polskiego potencjału naukowotechnologicznego, co utrudnia im poszukiwanie ewentualnych partnerów czy podwykonawców w naszym kraju. Ponadto opinia publiczna w Polsce oraz potencjalni użytkownicy rozwiązań opartych o techniki satelitarne często nie mają świadomości ich istnienia i korzyści, jakie może przynieść ich zastosowanie (na przykład dla usprawnienia realizacji niektórych zadań administracji publicznej różnego szczebla). W związku z powyższym niezbędne jest podjęcie następujących działań: organizacja konferencji, warsztatów i innych wydarzeń poświęconych programom i projektom ESA (zakres merytoryczny i wymagania techniczne kontynuacja obecnych działań MG i PARP), organizacja warsztatów i spotkań informacyjnych na temat procedur administracyjnych ESA, sposobu pisania wniosków projektowych, planowania finansowego, zarządzania projektami ESA itp. (kontynuacja obecnych działań MG i PARP), bieżąca aktualizacja ogólnodostępnej bazy podstawowych danych o podmiotach polskiego sektora kosmicznego ich kompetencjach, doświadczeniu, obszarach zainteresowania itp. (w języku polskim i angielskim), umożliwiającej wyszukiwanie potencjalnych partnerów w poszczególnych obszarach działalności ESA (baza uwzględniająca podstawowe, publicznie dostępne, informacje o ponad 100 firmach, które zautoryzowały informacje o sobie jest na stronie PARP, w podziale na sześć kategorii: upowszechnianie wiedzy o polskim sektorze kosmicznym w innych krajach ESA (w miarę możliwości w bieżącej działalności WPHI 1, we współpracy z MSZ, organizacja dedykowanych wydarzeń, wizyty i kontakty bilateralne, udział w imprezach branżowych np. targach, konferencjach itp.), (kontynuacja obecnych działań MG i PARP), promocja tematyki technik satelitarnych w mediach, wśród opinii publicznej i administracji publicznej (w szczególności przykłady udanych zastosowań takich rozwiązań w Polsce), działania informacyjne, promocyjne i edukacyjne prowadzone przez organizacje pozarządowe związane z sektorem kosmicznym, mające na celu uświadamianie społeczeństwa o zyskach płynących z technologii kosmicznych, aktywizowanie grup społecznych i jednostek do podejmowania działań w sektorze kosmicznym oraz nauka zagadnień powiązanych z wykorzystaniem przestrzeni kosmicznej. Powołanie dedykowanej struktury organizacyjnej (biuro/agencja) Efektywne prowadzenie polityki kosmicznej zarówno na forum międzynarodowym (w tym zwłaszcza w ramach ESA i UE), jak i krajowym, wymaga sprawnej organizacji i koordynacji wszystkich podejmowanych działań, tak aby zmaksymalizować ich oczekiwane efekty. W szczególności niezbędny jest właściwy, szybki przepływ informacji w obrębie delegacji Polski do ESA, ze względu na różnorodne powiązania merytoryczne i techniczne pomiędzy poszczególnymi programami Agencji. W celu zapewnienia efektywnej i właściwej koordynacji 1 Wydziały Promocji Handlu i Inwestycji Ministerstwa Gospodarki znajdujące się na całym świecie. 5

6 polskich działań w sferze międzynarodowej polityki kosmicznej, kreowania rozwiązań prowadzących do rozwoju krajowego sektora kosmicznego oraz osiągnięcia zadowalającego zwrotu geograficznego polskiej składki do ESA, administracja publiczna musi aktywnie współpracować z polskim sektorem kosmicznym, wspierać jego rozwój, promować potencjał przemysłowonaukowy i osiągnięcia w kraju oraz za granicą. W pierwszym okresie, tzw. przejściowym realizację tych zadań może ułatwiać Task Force ESA PL, jednakże zgodnie z zasadami ESA Polska (podobnie jak wcześniej przystępujące do Agencji kraje, np. Portugalia czy Czechy) stopniowo będzie przejmować pełną odpowiedzialność za wszelkie działania i decyzje. Obecnie, na szczeblu politycznym, polską działalność kosmiczną koordynuje Zespół Międzyresortowy pod przewodnictwem MG, jednakże konieczne jest zapewnianie mu właściwego wsparcia operacyjnego i technicznego. Po zakończeniu drugiego pełnego roku działania dedykowanej komórki w PARP, tj. w 2015 r., dokonana zostanie analiza efektywności funkcjonowania takiej struktury organizacyjnej. W ramach oceny zostaną podjęte decyzje dotyczące ewentualnego powołania dedykowanej struktury organizacyjnej (biura/agencji). Wśród zadań takiej struktury organizacyjnej można by wskazać: reprezentowanie Polski w operacyjnych (merytorycznych) i decyzyjnych organach ESA i UE (komitetach i grupach programowych ESA, grupach roboczych, komitetach i agencjach UE), opracowywanie, wdrażanie i aktualizowanie założeń polskiej polityki kosmicznej (zatwierdzanych przez Zespół Międzyresortowy), wspieranie współpracy pomiędzy podmiotami naukowymi i przemysłowymi w celu zwiększania innowacyjności gospodarki, zapewnianie wypełnienia regulacji zawartych w międzynarodowych i unijnych aktach normatywnych, wspieranie aktywności międzynarodowej polskiego sektora kosmicznego (udział w programach ESA, UE, EUMETSAT, EDA i innych), prowadzenie bieżących działań informacyjnych i promocyjnych. Aby ukierunkować wszystkie opisane powyżej działania, niniejszy dokument określa główne obszary/zadania celowe wynikające ze wskazanych w Programie priorytetów, metody/sposoby ich realizacji, instytucje zaangażowane w ich wdrożenie oraz źródła finansowania. Opisy zadań uwzględniają następujące role podmiotów: - odpowiedzialny resorty, instytucje lub inne podmioty koordynujące merytorycznie realizację zadania, wyznaczające kierunki działania, - współpracujący - resorty i podmioty opiniujące, udzielające dodatkowych informacji w zakresie swoich kompetencji, wspierające i włączające się w działania odpowiedzialnych resortów i/lub instytucje podległe, które realizują zadanie w imieniu odpowiedzialnych resortów. 6

7 5.1. Przedsięwzięcia determinujące rozwój sektora kosmicznego w Polsce obszarze technologii kosmicznych - segment kosmiczny i naziemny Satelitarna obserwacja Ziemi 1. Budowa narodowego systemu optoelektronicznej obserwacji Ziemi. Zadanie obejmuje następujące kierunki interwencji z programu: Przygotowanie studium wykonalności polskiego satelity obserwacyjnego o bardzo wysokiej rozdzielczości przestrzennej, Budowa narodowych zdolności w zakresie rozpoznania obrazowego i łączności dla potrzeb administracji publicznej, sił zbrojnych, służby zagranicznej oraz instytucji reagowania kryzysowego, w tym udział Polski w programie MUSIS, W dłuższej perspektywie wspieranie działań mających na celu budowę własnego satelity obserwacyjnego. Odpowiedzialny za zadanie: MON Współpracujący: MSW, MAC, MSZ Finansowanie: NCBiR (700 mln PLN), Zakres czasowy realizacji całości: Projekt ma charakter interdyscyplinarny. Poza obszarem obserwacji satelitarnych zapewnia również rozwój następujących obszarów priorytetowych zdefiniowanych Programie działań, tj. technologie kosmiczne, obronność i bezpieczeństwo narodowe, zarządzanie kryzysowe. Na wniosek MON Narodowe Centrum Badań i Rozwoju rozpoczęło realizację programu strategicznego pod nazwą Satelitarny system optoelektronicznej obserwacji Ziemi zwanego dalej Programem Strategicznym (PS). Program zakłada budowę satelitów obserwacyjnych, które mogą zaspokajać zarówno potrzeby Wojska Polskiego, jak i innych podmiotów gospodarki narodowej w zakresie dostępu do satelitarnych danych obrazowych. Program umożliwi zaspokojenie zarówno wymaganych zdolności operacyjnych w obszarze bezpieczeństwa i obronności, jak i potrzeb gospodarki narodowej w zakresie dostępu do wysokorozdzielczych danych satelitarnych (rolnictwo, gospodarka przestrzenna, infrastruktura, ochrona środowiska, zarządzanie kryzysowe, monitoring, statystyka i wiele innych). Główne cele realizowane przez ww. Program Strategiczny obejmują opracowanie technologii i urządzeń oraz budowę satelitarnego systemu optoelektronicznej obserwacji Ziemi, rozwój infrastruktury badawczej w zakresie nowych technologii związanych z platformami i sensorami satelitarnymi, rozwój polskiego potencjału naukowo - przemysłowego w zakresie innowacyjnych technologii obronnych/kosmicznych. Projekt obejmuje m.in. zdefiniowanie architektury systemu i użycia możliwych rozwiązań technologicznych wraz z ich szczegółową oceną, określenie możliwości współpracy 7

8 międzynarodowej przy wykonaniu projektu, opracowanie koncepcji systemu, przeprowadzenie badań naukowych, wykonanie prototypów, przeprowadzenie testów aż do operacyjnego uruchomienia systemu. Projekt zakłada osiągnięcie IX poziomu gotowości technologii, który pozwala na wykorzystanie opracowanego systemu w warunkach rzeczywistych. Projekt realizowany jest również w celu przyszłościowego wykorzystania zdolności operacyjnych powstałych platform satelitarnych w układzie cywilno wojskowym. Poza samą budową systemu satelitarnego realizowane będą również przedsięwzięcia dot.: określenia ogólnych zasad współużytkowania komponentu satelitarnego w układzie cywilno wojskowym; zidentyfikowania obszarów współpracy, wymagających istniejących regulacji formalno prawnych; stworzenia lub modyfikacji określenia zasad dostępu do wysokorozdzielczych danych obrazowych przez zainteresowane instytucje/podmioty administracji państwowej; określenia możliwości i zasad dostępu do wysokorozdzielczych danych obrazowych przez inne podmioty na zasadach komercyjnych; opracowania i wdrożenia niezbędnych rozwiązań legislacyjnych i organizacyjnych zapewniających realizację ww. przedsięwzięć. Po wejściu projektu w fazę realizacyjną, planowane jest powołanie Zespołu Międzyresortowego złożonego z przedstawicieli zainteresowanych ministerstw odpowiedzialnego za realizację ww. zadań lub powierzenie ich instytucji/agencji kosmicznej, jeżeli zostanie do tego czasu utworzona i będzie prowadzić działalność operacyjną. Patrząc na polskie uczestnictwo w programie MUSIS, najkorzystniejszym rozwiązaniem jest posiadanie własnej platformy satelitarnej, co bezpośrednio łączy się z opisanym wyżej projektem. Rozwój ewentualnej współpracy w tym zakresie będzie możliwy po wejściu w fazę realizacyjną Programu Strategicznego. W przypadku zadeklarowania polskiego satelitarnego systemu obserwacyjnego do programu MUSIS, możliwy będzie udział polskich podmiotów w realizacji projektów mających na celu zapewnienie eksploatacji polskich satelitów w układzie międzynarodowym. 2. Wspieranie udziału polskich podwykonawców w budowie i eksploatacji systemów Copernicus oraz w projektach EUMETSAT dot. satelitów MetOp drugiej generacji. Zadanie realizuje również część następującego kierunku interwencji z programu: Aktywne wspieranie uczestnictwa polskich podwykonawców w programie kosmicznym UE zarządzanym przez ESA (głównie budowa i eksploatacja systemów Copernicus). Odpowiedzialny za zadanie: w zakresie EUMETSAT MŚ, w zakresie Copernicus MNiSW Współpracujący: MAC, MG, MSW Finansowanie: programy UE, ESA, EUMETSAT Zakres czasowy realizacji całości: W skład struktury obserwacyjnej systemu Copernicus wchodzą satelity obserwacyjne, będące źródłem danych satelitarnych oraz źródła danych naziemnych. 8

9 Satelity teledetekcyjne: wielozadaniowe satelity do obserwacji obszarów lądowych, meteorologiczne, oceanograficzne, geofizyczne, geodezyjne i glacjologiczne dostarczają regularnie ogólnie dostępnych, standardowych i powtarzalnych danych o bogatym zakresie tematycznym. Program ESA na najbliższe lata obejmuje konstrukcję i umieszczenie na orbicie nowej generacji satelitów Sentinel. Ich celem będzie zapewnienie operacyjnego funkcjonowania projektów objętych inicjatywą Copernicus. Planuje się zastosowanie Sentineli w następujących obszarach: Sentinel-1 - ciągłe monitorowanie lądów i oceanów, Sentinel-2 - szczegółowe monitorowanie powierzchni Ziemi, Sentinel-3 - monitorowanie temperatury i barwy lądów i oceanów oraz topografii powierzchni mórz, Sentinel-4 - monitorowanie atmosfery, Sentinel-5 - monitorowanie lądów i atmosfery. Budowa satelitów jest jednym z elementów programu opcjonalnego ESA GMES Space Component (GSC), w który Polska jest zaangażowana. Drugi główny element infrastruktury obserwacyjnej w ramach inicjatywy Copernicus, poza komponentem danych satelitarnych, to komponent danych naziemnych. Europejska sieć zbierania danych naziemnych oparta jest na działalności licznych międzynarodowych i krajowych instytucji, regulowanej międzynarodowymi lub wewnętrznymi przepisami, jednakże nie w pełni dostosowanymi do wymogów zakładanych dla systemu Copernicus. Stąd też w celu skoordynowania i konsolidacji dotychczas działających sieci zbierania danych naziemnych na potrzeby Copernicus wyznaczono EEA (European Environmental Agency), organizację o ogólnoeuropejskim charakterze. Jej statutowym działaniem jest dostarczanie wiarygodnej, niezależnej informacji o stanie środowiska. Organizacja ta zrzesza 32 kraje, w tym Polskę, tworząc i udostępniając bazy danych o różnych komponentach środowiska, m.in. o pokryciu i użytkowaniu terenu, zasobach wodnych, zanieczyszczeniu powietrza, zmianach klimatu, bioróżnorodności. Dane naziemne stanowią istotny komponent programów operacyjnych realizowanych w ramach Copernicusa, będąc nieodzownym elementem służącym do walidacji metod bazujących na danych satelitarnych. Stąd też działalność EEA i współpraca z organizacjami krajowymi w zakresie dostarczania danych są ważnymi składnikami tworzenia wiarygodnych produktów służących monitorowaniu środowiska w skali globalnej lub regionalnej. Sporządzenie opinii dotyczącej udziału polskich jednostek naukowych i przedsiębiorców prowadzących działalność w sektorze kosmicznym w budowie komponentu satelitarnego programu Copernicus oraz wdrożenia tego komponentu w Polsce jest jednym z zadań Zespołu doradczego Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego - Komitetu Koordynacyjnego do spraw Planu Działania Programu Copernicus. 3. Budowa satelity obserwacyjnego w ramach części polskiej składki do ESA, zarządzanej przez TASK FORCE. Odpowiedzialny za zadanie: MG Współpracujący: MON, MSW, MAC Finansowanie: polska część składki do ESA zarządzana w ramach Task Force Zakres czasowy realizacji całości:

10 Część środków będących w zarządzaniu Zespołu zadaniowego Polska-ESA i przeznaczonych na konkursy tylko dla polskich wnioskodawców mogłaby być przeznaczona na jeden dobrze zdefiniowany projekt małego satelity. W kontekście tej inicjatywy Zespół podjąłby działania polegające na stworzeniu projektu budowy przez Polskę małego satelity o masie kg. Ten wielozadaniowy satelita mógłby być wyposażony w instrumenty służące obserwacji Ziemi. Przewidywany koszt projektu wyniesie 8-15 mln EUR i będzie w dużej mierze zależał od wyposażenia satelity. W pierwszej kolejności zostałyby przeprowadzone dwa studia wykonalności, dla stworzenia dwóch alternatywnych koncepcji, po których zostanie podjęta decyzja o przystąpieniu do realizacji wybranego projektu. Głównym wykonawcą projektu powinno być wybrane w konkursie polskie przedsiębiorstwo, które zorganizuje konsorcjum, jednakże satelita powstanie w oparciu o współpracę polskiego sektora przemysłowego z europejskimi partnerami, co oznacza, że część elementów satelity zostanie wyprodukowana za granicą. Argumenty za realizacją takiego zintegrowanego projektu przez polskie przedsiębiorstwa są następujące: pokazanie możliwości Polski jako przyszłego integratora małych platform satelitarnych oraz zademonstrowanie potencjalnej przewagi konkurencyjnej, nawiązanie kontaktów z partnerami z zagranicy i włączenie polskiego sektora przemysłu do europejskiego łańcucha dostaw przemysłu kosmicznego, zdobycie przez polskie firmy wiedzy w zakresie budowy podsystemów satelitarnych, możliwość pozyskania umiejętności w zakresie operacyjnej obsługi i monitorowania systemów satelitarnych. Po zakończeniu naboru propozycji projektów do pierwszego konkursu ogłoszonego w ramach Zespołu Zadaniowego (Task Force) i ich ewaluacji przez ESA, będzie można realnie ocenić uwarunkowania dla takiego zintegrowanego projektu Telekomunikacja satelitarna 1. Udział polskiego przemysłu i ośrodków badawczych w budowie segmentu naziemnego i kosmicznego związanego z systemem łączności satelitarnej. Odpowiedzialny za zadanie: sektor naukowo-przemysłowy Finansowanie: programy UE, ESA Zakres czasowy realizacji całości: Polskie przedsiębiorstwa oraz ośrodki badawcze posiadają odpowiednie kompetencje, aby w okresie 5 lat stworzyć segment naziemny umożliwiający rozwinięcie infrastruktury komunikacji satelitarnej na potrzeby wojska oraz służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo publiczne. Działania firm polskiego sektora kosmicznego będą skupiały się na rozwoju wiedzy i technologii w ww. zakresie wykorzystując do tego istniejące i przyszłe programy unijne i ESA. 10

11 2. Rozwój infrastruktury łączności satelitarnej dla obszaru wojskowego, reagowania kryzysowego i cywilnego. Zadanie łączy w sobie następujące kierunki interwencji z programu: Rozwój infrastruktury łączności satelitarnej, Stworzenie systemu łączności satelitarnej z podziałem na część wojskową/reagowania kryzysowego i cywilną, Budowa Centrum Łączności Satelitarnej w Białobrzegach. Odpowiedzialny za zadanie: dla obszaru wojskowego - MON, dla obszaru zarządzania kryzysowego GUGiK Współpracujący: MSZ, MAC, MSW Finansowanie: programy ESA, budżet MON, budżet MSZ Zakres czasowy realizacji całości: Rozbudowa (narodowej lub we współpracy z wybranymi państwami) infrastruktury łączności satelitarnej (w segmencie upstream i downstream) zwiększyłaby niezawodność, ciągłość, różnorodność i bezpieczeństwo komunikacji. Nowe zasoby transmisyjne znajdą zastosowanie przy realizacji statutowych zadań resortu obrony. Dlatego z budżetu MON finansowane jest przedsięwzięcie Budowa Centrum Łączności Satelitarnej w Białobrzegach, ujęte w Planie modernizacji technicznej Sił Zbrojnych RP w latach Siły Zbrojne RP rozpoczęły budowę Stacji Bazowej Wojskowego Systemu Łączności Satelitarnej (SB WSŁS) w 2013 r. W 2014 r. przewidywany jest montaż urządzeń, a w 2015 r. planuje się uruchomienie eksploatacji próbnej SB WSŁS. Siły Zbrojne RP potrzebują zdolności do eksploatacji systemów łączności satelitarnej do zabezpieczenia realizacji zadań w kraju i poza granicami (zabezpieczenie polskich kontyngentów wojskowych). W związku powyższym, strona polska uczestnicząc w realizacji programu kosmicznego, powinna dążyć do budowy narodowego satelity, którego zasoby transmisyjne mogłyby być w części wykorzystywane do zabezpieczenia wymiany informacji w systemach dowodzenia Sił Zbrojnych. Uzasadniona ekonomicznie jest tylko budowa satelity o dualnym wojskowo/cywilnym przeznaczeniu. W sytuacji, gdy budowa narodowego satelity nie będzie możliwa, należy dążyć do uzyskania zasobów transmisyjnych na satelicie wyniesionym przy współpracy z innymi krajami, które mogłyby być zarządzane przez Polskę i mogłyby zaspokoić potrzeby Sił Zbrojnych. W ramach przedmiotowego zadania w obszarze zarządzania kryzysowego, Ministerstwo Spraw Zagranicznych analizuje zapotrzebowanie na zastosowanie systemów łączności satelitarnej w zakresie transmisji głosu, wideo i danych do komunikacji z placówkami na obszarach niestabilnych; do komunikacji z placówkami w sytuacjach kryzysowych (np. uszkodzenie lokalnej infrastruktury telekomunikacyjnej po katastrofach naturalnych); do nowych form komunikacji (np. wideokonferencje) z placówkami w państwach o niedostatecznie rozwiniętej infrastrukturze telekomunikacyjnej; oraz jako alternatywny kanał komunikacji na terytorium RP i poza nim. W ramach zadań MSW, popiera ono działania zmierzające do budowy narodowego satelity, a także polskiej satelitarnej infrastruktury naziemnej. W obszarze reagowania kryzysowego, służby podległe MSW korzystają z terminali satelitarnych, zwłaszcza w prowadzonych akcjach ratowania życia ludzkiego w terenach trudnodostępnych. Korzystają głównie z łączności w zakresie transmisji 11

12 głosu i danych. Przy użyciu własnego, polskiego satelity i/lub polskiej satelitarnej infrastruktury naziemnej, dostęp do tego typu usług byłby znacznie ułatwiony dla służb MSW. 3. Wspieranie rozwoju kompetencji przemysłu we współpracy z partnerami zagranicznymi w zakresie segmentu kosmicznego telekomunikacji satelitarnej. Zadanie obejmuje następujący kierunek interwencji z programu: W dłuższej perspektywie wspieranie działań mających na celu udział w budowie wspólnego satelity telekomunikacyjnego oraz współpracę z partnerami zagranicznymi w tym zakresie. Odpowiedzialny za zadanie: MG Współpracujący: MON, MAC, PARP Finansowanie: programy ESA, EDA, dotacja podmiotowa PARP Zakres czasowy realizacji całości: Ministerstwo Gospodarki w celu wspierania rozwoju kompetencji sektora naukowo przemysłowego w budowaniu relacji i współpracy z partnerami zagranicznymi realizuje następujące działania: uczestniczy w posiedzeniach komitetów i grup UE i ESA, organizuje warsztaty dla przemysłu, wspiera i umożliwia dwustronne kontakty z przemysłem i zarządzającymi programami, promuje w ramach Zespołu Zadaniowego (Task Force) współpracę z polskim sektorem kosmicznym, dostosowuje polski udział w subskrypcji programów opcjonalnych ESA w zależności od aktywności polskich podmiotów rynkowych w realizowanych kontraktach. W zakresie działań operacyjnych, informacyjnych i wsparcia merytorycznego przedsiębiorstw PARP, jako instytucja dedykowana wspieraniu środowisk biznesowych będzie działać na rzecz współpracy z podmiotami zagranicznymi, poprzez budowę platformy wymiany informacji pomiędzy firmami, dzięki której przedsiębiorcy mogliby wymieniać się doświadczeniami o dotychczasowej współpracy z partnerami biznesowymi sektora kosmicznego. Ponadto, PARP stworzył i prowadzi dedykowany portal, organizuje spotkania tematyczne i misje zagraniczne, prowadzi warsztaty/szkolenia z technik negocjacji, zagadnień prawnych (zawieranie umów międzynarodowych, problematyka własności intelektualnej, itp.) oraz finansowania i rozliczania projektów. W obszarze obronności należy podkreślić, iż prowadzone są działania zmierzające do pozyskania kilku (2-3) rządowych transponderów telekomunikacyjnych na komercyjnych satelitach na zasadach dodatkowego ładunku użytkowego (tzw. hosted payload). Takie działanie w początkowym okresie umożliwi dywersyfikację satelitarnego segmentu kosmicznego, co jest ważne z punktu widzenia Sił Zbrojnych RP Nowe technologie i eksploracja przestrzeni kosmicznej 1. Wspieranie udziału w programach ESA: rozwoju małych platform satelitarnych, eksploracji w obszarze rozwoju robotów planetarnych, budowy misji planetarnych. Odpowiedzialny za zadanie: MG, MNiSW, MAC 12

13 Współpracujący: PARP, ZPSK 2 Finansowanie: programy UE, ESA, dotacja podmiotowa PARP, NCBiR, budżety własne resortów Zakres czasowy realizacji całości: Polska będzie wspierać udział polskiego sektora naukowo przemysłowego w programach ESA poprzez : uczestnictwo w posiedzeniach komitetów i grup ESA, organizację warsztatów dla przemysłu, wspieranie i ułatwianie bilateralnych kontaktów pomiędzy przemysłem polskim, a zarządzającymi projektami ESA oraz firmami i instytutami z innych krajów członkowskich, promowania za pomocą Zespołu Zadaniowego (Task Force) współpracy z polskim sektorem kosmicznym w ramach technologii wykorzystywanych w różnych programach ESA, zwiększanie polskiego udziału w subskrypcji programów opcjonalnych ESA w zależności od aktywności polskich podmiotów rynkowych w kontraktach. W zakresie działań operacyjnych, informacyjnych i wsparcia merytorycznego przedsiębiorstw PARP, jako instytucja dedykowana wspieraniu środowisk biznesowych będzie działać na rzecz współpracy z ESA przez budowę platformy wymiany informacji pomiędzy firmami, dzięki której przedsiębiorcy mogliby wymieniać się doświadczeniami o dotychczasowej współpracy zarówno z Europejską Agencją Kosmiczną jak i partnerami biznesowymi sektora kosmicznego. Ponadto, PARP stworzył i prowadzi dedykowany portal, organizuje spotkania tematyczne i misje zagraniczne, prowadzi warsztaty/szkolenia z technik negocjacji, zagadnień prawnych (zawieranie umów międzynarodowych, problematyka własności intelektualnej, itp.) oraz finansowania i rozliczania projektów. 2. Realizacja projektów w zakresie: podsystemów małych satelitów (platform satelitarnych), w tym systemów stabilizacji położenia i systemów zasilania, mechaniki precyzyjnej, systemów optycznych i optoelektroniki, rozwoju autonomicznych systemów decyzyjnych, automatyki i robotyki kosmicznej, w szczególności systemów mechanicznych i sterowania, anten i telekomunikacji, nowych materiałów, silników rakietowych oraz badań naukowych i edukacji. Odpowiedzialny za zadanie: sektor naukowo-przemysłowy Finansowanie: programy ESA, NCBiR Zakres czasowy realizacji całości: Zakres czasowy realizacji całości: podstawowe kompetencje podmiotów sektora kosmicznego w wyżej wymienionych obszarach powinny być wykształcone w czasie 5 letniego okresu przejściowego polskiego członkowstwa w ESA. Po okresie przejściowym podmioty polskiego sektora kosmicznego powinny być zdolne do dostarczania pojedynczych komponentów oraz podsystemów na misje badawcze i planetarne. Po okresie przejściowym polski sektor kosmiczny powinien również posiadać kompetencje umożliwiające zaplanowanie i kontrolowanie rozwoju własnej platformy i znaczny udział w budowie małych platform satelitarnych. 2 Związek Pracodawców Sektora Kosmicznego 13

14 W ramach rozwoju obecnie istniejących kompetencji polskiego sektora kosmicznego, zalecane jest dalsze opracowywanie i rozwój ekologicznych materiałów pędnych do silników rakietowych i hybrydowych, rozwój silników, zbiorników i układów sterująco kontrolnych dla satelitów i małych rakiet kosmicznych. 3. Udział w programie Space Situational Awareness (SSA), aby uzyskać możliwie najlepszy dostęp do danych obserwacyjnych. Zadanie obejmuje również następujący kierunek interwencji z programu: Samodzielne monitorowanie rozwoju sytuacji w zakresie rozmieszczenia broni w przestrzeni kosmicznej, w tym analizowanie sytuacji faktycznej i jej konsekwencji politycznych oraz gromadzenie dostępnych informacji technicznych. Odpowiedzialny za zadanie: MG Współpracujący: MON, MSZ, PARP Finansowanie: programy UE, ESA, EDA, NCBiR, dotacja podmiotowa PARP, budżety własne resortów MG i MON Zakres czasowy realizacji całości: W związku z osiąganiem autonomicznych zdolności satelitarnych wzrastać będzie znaczenie problematyki monitorowania zagrożeń w przestrzeni kosmicznej. Wiąże się to z koniecznością rozwoju technologii obserwacji przestrzeni kosmicznej, w tym w ramach projektów międzynarodowych, w szczególności realizowanych przez Europejską Agencję Kosmiczną oraz Europejską Agencję Obrony. Na obecnym etapie szczególnie istotne będzie zaangażowanie polskich podmiotów w prace związane z projektami SSA (Space Situational Awareness). Polska będzie uczestniczyć w realizacji programu SSA poprzez: udział w posiedzeniach, organizację warsztatów dla przemysłu, ułatwianie kontaktów pomiędzy przemysłem polskim, a zarządzającymi projektami w ramach SSA oraz firmami i instytutami z innych krajów członkowskich (realizuje MG), promowanie współpracy z polskim sektorem kosmicznym w ramach technologii wykorzystywanych w SSA za pomocą Task Force, zwiększanie polskiego udziału w subskrypcji programu w zależności od aktywności polskich podmiotów rynkowych w kontraktach realizowanych w ramach SSA, zaangażowanie w prace nad SST w ramach programów unijnych, w tym we wsparcie wykorzystania istniejącego krajowego zaplecza i infrastruktury oraz wykorzystania synergii między programem SST i realizowanym przez ESA - SSA. Polska będzie brała udział w realizacji programu SSA również poprzez zaangażowanie w prace nad SST w ramach programów unijnych. MG będzie dążyć do zapewnienia maksymalnej synergii pomiędzy programami UE i ESA w tym obszarze. MON i MG będą wspierać polskich podwykonawców poprzez promowanie polskiego sektora kosmicznego na Komitetach i Radach ESA, EDA i UE, w których biorą udział. W zakresie działań operacyjnych, informacyjnych i wsparcia merytorycznego przedsiębiorstw PARP, jako instytucja dedykowana wspieraniu środowisk biznesowych będzie realizować adekwatne działania wynikające z punktu niniejszego Planu. Militaryzacja przestrzeni kosmicznej spowodowałaby istotne przewartościowania w środowisku bezpieczeństwa i wymusiła na państwach i organizacjach bezpieczeństwa tworzenie kosztownych 14

15 strategii zaradczych. Postawiłaby także pod znakiem zapytania bezpieczeństwo konstelacji satelitów służących społeczeństwom i gospodarkom szczególnie w sytuacji, gdy wzrasta liczba państw posiadających zdolności do wynoszenia broni w przestrzeń kosmiczną, a także niszczenia infrastruktury orbitalnej z Ziemi. Wiedza o ew. zasobach wojskowych wynoszonych w przestrzeń kosmiczną stanowiłaby niezbędny punkt wyjścia do inicjatyw dyplomatycznych przy tworzeniu międzynarodowych regulacji zapobiegających ew. eskalacji działań. Przedstawiciele RP uczestniczą w dyskusjach na forach ONZ (np. COPUOS, Konferencja Rozbrojeniowa), UE (np. CODUN-Space) czy NATO w celu uzyskania informacji o ew. militaryzacji (i jej zakresie) przestrzeni kosmicznej. 4. Wspieranie uczestnictwa polskich podmiotów w realizacji programów związanych z bezpieczeństwem i obronnością. Zadanie łączy w sobie następujące kierunki interwencji z programu: Wspieranie udziału polskich podmiotów w realizacji programów EDA, Uczestnictwo w programach Europejskiej Agencji Obrony, Udział we wspólnych projektach UE, ESA i EDA realizowanych w ramach European Framework Cooperation i podobnych inicjatywach, Budowa narodowych zdolności w zakresie rozpoznania obrazowego i łączności dla potrzeb administracji publicznej, sił zbrojnych oraz instytucji reagowania kryzysowego, w tym udział Polski w programie MUSIS. Odpowiedzialny za zadanie: MON, MG, MNISW Finansowanie: budżet MON, MG, MNiSW, NCBiR, programy UE, ESA Zakres czasowy realizacji całości: Obecnie Polska uczestniczy w Programie MUSIS (ang. Multinational Space-Based Imaging System for Surveillance, Reconnaissance and Observation) realizowanym pod patronatem EDA. Najkorzystniejszym rozwiązaniem jest uczestnictwo z własną platformą satelitarną, dlatego rozwój ewentualnej współpracy w tym zakresie będzie możliwy po wejściu w fazę realizacyjną Programu Strategicznego NCBiR projektu budowy polskiego satelity. Udział polskich podmiotów sektora kosmicznego jest możliwy przez zaangażowanie w ww. projekt. Na wniosek MON Narodowe Centrum Badań i Rozwoju rozpoczęło realizację Programu Strategicznego pod nazwą Satelitarny system optoelektronicznej obserwacji Ziemi. Program zakłada budowę satelitów obserwacyjnych, które mogą zaspokajać zarówno potrzeby Wojska Polskiego jak i innych podmiotów gospodarki narodowej w zakresie dostępu do satelitarnych danych obrazowych. W zakresie rozpoznania wojskowego projektem priorytetowym jest uzyskanie narodowych autonomicznych zdolności do satelitarnej obserwacji Ziemi oraz budowa zaawansowanych narzędzi do przetwarzania i wykorzystywania satelitarnych danych obrazowych. Równolegle w związku z osiąganiem autonomicznych zdolności satelitarnych wzrastać będzie znaczenie problematyki monitorowania zagrożeń w przestrzeni kosmicznej. Wiąże się to z koniecznością rozwoju technologii obserwacji przestrzeni kosmicznej, w tym w ramach projektów międzynarodowych, w szczególności realizowanych przez Europejską Agencję Kosmiczną oraz Europejską Agencję Obrony. Na obecnym etapie szczególnie istotne będzie zaangażowanie polskich podmiotów w prace związane z projektami SSA (Space Situational Awareness). 15

16 W ramach działań na szczeblu politycznym MG, MON i MNiSW planują wspierać polskich podwykonawców przez aktywny udział i promowanie polskiego sektora kosmicznego na Komitetach i Radach ESA, EDA i UE. Jednocześnie w ramach tych działań, będą wspierać UE, ESA oraz budować kontakty dwustronne, w celu wykorzystania pojawiających się szans rozwojowych i uczestnictwa we wspólnych przedsięwzięciach. W ramach członkowstwa w UE, prowadzony będzie monitoring rozwiązań i projektów KE, w szczególności w kontekście nowych regulacji i pod kątem efektywności dla polskiego przemysłu. 5. Zdefiniowanie kierunków rozwoju badań naukowych w dziedzinie technologii kosmicznych i satelitarnych oraz budowa odpowiedniej infrastruktury badawczej Odpowiedzialny za zadanie: MNiSW Współpracujący: MG, NCBiR, NCN Finansowanie: budżet MNiSW, programy UE Zakres czasowy realizacji całości: Rozwijane obecnie na całym świecie, w tym i w Polsce, programy kosmiczne miały swoje początki w badaniach naukowych. To właśnie w laboratoriach i pracowniach należy szukać źródeł najbardziej nowoczesnych technologii kosmicznych. W badaniach kosmicznych, interdyscyplinarnej dziedzinie współczesnego przyrodoznawstwa, łączącego elementy poznawcze fizyki, astronomii czy nauk o Ziemi, dostrzega się obecnie jeden z podstawowych mechanizmów postępu cywilizacyjnego świata. Dziś nauki związane z technologiami kosmicznymi są szansą rozwoju całej gospodarki. Innowacyjne rozwiązania, opracowywane na potrzeby eksploracji przestrzeni kosmicznej coraz częściej znajdują zastosowanie poza przemysłem lotniczym i kosmicznym. Mogą w przyszłości być wykorzystane w innych gałęziach przemysłu, systemach monitoringu i bezpieczeństwa, w budownictwie, inżynierii medycznej, ale też jako technologie stosowane w tworzeniu przedmiotów codziennego użytku. Wskazane jest zatem wytyczenie odpowiednich kierunków rozwoju badań w dziedzinie technologii kosmicznych i satelitarnych. Odkrycia i wynalazki w tym zakresie powinny znaleźć praktyczne zastosowanie w codziennym życiu. Tworzone rozwiązania powinny być wykorzystywane m.in. w takich dziedzinach jak nawigacja, telekomunikacja czy obserwacje Ziemi. Wypracowanie nowoczesnych technologii i wdrożenie ich do produkcji przez polski przemysł kosmiczny, a następnie ich sprzedaż na rynku polskim i międzynarodowym wydaje się być naturalnym celem tych działań. W proces definiowania kierunków rozwoju badań naukowych w dziedzinie technologii kosmicznych i satelitarnych zaangażowane będą zarówno jednostki administracji, tworzące politykę kosmiczną w Polsce, jak i przedstawiciele środowiska naukowego, prowadzący prace badawcze w tej dziedzinie. MNiSW dołoży starań, aby wypracowane wspólnie rozwiązania znalazły swe miejsce w Krajowym Programie Badań, przy okazji jego najbliższej aktualizacji. Rozwój nauk kosmicznych i satelitarnych pociąga za sobą konieczność budowania odpowiedniej infrastruktury badawczej oraz wyposażania laboratoriów. Zakup aparatury badawczej może zostać sfinansowany ze środków statutowych, przyznawanych jednostkom naukowym. Duże i kosztochłonne projekty, jak np. budowa radioteleskopu, po spełnieniu określonych warunków, 16

17 mogą zostać wpisane na Polską Mapę Infrastruktury Badawczej MNiSW, jako wskazane do finansowania w pierwszej kolejności podziału środków Nawigacja i pozycjonowanie 1. Wspieranie udziału polskiego przemysłu i ośrodków badawczych w budowie segmentu naziemnego i kosmicznego związanego z systemem nawigacji satelitarnej. Zadanie obejmuje wsparcie polskich podwykonawców w budowie i eksploatacji systemów EGNOS i Galileo. Zadanie realizuje również część następującego kierunku interwencji z programu: Aktywne wspieranie uczestnictwa polskich podwykonawców w programie kosmicznym UE zarządzanym przez ESA (głównie budowa i eksploatacja systemów Galileo). Odpowiedzialny za zadanie: MAC Współpracujący: MG, ZPSK Finansowanie: programy UE, ESA Zakres czasowy realizacji całości: Polska będzie stymulować i wspierać udział polskiego sektora naukowo-przemysłowego w programach nawigacyjnych Unii Europejskiej i ESA poprzez: udział w posiedzeniach grup roboczych, agencji i komitetów UE, uczestnictwo w posiedzeniach Rady Programowej ESA ds. Nawigacji Satelitarnej, organizowanie warsztatów dla sektora przemysłowego, stymulowanie i ułatwianie nawiązywania kontaktów pomiędzy polskim sektorem nawigacji satelitarnej a zarządzającymi projektami ESA oraz zainteresowanymi firmami zagranicznymi, elastyczne i szybkie dostosowywanie polskiego udziału w opcjonalnym programie nawigacyjnym ESA w zależności od potrzeb i aktywności polskich podmiotów. W światowej gospodarce rośnie znaczenie wykorzystania systemów nawigacji, czego dowodem jest modernizacja istniejącego już systemu GPS oraz intensywna budowa własnych systemów przez Rosję i Chiny. Zgodnie z planami Unia Europejska uruchomi wstępne usługi systemu Galileo w oparciu o 18 satelitów w końcu 2014 r. Na rozwój europejskich systemów EGNOS i Galileo zgodnie z przedstawioną propozycją budżetową w Wieloletnich Ramach Finansowych na lata przeznaczonych zostanie 6,3 mld euro. Istotną okolicznością jest fakt, że część funduszy zostanie przeznaczona na sfinansowanie aplikacji satelitarnych, co korzystne jest dla krajów małych i średnich o słabo rozwiniętym sektorze kosmicznym. Na mocy umów delegujących zawartych pomiędzy ESA a Komisją Europejską ESA jest realizatorem dwóch europejskich programów nawigacji satelitarnej EGNOS i Galileo. Prace badawcze dotyczące technologicznej ewolucji tych systemów realizowane są w ramach Europejskiego Programu Ewolucji Globalnych Systemów Nawigacji Satelitarnych (EGEP), którego aktualna wersja obejmuje lata Działalność ta uszeregowana jest w poszczególne grupy działań takie jak: a) definiowanie systemów, projektowanie wstępne i studia wspierające, b) badania i rozwój technologii, 17

18 c) testy systemów, d) działalność uzupełniająca, e) podnoszenie zdolności eksperckich agencji. W latach działania w ramach EGEP będą się koncentrować na: przygotowaniu przetargu na kolejną, trzecia wersję systemu EGNOS; zdefiniowaniu nowych platform satelitarnych systemu Galileo; prowadzeniu prac nad ewolucją systemów EGNOS i Galileo; realizowaniu działań uzupełniających w obszarze studiów badawczych, technologii i techniki. Polska przystąpiła do programu EGEP i polskie podmioty gospodarcze oraz jednostki naukowobadawcze uczestniczyć będą jako podmioty współpracujące w projektach realizowanych w ramach tego programu obszarze wykorzystania danych satelitarnych Satelitarna obserwacja Ziemi 1. Wspieranie rozwoju i demonstracji nowych produktów opartych na zobrazowaniach satelitarnych, które odpowiadają konkretnym potrzebom administracji. Odpowiedzialny za zadanie: GUGiK Współpracujący: MAC, MSZ, MSW, MNiSW, MIR Finansowanie: programy UE, ESA, budżet MAC, polskie programy operacyjne, NCBiR Zakres czasowy realizacji całości: W celu zwiększenia efektywności korzystania z technik satelitarnych w administracji publicznej i innych działach gospodarki narodowej należy zorganizować cykl krótkookresowych szkoleń, jak też uruchomić roczne studium podyplomowe z zakresu przetwarzania zdjęć satelitarnych i praktycznego wykorzystywania informacji pozyskiwanej metodami teledetekcyjnymi. W związku z powyższym planowane są następujące działania: przeprowadzenie spotkań informacyjnych dla przedstawicieli administracji różnych szczebli, opracowanie ankiety dotyczącej oczekiwań pracowników administracji w stosunku do technik satelitarnych, wykonanie analizy potrzeb i oczekiwań pracowników administracji publicznej, szkolenie w zakresie korzystania ze zdjęć satelitarnych i serwisów Copernicus w gospodarce narodowej Copernicus transfer, przygotowanie programu szkolenia z zakresu wykorzystywania zdjęć satelitarnych w pracach administracji państwowej i innych działach gospodarki narodowej, przeprowadzenie cyklu szkoleń, wykładów i ćwiczeń z zakresu posługiwania się zdjęciami satelitarnymi i pozyskiwania na ich podstawie informacji zgodnie z oczekiwaniami uczestników szkolenia. 2. Wspieranie zastosowania serwisów Copernicus, w tym w gospodarce przestrzennej i w monitorowaniu środowiska. Odpowiedzialny za zadanie: MNiSW Współpracujący: MŚ, MRiRW, MIR, MSZ, GUGiK Finansowanie: programy UE, ESA, polskie programy operacyjne z nowej perspektywy finansowej 18

19 Zakres czasowy realizacji całości: Najważniejszym zagadnieniem dotyczącym udziału Polski w programie Copernicus jest jak najbardziej efektywne wykorzystanie programu dla rozwoju kraju. Obejmuje to nie tylko pełne korzystanie z usług dostarczanych przez koordynowane przez KE operacyjne centra Copernicusa, ale także tworzenie na ich bazie usług pochodnych oraz aktywny udział polskich interesariuszy w dalszym kształtowaniu programu, który przecież będzie ewoluował. Nad całością implementacji programu w Polsce będzie czuwał zespół doradczy Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pn. Komitet Koordynacyjny ds. Planu Działania Programu Copernicus w Polsce. Do zadań Komitetu należeć będą: 1. opracowanie programu szkoleń w zakresie wykorzystania danych satelitarnych i usług z nimi związanych dla administracji publicznej, 2. przygotowanie projektu badawczego do zgłoszenia w Narodowym Centrum Badań i Rozwoju z zakresu wzorcowych opracowań dotyczących zastosowania teledetekcji w zarządzaniu przestrzenią na poziomie gmin, powiatów i województw (z zastrzeżeniem przygotowania przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju strategicznego kierunku badań naukowych i prac rozwojowych w zakresie badań kosmicznych), 3. opracowanie planu udziału polskich przedsiębiorstw sektora kosmicznego w budowie komponentu satelitarnego Copernicus, 4. utworzenie Polskiego Forum Copernicus w Internecie, 5. standaryzacja procedur w zakresie pozyskiwania i analiz danych teledetekcyjnych i in situ, 6. analiza kosztów i korzyści realizacji planu działań implementacyjnych. Państwowy Instytut Geologiczny przewiduje możliwość realizacji projektów ukierunkowanych na rozwój systemów Copernicus w sferach: monitoringu osuwisk oraz terenów zagrożonych osuwiskami; badania oraz monitoringu deformacji terenu spowodowanych osiadaniami na terenach górniczych; monitoringu erozji brzegów morza i rzek, zmiany linii brzegowej; monitoringu środowiska i deformacji terenu związanych z sekwestracją dwutlenku węgla; monitoringu środowiska i deformacji terenu związanychz wydobyciem gazu łupkowego oraz badania odkształceń skorupy ziemskiej w skali regionalnej. Serwisy Copernicus mają na celu zaspokajanie potrzeb użytkowników na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym działaniami wspierającymi politykę środowiskową i bezpieczeństwa. Zastosowanie metod satelitarnych w tym zakresie powinno być wspierane przez organy samorządowe i centralne w taki sposób, aby usługodawcy poszczególnych serwisów mogli je bez przeszkód dostarczać użytkownikom. Obecnie dostępne są jednolite materiały źródłowe w postaci zdjęć satelitarnych, o różnej rozdzielczości przestrzennej, pokrywających obszar całego kraju. Już wkrótce będą dostępne bezpłatnie zdjęcia wykonywane za pomocą satelitów serii Sentinel, których właścicielem będzie Europejska Agencja Kosmiczna. Parametry tych zdjęć są wystarczające do opracowań map użytkowania Ziemi w skali 1: Dlatego w ramach ww. zadania również GUGiK przewiduje następujące działania: 1. Opracowanie szczegółowej mapy użytkowania Ziemi/pokrycia terenu na podstawie wysokorozdzielczych zdjęć satelitarnych. Opracowanie zostanie poprzedzone Studium Wykonalności, w którym zostaną zawarte informacje o potencjalnych użytkownikach, o pokryciu terenu i użytkowaniu ziemi. Zostaną również określone: zakres potrzeb 19

20 użytkowników, rozwiązania techniczne w zakresie pozyskiwania danych o pokryciu terenu i użytkowaniu ziemi na podstawie analizy zdjęć satelitarnych, obszary zastosowań pozyskanych danych i sposoby ich wykorzystania, a także zostaną podane opracowania dotyczące form udostępniania informacji oraz projekt i koszty opracowania szczegółowej mapy użytkowania ziemi w skali określonej w Studium Wykonalności, przy uwzględnieniu uwag użytkowników. 2. Opracowanie Studium Wykonalności opisującego możliwości (techniki) zastosowania zdjęć satelitarnych o dużej rozdzielczości przestrzennej w planowaniu przestrzennym na poziomie lokalnym (gminnym) i regionalnym (wojewódzkim). W Studium zostaną zawarte również informacje odnoszące się do oceny możliwości wykorzystania zdjęć satelitarnych w monitoringu zagospodarowania przestrzennego, prowadzenia studiów lokalizacyjnych dużych przedsięwzięć inwestycyjnych, w tym zwłaszcza typu liniowego, prognozowaniu konfliktów przestrzennych i znajdowania ich optymalnych rozwiązań, a także śledzenia skutków realizacji doktryny spójności terytorialnej. W Studium Wykonalności zostałyby przedstawione dobre praktyki w zakresie zastosowań technik satelitarnych. 3. Wytworzenie i systematyczna aktualizacja ortofotomapy kraju, która mogłaby również posłużyć jako element pomocniczy w aktualizacji baz referencyjnych. Zadanie obejmuje również następujący kierunek interwencji z programu: Wytworzenie i systematyczna aktualizacja ortofotomapy kraju, która mogłaby również posłużyć jako element pomocniczy w aktualizacji baz referencyjnych Systemu Identyfikacji Działek Rolnych (LPIS). Odpowiedzialny za zadanie: GUGiK Finansowanie: budżet potencjalnie zainteresowanych instytucji publicznych Zakres czasowy realizacji całości: System Identyfikacji Działek Rolnych (LPIS) jest oparty w Polsce na cyfrowej ortofotomapie. W związku z tym obszar kraju jest regularnie pokrywany zdjęciami lotniczymi, na podstawie których wykonuje się ortofotomapę. Utrzymanie ortofotomapy w stanie aktualizacji wymaga realizacji kampanii lotniczych w cyklach 3 letnich, co oznacza, że każdego roku na te potrzeby wykonuje się zdjęcia obejmujące około 33% powierzchni kraju. W systemie LPIS obowiązują dwa standardy ortofotomapy. Pierwszy z nich dotyczy ortofotomapy o rozdzielczości przestrzennej 0,25 m opracowanej na podstawie cyfrowych zdjęć lotniczych o pikselu terenowym nie większym niż 0,25 m, drugi zaś ortofotomapy o rozdzielczości przestrzennej 0,50 m opracowanej na podstawie cyfrowych zdjęć lotniczych o pikselu terenowym nie większym niż 0,50 m. Obecnie wykorzystanie wysokorozdzielczych zdjęć satelitarnych, w tym pozyskanych za pośrednictwem systemów działających w ramach ESA, do aktualizacji ortofotomapy systemu LPIS z punktu widzenia technicznego i ekonomicznego nie ma uzasadnienia. Dla obszarów przygranicznych, w przypadku braku możliwości wykonania zdjęć lotniczych, opracowuje się ortofotomapę na podstawie wysokorozdzielczych zdjęć satelitarnych, w tym pozyskanych za pośrednictwem systemów działających w ramach ESA. Sytuację mogą zmienić niebawem zobrazowania systemu satelitarnego Pleiades-2, które zapewnią również spełnienie standardu LPIS ortofotomapy z pikselem 0,50 m. Wysokorozdzielcze obrazy satelitarne są przydatne i stosowane w corocznej kampanii kontroli wniosków rolników o dopłaty bezpośrednie. Dotyczy to jednak relatywnie małych obszarów, a obrazy do tego celu są zamawiane centralnie przez UE. 20

21 Przepisy prawa nakładają na GUGiK obowiązek tworzenia i utrzymania w stanie aktualności cyfrowej ortofotomapy w standardach odpowiadających rozdzielczości terenowej 0,05 m, 0,10 m, 0,25 m, 0,50 m, 1 m, 2,5 m oraz 5 m. Wykorzystanie w tym zakresie obrazów satelitarnych pozyskanych za pośrednictwem systemów działających obecnie w ramach ESA (RapidEye, Spot) może dotyczyć standardów 1 m, 2,5 m oraz 5 m, a w niedalekiej przyszłości również standardu 0,5 m (Pleiades-2). Cykl aktualizacji takich ortofotomap o pokryciu krajowym jest w praktyce stosunkowo długi. Sytuacja ta mogłaby ulec zmianie, a zapotrzebowanie na zdjęcia satelitarne zwiększyć się, w przypadku wzrostu zainteresowania administracji publicznej tymi produktami. 4. Wspieranie badań i rozwoju algorytmów automatycznej i półautomatycznej analizy zobrazowań, w tym detekcji i analizy zmian. Odpowiedzialny za zadanie: MNiSW Współpracujący: sektor naukowo-przemysłowy, MG, MON, MAC, MSW, MSZ, MŚ, MRiRW, MIR, GUGiK Finansowanie: NCBiR Zakres czasowy realizacji całości: Badania naukowe w zakresie analizy zobrazowań, w tym detekcji i analizy zmian podlegają takim samym regulacjom, jak wszystkie pozostałe badania naukowe. Finansowane są ze środków przeznaczonych na działalność statutową. Ponadto projekty w tym zakresie mogą być, w drodze konkursów i po spełnieniu odpowiednich warunków, finansowane ze środków Narodowego Centrum Nauki oraz Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. W ramach wspierania sektora naukowo przemysłowego, MG będzie współpracowało z MNiSW przy tworzeniu obszarów kierunkowych i tematów programów finansujących rozwój sektora kosmicznego w Polsce, jak również działało na rzecz intensyfikacji i rozwoju kontaktów bilateralnych w ramach współpracy z partnerami zagranicznymi. Z uwagi na powiązanie zadania z innymi obszarami, GUGiK planuje partycypować w realizacji zaplanowanych działań. Istnieje potrzeba rozwijania algorytmów do półautomatycznej i automatycznej klasyfikacji treści zdjęć satelitarnych. Realizując zadanie Główny Urząd Geodezji i Kartografii będzie wnioskował do Narodowego Centrum Badań i Rozwoju o utworzenie konkursu na projekty badawcze dotyczące opracowania nowych metod i algorytmów umożliwiających automatyczną analizę zdjęć satelitarnych oraz nowych metod i algorytmów pozwalających na porównywanie treści zdjęć diachronicznych, czyli zdjęć tego samego obszaru wykonanych w różnych terminach. 5. Udział polskich podmiotów w projektach EUMETSAT. Zadanie obejmuje działania pod kątem wykorzystania danych operacyjnych uzyskiwanych w ramach projektów EUMETSAT. Odpowiedzialny za zadanie: MŚ Współpracujący: IMGW Finansowanie: programy EUMETSAT, budżet MŚ Zakres czasowy realizacji całości:

22 Polska jako członek tej organizacji współuczestniczy w finansowaniu wszystkich projektów obowiązkowych EUMETSAT. Utrzymanie ciągłości obserwacji satelitarnych dla służby meteorologicznej (cywilnej i wojskowej) wymaga stałego doskonalenia systemów odbiorczych w aspekcie nowych systemów satelitarnych: MTG, EPS-SG, JPSS, Sentinel, Jason. Konieczny jest stały rozwój technik przetwarzania danych i weryfikacja jakości produktów satelitarnych celem ich dalszego wykorzystania w osłonie społeczeństwa i zarządzaniu kryzysowym. Polska powinna efektywnie wykorzystywać swoje członkostwo w organizacji EUMETSAT. Od roku 2009 jest aktywnie reprezentowana we wszystkich ciałach EUMETSAT, które mają za zadanie inicjowanie i opiniowanie wszelkich działań związanych ze strategią, realizowanymi programami, utrzymaniem ciągłości systemu satelitarnego i jego serwisu dla użytkowników, rozwojem podstaw naukowych teledetekcji satelitarnej oraz polityką dystrybucji danych. Polska poprzez delegatów do wymienionych grup ma wpływ na wszystkie decyzje programowe i finansowe organizacji EUMETSAT. Polska dostarcza produkty troposferyczne 3 opracowane na podstawie obserwacji satelitarnych GNSS z sieci stacji referencyjnych systemu wspomagania pomiarów satelitarnych i nawigacji ASG-EUPOS prowadzonego przez Głównego Geodetę Kraju. Polska uczestniczy także w realizacji części segmentu naziemnego organizacji EUMETSAT, jakim jest struktura Satelitarnych Centrów Aplikacyjnych (SAF). Ich zadaniem jest opracowywanie i operacyjne dostarczanie dla użytkowników produktów satelitarnych opartych na danych z satelitów EUMETSAT. Polska była inicjatorem powstania H-SAF (Satelitarne Centrum Aplikacyjne dla Hydrologii Operacyjnej i Gospodarki Wodnej), i od jego powstania koordynuje obszar działania dotyczący hydrologicznego wykorzystania i walidacji produktów satelitarnych. Dane rejestrowane przez satelity organizacji EUMETSAT są szeroko wykorzystywane w Polsce. Wiele instytucji naukowych i wojskowych posiada własne stacje odbioru danych satelitarnych EUMETSAT i stosowne licencje. Ponadto z produktów satelitarnych opracowywanych na podstawie danych EUMETSAT korzysta Państwowa Agencja Żeglugi Powietrznej. Obszar zastosowań danych z satelitów obejmuje meteorologię, hydrologię, klimatologię, oceanografię, geofizykę, geoinformatykę, szkolenie pilotów i synoptyków, osłonę lotnictwa cywilnego i wojskowego, modelowanie numeryczne. Dane te mają zastosowanie zarównow pracy operacyjnej, jak i w programach edukacyjnych na wielu wyższych uczelniach. W związku z planowanymi nowymi systemami satelitarnymi (MTG, EPS-SG, Jason-3, Jason-CS, JPSS, Sentinel) oraz sposobami dystrybucji danych satelitarnych konieczne jest przygotowanie merytoryczne i techniczne, tak aby było możliwe wykorzystanie tych danych w osłonie meteorologicznej i hydrologicznej. Wskazane jest szczególnie zintensyfikowanie prac nad wykorzystaniem tych danych w hydrologii operacyjnej. Biorąc pod uwagę użyteczność danych z satelitów meteorologicznych w wielu dziedzinach poza wymienionymi: meteorologią i hydrologią, konieczne jest podjęcie prac interdyscyplinarnych nakierowanych na poprawę monitoringu środowiska, dalszą rozbudowę zastosowań dla gospodarki rolnej (prognozowanie i monitorowanie zagrożeń), wykorzystanie tych danych oraz doświadczenia specjalistów w planowanym Centrum Satelitarnej Kontroli Środowiska Morza Bałtyckiego. Zgodnie 3 Wydział Inżynierii Kształtowania Środowiska i Geodezji Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu 22

23 z ustaleniami pomiędzy Komisją Europejską, ESA i EUMETSAT, ta ostatnia organizacja będzie operatorem większości misji satelitarnych w ramach programu Copernicus, stąd konieczne jest szersze wykorzystanie możliwości systemu EUMETCast, przez który są i będą transmitowane dane z wielu systemów satelitarnych. Priorytetowe działania w najbliższym horyzoncie czasowym to: podjęcie skutecznych działań celem szybkiej ratyfikacji przez Polskę Protokołu w sprawie immunitetów i przywilejów organizacji EUMETSAT. Bez ratyfikacji tego protokołu, polskie firmy nie mogą uczestniczyć w przetargach EUMETSAT, co istotnie ogranicza zwrot składki do podmiotów polskich (jednostka wiodąca MŚ), wspieranie zastosowań informacji z satelitów meteorologicznych dla monitorowania i prognozowania procesów zachodzących w atmosferze i hydrosferze. Udział polskich podmiotów w projektach EUMETSAT (jednostka wiodąca IMGW-PIB), rozwój systemu szybkiego udostępniania i wykorzystania zobrazowań satelitarnych w warunkach zagrożeń naturalnych (meteorologicznych, hydrologicznych i geologicznych) (jednostki wiodące: MŚ, IMGW-PIB, PIG). 6. Rozwój systemu opartego na internecie, który umożliwi każdej jednostce administracji publicznej i służbom zarządzania kryzysowego dostęp do regularnie odświeżanej bazy zawierającej informacje o metadanych dotyczących zdjęć satelitarnych i usług przewidzianych w programie Copernicus. System służyć będzie także udostępnianiu produktów Copernicus. Zadanie obejmuje następujące kierunki interwencji z programu: Rozwój systemu opartego na internecie, który umożliwi każdej jednostce administracji publicznej dostęp do regularnie odświeżanej bazy zobrazowań satelitarnych i zestawu narzędzi analitycznych. System służyć będzie także udostępnianiu produktów Copernicus. Odpowiedzialny za zadanie: GUGiK, MAC Współpracujący: MNiSW Finansowanie: programy UE, ESA, polskie programy operacyjne z nowej perspektywy finansowej Zakres czasowy realizacji całości: Pracownicy administracji powinni mieć dostęp poprzez internet do informacji o metadanych i usługach dostarczanych w ramach programu Copernicus oraz opracowań uzyskanych na podstawie danych pozyskiwanych za pomocą technik satelitarnych udostępnianych w ramach poszczególnych serwisów Copernicus. Realizacja tego zadania powinna być poprzedzona analizą potrzeb użytkowników, którymi będą jednostki administracji publicznej, celem zaprojektowania systemu na miarę faktycznego zapotrzebowania. Istniejące zasoby informacyjne w zakresie zobrazowań satelitarnych i produktów Copernicus, jak też dostępne obecnie narzędzia analityczne powinny zostać użyte celem przetestowania pod kątem ich przyszłych zastosowań w administracji publicznej. Omawiany system powinien funkcjonować również jako rozwiązanie integracyjne w stosunku do niezależnie uruchamianych usług Copernicus i przygotowywanych produktów standardowych. Rozwój systemu opartego na internecie powinien być powiązany, i w miarę 23

24 możliwości integrowany, z portalem geoportal.gov.pl., jako platformy dostępu do produktów i usług Copernicus. W związku z powyższym planowane są następujące działania realizowane przez GUGiK: 1. Opracowanie założeń systemu dostępu administracji publicznej do danych i usług Copernicus. Przy opracowaniu założeń powinny być wykorzystane wyniki analizy potrzeb i oczekiwań pracowników administracji publicznej wykonanej w zadaniu trzecim w drugim kierunku interwencji w priorytecie obserwacji satelitarnych. Założenia powinny określać zakres przedmiotowy i funkcjonalny przyszłego systemu, jego powiązania z dostępnymi i rozwijanymi usługami Copernicus oraz istniejącym portalem geoportal.gov.pl, a także proponowane rozwiązanie technologiczno-organizacyjne. Założenia powinny zostać ocenione przed podjęciem kolejnych zadań w tym zakresie. 2. Opracowanie i wdrożenie rozwiązania informatycznego dla systemu dostępu administracji publicznej do danych i usług Copernicus. Zadanie będzie obejmować prace nad oprogramowaniem docelowego systemu wraz z powiązaniem go ze środowiskiem geoportal.gov.pl oraz istniejącymi usługami Copernicus. 3. Utrzymywanie i aktualizacja systemu. Prace nad techniczną obsługą funkcjonowania systemu. 7. Prowadzenie bazy zawierającej informacje o metadanych dotyczących zdjęć satelitarnych obszaru Polski, jej aktualizacja i udostępnianie. Zadanie obejmuje następujące kierunki interwencji z programu: Prowadzenie bazy obrazów satelitarnych obszaru Polski, jej aktualizacja i udostępniani. Odpowiedzialny za zadanie: GUGiK Finansowanie: budżet GUGiK Współpracujący: MNiSW w zakresie danych z programu Copernicus Zakres czasowy realizacji całości: zadanie otwarte W chwili obecnej istnieje kilka firm udostępniających zdjęcia satelitarne. Zgodnie z obowiązującymi zasadami ustalonymi przez firmy udostępniające zdjęcia satelitarne, w umowie na zakup zdjęć zostają podane szczegółowe dane odnośnie nabywcy i celu wykorzystania pozyskanych zdjęć. Mimo wielu wysiłków podejmowanych przez różne organizacje międzynarodowe odnośnie do zmiany zapisów dotyczących nabywania i korzystania ze zdjęć satelitarnych, istniejące unormowania prawne są w dalszym ciągu obowiązujące. Uregulowanie tej kwestii powinno być dokonane na szczeblu międzynarodowym i europejskim. Dopiero wtedy można zacząć dostosowywać krajowe przepisy do prawa międzynarodowego. Jednak na dzień dzisiejszy, oprócz ogólnych ram określonych przez prawo, zasady licencjonowania korzystania ze zdjęć satelitarnych nadal pozostają w gestii licencjodawcy. Inaczej przedstawia się sprawa ze zdjęciami wykonywanymi przez satelity serii Sentinel. Będą to satelity Europejskiej Agencji Kosmicznej stanowiące satelitarny komponent programu Copernicus. Zdjęcia wykonywane przez te satelity zarówno w widmie optycznym, jak i mikrofalowym będą udostępniane bezpłatnie. Będzie to zatem pierwszy przypadek bezpłatnego udostępniania wysokorozdzielczych zdjęć satelitarnych. W świetle powyższego, GUGiK zorganizuje punkt informacyjny, w którym znajdą się metadane o dostępnych zdjęciach satelitarnych i zasadach ich pozyskania. Zamówienia na zakup zdjęć będą 24

25 mogły być również realizowane przez GUGiK na zgłoszone zapotrzebowanie finalnych użytkowników (administracja publiczna i służby zarządzania kryzysowego). 8. Powołanie w drodze konkursu jednostki koordynującej pozyskiwanie i dystrybucję zobrazowań satelitarnych z systemu Copernicus. Zadanie obejmuje następujące kierunki interwencji z programu: Powołanie jednostki koordynującej pozyskiwanie i dystrybucję zobrazowań satelitarnych celem uzyskania niższych cen nabycia materiałów satelitarnych oraz pozwalającej uniknąć podwójnego zakupienia zdjęć satelitarnych tego samego obszaru przez różne jednostki administracji. Odpowiedzialny za zadanie: MNiSW Finansowanie: projekt NCBiR Zakres czasowy realizacji całości: Za pozyskiwanie i dystrybucję zobrazowań satelitarnych z systemu Copernicus odpowiada obecnie Komisja Europejska. Rozwiązania opracowane przez KE w najbliższej przyszłości będą podstawą działań koordynowanych przez MNiSW w tym zakresie. Po ustaleniu zasad odbioru i dystrybucji zdjęć, jak również po przeprowadzeniu rozmów z resortami współpracującymi MNiSW podejmie odpowiednie kroki w celu wyłonienia w drodze konkursu jednostki, która zapewni jak najlepszą realizację tego zadania. 9. Koordynowanie (w tym standaryzacja dla zapewnienia możliwości wymiany informacji) wprowadzania systemów monitorowania położenia i systemów wsparcia geoprzestrzennego (GIS) w służbach i instytucjach uczestniczących w zarządzaniu kryzysowym, wspieranie projektów pilotażowych. Odpowiedzialny za zadanie: GUGiK Współpracujący: MSW, MSZ, MAC Finansowanie: programy UE, NCBiR, polskie programy operacyjne z nowej perspektywy finansowej Zakres czasowy realizacji całości: Zadania związane z koordynowaniem wprowadzania systemów monitorowania położenia i systemów wsparcia geoprzestrzennego będą skoncentrowane na powiązaniu istniejących i obecnie tworzonych zasobów i usług informacyjnych z tego zakresu z powstającymi zasobami danych satelitarnych. Dotyczy to zarówno systemu ASG-EUPOS, jak i wyników projektu ISOK, a także danych terenowych gromadzonych z przeznaczeniem dla zasobu geodezyjnego i kartograficznego, ze szczególnym uwzględnieniem zasobów udostępnianych poprzez geoportal.gov.pl. Ww. zasoby będą zharmonizowane zarówno w ramach infrastruktury informacji przestrzennej, jak i uporządkowane pod kątem zarządzania kryzysowego. Przygotowane zostaną opracowania o charakterze pilotażowym, które wykażą możliwości powiązania istniejących zasobów geoinformacyjnych z pozyskiwanymi danymi satelitarnymi obrazującymi stan zjawisk wywołujących sytuacje kryzysowe. W związku z powyższym planowane są następujące działania realizowane przez GUGiK: 25

26 1. Opracowanie standardu wymiany danych dla istniejących systemów zarządzania kryzysowego, z uwzględnieniem przepisów implementacyjnych INSPIRE i rozwiązań wypracowanych w ramach Copernicus. 2. Prowadzenie rejestru systemów monitorowania położenia i systemów wsparcia geoprzestrzennego (GIS) w służbach i instytucjach uczestniczących w zarządzaniu kryzysowym. W pierwszej kolejności należy przeprowadzić inwentaryzację systemów zarządzania kryzysowego wykorzystujących informacje przestrzenne, w tym pochodzące z obserwacji satelitarnych. Powinny przy tym być wykorzystane metody tworzenia i prowadzenia metadanych. Powstały w ten sposób rejestr powinien być na bieżąco aktualizowany. 10. Rozwój systemu szybkiego udostępniania i wykorzystania informacji o obrazach satelitarnych w warunkach wielkoobszarowego lub długotrwałego kryzysu. Odpowiedzialny za zadanie: GUGiK Współpracujący: MSW, MSZ, MAC Finansowanie: programy UE, NCBiR, polskie programy operacyjne z nowej perspektywy finansowej Zakres czasowy realizacji całości: Obecnie w Polsce instytucje rządowe rozwijają swoje kompetencje w zakresie analiz zdjęć satelitarnych w sposób słabo skoordynowany (MSZ, MON, MSW/KCKRIOL). Ogranicza to także potencjał współpracy międzynarodowej. Brak wspólnego know-how stanowi czynnik ryzyka, że analizy tego samego rodzaju będą równolegle realizowane przez więcej jednostek rządowych. Dlatego zasadnym jest zbadanie możliwości i opłacalności budowy w Polsce w perspektywie obecnej dekady rządowego centrum analiz przestrzennych. Jednym z serwisów Copernicus (GMES) wykorzystującym dane satelitarne do wspierania zarządzania kryzysowego jest w pełni operacyjny program znany pod nazwą GIO EMS (GMES Initial Operation Emergency Management Service) służba pomocy w nagłych przypadkach (momentach klęski żywiołowej). Korzystanie z tego serwisu wymaga wcześniejszego zarejestrowania się jako użytkownika działającego na polu zarządzania kryzysowego. Podstawowym celem GIO EMS jest dostarczanie zarejestrowanym użytkownikom w trybie przyspieszonym produktów opracowanych na podstawie analizy zdjęć satelitarnych. Produkty te umożliwiają analizę zjawisk kryzysowych i podejmowanie akcji zmierzających do ograniczenia lub likwidacji skutków kryzysu. GIO EMS wspiera ponadto prace nad stworzeniem automatycznych narzędzi służących szybkiemu pozyskiwaniu informacji na podstawie zdjęć satelitarnych Analiza zdjęć satelitarnych wykonanych podczas wystąpienia klęski żywiołowej nie może być pełna, jeżeli aktualny obraz satelitarny nie zostanie porównany ze zdjęciami archiwalnymi, lub z mapami topograficznymi, czy innymi mapami tematycznymi. Dysponujący zasobem kartograficznym Główny Urząd Geodezji i Kartografii (GUGiK) jest wskazany do pełnienia roli koordynatora prac nad systemem udostępniania i wykorzystania zobrazowań satelitarnych w warunkach kryzysowych, z uwzględnieniem usług serwisu GMES EMS i dostarczania informacji o sytuacjach kryzysowych występujących na terenie naszego kraju służbom odpowiedzialnym za minimalizowanie lub likwidację skutków klęski żywiołowej. W związku z powyższym planowane są następujące działania realizowane przez GUGiK: 26

27 1. Opracowanie rozwiązania pilotażowego w zakresie systemu szybkiego udostępniania i wykorzystania zobrazowań satelitarnych w powiązaniu z pozostałymi informacjami przestrzennymi na potrzeby zarządzania kryzysowego. Rozwiązanie pilotażowe powinno uwzględniać istniejące zasoby geoinformacyjne z pozyskiwanymi danymi satelitarnymi obrazującymi stan zjawisk wywołujących sytuacje kryzysowe, a także istniejące systemy udostępniania danych. Wynik tego zadania powinien być poddany testowaniu z udziałem przedstawicieli jednostek realizujących zadania z zakresu zarządzania kryzysowego. 2. Koordynacja prac nad utworzeniem systemu dostarczającego służbom zarządzania kryzysowego informacji geoprzestrzennej o występującej klęsce żywiołowej. W zadaniu tym zostaną wykorzystane wyniki i wnioski z realizacji poprzedniego zadania i podjęte zostaną działania mające na celu wdrożenie rozwiązania pilotażowego w jednostkach zarządzania kryzysowego. 11. Rozwój systemu wykorzystania zobrazowań satelitarnych na potrzeby polityki zagranicznej, zarządzania kryzysowego obejmującego wielkoobszarowe lub długotrwałe kryzysy oraz inne zagrożenia dla obywateli polskich poza granicami kraju, na potrzeby bezpieczeństwa służby zagranicznej oraz infrastruktury dyplomatycznej. Odpowiedzialny za zadanie: MSZ Współpracujący: MSW, MAC, GUGiK Finansowanie: programy UE, NCBiR, polskie programy operacyjne z nowej perspektywy finansowej, budżet MSZ Zakres czasowy realizacji całości: Ministerstwo Spraw Zagranicznych w ramach realizacji zadania planuje następujące działania: Pozyskiwanie i analiza zobrazowań satelitarnych celem zabezpieczenia potrzeb wynikających z zadań realizowanych przez służbę zagraniczną. Przygotowywanie opracowań geoinformatycznych wspierających zadania z zakresu zarządzania kryzysowego, m.in. w zakresie ochrony obywateli RP i pracowników służby zagranicznej na wypadek rożnego typu kryzysów. Przygotowywanie opracowań geoinformatycznych wspierających realizację polityki zagranicznej, w szczególności decyzje podejmowane przez Kierownictwo resortu. Współpraca międzynarodowa w zakresie wymiany źródłowych materiałów geoprzestrzennych, gotowych opracowań geoinformatycznych oraz szkolenia ekspertów MSZ z zakresu teledetekcji satelitarnej i geoinformatyki. Budowa zdolności wymiany informacji między centralą resortu i placówkami zagranicznymi, w zakresie wykorzystywania zobrazowań satelitarnych. 12. Sformowanie ośrodka analiz obrazowych na potrzeby obronności i bezpieczeństwa. Odpowiedzialny za zadanie: MON Finansowanie: budżet MON zgodnie z Planem Modernizacji Technicznej SZ RP na lata Zakres czasowy realizacji całości:

28 Budowa Ośrodka Rozpoznania Obrazowego planowana jest do finansowania ze środków własnych MON zgodnie z Programem Rozwoju SZ RP na lata Szczegółowy opis realizacji zadania znajduje się w Programie Rozwoju SZ RP. 13. Prowadzenie badań w zakresie zastosowań zobrazowań radarowych w ramach satelitarnej obserwacji Ziemi. Odpowiedzialny za zadanie: sektor naukowo-przemysłowy Współpracujący: MON, MG, MNiSW, MAC, MŚ Finansowanie: programy UE, ESA, polskie programy operacyjne Zakres czasowy realizacji całości: Satelitarne obserwacje Ziemi są realizowane z wykorzystaniem danych obrazujących powierzchnię Ziemi w zakresie promieniowania mikrofalowego, widzialnego, podczerwieni oraz w zakresie promieniowania termalnego. Aktualną tendencją jest równoczesne analizowanie danych pochodzących z różnych źródeł lub uzyskanych w wyniku ich fuzji. Jednym z preferowanych kierunków badań naukowych jest analiza danych mikrofalowych (radarowych), których możliwości interpretacyjne ze względu na złożoność rejestrowanego sygnału nie są jeszcze w pełni rozpoznane. Podjęcie tego kierunku badań pozwoli na wzrost operacyjności obserwacji Ziemi (obraz powierzchni jest widoczny również w warunkach zachmurzenia), określenie nowych kierunków zastosowań danych SAR oraz spowoduje wzrost kompetencji krajowego sektora kosmicznego Zintegrowane aplikacje 1. Wspieranie rozwoju i promowanie innowacyjnych produktów integrujących zastosowania nawigacji, obserwacji i łączności satelitarnej, w tym udział polskich podmiotów w programie Integrated Applications w ESA. Zadanie realizuje również część następującego kierunku interwencji z programu: Rozwój zintegrowanych aplikacji geoinformacyjnych. Odpowiedzialny za zadanie: MG Współpracujący: MAC, PARP, sektor naukowo-przemysłowy Finansowanie: programy UE, ESA, polskie programy operacyjne z nowej perspektywy finansowej, dotacja podmiotowa PARP Zakres czasowy realizacji całości: Edukacja administracji publicznej jest bezpośrednio powiązana z wykorzystywaniem przez sektor publiczny produktów i aplikacji wytworzonych przez krajowy przemysł kosmiczny, szczególnie z uwzględnieniem MŚP (małych i średnich przedsiębiorstw). Po opracowaniu, we współpracy z PARP, listy firm realizujących ww. projekty, MG będzie stwarzało możliwość zapoznania się administracji publicznej z rozwiązaniami systemowymi tworzonymi przez MŚP m.in. poprzez organizację wystaw, pokazów itp. również w formie targów dla administracji publicznej, warsztatów, spotkań prezentacyjnych, testów. Wszystkie wymienione działania będą realizowane przy wsparciu i udziale PARP i MG. 28

29 W ramach wsparcia w przedmiotowym zakresie PARP będzie realizować również adekwatne działania wynikające z punktu niniejszego Planu Nawigacja i pozycjonowanie 1. Wspieranie rozwoju i demonstracji innowacyjnych produktów z obszaru nawigacji i pozycjonowania. Zadanie łączy w sobie następujące kierunki interwencji z programu: Wspieranie rozwoju i demonstracji nowych, innowacyjnych produktów z obszaru nawigacji i pozycjonowania, Wspieranie badań i rozwoju w obszarach systemów nawigacyjnych, służących wymianie informacji o położeniu i natężeniu ruchu oraz rozwoju algorytmów analizy ruchu drogowego i lotniczego, służących ocenie i przewidywaniu natężenia ruchu. Odpowiedzialny za zadanie: MAC, GUGiK Współpracujący: sektor naukowo-przemysłowy, MIR, MNiSW Finansowanie: programy UE, ESA, NCBiR, polskie programy operacyjne z nowej perspektywy finansowej Zakres czasowy realizacji całości: Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji we współpracy z Głównym Urzędem Geodezji i Kartografii będzie realizowało ww. zadanie w zakresie wyposażenia stacji systemu ASG EUPOS w odbiorniki GNSS umożliwiające śledzenie satelitów Galileo, obok GPS i GLONASS. Wynikami uzyskanymi w ramach programu EUPOS jest zainteresowana administracja geodezyjna i kartograficzna. Obserwacje GNSS systemu Galileo będą w miarę rozwoju systemu wykorzystywane do realizacji Międzynarodowego Ziemskiego Systemu Odniesienia ITRS oraz Europejskiego Ziemskiego Systemu Odniesienia ETRS. Odpowiednikiem układów europejskich na obszarze Polski jest geodezyjny układ odniesienia PL-ETRF2000 będący realizacją systemu odniesienia ETRS89 i wchodzący w skład państwowego systemu odniesień przestrzennych. Konserwacja geodezyjnego układu odniesienia PL-ETRF2000 odbywa się przez sieć stacji permanentnych ASG-EUPOS (Aktywna Sieć Geodezyjna EUPOS). Odbiór sygnałów satelitów Galileo na krajowych stacjach EPN (obecnie do centrów opracowywania danych programu EUREF dostarczane są obserwacje GPS i GLONASS), a także na stacjach referencyjnych systemu ASG-EUPOS przyczyni się do podniesienia jakości usług geodezyjnych w zakresie podstawowej osnowy geodezyjnej kraju, zwiększenia zakresu i dokładności szybkich technik satelitarnego pozycjonowania oraz zwiększenia wiarygodności produktów dostarczanych przez ASG-EUPOS. Przyczyni się również do podniesienia dokładności wyznaczania wysokości technikami satelitarnymi. W związku z powyższym planowane są następujące działania realizowane przez GUGiK: 1. Wyposażenie krajowych stacji systemu ASG-EUPOS w odbiorniki GNSS umożliwiające śledzenie sygnałów satelitów Galileo jako podstawowego systemu nawigacyjnego (obok GPS i GLONASS). Większość odbiorników ASG-EUPOS jest przystosowana do odbioru wyłącznie sygnałów GPS. Uruchomienie pełnej konstelacji satelitów systemu GLONASS oraz 29

30 wprowadzanie na orbitę kolejnych satelitów systemu Galileo wymaga dostosowania odbiorników ASG-EUPOS do odbioru dodatkowo sygnałów obu tych systemów co oznacza w praktyce wymianę zarówno odbiorników, jak i anten na stacjach ASG-EUPOS, wymiany wymaga 90 zestawów obserwacyjnych (odbiornik + antena). 2. Opracowywanie danych w systemie ASG-EUPOS z uwzględnieniem sygnałów z satelitów Galileo. Konieczna będzie wymiana programów obliczeniowych wszystkich serwisów ASG-EUPOS, jak również opracowanie serwisu szybkich pomiarów statycznych (fast static) uwzględniających satelity systemu Galileo. 3. Implementacja wyników misji GRACE i GOCE, wspomaganych precyzyjnymi obserwacjami naziemnymi, do utrzymania i modernizacji podstawowych osnów geodezyjnych i grawimetrycznych na obszarze kraju. Udoskonalane wyniki misji kosmicznych GRACE i GOCE wraz z powtarzanymi precyzyjnymi, naziemnymi obserwacjami grawimetrycznymi oraz permanentnymi obserwacjami GNSS będą wykorzystywane do śledzenia zmienności quasigeoidy będącej powierzchnią odniesienia w krajowym systemie odniesień przestrzennych. Ponadto w ramach wspierania badań i rozwoju dla potrzeb m.in. transportowych, w tym dotyczących obszarów morskich, systemów nawigacyjnych oraz służących wymianie informacji o położeniu (pozycjonowanie) przewiduje się rozwijanie w szczególności : składników i segmentów systemów satelitarnych wpływających na rozwój e-navigation, oprogramowania związanego z synchronizacją i transferem wzorca czasu, systemów monitorowania i oprogramowania w zakresie funkcji "integrity", wielosystemowych anten odbiorczych wysokiej jakości, oprogramowania do prezentacji zintegrowanych danych nawigacyjnych i ENC (map cyfrowych) oraz platform wymiany danych. 2. Wspieranie rozwoju systemów do monitorowania i rejestrowania parametrów systemów GNSS oraz stanu jonosfery i przewidywania ich zachowania. Odpowiedzialny za zadanie: MAC Współpracujący: CBK PAN Finansowanie: programy UE, ESA, NCBiR Zakres czasowy realizacji całości: W ramach wspierania rozwoju systemu wykorzystania GNSS, przedstawiciel Polski w Radzie Programowej ESA ds. Nawigacji Satelitarnej, w koordynacji z CBK PAN będzie wspierał realizację projektów związanych z programem monitoringu i rejestrowania, poprzez uczestnictwo w posiedzeniach, współpracę przy wypracowywaniu strategicznych dokumentów, decyzji i instrukcji programowych. 3. Rozwój systemów inteligentnego transportu, w tym monitorowania ruchu i nadzorowania przewozu np. materiałów niebezpiecznych. Zadanie łączy w sobie następujące kierunki interwencji z programu: Rozwój systemów inteligentnego transportu, Rozwój systemów monitorowania ruchu i nadzorowania przewozu np. materiałów niebezpiecznych. Odpowiedzialny za zadanie: MIR 30

31 Współpracujący: sektor naukowo-przemysłowy, MSW, MAC Finansowanie: programy UE, ESA, NCBiR Zakres czasowy realizacji całości: W zakresie odpowiedzialności administracji morskiej leży zapewnienie nieprzerwanej pracy, modernizacji i konserwacji dwóch ogólnokrajowych systemów nawigacyjnych korzystających intensywnie z działania i rozwoju segmentu down-stream systemów satelitarnych: DGPS oraz AIS. Systemy te rozmieszczone na całym wybrzeżu służą celom: kontroli ruchu morskiego i jego bezpieczeństwa nawigacyjnego, hydrograficznym oraz inżynierskim. Dodatkowo w posiadaniu administracji morskiej są stacjonarne i mobilne zestawy wysokiej dokładności pozycji RTK OTF (opcjonalnie wykorzystywane mogą być systemy EGNOS oraz GLONASS). W ramach technik satelitarnych służących systemom do prowadzenia żeglugi powietrznej i zarządzania przepływem ruchu lotniczego oraz wspierania badań i rozwoju zastosowań wykorzystujących nawigację satelitarną GNSS i system wspomagający EGNOS na potrzeby transportu lotniczego konieczne jest opracowanie zharmonizowanych i efektywnych kosztowo procedur zbliżania i podejścia do lądowania (APV Approach with Vertical Guidance) opartych na systemie nawigacji satelitarnej GNSS. Wdrożenie procedur AP, a także szeregu innych, będzie znacząco wpływać na rozwój sektora lotniczego. Jednakże należy zauważyć, że dla powodzenia planowanych przedsięwzięć kluczowe znaczenie ma zagwarantowanie właściwej jakości sygnału EGNOS na obszarze co najmniej całej Unii Europejskiej. Dodatkowym istotnym zagadnieniem wykraczającym poza obszar lotnictwa cywilnego jest zapewnienie przyszłym użytkownikom Galileo dostępności usługi pomiaru czasu referencyjnego (GST Galileo System Time), całkowicie niezależnej od analogicznych usług innych systemów nawigacji satelitarnej. Szerokie zastosowanie odbiorników czasu oraz ich dostosowanie do systemu Galileo pozwoliłoby na uniezależnienie się od systemów GPS/GLONASS w tym obszarze, będąc jednocześnie szansą dla Centrum Badań Kosmicznych oraz polskiego przemysłu na ogólnoeuropejskie wykorzystanie polskich technologii w tym zakresie. Ponadto, obecnie największy potencjał wykorzystania ITS znajduje się w obszarze transportu drogowego. Na sieci dróg krajowych funkcjonuje od lipca 2011 r. elektroniczny system poboru opłat viatoll, który oprócz swojej podstawowej funkcji może w czasie rzeczywistym zbierać dane o ruchu pojazdów samochodowych o masie powyżej 3,5 tony na drogach krajowych objętych opłatami. Kolejną fazą będzie zapewnienie interoperacyjności systemów elektronicznych opłat drogowych we Wspólnocie. W kwietniu 2004 r. została przyjęta w tej sprawie dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady, wskazująca dwa sposoby osiągnięcia interoperacyjności (ESPO): ustalenie technologii naliczania i poboru opłat (wybór jednej z 3 technologii tj. pozycjonowanie satelitarne (GNSS), łączność ruchoma stosująca normę GSM-GPRS, technologia mikrofalowa (DSRC)) oraz ustanowienie Europejskiej Usługi Opłaty Elektronicznej (EETS). EETS umożliwia kierowcom ze Wspólnoty korzystanie z jednego urządzenia pokładowego oraz podpisanie jednego kontraktu z dostawcą usługi EETS na terenie całej Europy. Na forum europejskim są obecnie prowadzone prace nad wprowadzeniem EETS. 31

32 Należy zauważyć, że w chwili obecnej nasz elektroniczny system poboru opłat funkcjonuje w oparciu o technologię mikrofalową i z taką sytuacją będziemy mieli do czynienia co najmniej do roku 2018 r., czyli do zakończenia obowiązywania umowy zawartej w 2010 r. z Operatorem systemu konsorcjum Kapsch. Dokonanie powyższego wyboru w żadnym wypadku nie wyklucza, że w wyniku następnego przetargu na Operatora systemu wybrany zostanie podmiot oferujący technologię poboru opłat wykorzystującą technologię satelitarną. Mając na uwadze postęp prac nad europejskim systemem nawigacyjnym Galileo, dynamiczny rozwój rozwiązań z zakresu technologii satelitarnych oraz obniżanie cen przesyłania informacji w technologii GSM możemy mieć w przyszłości do czynienia ze zmianą obecnej technologii polskiego ESPO z technologii DSRC na GNSS/GPS lub zastosowanie technologii hybrydowej. W związku z powyższym należy uwzględniać działania mające na celu zdobycie wiedzy i zwiększenie potencjału polskich instytucji publicznych oraz podmiotów prywatnych do świadczenia usług związanych z wykorzystaniem technologii satelitarnej w celu jej ewentualnego zastosowania w przyszłości do elektronicznego poboru opłat na terenie Polski. Kolejnym obszarem, w którym technologie satelitarne mogą znaleźć swoje zastosowanie jest proces opracowywania produktów, które mogą być wykorzystywane przez zarządców dróg dla potrzeb systemów zarządzania ruchem. Produkty takie m.in. w oparciu o technologie kosmiczne mogą generować dane dla zarządców dróg w zakresie bieżących informacji związanych np. z warunkami pogodowymi, natężeniem ruchu, informacją o zdarzeniach. Informacje te mogą być szczególnie cenne dla zarządców dróg, których nie stać na instalację kosztownej aparatury o dużej dokładności w terenie. Dodatkowo, technologie satelitarne mogą być wykorzystywane przez zewnętrznych dostawców danych z pojazdów monitorowanych w oparciu o odczyt sygnału GPS. Ważnym kierunkiem rozwoju ITS mogącym zobrazować potencjalne zastosowania techniki satelitarnej w transporcie jest budowa rozwiązań ITS integrujących europejski system transportowy, czemu służy Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/40/UE z dnia 7 lipca 2010 r. w sprawie ram wdrażania inteligentnych systemów transportowych w obszarze transportu drogowego oraz interfejsów z innymi rodzajami transportu. Dyrektywa wyznacza sześć działań priorytetowych w zakresie usług i aplikacji ITS, są to: zapewnienie dostępnych na terenie całej UE usług w zakresie informacji o podróżach z wykorzystaniem różnych rodzajów transportu, zapewnienie dostępnych na terenie całej UE usług informacyjnych w czasie rzeczywistym dotyczących ruchu, dane i procedury dotyczące dostarczania w miarę możliwości użytkownikom bezpłatnie minimalnego zakresu powszechnych informacji o ruchu związanych z bezpieczeństwem drogowym, zharmonizowane zapewnienie interoperacyjnej usługi ecall na terenie całej UE, zapewnienie usług informacyjnych o bezpiecznych i chronionych miejscach parkingowych dla samochodów ciężarowych i pojazdów użytkowych, zapewnienie usług w zakresie rezerwacji bezpiecznych i chronionych miejsc parkingowych dla samochodów ciężarowych i pojazdów użytkowych. Warto podkreślić, iż jedną z zasad w/w Dyrektywy dotyczących specyfikacji i wdrażania ITS jest zapewnianie jakości określania czasu i położenia. W tym celu możliwe jest wykorzystywanie infrastruktury satelitarnej, lub dowolnej innej technologii zapewniającej równorzędne poziomy 32

33 dokładności, na potrzeby aplikacji i usług ITS, które wymagają globalnych, nieprzerwanych, dokładnych i gwarantowanych usług związanych z określaniem czasu i położenia. Komisja Europejska obecnie opracowuje specyfikacje dla poszczególnych działań priorytetowych, które zostaną przyjęte w trybie aktów delegowanych. 4. Rozwój i upowszechnienie obowiązkowego standardu służącego udostępnianiu i wymianie informacji operatorom nawigacji satelitarnej w ramach monitoringu ruchu na drogach i jego zaburzeniach (informacja z systemów monitoringu położenia pojazdów, osób i obiektów, systemów zarządzania ruchem, centrów alarmowych) pomiędzy służbami publicznymi uczestniczącymi w działaniach ratowniczych i kryzysowych. Zadanie łączy w sobie następujące kierunki interwencji z programu: Rozwój i upowszechnienie standardu służącego udostępnianiu operatorom nawigacji satelitarnej informacji o ruchu na drogach i jego zaburzeniach (informacja z systemów monitoringu, systemów zarządzania ruchem, centrów alarmowych, itp.), Rozwój i upowszechnienie obowiązkowego standardu służącego wymianie informacji pomiędzy systemami monitoringu położenia (pojazdów, osób i obiektów) służb publicznych uczestniczących w działaniach ratowniczych i kryzysowych. Odpowiedzialny za zadanie: MAC Współpracujący: MIR, MSW Finansowanie: programy UE, ESA, NCBiR Zakres czasowy realizacji całości: W ramach zadania będą realizowane działania dotyczące: wspierania rozwoju i demonstracji nowych, innowacyjnych produktów z obszaru nawigacji i pozycjonowania pojazdów, rozwoju i upowszechnienia standardu służącego udostępnianiu operatorom nawigacji satelitarnej informacji o ruchu na drogach i jego zaburzeniach (informacja z systemów zarządzania ruchem, centrów alarmowych itp.), rozwoju i upowszechnienia obowiązującego standardu służącego wymianie informacji pomiędzy systemami monitoringu położenia (pojazdów, osób i obiektów) służb publicznych uczestniczących w działaniach ratowniczych i kryzysowych, rozwoju systemów monitorowania ruchu i nadzorowania przewozu np. materiałów niebezpiecznych, koordynowania wprowadzania systemów monitorowania położenia i systemów wsparcia geoprzestrzennego (GIS) w służbach i instytucjach uczestniczących w zarządzaniu kryzysowym oraz wspierania projektów pilotażowych, rozwoju systemu szybkiego udostępniania i wykorzystania zobrazowań satelitarnych w warunkach wielkoobszarowego lub długotrwałego kryzysu, wspierania rozwoju i demonstracji innowacyjnych produktów obrazowania z platform stratosferycznych. 33

34 5.1.3 Działania wspierające rozwój sektora kosmicznego w Polsce Wspieranie administracji publicznej we wdrażaniu aplikacji satelitarnych 1. Działania w zakresie edukacji administracji publicznej w celu wzrostu świadomości możliwości płynących z technik satelitarnych dla realizacji zadań administracji promocja oraz szkolenia dla potencjalnych użytkowników z administracji publicznej. Odpowiedzialny za zadanie: MG Współpracujący: w obszarze promocji przedsiębiorców PARP Finansowanie: budżet MG, polskie programy operacyjne z nowej perspektywy finansowej, dotacja podmiotowa PARP Zakres czasowy realizacji całości: W celu promowania i pobudzania wykorzystania przez administrację publiczną produktów i aplikacji zrealizowanych przez polski przemysł kosmiczny, w tym przez MŚP (małe i średnie przedsiębiorstwa) MG będzie wspierało edukację polskich podmiotów sektora administracji publicznej. Działania będą skupiały się wokół stwarzania możliwości bliższego kontaktu administracji publicznej z rozwiązaniami systemowymi tworzonymi przez MŚP m.in. targi dla administracji publicznej, warsztaty, spotkania prezentacyjne, szkolenia, kierunkowe studia podyplomowe i testy umożliwiające podmiotom komercyjnym prezentację najnowszych rozwiązań bazujących na technikach satelitarnych. Planowane jest również opracowanie materiałów w formie elektronicznej dot. możliwości zastosowania zobrazowań satelitarnych w działaniach i zadaniach administracji publicznej. W przedmiotowym zakresie PARP będzie realizować adekwatne działania wynikające z punktu niniejszego Planu Edukacja stworzenie nowych kierunków kształcenia związanych z technikami kosmicznymi 1. Wspieranie rozwoju edukacji w obszarze technologii kosmicznych. Zadanie obejmuje następujące zadanie z programu: Wspieranie edukacji studentów na kierunkach związanych z inżynierią kosmiczną i satelitarną oraz ich udziału w rzeczywistych projektach (kształcenie on-the-job) oraz działania w obszarze edukacji szkolnej. Odpowiedzialny za zadanie: MNiSW Współpracujący: MEN, MON Finansowanie: polskie programy operacyjne z nowej perspektywy finansowej, budżet MNiSW Zakres czasowy realizacji całości: Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym daje uczelniom możliwość tworzenia indywidualnych studiów międzyobszarowych. Zgodnie z art. 168 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym z dnia 27 lipca 2005 roku szkoły wyższe i instytucje naukowe mogą kształcić wspólnie specjalistów z dziedziny inżynierii 34

35 kosmicznej i satelitarnej na studiach pierwszego i drugiego stopnia oraz jednolitych studiach magisterskich. Kształcenie takie może być podjęte na podstawie zawartego porozumienia. Przedmiotem porozumienia może być prowadzenie studiów na kierunku i poziomie kształcenia, w którym podstawowe jednostki organizacyjne uczelni polskich będących stronami porozumienia mają uprawnienia do prowadzenia studiów na poziomie kształcenia nie niższym niż poziom określony w porozumieniu, we współpracy z najlepszymi specjalistami. Absolwenci takich studiów mogą otrzymać dyplom wspólny, spełniający wymogi określone w przepisach wydanych na podstawie art. 167 ust. 3. W celu wykształcenia odpowiednio wykwalifikowanej kadry w sektorze kosmicznym należy zachęcać uczelnie do uruchamiania takich studiów. Również otwieranie przez uczelnie kierunkowych studiów podyplomowych, dokształcających inżynierów i menadżerów z sektora kosmicznego, byłyby odpowiednim rozwiązaniem problemu braku wykwalifikowanej kadry w sektorze kosmicznym. W projekcie założeń projektu ustawy o zmianie ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym oraz niektórych innych ustaw z dnia 3 kwietnia 2013 roku znalazły się założenia dotyczące zmian rozszerzających możliwość prowadzenia wspólnego kształcenia interdyscyplinarnego. Umożliwi to prowadzenie wspólnych studiów interdyscyplinarnych nie tylko przez podstawowe jednostki organizacyjne tej samej uczelni, ale też jednostki różnych uczelni publicznych i niepublicznych, posiadających uprawnienia do nadawania stopnia doktora habilitowanego. Celem takiej regulacji będzie możliwość łączenia odmiennych dyscyplin naukowych np. technologii kosmicznych, technologii satelitarnych, astronomii, geodezji i zarządzania na jednym kierunku studiów. Doprecyzowane zostaną też przepisy dotyczące wspólnych dyplomów ukończenia studiów. Regulacja wprowadzi również rozwiązania ułatwiające przygotowanie interdyscyplinarnych rozpraw doktorskich. W przyszłości można byłoby rozważyć utworzenie nowej dyscypliny "technologia kosmiczna i satelitarna". MNiSW może również, jeśli będzie istniała taka potrzeba, przychylić się do prośby środowiska naukowego, aby kierunki związane z kształceniem w technologiach kosmicznych i satelitarnych wpisać na listę kierunków zamawianych, co wiąże się z możliwością otrzymania specjalnego stypendium. Fakt ten na pewno przyczyniłby się do zwiększenia liczby zdolnych absolwentów na danym kierunku. Jednakże kształcenie kadr dla sektora kosmicznego to nie tylko jednostronne zadanie uczelni. Szkoły wyższe mogłyby, wraz z przedsiębiorstwami, wspierać i promować przedsiębiorczość akademicką, rozwijając istniejące już na uczelniach centra przedsiębiorczości akademickiej oraz uczelniane inkubatory przedsiębiorczości. Z jednej strony przedsiębiorcy mogliby zaangażować się w prowadzenie szkoleń w zakresie pisania biznes planów czy zakładania firm, skierowane do pracowników naukowych. Z drugiej strony wyszkoleni pod tym kątem pracownicy naukowi mogliby pracować nad zainteresowaniem studentów i doktorantów zakładaniem własnych przedsiębiorstw jako form wdrażania własnych badań. Również ze strony przedsiębiorców z sektora kosmicznego oczekiwać można stworzenia systemu stypendiów dla wyróżniających się studentów, czy programu praktyk i staży akademickich. W ramach Zespołu ds. Systemu Galileo Komitetu Badań Kosmicznych i Satelitarnych Polskiej Akademii Nauk powołana została Grupa Robocza ds. Edukacji, której zadaniem będzie analiza podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych 35

36 typach szkół, która dotyczy problematyki związanej z przestrzenią kosmiczną oraz inżynierią satelitarną. Celem prac tej Grupy będzie porównanie podstaw programowych polskiego systemu oświaty odnośnie omawianej problematyki z podstawami programowymi realizowanymi w szkołach innych krajów europejskich. Analiza ta pozwoli ocenić, czy obecna podstawa programowa pozwala uczniom zdobyć odpowiednią wiedzę dotyczącą przestrzeni kosmicznej, a także technologii kosmicznych i satelitarnych. Ministerstwo Edukacji Narodowej we wrześniu 2012 roku rozpoczęło wdrażanie reformy szkolnictwa zawodowego, której głównym celem jest lepsze przygotowanie młodych osób do potrzeb rynku pracy. MEN stale będzie analizował potrzeby rynku pracy, w tym także potrzeby przemysłu kosmicznego. Klasyfikacja zawodów szkolnictwa zawodowego obejmuje m. in. zawody takie jak monter mechatronik i technik mechatronik. Szkoły kształcące w tych zawodach przygotowują specjalistów, których wiedza i umiejętności mogą być wykorzystywane także w pracach związanych z technologiami kosmicznymi. Treści zawarte w podstawie programowej dla tych zawodów są konkretyzowane w dopuszczonych do użytku w szkole programach nauczania. Zgodnie z obowiązującymi przepisami zarówno przygotowanie programu nauczania, jak i jego dopuszczenie do użytku odbywa się w szkole. Ministerstwo Edukacji Narodowej zachęca dyrektorów szkół, by programy nauczania przygotowywali we współpracy z pracodawcami, dostosowując je do potrzeb i oczekiwań otoczenia gospodarczego szkoły. Należy także zauważyć, że w nowej perspektywie finansowej na lata przewidziano działania zmierzające do rozwoju partnerstw wiedzy szkoły/pracodawcy/uczelnie. W przypadku szkół kształcących specjalistów, których wiedza i umiejętności mogą być wykorzystywane także w pracach związanych z technologiami kosmicznymi, partnerstwa wiedzy mogą być narzędziem podnoszenia jakości kształcenia i lepszego przygotowania absolwentów do pracy związanej z technologiami kosmicznymi oraz na rzecz badań kosmicznych. 2. Wspieranie włączania polskich badaczy w programy naukowe ESA, w tym zapewnianie uprzywilejowanego dostępu do danych w zamian za uczestnictwo w realizacji misji. Odpowiedzialny za zadanie: MNiSW Współpracujący: MG, PARP Finansowanie: programy UE, ESA, NCBiR Zakres czasowy realizacji całości: Europejska Agencja Kosmiczna, w ramach kompetencji przy pozyskiwaniu kontraktów, wymaga doświadczenia w prowadzeniu projektów w sektorze kosmicznym. Szansę na zdobycie doświadczenia daje uczestnictwo w konkursach na projekty naukowe w ramach programu Horizon 2020 oraz konkursów ogłaszanych przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. W ogłaszanych przez NCBiR konkursach mogą brać udział jednostki naukowe, realizujące projekty we współpracy z przedsiębiorstwami. Jednocześnie poprzez zadania realizowane w ramach Polskiego Zespołu Zadaniowego TASK FORCE, MG chce ukierunkować działania na wspieranie polskiego sektora kosmicznego w pozyskiwaniu projektów przemysłowo-naukowych w celu zapewnienia optymalnego wydatkowania polskiej składki obowiązkowej. Włączanie środowiska naukowego w aktywne działania na rzecz wykorzystania potencjału i możliwości polskiego sektora kosmicznego będzie realizowane m.in. poprzez wspólne szkolenia dla podmiotów przemysłowych i naukowych, 36

37 wspieranie i pobudzanie współpracy środowiska naukowego (naukowców) z przemysłem, w tym w szczególności z małymi firmami w celu uczestnictwa w coraz większym spektrum programów i projektów ESA. Udział i zaangażowanie finansowe w misje daje bezpośrednią możliwość uzyskania wyników badań i dalszego ich rozpowszechnienia w celu zwielokrotnienia korzyści wynikających z ich posiadania. Ww. działania będą realizowane również przy wsparciu i udziale PARP zgodnie z punktem niniejszego Planu Analiza i przeprowadzenie koniecznych zmian w prawie krajowym 1. Opracowanie projektu ustawy prawo kosmiczne i związanych z nim aktów delegowanych. Odpowiedzialny za zadanie: MG Współpracujący: MSZ, MNiSW, MON, MEN, MRiRW, MIR, MŚ, MAC Finansowanie: MG Zakres czasowy realizacji całości: Polska jest stroną Układu o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej, łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi z 27 stycznia 1967 r. (Dz. U. Nr 14 poza. 82, załącznik nr 2, z 15 maja 1968 r.), Konwencji w sprawie rejestracji obiektów wypuszczonych w przestrzeń kosmiczną z 14 stycznia 1975 r. (Dz. U. Nr 5 poz. 22, załącznik, z 30 marca 1979 r.) oraz Konwencji o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez obiekty kosmiczne z 29 marca 1972 r. (Dz. U. Nr. 27 poz. 154, załącznik, z 30 czerwca 1973 r.). Traktaty te zakładają konieczność uregulowania w prawie krajowym m.in. takich kwestii jak: zasady wyrażania zgody na działalność w przestrzeni kosmicznej przez podmioty krajowe oraz wyznaczenie organu odpowiedzialnego za nadzór tego rodzaju działalności; zasady prowadzenia krajowego rejestru obiektów kosmicznych; zagadnienia dotyczące odpowiedzialności państwa oraz odszkodowawcze. W celu zapewnienia realizacji zobowiązania wynikającego dla Polski z Konwencji Narodów Zjednoczonych, Ministerstwo Gospodarki jest w trakcie opracowywania założeń ustawy prawo kosmiczne, która ma zawierać również przepisy dotyczące prowadzenia rejestru obiektów kosmicznych wypuszczanych w przestrzeń kosmiczną przez polskie podmioty. W celu opracowania założeń do ustawy, MG planuje współpracować ze wszystkimi członkami Zespołu Międzyresortowego do spraw Polityki Kosmicznej w Polsce, instytutami naukowymi, wydziałami prawa na uniwersytetach oraz przedsiębiorcami z sektora kosmicznego. W związku z powyższym został powołany zespół roboczy ds. prawa kosmicznego, pracujący nad szczegółowymi rozwiązaniami prawnymi, które będą jednocześnie wspierały rozwój sektora kosmicznego w Polsce. 2. Identyfikacja wybranych produktów opartych na zobrazowaniach satelitarnych jako akceptowalnych źródeł informacji dla administracji publicznej (centralnej i regionalnej) w zakresie monitoringu środowiska. Odpowiedzialny za zadanie: MŚ Finansowanie: MŚ Zakres czasowy realizacji całości:

38 Techniki satelitarne są przyszłością rozwoju monitoringu środowiska. Konieczne jest zidentyfikowanie wśród palety dostępnych produktów opartych na zobrazowaniach satelitarnych tych, które są najbardziej użyteczne z perspektywy możliwości przyszłego wykorzystania przez administrację publiczną (centralną i regionalną). W związku z powyższym Ministerstwo Środowiska będzie pracowało nad rekomendacjami wskazującymi źródła danych i preferowane sposoby ich wykorzystania przez administrację na potrzeby polskiego sektora monitoringu środowiska. Jednocześnie kierunkiem interwencji wymienionym w programie i realizowanym w ramach podstawowych każdego z resortów jest stworzenie bazy danych zawierającej informacje o pochodzeniu i sposobie wykorzystania danych w zakresie monitoringu środowiska Wybrane zadania PARP dotyczące wspierania przedsiębiorczości w sektorze kosmicznym w okresie W celu efektywnej współpracy ze środowiskami biznesowymi uczestniczącymi w budowie polskiego sektora kosmicznego, należy podejmować działania wielostronne, koncentrujące się zarówno na informacyjno-promocyjnym wspieraniu przedsiębiorstw, utrzymywaniu bezpośrednich kontaktów z firmami celem bieżącej pomocy w przypadku pytań lub wątpliwości, dokonywania analiz ich potrzeb i zachęcania firm do podejmowania współpracy na rzecz realizacji projektów z zakresu technologii kosmicznych i satelitarnych, jak również budowaniu systemowych rozwiązań, które umożliwią trwałe zaangażowanie się polskich firm w budowę polskiego sektora kosmicznego oraz zachęcą do współpracy przedstawicieli europejskiego i międzynarodowego sektora kosmicznego z polskimi przedsiębiorcami. Biorąc pod uwagę powyższe PARP, w porozumieniu z instytucjami wiodącymi i koordynującymi poszczególne zadania, będzie realizować następujące działania: 1. Realizacja działań informacyjnych dla polskiego sektora kosmicznego przez: a. organizację warsztatów, kursów i konferencji z zakresu procedur przetargowych, programów i innych działań ESA; b. budowę platformy wymiany informacji między firmami. 2. Wspieranie aktywności międzynarodowej przedsiębiorstw w sektorze kosmicznym przez: a. organizację wizyt warsztatowych, misji gospodarczych i innych przedsięwzięć o charakterze informacyjnym i promocyjnym w krajach należących do ESA oraz na całym świecie, b. prowadzenie punktu kontaktowego dla przedsiębiorstw pochodzących zarówno z Polski jak i zza granicy, zainteresowanych podjęciem współpracy. 3. Wspieranie współpracy pomiędzy podmiotami naukowymi i przemysłowymi działającymi na rzecz rozwoju sektora kosmicznego przez organizację przedsięwzięć o charakterze informacyjno-promocyjnym, angażujących przedstawicieli obu środowisk. 4. Wspieranie Ministerstwa Gospodarki i Zespołu Międzyresortowego ds. Polityki Kosmicznej w Polsce w realizacji krajowego planu dotyczącego sektora kosmicznego, przez: a. dokonywanie analiz i ekspertyz związanych z rozwojem przedsiębiorstw sektora kosmicznego w Polsce, w tym w drodze zlecenia ekspertyz wykonawcom zewnętrznym lub przez zaangażowanie ekspertów zewnętrznych PARP; 38

39 b. prowadzenie monitoringu zaangażowania polskich podmiotów w programy ESA i stopnia wykorzystania zaalokowanych środków na podstawie danych przekazanych przez ESA. 5. Wspieranie administracji rządowej w gremiach eksperckich ESA i KE zajmujących się poszczególnymi obszarami aktywności kosmicznej celem prezentowania stanowiska przedsiębiorstw polskich. 6. Przeprowadzanie monitoringu programu PECS, do czasu zakończenia realizacji programu. 7. Prowadzenie dedykowanej strony internetowej poświęconej tematyce kosmicznej, w ujęciu biznesowym. 8. Prowadzenie działań promocyjnych mających na celu propagowanie tematyki kosmicznej, w tym: a. Tworzenie dedykowanych publikacji na zlecenie Ministerstwa Gospodarki; b. Prowadzenie kampanii informacyjnych w mediach oraz w prasie. 39

40 Prio rytet Macierz realizowanych przedsięwzięć determinujących rozwój sektora kosmicznego w Polsce Budowa narodowego systemu optoelektronicznej obserwacji Ziemi. Zadanie Odpowiedzialny Współpracujący Finansowanie Budowa satelity obserwacyjnego w ramach części polskiej składki do ESA, zarządzanej przez TASK FORCE. Wspieranie uczestnictwa polskich podmiotów w realizacji programów związanych z bezpieczeństwem i obronnością Realizacja projektów w zakresie: podsystemów małych satelitów (platform satelitarnych), w tym systemów stabilizacji położenia i systemów zasilania, mechaniki precyzyjnej, systemów optycznych i optoelektroniki, rozwoju autonomicznych systemów decyzyjnych, automatyki i robotyki kosmicznej, w szczególności systemów mechanicznych i sterowania, anten i telekomunikacji, nowych materiałów, silników rakietowych oraz badań naukowych i edukacji. Działania w zakresie edukacji administracji publicznej w celu wzrostu świadomości możliwości płynących z technik satelitarnych dla realizacji zadań administracji promocja oraz szkolenia dla potencjalnych użytkowników z administracji publicznej. Wspieranie rozwoju edukacji w obszarze technologii kosmicznych. Wspieranie rozwoju i demonstracji nowych produktów opartych na zobrazowaniach satelitarnych, które odpowiadają konkretnym potrzebom administracji. MON MG MON, MG, MNiSW - sektor naukowoprzemysłowy MG MNiSW GUGiK MSW, MAC, MSZ MON, MSW, MAC - PARP - w obszarze promocji przedsiębiorców MEN, MON MAC, MSZ, MSW, MNiSW, MIR 40 NCiBR polska część składki do ESA w ramach Task Force budżet MON, MG, NCBiR, MNiSW, programy UE, ESA programy ESA, NCBiR budżet MG, polskie programy operacyjne, dotacja podmiotowa PARP polskie programy operacyjne, budżet MNiSW programy ESA, programy UE, budżet MAC, Obszar interwencji Satelitarna obserwacja Ziemi Satelitarna obserwacja Ziemi Nowe technologie i eksploracja przestrzeni kosmicznej Nowe technologie i eksploracja przestrzeni kosmicznej Wspieranie administracji publicznej we wdrażaniu aplikacji satelitarnych Edukacja stworzenie nowych kierunków kształcenia związanych z technikami kosmicznymi Satelitarna obserwacja Ziemi Obszar główny obszarze technologii kosmicznych - segment kosmiczny i naziemny obszarze technologii kosmicznych - segment kosmiczny i naziemny obszarze technologii kosmicznych - segment kosmiczny i naziemny obszarze technologii kosmicznych - segment kosmiczny i naziemny Działania wspierające rozwój sektora kosmicznego w Polsce Działania wspierające rozwój sektora kosmicznego w Polsce obszarze wykorzystania danych satelitarnych

41 Wspieranie zastosowania serwisów Copernicus, w tym w gospodarce przestrzennej i w monitorowaniu środowiska. Wspieranie rozwoju i demonstracji innowacyjnych produktów z obszaru nawigacji i pozycjonowania. Udział w programie Space Situational Awareness (SSA), aby uzyskać możliwie najlepszy dostęp do danych obserwacyjnych. Opracowanie projektu ustawy prawo kosmiczne i związanych z nim aktów delegowanych. Udział polskiego przemysłu i ośrodków badawczych w budowie segmentu naziemnego i kosmicznego związanego z systemem nawigacji satelitarnej. Wspieranie udziału polskich podwykonawców w budowie i eksploatacji systemów Copernicus oraz w projektach EUMETSAT dot. satelitów MetOp drugiej generacji. Wspieranie udziału polskiego przemysłu i ośrodków badawczych w budowie segmentu naziemnego i kosmicznego związanego z systemem nawigacji satelitarnej. Zadanie obejmuje wsparcie polskich podwykonawców w budowie i eksploatacji systemów EGNOS i Galileo. Udział polskich podmiotów w projektach EUMETSAT. Zadanie obejmuje działania pod kątem wykorzystania danych operacyjnych uzyskiwanych w ramach projektów EUMETSAT. MNiSW MAC, GUGiK MG, MG sektor naukowoprzemysłowy MŚ w zakresie EUMETSAT, MNiSW w zakresie Copernicus MAC MŚ MS, MRiRW, MIR, MSZ, GUGiK sektor naukowoprzemysłowy, MIR, MNiSW MON, MSZ, PARP MSZ, MNiSW, MON, MEN, MRiRW, MIR, MŚ, MAC - MAC, MG, MSW MG, ZPSK IMGW polskie programy operacyjne, NCBiR programy UE, ESA, polskie programy operacyjne programy UE, ESA, NCBiR, polskie programy operacyjne programy UE, ESA i EDA, NCBiR, dotacja podmiotowa PARP, budżety własne resortów MG i MON budżet MG programy ESA, programy UE programy UE, ESA, EUMETSAT programy ESA, programy UE programy EUMETSAT, budżet MŚ Nowe technologie i eksploracja przestrzeni kosmicznej Nawigacja i pozycjonowanie Nowe technologie i eksploracja przestrzeni kosmicznej Analiza i przeprowadzenie koniecznych zmian w prawie krajowym Nawigacja i pozycjonowanie Satelitarna obserwacja Ziemi Nawigacja i pozycjonowanie Satelitarna obserwacja Ziemi obszarze technologii kosmicznych obszarze wykorzystania danych satelitarnych obszarze technologii kosmicznych - segment kosmiczny i naziemny Działania wspierające rozwój sektora kosmicznego w Polsce obszarze technologii kosmicznych - segment kosmiczny i naziemny obszarze technologii kosmicznych - segment kosmiczny i naziemny obszarze technologii kosmicznych - segment kosmiczny i naziemny obszarze wykorzystania danych satelitarnych 41

42 Wspieranie rozwoju i promowanie innowacyjnych produktów integrujących zastosowania nawigacji, obserwacji i łączności satelitarnej, w tym udział polskich podmiotów w programie Integrated Applications w ESA. Wspieranie rozwoju kompetencji przemysłu współpracy z partnerami zagranicznymi w zakresie segmentu kosmicznego telekomunikacji satelitarnej. Rozwój infrastruktury łączności satelitarnej dla obszaru wojskowego, reagowania kryzysowego i cywilnego. Koordynowanie (w tym standaryzacja dla zapewnienia możliwości wymiany informacji) wprowadzania systemów monitorowania położenia i systemów wsparcia geoprzestrzennego (GIS) w służbach i instytucjach uczestniczących w zarządzaniu kryzysowym, wspieranie projektów pilotażowych. Rozwój systemu szybkiego udostępniania i wykorzystania informacji o obrazach satelitarnych w warunkach wielkoobszarowego lub długotrwałego kryzysu. Rozwój systemu wykorzystania zobrazowań satelitarnych na potrzeby polityki zagranicznej, zarządzania kryzysowego obejmującego wielkoobszarowe lub długotrwałe kryzysy oraz inne zagrożenia dla obywateli polskich poza granicami kraju, na potrzeby bezpieczeństwa służby zagranicznej oraz infrastruktury dyplomatycznej. Sformowanie ośrodka analiz obrazowych na potrzeby obronności i bezpieczeństwa. Wspieranie udziału w programach ESA: rozwoju małych platform satelitarnych; eksploracji w obszarze rozwoju robotów planetarnych; budowy misji planetarnych. MG MG MON - dla obszaru wojskowego, GUGiK - dla obszaru zarządzania kryzysowego GUGiK GUGiK MSZ PARP, sektor naukowoprzemysłowy, MAC MON, MAC, PARP MSW, MSZ, MAC MAC, MSW, MSZ MSZ, MAC, MSW MSW, MAC, GUGiK 42 programy ESA, UE, polskie programy operacyjne, dotacja podmiotowa PARP programy ESA, EDA, dotacja podmiotowa PARP budżet MON i MSZ programy ESA programy UE, NCBiR, polskie programy operacyjne programy UE, NCBiR, polskie programy operacyjne programy UE, NCBiR, polskie programy operacyjne, budżet MSZ MON - budżet MON MG, MNISW, MAC PARP, ZPSK programy UE, ESA, dotacja podmiotowa PARP, NCBiR, budżety własne resortów Zintegrowane aplikacje Telekomunikacja satelitarna Telekomunikacja satelitarna Satelitarna obserwacja Ziemi Satelitarna obserwacja Ziemi Satelitarna obserwacja Ziemi Satelitarna obserwacja Ziemi Nowe technologie i eksploracja przestrzeni kosmicznej obszarze wykorzystania danych satelitarnych obszarze technologii kosmicznych - segment kosmiczny i naziemny obszarze technologii kosmicznych - segment kosmiczny i naziemny obszarze wykorzystania danych satelitarnych obszarze wykorzystania danych satelitarnych obszarze wykorzystania danych satelitarnych obszarze wykorzystania danych satelitarnych obszarze technologii kosmicznych - segment kosmiczny i naziemny 24 Prowadzenie badań w zakresie zastosowań zobrazowań sektor naukowo- MON, MG, programy UE, Satelitarna

43 radarowych w ramach satelitarnej obserwacji ziemi. przemysłowy MNiSW, MAC, MŚ Zdefiniowanie kierunków rozwoju badań naukowych w dziedzinie technologii kosmicznych i satelitarnych oraz budowa odpowiedniej infrastruktury badawczej. Prowadzenie bazy zawierającej informacje o metadanych dotyczących zdjęć satelitarnych obszaru Polski, jej aktualizacja i udostępnianie. Rozwój systemu opartego na internecie, który umożliwi każdej jednostce administracji publicznej i służbom zarządzania kryzysowego dostęp do regularnie odświeżanej bazy zawierającej informacje o metadanych dotyczących zdjęć satelitarnych i usług przewidzianych w programie Copernicus. System służyć będzie także udostępnianiu produktów Copernicus. Identyfikacja wybranych produktów opartych na zobrazowaniach satelitarnych jako akceptowalnych źródeł informacji dla administracji publicznej (centralnej i regionalnej) w zakresie monitoringu środowiska. Wspieranie włączania polskich badaczy w programy naukowe ESA, w tym zapewnianie uprzywilejowanego dostępu do danych w zamian za uczestnictwo w realizacji misji. Powołanie w drodze konkursu jednostki koordynującej pozyskiwanie i dystrybucję zobrazowań satelitarnych z systemu Copernicus. Wspieranie rozwoju systemów do monitorowania i rejestrowania parametrów systemów GNSS oraz stanu jonosfery i przewidywania ich zachowania. Rozwój i upowszechnienie obowiązkowego standardu służącego udostępnianiu i wymianie informacji operatorom nawigacji satelitarnej w ramach monitoringu ruchu na drogach i jego zaburzeniach (informacja z MNISW GUGiK GUGiK, MAC MŚ MNiSW MG, NCBiR, NCN MNiSW w zakresie Programu Copernicus MNiSW ESA, polskie programy operacyjne budżet MNiSW, programy UE budżet GUGiK programy ESA, UE, polskie programy operacyjne - budżet MŚ MG, PARP programy UE, ESA, NCBiR MNiSW - projekt NCBiR MAC MAC, CBK PAN MIR, MSW programy ESA, UE, NCBiR programy ESA, UE, NCBiR obserwacja Ziemi Nowe technologie i eksploracja przestrzeni kosmicznej Satelitarna obserwacja Ziemi Satelitarna obserwacja Ziemi Analiza i przeprowadzenie koniecznych zmian w prawie krajowym Edukacja stworzenie nowych kierunków kształcenia związanych z technikami kosmicznymi Satelitarna obserwacja Ziemi Nawigacja i pozycjonowanie Nawigacja i pozycjonowanie obszarze wykorzystania danych satelitarnych obszarze technologii kosmicznych - segment kosmiczny i naziemny obszarze wykorzystania danych satelitarnych obszarze wykorzystania danych satelitarnych Działania wspierające rozwój sektora kosmicznego w Polsce Działania wspierające rozwój sektora kosmicznego w Polsce obszarze wykorzystania danych satelitarnych obszarze wykorzystania danych satelitarnych obszarze wykorzystania danych satelitarnych 43

44 systemów monitoringu położenia pojazdów, osób i obiektów, systemów zarządzania ruchem, centrów alarmowych oraz systemów żeglugi powietrznej) pomiędzy służbami publicznymi uczestniczącymi w działaniach ratowniczych i kryzysowych. Wytworzenie i systematyczna aktualizacja ortofotomapy kraju, która mogłaby również posłużyć jako element pomocniczy w aktualizacji baz referencyjnych. Wspieranie badań i rozwoju algorytmów automatycznej i półautomatycznej analizy zobrazowań, w tym detekcji i analizy zmian. Rozwój systemów inteligentnego transportu, w tym monitorowania ruchu i nadzorowania przewozu np. materiałów niebezpiecznych. GUGiK - MNiSW MIR sektor naukowoprzemysłowy, MG, MON, MAC, MSW, MSZ, MŚ, MRiRW, MIR, GUGiK MAC, MSW, sektor naukowoprzemysłowy budżet zlecających instytucji publicznych NCBiR programy ESA, UE, NCBiR Satelitarna obserwacja Ziemi Satelitarna obserwacja Ziemi Nawigacja i pozycjonowanie obszarze wykorzystania danych satelitarnych obszarze wykorzystania danych satelitarnych obszarze wykorzystania danych satelitarnych 44

45 6. System wdrażania i monitorowania Programu działań Niniejszy Program nie stanowi zamkniętego katalogu działań, lecz będzie okresowo konsultowany z partnerami społecznymi i instytucjonalnymi oraz przedsiębiorcami. Umożliwi to wprowadzanie zmian i aktualizację ww. planu z uwzględnieniem postępów w realizacji celów oraz informacji z monitoringu w pierwszych okresach obowiązywania, a w szczególności wyników ewaluacji bieżących projektów, przebiegu i efektów kolejnych konkursów (w tym w ramach PECS, rezultatów konkursów realizowanych w ramach FP7 i EUMETSAT). Rozwiązaniem organizacyjnym mogłyby być coroczne konferencje łączące elementy monitorowania wdrażania Programu oraz promowania zastosowań technik satelitarnych w administracji publicznej i społeczeństwie. 6.1 Ramy finansowe W Programie zaproponowano wizję silnej prokosmicznej polityki państwa, która zapewnia maksymalizację korzyści z przystąpienia Polski do ESA i gwarantuje optymalne wykorzystanie poniesionych nakładów oraz utrzymanie narodowych kompetencji w zakresie badań, wdrożeń i działalności przemysłowej, umożliwiających realizację strategicznych interesów państwa. Dzięki realizacji tego programu Polska nie będzie tylko klientem rozwiązań opracowanych za granicą, ale będzie aktywnie uczestniczyć w tworzeniu i wykorzystywaniu nowych technologii. Z uwagi na specyficzny zakres oddziaływania tego dokumentu nie jest na obecnym etapie prac możliwe określenie wszystkich parametrów programu, tj.: - nie jest możliwe dokonanie podziału finansowania poszczególnych priorytetów z uwagi na fakt, że intensyfikacja prac w poszczególnych priorytetach uzależniona będzie od zainteresowania i zaangażowania podmiotów badawczych i przemysłowych. - informacji o wysokości współfinansowania na poziomie programu i priorytetów; ponieważ na tym etapie rozwoju polskiego sektora kosmicznego przewiduje się finansowanie wyłącznie ze środków budżetu państwa. Poniżej przedstawiono szacunkowe nakłady roczne przewidywane w ostatnim roku realizacji Programu. Zakładany bilans rocznych wydatków mógłby przedstawiać się następująco: składka obowiązkowa do ESA - 19 mln Euro 4 składka opcjonalna do ESA - 28 mln Euro krajowy program kosmiczny - min.8 mln Euro działalność narodowej agencji kosmicznej - ok.2,5 mln euro Nakłady całkowite - min.57,5 mln Euro 5 4 Składka obowiązkowa do ESA jest obliczana w stosunku do wartości dochodu narodowego netto (DNN) danego państwa w okresach trzyletnich zgodnie ze statystykami publikowanymi przez OECD lub EUROSTAT. Podane wyliczenie, tj. kwota 19,2 mln euro, opiera się na obecnie stosowanej przez ESA bazie statystycznej, tzn. latach W projektowanych wydatkach na 2020 rok przyjęto aktualną wartość składki jako przybliżenie. 45

46 Natomiast wydatki państwa w pierwszym pełnym roku wdrażania Programu, tj. 2013, obejmowałyby następujące kwoty: składka obowiązkowa do ESA i rata opłaty wstępnej - 22 mln Euro składka opcjonalna do ESA - 9,5 mln Euro krajowy program kosmiczny - 0 mln Euro 6 działalność komórki organizacyjnej w PARP - ok. 0,45 mln euro Nakłady całkowite - ok. 32 mln Euro Po wstępnej analizie polskiego potencjału proponuje się, aby w pierwszym roku po przystąpieniu składka opcjonalna wynosiła 50% wysokości składki obowiązkowej. Stopniowe zwiększanie zaangażowania finansowego następować będzie w zależności od uzyskiwanych wyników oraz postępów rozwoju polskiego sektora kosmicznego i stopnia wykorzystania zaalokowanych środków (na podstawie stałego monitoringu prowadzonego przez ESA i komórkę w PARP). Docelowe nakłady na programy opcjonalne w 2020 roku szacuje się na 150% składki obowiązkowej. Realizacja Programu zakłada powołanie specjalnej komórki organizacyjnej w strukturach PARP, opisanej szczegółowo w załączniku nr 4. Działalność ww. komórki będzie finansowana z dotacji podmiotowej na działalność PARP, zapisanej w budżecie MG, określanej corocznie w ustawie budżetowej. W 2013 roku na ten cel przewidziano 1,8 mln zł System instytucjonalny Jak wspomniano wyżej, dla efektywnej realizacji polskiej polityki kosmicznej na poziomie międzynarodowym i krajowym kluczowe znaczenie ma powołanie komórki organizacyjnej w Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, która powinna być aktywnym uczestnikiem wdrażania Programu działań na rzecz rozwoju technologii kosmicznych i wykorzystywania systemów satelitarnych w Polsce współpracując z instytucjami zainteresowanymi, wymienionymi w pkt oraz Zespołem Międzyresortowym. Mając możliwość zintegrowania niezbędnych działań informacyjno-promocyjnych dotyczących sektora kosmicznego jako elementu działalności promocyjnej PARP, komórka powinna występować w roli inspiratora działań wobec przedsiębiorców jednostek naukowo-badawczych, platform technologicznych, izb gospodarczych, centrów transferu technologii oraz współpracować z instytucjami realizującymi politykę wspierania innowacyjności, takimi jak Narodowe Centrum Badań i Rozwoju czy Narodowe Centrum Nauki. Szerzej zadania Komórki organizacyjnej w PARP opisano w punkcie 4.3. oraz Załączniku nr 4. 5 Nie uwzględniono nakładów na działalność kosmiczną wynikających z członkostwa Polski w UE i EUMETSAT, opisanych szczegółowo w punkcie Na 2013 rok zaplanowano opracowanie szczegółowego dokumentu na podstawie wytycznych zawartych w niniejszym Programie. Koszty tego zadania w przeliczeniu na euro są pomijalne przy przyjętych przybliżeniach. 7 W kolejnych latach zaplanowano odpowiednio 2,4 i 3 mln zł. 46

47 6.3 System monitorowania Niniejszy dokument obejmuje strategiczne działania w ramach rozwoju sektora kosmicznego w Polsce w okresie od 2013 do 2020 roku. Z uwagi na specyficzny charakter działalności kosmicznej i wieloletnie inwestycje, monitorowanie tego obszaru jest efektywne w odstępach kilkuletnich. Przewiduje się śródokresową ewaluację w 2017 r., która pozwoli na kontrolę i zweryfikowanie kierunków podjętych działań, oraz w przypadku takiej konieczności wskaże na konieczność przebudowania i zaktualizowania strategii i planów postępowania. W ramach ewaluacji, planowane są konsultacje z partnerami społecznymi i instytucjonalnymi umożliwiające wprowadzenie odpowiednich zmian i aktualizacji planu. Ocena końcowa (ex-post) zrealizowanych działań zostanie wykonana na koniec okresu, tj. w 2020 r. Rys. Harmonogram realizacji Planu W ramach systemu monitorowania wdrażania Programu działań na rzecz rozwoju technologii kosmicznych i wykorzystywania systemów satelitarnych w Polsce monitorowane będą poniższe wskaźniki. Organem odpowiedzialnym za system monitorowania będzie w pierwszym okresie resort wiodący ds. polityki kosmicznej (w tym na podstawie informacji z innych źródeł, np. statystyk KPK), a w okresie późniejszym samodzielna agencja rządowa (w przypadku jej powołania). Wskaźnik Całkowity wskaźnik sukcesu w 7 Programie Ramowym UE Wskaźnik sukcesu w priorytecie przestrzeń kosmiczna w 7 Programie Ramowym Liczba wniosków zgłaszanych w konkursach PECS Liczba wniosków PECS zaakceptowanych do realizacji Wartość bazowa (w 2010r.) Zakładana wartość docelowa Częstotliwość pomiaru 18,23% 8 25% Po zakończeniu 7 PR 34,09% 9 40% Po zakończeniu 7 PR Zależnie od ilości konkursów Zależnie od ilości Źródło danych KPK KPK MG MG 8 Po 151 konkursach, na dzień r. 9 Po 151 konkursach, na dzień r. 47