Wykład 12 Odczytanie fragmentu Joz 1,1-5. Ks. Michał Bednarz Wejście Izraelitów do Ziemi Obiecanej.
|
|
- Maja Górska
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Wykład 12 Odczytanie fragmentu Joz 1,1-5 Ks. Michał Bednarz Wejście Izraelitów do Ziemi Obiecanej. Prowadzący: Czy Izraelici cudownie przeszli przez Jordan? Wykładowca: Po wyjściu z Egiptu i w czasie wędrówki przez pustynię Izraelici błyskawicznie zdobyli Zajordanie aŝ do Hermonu na północy. Następnie przybyli do Szittim na wysokości Jerycha. Tutaj Jozue opracował plan zdobycia Kanaanu. Wysłał zwiadowców a po ich powrocie Izraelici przygotowali się do wkroczenia na zachodni brzeg Jordanu. Jozue zdawał sobie sprawę z tego, iŝ opanowanie tego terenu nie będzie łatwe i dlatego pragnął wzmocnić wiarę narodu. Zapewnił Izraelitów, Ŝe Bóg będzie ich wspierał w trudnych chwilach. Równocześnie przypomniał, Ŝe władza Boga nie ogranicza się tylko do Izraela i dlatego nic nie przeszkodzi szczęśliwemu przebiegowi wydarzeń (Joz 3,14-17). Izraelici weszli do Jordanu i wtedy zdarzyło się coś niezwykłego. Zaledwie kapłani wkroczyli do rzeki, wody zatrzymały się w okolicach miejscowości Adam (Tell ed-damijeh na północ od Jerycha w okolicy Wadi Faria). Przez większą część roku przeprawa przez Jordan, mający w okolicach Jerycha około 25 m szerokości i 1,5 m głębokości, moŝliwa jest tylko w kilku miejscach. Jednak wiosną deszcze i topniejące śniegi Hermonu sprawiają, Ŝe rwąca rzeka miewa 35 m szerokości i 4 m głębokości. W tym czasie przebycie jej wzburzonego nurtu staje się niemoŝliwe a takŝe nawet bardzo niebezpieczne. 10 nisan (marzec-kwiecień) kapłani niosący arkę zbliŝyli się do rzeki, której poziom się podniósł. Nie przeraŝało ich to jednak. Wzmianka o podniesieniu się poziomu wody nie jest bez znaczenia. Wzrost poziomu wody w Jordanie w czasie Ŝniw jest czymś niezwykłym. Zwykle w tym okresie jest najniŝszy, gdyŝ przestają juŝ padać deszcze, a śniegi Hermonu jeszcze nie zaczęły topnieć. Po ludzku rzecz biorąc, był to okres najbardziej sprzyjający do tego, aby przejść rzekę w bród i dlatego autor, chcąc zaznaczyć, Ŝe miała miejsce BoŜa interwencja, wspomina, Ŝe Jordan przybrał. Chcąc zrozumieć to, co się mogło wydarzyć, naleŝy zwrócić uwagę na układ terenu. Dolina Jordanu na odcinku od Jeziora Galilejskiego do Morza Martwego początkowo, przez pierwsze 40 km, jest szeroka. Jordan pozostaje tutaj łatwo dostępny, gdyŝ jego koryto leŝy mniej więcej na wysokości dna doliny. Ale 12 km dalej Jordan wchodzi w dolinę wewnętrzną zwaną ez-zor, która poszerza się niekiedy do 1 km, a rzeka rzeźbi swój bieg w marglowym terenie. Jego koryto znajduje się m poniŝej doliny. Dlatego na tym odcinku gwałtowne deszcze albo wzrost poziomu wody mogą spowodować podmycie brzegu, który zapada się i blokuje przepływ wody. Wspomniany brzeg wewnętrznej doliny Jordanu, zwanej ez-zor, mający niekiedy nawet kilkadziesiąt metrów wysokości, moŝe zostać podmyty i przez pewien czas woda nie płynie korytem rzeki. Historia zna tego rodzaju zjawisko. Konikarz arabski Nuwari wspomina, Ŝe w nocy z 6 na 7 grudnia 1267 r. gwałtowne deszcze spowodowały obsunięcie się zachodniego brzegu Jordanu w pobliŝu Tell ed-damijeh. Nurt rzeki został w tym miejscu zatrzymany na 24 godziny. Podobnie stało się w r po trzęsieniu ziemi. Nastąpiło obsunięcie się wysokich, gliniastych brzegów Jordanu. Autor Księgi Jozuego nie twierdzi, Ŝe coś podobnego miało miejsce w czasie przejścia Izraela. Współcześni egzegeci przyjmują jednak, Ŝe Bóg mógł się posłuŝyć tego rodzaju zjawiskiem naturalnym, aby okazać swoją potęgę. Wydarzenie posiadało jednak niezwykły charakter, gdyŝ Bóg przepowiedział to, co miało nastąpić, chociaŝ posłuŝył się przyczynami drugorzędnymi (Joz 3,13). 1
2 Po przejściu Jordanu Jozue wzniósł w Gilgal (2 km na północ od Jerycho) pomnik, który miał przypominać to niezwykłe wydarzenie. W ten sposób zamknął się wielki rozdział w dziejach narodu. Izrael nie będzie się juŝ błąkał po pustyni, ale wchodzi do ziemi mlekiem i miodem płynącej. Prowadzący: Dlaczego mamy czytać opowiadania o zdobyciu Ziemi Obiecanej przez Izraelitów? Dlaczego mamy wspominać dziwny i obcy nam zupełnie okres dziejów Izraela? Wykładowca: Spróbujmy uzyskać odpowiedź na te pytania w oparciu o jedną z ksiąg biblijnych. Przywódcy izraelscy przedstawieni w Księdze Sędziów sprawiają kłopot historykom. Bardzo trudno ustalić precyzyjnie, kiedy działali i w jakiej kolejności po sobie następowali. W wielu wypadkach nie byli przywódcami całego narodu, lecz tylko jednego czy drugiego pokolenia. Zostawmy jednak na boku zagadnienia historyczne, gdyŝ nie są najwaŝniejsze, a spróbujmy odpowiedzieć na pytanie, jakie znaczenie religijne ma Księga Sędziów? JuŜ autor Księgi Jozuego podkreśla, Ŝe Bóg jest wybawicielem. Dlatego zaznacza, Ŝe zdobycie Ziemi Obiecanej przez Izraelitów było wynikiem interwencji Boga. To On kierował Jozuem. Uwidoczniło się to w nadzwyczajnych wydarzeniach: w przejściu przez Jordan (Joz 3,14), zdobyciu Jerycha (Joz 6,11), zwycięstwie pod Gibeonem (Joz 10,10). Wspomniane zwycięstwa nie były zasługą Izraelitów. Podobnie pisze autor Księgi Sędziów. Dlatego zaznacza, Ŝe Gedeon zostawił przy sobie tylko trzystu wojowników. Chodziło o to, aby Izrael nie mówił: Moja ręka wybawiła mnie (Sdz 7,2). Autor Księgi Sędziów zaznacza jednak, Ŝe wszystkie wybawienia, jakich Izraelici doświadczyli, nie są doskonałe i trwałe, ale tylko czasowo przemijające. Zwłaszcza dzieje Gedeona, Jeftego czy Samsona budzą niepokój i rozczarowanie. Po początkowych sukcesach nastąpiły niepowodzenia spowodowane niedoskonałością wybawicieli. Te niepowodzenia i klęski zrodziły błaganie o trwałe wyzwolenie. Niedoskonali wybawiciele sprawili, iŝ marzono o doskonałym Wybawcy. W Księdze Sędziów dotykamy tajemnicy powołania przez Boga, który w pewnych wypadkach wybiera ludzi, którzy nie są bynajmniej doskonali. Są czasem postaciami kłopotliwymi. Sędziowie nie byli ludźmi świętymi, ale bohaterami w słuŝbie wspólnoty. Nie przebierali w środkach, aby osiągnąć zamierzony cel. Bywali często bardzo okrutni. Dziwi, Ŝe Bóg wybrał Jeftego, który był bandytą (Sdz 10,3). Gdy chodzi o obyczaje, sędziowie byli dziećmi epoki. Jedno ich tylko odróŝnia od współczesnych im ludzi: wiara w Boga i bezwzględne posłuszeństwo Jego nakazom. Potrafili dokonywać wiele dzięki BoŜej pomocy. Tracili jednak moc i znaczenie wtedy, gdy Bóg odsuwał się od nich. Tak było w wypadku Samsona, który chełpił się, Ŝe zabił tysiąc ludzi posługując się oślą szczęką. Nie potrafił jednak zachować tajemnicy i uległ przewrotnej kobiecie Dalili, perfidnej piątej kolumnie filistyńskiej, która lepiej słuŝyła interesom swego narodu niŝ Samson Bogu. Pamiętajmy ponadto o tym, iŝ autorzy Biblii często podkreślają, iŝ Bóg wybierał ludzi nie dlatego, Ŝe byli bez winy i lepsi od innych, ale dlatego, Ŝe tak chciał. Wreszcie trzeba pamiętać, Ŝe Księga Sędziów jest bardzo schematyczna, ale w oparciu o wydarzenia autor przekazuje waŝne prawdy. W opisie wciąŝ powtarza się następujący schemat: grzech, kara, Ŝal, wyzwolenie. Autor podkreśla najpierw: Wówczas Izraelici czynili to, co złe w oczach Pana, i słuŝyli Baalom. Porzucili Boga swoich ojców, Jahwe, który ich wyprowadził z ziemi egipskiej, i poszli za cudzymi bogami, którzy naleŝeli do ludów sąsiednich. Oddawali im pokłon i porzucili Pana (Sdz 2,2,11-13). Na karę nie trzeba było długo czekać. Sąsiednie ludy (Edomici, Moabici, Amoryci, Madianici i Filistyni) stawali się narzędziami w ręku Boga. Wówczas zapłonął gniew Pana przeciw Izraelitom, tak Ŝe wydał ich w ręce ciemięzców, którzy ich złupili (Sdz 2,14). Naród nawracał się. Wówczas Izraelici wołali do Pana (Sdz 4,3). Bóg zsyłał wybawiciela, który wyzwalał ich z rąk nieprzyjaciół. Wówczas Pan wzbudził sędziów, by wybawili ich z ręki tych, którzy ich uciskali (Sdz 2,16). Autor, powtarzając ten schemat, z jednej strony przypomina miłość i miłosierdzie BoŜe. Odrzucony przez ludzi Bóg, nie odrzuca, lecz jest gotów przebaczać w nieskończoność, byle tylko człowiek się nawrócił. Z tego względu księga jest niezwykle optymistyczna. Wspomniany schemat budził, i budzi, w ludziach 2
3 nadzieję. MoŜna, w oparciu o tę księgę powiedzieć, Ŝe Bóg nie da się nigdy zmęczyć ludzkim złem i grzechem. Nigdy więc nie ma powodu do zwątpienia. Ale konieczne jest nawrócenie. Nigdy jednak nie jest za późno na pokutę. JeŜeli tak się stanie, Bóg z pewnością okaŝe miłosierdzie. W tym kontekście waŝne jest takŝe, Ŝe autor podkreśla, iŝ człowiek stale jest skłonny do grzechu. To nie my jesteśmy wielcy i wspaniale, ale Bóg, który niezmordowanie działa w człowieku. Ks. Piotr Łabuda Przekłady biblijne Prowadzący: W zakres traktatu o tekście biblijnym, który tydzień temu omawialiśmy, wchodzi takŝe sprawa tłumaczeń Pisma Świętego. Wykładowca: Posiadanie i znajomość przekładów Pisma Świętego jest nieodzowna dla wszelkich prac nad odtworzeniem autografu. Szczególne znaczenie posiadają tłumaczenia i przekłady staroŝytne, niektóre bowiem z nich pochodzą z czasów, z których nie zachował się Ŝaden rękopis w języku oryginalnym. StaroŜytne przekłady i tłumaczenia mają dla współczesnych badaczy i komentatorów bardzo du- Ŝą wartość. Spowodowane to jest faktem, iŝ większość z tych staroŝytnych tłumaczeń Biblii została wykonana przez tłumaczy-kopisów w sposób dosłowny. Prowadzący: Jakie są najwaŝniejsze przekłady? Wykładowca: Chronologicznie jako pierwsze przekłady naleŝy wymienić targumy aramejskie, których historia sięga czasów po niewoli babilońskiej, kiedy to język biblijny hebrajski, był wypierany przez język aramejski. Stąd teŝ od V wieku przed Chr. pojawia się potrzeba tłumaczenia tekstu biblijnego czytanego w czasie naboŝeństw synagogalnych (zob. Ne 8,1-8). Po przeczytaniu kilku wersetów Biblii hebrajskiej, tłumacz w sposób wolny przekładał je na będący w uŝyciu język aramejski. Parafrazy te najpierw przekazywane były w sposób ustny, a dopiero w późniejszym okresie spisywane. Stąd teŝ nazwa targumy od aramejskiego targum przekład (zob. Ezd 4,7). Targum zatem to staroŝydowskie przekłady lub parafrazy Starego Testamentu z języka hebrajskiego na aramejski uŝywany przez śydów palestyńskich w czasach poprzedzających Ŝycie i działalność Jezusa. Najbardziej znaczące targumy: - Targum Jerozolimski II z czasów przedchrześcijańskich, będący zbiorem róŝnych fragmentów pergaminowych znalezionych w genizie kairskiej oraz kodeks Neofiti z Biblioteki watykańskiej. Jest to targum do Pięciosięgu. - Targum Onkelosa, zwany teŝ babilońskim, z I/II w. do Pięcioksięgu. - Targum Jonatana do Proroków, przypisywany Jonatanowi, uczniowi Hillela. Pochodzi najprawdopodobniej z III w. PRZEKŁADY GRECKIE: Pośród przekładów greckich najbardziej znanym jest Septuaginta (LXX), która jest pierwszym i najstarszym tłumaczeniem Starego Testamentu z hebrajskiego i aramejskiego na język grecki. Tłumaczenie to powstało w Aleksandrii około III-I w. przed Chr. O powstaniu LXX dowiadujemy się z apokryfu pt. List Arysteasza, który pochodzi najprawdopodobniej z II w. przed Chr. Według niego Ptolemeusz, król Egiptu ( ), pragnął mieć w swojej bibliotece aleksandryjskiej wszystkie księgi świata w greckim języku. Gdy faraon zapragnął, by w jego bibliotece znalazł się egzemplarz Biblii, arcykapłan z Jerozolimy przysłał 72 tłumaczy, którzy mieli dokonać przekładu. Od liczby legendarnych tłumaczy pochodzi łacińska nazwa: Septuaginta czyli Biblia siedemdziesięciu. Jak głosi podanie, tłumacze ci zostali umieszczeni na wyspie Faros i w ciągu 72 dni przełoŝyli Prawo, czyli Pięcioksiąg MojŜeszowy. 3
4 W rzeczywistości greckiego tekstu potrzebowała gmina Ŝydowska w Aleksandrii, w której znajdowało się wielu prozelitów mówiących jedynie po grecku. Stąd teŝ powstała potrzeba przetłumaczenia Tory na język zrozumiały dla helleńskich wyznawców judaizmu. Tłumaczenia kolejnych ksiąg powstawały sukcesywnie aŝ do I w. przed Chrystusem. Ostatnią księgą, która została przetłumaczona, była Księga Mądrości zredagowana w połowie I w. przed Chrystusem i dołączona do LXX. Wartość przekładu LXX jest róŝna. Przede wszystkim tekst LXX róŝni się układem i ilością materiału od Biblii hebrajskiej. Ponadto jedne księgi, jak np. Księga Psalmów, Pieśni nad Pieśniami, są przeło- Ŝone niemal dosłownie. Są jednak i takie, które moŝna określić mianem nie tyle tłumaczenia, co raczej swobodnej parafrazy. Zaliczyć tu moŝna Księgę Hioba, Daniela. Najlepiej przetłumaczony został Pięcioksiąg. W środowisku hellenistycznym LXX cieszyła się ogromną popularnością. Odrzucenie jej przez wyznawców judaizmu w II wieku po Chrystusie miało dwie przyczyny. Przede wszystkim spowodowane to było uznaniem przez chrześcijan LXX za swoją Biblię. Inną przyczyną było dostrzeŝenie przez śydów rozbieŝności między LXX a Biblią hebrajską. Stało się to moŝliwe, dzięki ujednoliceniu tekstu przez Ben Aqibę. Wpływ LXX na Nowy Testament był bardzo duŝy. Na 350 cytatów ze Starego Testamentu znajdujących się w dziełach nowotestamentalnych, 300 pochodzi z LXX. Częste korzystanie z LXX spowodowane było tym, iŝ w gminach chrześcijańskich, które posługiwały się przede wszystkim językiem greckim, LXX była oficjalnie uŝywanym tekstem Biblii. Stąd teŝ moŝna mówić o natchnieniu biblijnym LXX, gdyŝ LXX była cytowana generalnie w pismach Ojców greckich, czytana w liturgii, komentowana w homiliach, katechezach i teologii. NaleŜy równieŝ pamiętać, Ŝe księgi deuterokanoniczne Starego Testamentu zostały przekazane jedynie w wersji LXX, poniewaŝ ich tekst hebrajski zaginął (Tb, Jdt, 1 Mch), albo spisano je od razu w języku greckim (2 Mch, Mdr). Nie mamy rękopisu Septuaginty, podobnie jak i w przypadku Biblii hebrajskiej. Posiadamy natomiast 700 rękopisów LXX na papirusach, w tym najstarszy papirus Rylandsa 458 z II w. przed Chrystusem zawierający kilka fragmentów Księgi Powtórzonego Prawa. Zachowało się teŝ wiele kodeksów majuskułowych i minuskułowych. Ponadto zachowały się fragmenty LXX w czwartej i siódmej grocie w Qumran (Wj 28,4-7; Kpł 2,3-5; 5,18-24). RównieŜ kodeksy z IV i V wieku, jak Synajski, Watykański i Aleksandryjski, które zawierają tekst Nowego Testamentu przekazują cały tekst Starego Przymierza w wersji LXX. Natomiast z kodeksów minuskułowych pełny tekst Biblii przekazują kodeksy 68, 106, 122 i 130. INNE TŁUMACZENIA GRECKIE Niezadowolenie śydów z powstania LXX sprawiło, Ŝe dokonano nowych, alternatywnych dla LXX tłumaczeń: - Tłumaczenie Akwili (Aq) prozelity z Pontu. Powstało około 140 roku. Zawiera tekst Starego Testamentu przetłumaczony w sposób literalny, co doprowadziło do licznych błędów gramatycznych i syntaktycznych. Jednak jako świadek tekstu ułatwia on dotarcie do tekstu hebrajskiego, z którego dokonano przekładu. Zachowały się nieliczne jego fragmenty. - Tłumaczenie Teodocjona (Th) prozelity z Efezu. Powstało najprawdopodobniej około 180 roku, choć niektórzy komentatorzy uwaŝają, Ŝe tłumaczenie to jest duŝo wcześniejsze, a na pewno starsze od dzieła Akwilii. Tłumaczenie to charakteryzuje się małą dosłownością, jak równieŝ tendencją do pozostawiania wielu słów hebrajskich zamiast tłumaczenia na grekę. Tłumaczenie Teodocjona w środowisku chrześcijańskim było mocno konkurencyjne względem LXX, czego potwierdzeniem są liczne cytaty starotestamentalne, w Nowym Testamencie, które wydają się być bardzo zbliŝone do tłumaczenia Teodocjona. Przekład Theodocjana jest zachowany tylko w księdze Daniela, która weszła do LXX. 4
5 - Tłumaczenie Symmacha (Sym) Samarytanina nawróconego na judaizm ucznia rabiego Meira, który był uczniem ben aniby. Powstało około 200 roku. Niektórzy czas tego przekładu przesuwają na 165 rok. Jest to bardzo precyzyjny przekład przeznaczony dla czytelników helleńskich, którzy nigdy nie zetknęli się z językiem hebrajskim. Z tekstów przekładu usuwane są wszelkie hebraizmy. Jak podają autorzy greccy, np. Euzebiusz z Cezarei, przekład ten był wysoko ceniony przez chrześcijan. Tłumaczenie to było akceptowane w IV wieku takŝe przez Ŝydowską diasporę w Egipcie. Przekład Symmachia jest znany jedynie z fragmentów Heksapli (zob. niŝej) jak równieŝ z dwóch rękopisów pergaminowych z III-IV wieku pochodzących z Egiptu i zawierających fragmenty Psalmów. HEKSAPLA Mówiąc o przekładach, naleŝy powiedzieć o dziele Orygenesa, który nie tyle dokonał przekładu, co raczej recenzji juŝ istniejących przekładów. Dzieło Orygenesa powstało w Cezarei Palestyńskiej w latach Było to 50-tomowe dzieło, w którym Orygenes zestawił synoptycznie w sześciu kolumnach (stąd nazwa Biblia hexapla czyli sześcioraka ): I kolumna tekst hebrajski Biblii w wersji oryginalnej, II kolumna tekst hebrajski Biblii w transkrypcji greckiej, III kolumna przekład Aquili, IV kolumna przekład Symmacha, V kolumna LXX, VI kolumna przekład Teodocjona. Do Księgi Psalmów były dwie dodatkowe kolumny zawierające przekłady zwane Quinta i Sexta. Kolumna V zawierała tekst LXX z pierwszym w dziejach aparatem krytycznym, Orygenes bowiem uŝył w tej kolumnie pewnych znaków: obol (/), jeśli tekst grecki był obszerniejszy od hebrajskiego; jeśli zaś krótszy wpisywał tłumaczenie greckie na ogół z Teodocjona zaznaczając asteryskiem (*) początek tekstu. Na końcu obu rodzajów tekstu umieszczał półobol. Niestety Heksapla Orygenesa nie została nigdy w całości przepisana i spłonęła w czasie najazdu arabskiego w 638 r. Ocalały tylko odpisy pojedynczych ksiąg ze wszystkimi kolumnami greckimi oraz pełne odpisy kolumny V, tzw. Septuaginty heksaplarnej, które posiadamy w odpisach w komentarzach ojców greckich. Odpisy tekstu heksaplarnego zawierają kodeks Colbertino-Sarravianus z V wieku i kodeks Chisianusza z X wieku. PRZEKŁADY ŁACIŃSKIE Wraz z rozwojem chrześcijaństwa oraz wypierania języka greckiego przez łacinę, pojawiła się konieczność dokonywania tłumaczenia na język łaciński. Pierwsze wzmianki o takim przekładzie pochodzą z Afryki Północnej z 180 roku. Przekłady łacińskie dzielimy na starołacińskie (vetus latina) w wersji afrykańskiej (Afro) i europejskiej (Itala), które pochodzą z II i III wieku, oraz dzieło św. Hieronima Wulgatę, co oznacza wydanie rozpowszechnione. Dzieło to powstało na przełomie IV/V wieku. VETUS LATINA (VL) Nazwa vetus latina jest umownym określeniem wszystkich łacińskich przekładów Biblii dokonanych przed Wulgatą. Nie wiadomo ile ich dokładnie było. O ich istnieniu świadczą św. Hieronim i św. Augustyn, którzy skarŝą się, iŝ jest tak duŝo tych tłumaczeń jak egzemplarzy ksiąŝek. Przekłady te były najczęściej literalnym tłumaczeniem LXX. Zawierały duŝo grecyzmów. Najstarsze rękopisy Starego Testamentu są fragmentaryczne. Zaliczamy do nich kodeks wirzburski i wiedeński z V wieku. Natomiast zachowało się wiele kodeksów zawierających tekst Nowego Testamentu, które są oznaczane ma- 5
6 łymi literami alfabetu łacińskiego. Znaczniejsze z nich to kodeksy zawierające Ewangelie: a z Vercelli z IV wieku i kodeks b z Werony z V w., pisany srebrnymi literami na purpurze. WULGATA (VG) Na polecenie papieŝa Damazego, Hieronim ( ) miał dokonać rewizji tekstu Pisma Świętego. W 383 roku poprawił on tekst Ewangelii i Psałterz, zaś trzy lata później, po śmierci papieŝa Damazego, Hieronim zamieszkał w Betlejem. W Cezarei poznaje Heksaplę i dokonuje przekładu Psałterza wg Heksapli. W latach przełoŝył z języka hebrajskiego wszystkie księgi protokanoniczne Starego Testamentu, korzystając z pomocy VL. Wulgata zawiera takŝe deuterokanoniczne Starego Testamentu w wersji VL, natomiast tekst Nowego Testamentu jest tylko poprawioną przez Hieronima wersją starołacińską. Tekst Wulgaty Nowego Testamentu został szybko zaakceptowany w Kościele łacińskim, został teŝ zastosowany przy ujednoliceniu czytań liturgicznych. Natomiast wprowadzanie tekstów Starego Testamentu w wersji Wulgaty dokonało się po pewnym czasie (w VIII wieku). Wraz z rozpowszechniania się Wulgaty powstaje problem jej zniekształceń spowodowany częstym przepisywaniem. W czasie Soboru Trydenckiego Kościół posiadał wiele wersji Wulgaty, stąd teŝ w 1546 roku sobór potwierdza autentyczność Wulgaty i nakazuje wydać jej urzędowy i poprawiony tekst. Wydanie to ukazało się w 1592 roku pt. Biblia Sacra Vulgatae Editionis zwane równieŝ Editio Sixtino-Clementina od imion papieŝy, którzy ją wydali. Ta poprawiona wersja była w uŝyciu aŝ do XX wieku, kiedy to papieŝ Pius X zlecił zakonowi benedyktynów podjęcie prac nad rekonstrukcją pierwotnego tekstu Wulgaty. W 1977 roku wręczono Pawłowi VI ostatni tom Neo-vulgaty, która została promulgowana w 1979 roku jako tekst podstawowy do tłumaczeń liturgicznych w Kościele. Pamiętać naleŝy, iŝ pierwszą drukowaną ksiąŝką, była właśnie wydana z rękopisów paryskich Biblia Gutenberga Wulgata. Z tego pierwszego wydania zachowało się 45 egzemplarzy, z czego jeden z nich znajduje się w bibliotece WyŜszego Seminarium Duchownego w Pelplinie. PRZEKŁADY SYRYJSKIE Na uwagę zasługują równieŝ przekłady syryjskie, które naleŝą do jednych z najstarszych, a to za sprawą rozpowszechnia nauki chrześcijan w Syrii juŝ w I wieku. Do najwaŝniejszych tłumaczeń naleŝą: - Peszitta tzn. przekład prosty lub powszechny. Powstaje on w II wieku i stał się oficjalnym przekładem Kościoła syryjskiego. Tekst jest wierny, ale nie dosłowny. Za podstawę przekładu dla Pięcioksięgu posłuŝyła Biblii hebrajskiej, zaś Psalmy i Księgi Prorockie zostały przetłumaczone z LXX. Przekład Nowego Testamentu dołączono do Peszitty na początku V wieku, jednak przekłady Ewangelii istniały juŝ wcześniej. - Diatessaron, to dzieło Syryjczyka z Adiabeny Tacjana z 170 roku. Nazwa pochodzi od harmonii syryjskiej czterech Ewangelii. Znana jest z tłumaczenia greckiego powstałego w III wieku (papirus z Dura Europos). Dokonany w III wieku przekład poszczególnych Ewangelii jest zaleŝny w duŝym stopniu od Diatessaronu. Zachowały się dwa kodeksy tego przekładu: kuretoriański z V wieku i syro-synajski z IV wieku. - syro-palestyński. Przekład ten pochodzi z V wieku oparty i jest oparty na LXX. UŜywany jest w liturgii melchickiej. Do dzisiejszego czasu dotarły tylko fragmenty Ewangelii z lekcjonarzy. - przekład filokseniański całej Biblii dokonany w VI wieku przez biskupa Filoksena z języka greckiego. Przekład ten prawie całkowicie zaginął, zachowała się jedynie recenzja Nowego Testamentu dokonana w VII wieku przez biskupa Tomasza z Heraklei. - przekład syro-heksaplarny powstał w VII wieku w Aleksandrii. Jest to tłumaczenie niezwykle wierne, stąd teŝ ma duŝe znaczenie dla badań nad Septuagintą. Zachowały się tylko fragmenty. PRZEKŁADY KOPTYJSKIE 6
7 Chrześcijaństwo dotarło nad Nil pod koniec I wieku, stąd teŝ juŝ w II wieku powstały najstarsze przekłady na język Egipcjan w dialektach sahidyckim (Górny Egipt) i bohairyckim (Dolny Egipt). Generalnie nazywamy je koptyjskimi od staroŝytnego języka, którym posługiwały się niŝsze warstwy społeczeństwa egipskiego. Przekłady te generalnie powstały na podstawie LXX, aczkolwiek późniejsze księgi Starego Testamentu są poprawione według tekstu Heksapli. Tekst Nowego Testamentu reprezentuje recenzję H. INNE PRZEKŁADY STAROśYTNE - Ormiański. Armenia przyjęła chrześcijaństwo w IV w. Natomiast na początku V wieku mnich Mesrob Masztoc stworzył pisownię, a takŝe przekład ormiański, który oparł na tekście LXX. Tekst tego przekładu jest pierwszym tekstem zapisanym w języku ormiańskim. Najstarsze rękopisy pochodzą z IX wieku. - Etiopski. Chrześcijaństwo jest znane w Etiopii od IV wieku. Przekład ten został dokonany na podstawie LXX w VI wieku, w języku etiopskim klasycznym. Najstarsze rękopisy pochodzą z XIII wieku. - Gruziński. Gruzja przyjęła chrześcijaństwo od Armenii. Według tradycji duchowny ormiański Mesrob Masztoc (+440) stworzył, poza alfabetem ormiańskim, takŝe alfabet gruziński. W V wieku został przełoŝony tekst Nowego Testamentu oraz część Starego na język gruziński z ormiańskiego. Najstarsze rękopisy gruzińskie sięgają X wieku. - Gocki. Wynalazek pisma gockiego i przekład całej Biblii przypisuje się tradycyjnie biskupowi Ulfilowi z IV wieku. Nieliczne fragmenty tego tłumaczenia przetrwały do naszych czasów w rękopisach pochodzących z V wieku. - Starosłowiański. Przekład starosłowiański został dokonany przez Cyryla i Metodego w IX wieku na bazie LXX. Stała się z czasem oficjalną Biblią Kościoła ortodoksyjnego ludów słowiańskich. Najstarszy rękopis pochodzi z X wieku. PRZEKŁADY POLSKIE RĘKOPISY Pierwszymi wzmiankami o istnieniu tekstu biblijnego w języku polskim jest wiadomość, iŝ św. Kinga przed wyjściem z kościoła odmawiała Psalm 10 w języku ojczystym. Jest więc to świadectwo, Ŝe juŝ w XII wieku istniał przekład przynajmniej części Psałterza na język polski. Najstarszym zachowanym przekładem jest Psałterz Floriański. Psałterz ten pochodzi z początków XIV wieku i zawiera psalmy w języku łacińskim, polskim i niemieckim. Znaleziony został w klasztorze św. Floriana koło Linzu w 1825 roku i został zakupiony w 1931 r. do Biblioteki Narodowej i nazywamy go Psałterzem Floriańskim. Kolejny zachowany przekład pochodzi z XV wieku i zawiera przekład Księgi Psalmów. Nazywamy go Psałterzem Puławskim. Ma on formę modlitewnika ułoŝonego na poszczególne dni tygodnia. Obecnie znajduje się w Muzeum Czartoryskich w Krakowie. Najstarszy przekład całego Pisma Świętego na język polski pochodzi równieŝ z XV wieku. Nazywany jest Biblią Królowej Zofii, od imienia czwartej Ŝony Władysława Jagiełły lub Biblią szaroszpatacką, od miejscowości Szarosz Patak na Węgrzech, gdzie rękopis był przechowywany w miejscowej bibliotece. Jest to przekład na podstawie Wulgaty oparty najprawdopodobniej na tłumaczeniach czeskich. Dokonać go mógł kapelan królewski, Jędrzej z Jaszowic ( ). Do dziś z dwóch tomów zachowało się tylko 185 kart tomu pierwszego. Kolejne zachowane przekłady pochodzą z XVI wieku: Psałterz Krakowski z 1536 roku, Psałterz Wróbla, czyli przekład Psalmów Macieja Wróbla wydany u Unglera w 1539 roku, Psałterz Dawidów Mi- 7
8 kołaja Reja z 1546 roku dedykowany królowi Zygmuntowi I, oraz Psałterz Dawidów Jana Kochanowskiego z 1579 roku. Pierwszy katolicki przekład Nowego Testamentu ukazał drukiem u Mikołaja Szarfenbergera w 1556 roku. Został opracowany przez M. Bielskiego według XIV wiecznego tłumaczenia z Wulgaty. Cechował się duŝym ubóstwem językowym. Natomiast tłumaczenie całego Pisma Świętego na język polski ukazało się w 1561 roku i zostało nazywane Biblią Lopolity. Przekładu bowiem dokonał Jan Nicz zwany Leopolitą (pochodził z Lwowa stąd Leopolita), profesor Akademii Krakowskiej. Dokonał tego na podstawie Wulgaty, posługując się równocześnie starszymi przekładami polskimi oraz tłumaczeniem czeskim. Przekład ten był mało dokładny i obarczony błędami składu drukarzy niemieckich. BIBLIA WUJKA Na szczególną uwagę zasługuje Biblia ks. Jakuba Wujka. Ks. Jakub Wujek urodził się w Wągrowcu w 1541 roku studiował we Wrocławiu i Krakowie, a następnie został wysłany przez biskupa J. Uchańskiego na dalsze studia do Wiednia. W 1565 roku wstąpił do zakonu jezuitów, gdzie po trzech latach otrzymał święcenia kapłańskie. W zakonie był rektorem kolegium w Poznaniu, Wilnie, Siedmiogrodzie i Krakowie. W 1584 roku jezuici powierzyli ks. Wujkowi dokonanie tłumaczenia Pisma Świętego. Przekład Nowego Testamentu został dokonany na podstawie Wulgaty i ukazał się w Krakowie w 1593 roku. Przekład Psałterza nastąpił rok później, cały zaś Stary Testament został wydrukowany w języku polskim w 1599 roku. Sam ks. Wujek nie doczekał tego wydania. Umarł w Krakowie w 1597 roku. Biblia Wujkowa była przez 350 lat w Kościele polskim oficjalnym tekstem. Pod względem literackim przewyŝszyła wszystkie dotychczasowe przekłady. Ze względu na walor językowy wydawali ją nawet protestanci. Istniało przekonanie, Ŝe przekład Wujkowy posiada aprobatę Stolicy Apostolskiej i Synodu Ogólnopolskiego, stąd teŝ do początków XX wieku nie akceptowano innych tłumaczeń. Zawierała ona komentarz autora, który korzystał z wypowiedzi Ojców Kościoła i polemizował z błędnymi poglądami. Piękno języka przekładu wywarło wielki wpływ na kształtowanie się języka polskiego. Z czasem jednak język Biblii Wujka stał się zbyt archaiczny i dlatego podjęto próby modernizacji Biblii Wujka. Wielu biblistów polskich pracowało nad unowocześnieniem tego przekładu. Na szczególną uwagę zasługuje praca z połowy XIX wieku ks. Waleriana Serwatowskiego, profesora Seminarium Duchownego w Tarnowie. Z innych prac warto wymienić tłumaczenie Nowego Testamentu abp. A. Szlagowskiego z 1900 roku, poprawkę Ewangelii i Dziejów Apostolskich z 1907 roku przez ks. J. Kruszyńskiego, poprawkę Nowego Testamentu Ks. L. Semkowskiego z 1936 roku. Na zlecenie Episkopatu Polski, w latach , wydano 5 tomów tzw. Biblii poznańskiej (do Dziejów Apostolskich włącznie). Ze współczesnych przekładów Biblii na język polski: Ks. Eugeniusz Dąbrowski, Nowy Testament, Poznań 1947 na podst. Wulgaty, Poznań 1966, Ks. Feliks Gryglewicz, Ewangelie i Dzieje Apostolskie, Katowice 1947, Ks. Seweryn Kowalski, Nowy Testament, Warszawa 1957, Ks. Eugeniusz Dąbrowski, Nowy Testament, Warszawa 1957, Ks. Kazimierz Romaniuk, Nowy Testament, Poznań 1976, Roman Brandstaetter, Ewangelia wg Mateusza, Marka, Łukasza, Dzieje Apostolskie, Pisma Janowe, , Czesław Miłosz, Ewangelia według Marka. Apokalipsa, ParyŜ 1984, Pismo Święte Nowego Testamentu w 12 tomach, [red.: E. Dąbrowski, F. Gryglewicz], Poznań
9 Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu [tzw. Biblia Tysiąclecia, albo tyniecka], oprac. zespół biblistów polskich z inicjatywy benedyktynów tynieckich, Poznań 1965, Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu [tzw. Biblia poznańska], pod red. M. Petera i M. Wolniewicza, 1-3, Poznań , Biblia to jest Pisma Święte Starego i Nowego Testamentu [Biblia protestancka wydana przez Bryt. i Zagr. Tow. Biblijne], oprac. przez Komisję Przekładu Pisma Świętego, Warszawa 1975, Pismo Święte Starego Testamentu w 12 tomach [zwane niekiedy Biblią lubelską], pod red. St. Łacha, Poznań 1961, Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Biblia warszawsko-praska, oprac. K. Romaniuk, Warszawa 1997, Pismo Święte Nowego Testamentu. Przekład z języków oryginalnych z komentarzem, oprac. zespół biblistów polskich w inicjatywy Towarzystwa Świętego Pawła, Częstochowa Prowadzący: Dziękuję za dzisiejsze wykłady. Dzisiejsze pytanie konkursowe brzmi: W jakim celu powinniśmy czytać opisy biblijne o zdobyciu Ziemi Obiecanej przez Izraelitów? Odpowiedzi prosimy tradycyjnie przesyłać listownie bądź drogą ową, bądź dzwoniąc na numer radia RDN. Prawidłową odpowiedź z konkursu z zeszłego tygodnia jak równieŝ imię i nazwisko osoby, która wylosowała nagrodę ksiąŝkową moŝna znaleźć na stronie internetowej naszego studium biblijnego. Wszystkie informacje, jak równieŝ poprzednie audycje, dostępne są na stronie internetowej: Do usłyszenia za tydzień. 9
1 Zagadnienia wstępne
1 Zagadnienia wstępne 2 W ramach powtórki księgi protokanoniczne pisma, które od początku były uznawane przez wszystkie gminy chrześcijańskie za natchnione protokanoniczność nie oznacza, że księgi te mają
Bardziej szczegółowoWSTĘP DO HISTORII ZBAWIENIA. Chronologia Geografia Treść Przesłanie
WSTĘP DO HISTORII ZBAWIENIA Chronologia Geografia Treść Przesłanie Historia zbawienia jest to historia świata i człowieka widziane z perspektywy relacji z Bogiem. definicja Chronologia historii zbawienia
Bardziej szczegółowoJak czytać i rozumieć Pismo Święte? Podstawowe zasady. (YC 14-19)
Jak czytać i rozumieć Pismo Święte? Podstawowe zasady. (YC 14-19) Mój pierwszy nauczyciel języka hebrajskiego bił mnie linijką po dłoni, gdy ośmieliłem się dotknąć palcem świętych liter Pięcioksięgu. (R.
Bardziej szczegółowoWokół zagadnień starotestamentowych 4
Wokół zagadnień starotestamentowych 4 STAROŻYTNE PRZEKŁADY PISMA ŚWIĘTEGO 1. PRZEKŁADY GRECKIE Na skutek podbojów Wschodu i krajów leżących w basenie Morza Śródziemnego przez Aleksandra Wielkiego w IV
Bardziej szczegółowoŁk 1, 1-4 KRĄG BIBLIJNY
Łk 1, 1-4 KRĄG BIBLIJNY Tomasz Kiesling Oborniki 2013 Być jak Teofil dziś Teofil konkretne imię adresata, chrześcijanina, do którego pisze św. Łukasz Ewangelię. Ewangelista przeprowadził wiele rozmów
Bardziej szczegółowoBIBLICUM ŚLĄSKIE. Wykład V Przekłady Biblii
BIBLICUM ŚLĄSKIE KURS WPROWADZAJĄCY Wykład V Przekłady Biblii Tłumaczenia Biblii- odpowiedź na nową sytuację językową wierzących Pismo Święte powstało w trzech językach. Stary Testament utrwalono w większości
Bardziej szczegółowoJak czytać ze zrozumieniem Pismo Święte?
Jak czytać ze zrozumieniem Pismo Święte? Mój pierwszy nauczyciel języka hebrajskiego bił mnie linijką po dłoni, gdy ośmieliłem się dotknąć palcem świętych liter Pięcioksięgu. (R. Brandstaetter, Żywa Księga)
Bardziej szczegółowoJak czytać ze zrozumieniem Pismo Święte (YC 14-19)?
Jak czytać ze zrozumieniem Pismo Święte (YC 14-19)? Mój pierwszy nauczyciel języka hebrajskiego bił mnie linijką po dłoni, gdy ośmieliłem się dotknąć palcem świętych liter Pięcioksięgu. (R. Brandstaetter,
Bardziej szczegółowoManuskrypt. Łacińskie manu scriptus czyli dosłownie napisany ręcznie Dokument napisany odręcznie, w przeciwieństwie do drukowanego
MUZEUM MANUSKRYPTÓW Czym się zajmiemy? Manuskrypt co to takiego? Jak powstawały manuskrypty Manuskrypty Starego Testamentu Manuskrypty Nowego Testamentu Historia polskich przekładów Biblii Dlaczego manuskrypty
Bardziej szczegółowoPismo Święte to zbiór ksiąg Nowego i Starego Testamentu, uznanych przez Kościół za natchnione i stanowiących wraz z Tradycją jeden depozyt wiary i
PISMO ŚWIĘTE. Pismo Święte to zbiór ksiąg Nowego i Starego Testamentu, uznanych przez Kościół za natchnione i stanowiących wraz z Tradycją jeden depozyt wiary i jedną regułę wiary. Natchnienie- (łac. Inspiratio)
Bardziej szczegółowoGimnazjum kl. I, Temat 15
Po polsku: W imię Ojca i Syna i Ducha Świętego. Amen. Po angielsku: In the name of the Father, and the Son, and the Holy Spirit. Amen. Po niemiecku: Im Namen des Vaters und des Sohnes und des Heiligen
Bardziej szczegółowo1 Zagadnienia wstępne
1 Zagadnienia wstępne 2 Ale o co chodzi? Czy ta wiedza jest do zbawienia koniecznie potrzebna? NIE, ale można ją wykorzystać by ułatwić sobie życie Lecz wiedza wbija w pychę, miłość zaś buduje. 1 Kor 8,1
Bardziej szczegółowoKs. Michał Bednarz ZANIM ZACZNIESZ CZYTAĆ PISMO ŚWIĘTE
Ks. Michał Bednarz ZANIM ZACZNIESZ CZYTAĆ PISMO ŚWIĘTE 4 by Wydawnictw o BIBLOS, Tarnów 1997 ISBN 83-86889-36-5 SPIS TREŚCI Wstęp.................................. 9 :2 6.,H. 1998 Nihil obs tat Tarnów,
Bardziej szczegółowoWPROW ADZENIE DO KRYTYKI TEKSTU STAREGO I NOWEGO TESTAMENTU
Ks. KAZIMIERZ ROMANIUK WPROW ADZENIE DO KRYTYKI TEKSTU STAREGO I NOWEGO TESTAMENTU S'I. rrcr.tjsi o .J I Z : J! C A KSIĘGA RNIA ŚW. WOJCIECHA POZNAŃ -
Bardziej szczegółowoBOśE NAKAZY - DZIESIĘĆ PRZYKAZAŃ
BOśE NAKAZY - DZIESIĘĆ PRZYKAZAŃ W Biblii znajdujemy nakazy i Ŝądania. Zawierają one to, co wierzący nazywają wolą BoŜą. Najbardziej znanym ich zbiorem jest Dziesięć przykazań (Wj 34, 28). Znajdujemy go
Bardziej szczegółowoBIBLICUM ŚLĄSKIE. Wykład IV Kanon i apokryfy
BIBLICUM ŚLĄSKIE KURS WPROWADZAJĄCY Wykład IV Kanon i apokryfy Jedna Biblia w trzech wersjach? czyli o kanonie i apokryfach W historii kształtowania się Biblii kilka razy powracały pytania: Które księgi
Bardziej szczegółowoKierunek i poziom studiów: Sylabus modułu: Nowy Testament (11-TS-12-NT) Nazwa wariantu modułu (opcjonalnie): nazwa_wariantu (kod wariantu)
Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Kierunek i poziom studiów: Sylabus modułu: Nowy Testament (11-TS-12-NT) Nazwa wariantu modułu (opcjonalnie): _wariantu ( wariantu) 1. Informacje ogólne koordynator
Bardziej szczegółowoKluczowe wydarzenia w Historii Biblii
Na podstawie Jak powstała Biblia Kluczowe wydarzenia w Historii Biblii Cała Prezentacja Wstęp do Biblii 1500 p.n.e. - 500 n.e. 500 n.e. - 1500 n.e. 1500 n.e. - 1900 n.e. 1900 n.e. - 2007 n.e. Wybierz temat
Bardziej szczegółowosłowo Biblia pochodzi od greckiego słowa biblos, które z kolei miało swoje źródło w języku egipskim, gdzie oznaczało albo papirus
Powtórzenie wiadomości o Biblii (Nowy Testament) słowo Biblia pochodzi od greckiego słowa biblos, które z kolei miało swoje źródło w języku egipskim, gdzie oznaczało albo papirus (służący wówczas między
Bardziej szczegółowoHipotezę o jego istnieniu wysunął Aleksander Brückner. Przekład miał powstać pod
Hipotezę o jego istnieniu wysunął Aleksander Brückner. Przekład miał powstać pod koniec XII w. W Żywocie bł. Kingi (żony Bolesława Wstydliwego) znajduje się wzmianka o zwyczaju odmawiania przez księżną
Bardziej szczegółowoKościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PONADPODSTAWOWYCH
Kościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PONADPODSTAWOWYCH CHARAKTERYSTYKA: Program przeznaczony jest dla uczniów szkół ponadpodstawowych: liceum, technikum oraz szkół zawodowych. Katechezy
Bardziej szczegółowoJAK PRZECZYTAĆ BIBLIĘ W 1 ROK? PROPOZYCJA CZYTAŃ.
JAK PRZECZYTAĆ BIBLIĘ W 1 ROK? PROPOZYCJA CZYTAŃ. Jest to propozycja przeczytania całego Pisma Świętego w ciągu roku kalendarzowego (przeczytania, a nie modlitwy Słowem Bożym!). W zależności od tempa czytania,
Bardziej szczegółowoBOŻE OBJAWIENIE tematy i wiedza Księga PŚ (Jak czytać Pismo Święte? Najważniejsze księgi historyczne Starego Testamentu i ich bohaterowie.
Księga PŚ (Jak czytać Pismo Święte? Najważniejsze księgi historyczne Starego Testamentu i ich bohaterowie.) YK 14-19, notatka w zeszycie, prezentacja, skrypt Pojęcia: Biblia, kanon, natchnienie Podział
Bardziej szczegółowoKierunek i poziom studiów: Sylabus modułu: Stary Testament (11-TS-12-ST) Nazwa wariantu modułu (opcjonalnie): nazwa_wariantu (kod wariantu)
Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Kierunek i poziom studiów: Sylabus modułu: Stary Testament (11-TS-12-ST) Nazwa wariantu modułu (opcjonalnie): _wariantu ( wariantu) 1. Informacje ogólne koordynator
Bardziej szczegółowoZespół Szkół nr 21 w Bydgoszczy. Informacja zwrotna RELIGIA szkoła podstawowa klasa 4
Zespół Szkół nr 21 w Bydgoszczy Informacja zwrotna RELIGIA szkoła podstawowa klasa 4 Opracowanie: mgr Violetta Kujacińska mgr Małgorzata Lewandowska Zasady: IZ może być ustna lub pisemna, IZ pisemną przekazujemy
Bardziej szczegółowoKomantarzbiblijny.pl. Komentarze. Księga 1 Królów
Komantarzbiblijny.pl Komentarze Księga 1 Królów Sierpień 2017 1 Spis treści Komentarz Biblijny do 1 Kr. 6:1... 3 2 Komentarz Biblijny do 1 Kr. 6:1 "W roku czterysta osiemdziesiątym po wyjściu Izraelitów
Bardziej szczegółowoIkona obraz sakralny, powstały w kręgu kultury bizantyńskiej wyobrażający postacie świętych, sceny z ich życia, sceny biblijne lub
Ikona obraz sakralny, powstały w kręgu kultury bizantyńskiej wyobrażający postacie świętych, sceny z ich życia, sceny biblijne lub liturgiczno-symboliczne. Charakterystyczna dla chrześcijańskich Kościołów
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE W ZAKRESIE IV KLASY SZKOŁY PODSTAWOWEJ. Zaproszeni przez Boga z serii Drogi przymierza
WYMAGANIA EDUKACYJNE W ZAKRESIE IV KLASY SZKOŁY PODSTAWOWEJ Zaproszeni przez Boga z serii Drogi przymierza Wymagania edukacyjne śródroczne Ocena celująca Ocenę celującą przewiduję dla uczniów przejawiających
Bardziej szczegółowoI. Program studiów 6-letnich jednolitych magisterskich Kierunek: Teologia Specjalność: Kapłańska
1. Przedmioty obowiązkowe 1.1. Kanon studiów teologicznych I. Program studiów 6-letnich jednolitych magisterskich Kierunek: Teologia Specjalność: Kapłańska Wstęp do filozofii Z 1 Historia filozofii starożytnej
Bardziej szczegółowoAPOKRYFY NOWEGO TESTAMENTU GGG. EWANGELIE APOKRYFICZNE część 1 FRAGMENTY NARODZENIE I DZIECIŃSTWO MARYI I JEZUSA
APOKRYFY NOWEGO TESTAMENTU GGG EWANGELIE APOKRYFICZNE część 1 FRAGMENTY NARODZENIE I DZIECIŃSTWO MARYI I JEZUSA Pod redakcją ks. Marka Starowieyskiego współpraca: Włodzimierz Appel, ks. Jerzy Banak, ks.
Bardziej szczegółowoapokryfy nowego testamentu
apokryfy nowego testamentu tom ii Apostołowie część i Andrzej, Jan, Paweł, Piotr, Tomasz 697 Spis treści PRZEDMOWA...5 SKRÓTY... 11 WSPÓŁPRACOWNICY TOMU...19 Rozdział I. WSTĘP OGÓLNY A. APOSTOŁOWIE a.
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne dla klasy V z religii
1 Wymagania edukacyjne dla klasy V z religii 1. Zna podział Pisma Świętego: Stary Nowy Testament. Wie, kto jest autorem Ewangelii. Zna księgi Nowego Testamentu: Listy Apostolskie, Dzieje Apostolskie, Apokalipsa
Bardziej szczegółowoKościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH
Kościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH CHARAKTERYSTYKA: Program przeznaczony jest dla uczniów szkół podstawowych. Minimum programowe nie uwzględnia podziału treści materiału
Bardziej szczegółowoBOŻE OBJAWIENIE tematy i wiedza Powtórzenie materiału o Objawieniu Bożym
Powtórzenie materiału o Objawieniu Bożym Użyte kolory: Kolor czarny materiał obowiązkowy na poziomie podstawowym Kolor Ubuntu Orange - materiał rozszerzony na ocenę celującą Księga PŚ (Czytać ze zrozumieniem
Bardziej szczegółowoWymagania programowe i kryteria oceniania z religii dla klasy IV
Wymagania programowe i kryteria oceniania z religii dla klasy IV I. Podstawowe: Na ocenę celującą uczeń: Spełnia wymagania na ocenę bardzo dobrą. Posiada wiedzę i umiejętności, które są efektem samodzielnej
Bardziej szczegółowoKierunek i poziom studiów: Sylabus modułu: Pismo Święte o rodzinie (11-R1-12-r1_28)
Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Kierunek i poziom studiów: Sylabus modułu: Pismo Święte o rodzinie (11-R1-12-r1_28) 1. Informacje ogólne koordynator modułu ks. dr Maciej Basiuk rok akademicki 2014/2015
Bardziej szczegółowoPOLSKIE PRZEKŁADY PISMA ŚWIĘTEGO
POLSKIE PRZEKŁADY PISMA ŚWIĘTEGO 1. PRZEKŁADY DAWNIEJSZE Spośród zachowanych do dziś polskich przekładów biblijnych najstarszym jest trójjęzyczny (łacińskopolsko-niemiecki) Psałterz Floriański z pierwszej
Bardziej szczegółowoPolskie przekłady Pisma Świętego
Polskie przekłady Pisma Świętego Spośród zachowanych do dziś polskich przekładów biblijnych najstarszym jest trójjęzyczny (łacinskopolsko-niemiecki) Psałterz floriański z I poł. XIV w. Z przełomu XV i
Bardziej szczegółowoJOZUE NASTĘPCĄ MOJŻESZA
JOZUE NASTĘPCĄ MOJŻESZA 101 Czy pamiętasz historię Mojżesza? To On był główną postacią w kontaktach narodu Izraelskiego z Panem Bogiem. Mojżesz chodził po pustyni z narodem Izraelskim przez 40 lat. Był
Bardziej szczegółowoPismo Święte podstawowym źródłem treści w programach. Kościoła Zielonoświątkowego w RP
Pismo Święte podstawowym źródłem treści w programach nauczania biblijnego Kościoła Zielonoświątkowego w RP Podstawa Programowa katechezy zielonoświątkowej Za podstawowe źródło treści oraz główną przesłankę
Bardziej szczegółowoEtapy historii zbawienia KSIĘGI, BOHATEROWIE, DATY, WYDARZENIA
Etapy historii zbawienia KSIĘGI, BOHATEROWIE, DATY, WYDARZENIA Etapy historii zbawienia Zdobycie Ziemi Obiecanej i czasy Sędziów Patriarchowie i pobyt w Egipcie 1 Prehistoria biblijna 2 3 Wyjście z Egiptu
Bardziej szczegółowoKomantarzbiblijny.pl. Komentarze. 1 list apostoła Piotra
Komantarzbiblijny.pl Komentarze 1 list apostoła Piotra Październik 2015 1 Spis treści 1 Pt. 3:21... 3 2 Komentarz Biblijny do 1 Pt. 3:21 "Odpowiednik tego teraz i was wybawia, mianowicie chrzest (nie usunięcie
Bardziej szczegółowoDrogaDoWolnosci.com. Możesz udostępniać tę listę innym. Nie zastrzegamy sobie żadnych praw do niej. Niechaj służy jak najszerszemu gronu osób.
DrogaDoWolnosci.com Poniższa lista pomoże Ci w codziennej lekturze Pisma Świętego. Lekturę możesz rozpocząć w dowolnej chwili. Dzięki temu planowi będziesz w stanie przeczytać całe Pismo Święte w jeden
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne z religii dla klasy I a gimnazjum w 2016/17.
Wymagania edukacyjne z religii dla klasy I a gimnazjum w 2016/17. ROZDZIAŁ CELUJĄCY BARDZO DOBRY DOBRY DOSTATECZNY DOPUSZCZAJĄCY I. Szukam prawdy o sobie 3. Wykonał dodatkową pracę np. prezentację związaną
Bardziej szczegółowoBiblia dla Dzieci. przedstawia. Kobieta Przy Studni
Biblia dla Dzieci przedstawia Kobieta Przy Studni Autor: Edward Hughes Ilustracje: Lazarus Redakcja: Ruth Klassen Tłumaczenie: Joanna Kowalska Druk i oprawa: Bible for Children www.m1914.org 2014 Bible
Bardziej szczegółowoBiblia dla Dzieci przedstawia. Kobieta Przy Studni
Biblia dla Dzieci przedstawia Kobieta Przy Studni Autor: Edward Hughes Ilustracje: Lazarus Redakcja: Ruth Klassen Tłumaczenie: Joanna Kowalska Druk i oprawa: Bible for Children www.m1914.org 2014 Bible
Bardziej szczegółowo1. Fundamentalizm jako ruch religijny
Aspekty zagadnienia 1. Zjawisko fundamentalizmu biblijnego 2. Fundamentalistyczna lektura Biblii i jej charakterystyczne cechy 3. Zagrożenia płynące z fundamentalistycznej lektury Biblii 1. Fundamentalizm
Bardziej szczegółowoBóg a prawda... ustanawiana czy odkrywana?
Bóg a prawda... ustanawiana czy odkrywana? W skali od 1 do 10 (gdzie 10 jest najwyższą wartością) określ, w jakim stopniu jesteś zaniepokojony faktem, że większość młodzieży należącej do Kościoła hołduje
Bardziej szczegółowoChrześcijaństwo skupia w sobie wiele odłamów, które powstały przez lata, opierający się jednak na jednej nauce Jezusa Chrystusa.
Chrześcijaństwo Chrześcijaństwo jest jedną z głównych religii monoteistycznych wyznawanych na całym świecie. Jest to największa religia pod względem wyznawców, którzy stanowią 1/3 całej populacji. Najliczniej
Bardziej szczegółowoKryteria oceniania z religii dla klasy siódmej szkoły podstawowej
Kryteria oceniania z religii dla klasy siódmej szkoły podstawowej I. Szukam prawdy o sobie II. Spotykam Boga III. Słucham 3. Aktywnie uczestniczy w lekcji i biegle posługuje się zdobytą wiedzą. 4. Wykonał
Bardziej szczegółowoWymagania programowe i kryteria oceniania - religia. Jest wzorem dla innych pod względem: pilności, odpowiedzialności, samodzielności.
Wymagania programowe i kryteria oceniania - religia I. Podstawowe: Na ocenę celującą uczeń: Prowadzi zeszyt i odrabia zadania domowe. Jest wzorem dla innych pod względem: pilności, odpowiedzialności, samodzielności.
Bardziej szczegółowoO NAŚLADOWANIU CHRYSTUSA
O NAŚLADOWANIU CHRYSTUSA Tomasz a Kempis Przekład Jan Ożóg SJ Wydawnictwo WAM Księża Jezuici Kraków 2014 Wprowadzenie Z książeczką Tomasza a Kempis O naśladowaniu Chrystusa po raz pierwszy spotkałem się
Bardziej szczegółowoCzym jest Biblia? Wartości: Biblia księga o zbawieniu, szata literacka Biblii kluczem do jej zrozumienia.
5 Czym jest Biblia? Cele katechetyczne wymagania ogólne: przypomnienie prawdy o Bosko-ludzkim autorstwie Biblii; ukazanie kontekstu powstania ksiąg biblijnych i wyjaśnienie związanych z nim pojęć (etapy
Bardziej szczegółowoapokryfy nowego testamentu
apokryfy nowego testamentu tom ii Apostołowie część ii Bartłomiej, Filip, Jakub Mniejszy, Jakub Większy, Judasz, Maciej, Mateusz, Szymon i Juda Tadeusz, Ewangeliści, uczniowie Pańscy BIBLIOGRAFIA 1367
Bardziej szczegółowo:00 VG 23 K136. Arsam N. - Prawo dotyczące uchodźców Główne postępowanie 1 Tłumacz
23.3.2013 11:00 VG 23 K136. Arsam N. - Prawo dotyczące uchodźców Główne postępowanie 1 Tłumacz Arsam N., 20 lat, urodzony w Iranie. Został tam aresztowany z powodu wykroczenia karnego. Podczas czasu spędzonego
Bardziej szczegółowoKULTUROTWÓRCZA ROLA BIBLII
Kierunek Wydział Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II rok akademicki 2012/2013 kulturoznawstwo stopień pierwszy studia stacjonarne Forma zajęć: KULTUROTWÓRCZA ROLA BIBLII wykład
Bardziej szczegółowoKLASA IV OCENA CELUJĄCA (6)
KLASA IV OCENA CELUJĄCA (6) - jest aktywny na zajęciach, zawsze przygotowany - wzorowo prowadzi zeszyt - zawsze odrabia zadania domowe - potrafi scharakteryzować poszczególne okresy roku liturgicznego
Bardziej szczegółowoRozkład materiału nauczania treści programowe dla klasy pierwszej gimnazjum
Rozkład materiału nauczania treści programowe dla klasy pierwszej gimnazjum Rozkład materiału nauczania treści programowe dla klasy pierwszej gimnazjum Przedmiot: religia Klasa: pierwsza gimnazjum Tygodniowa
Bardziej szczegółowoOgólne kryteria oceniania z religii
Przedmiotowy system oceniania z religii dla klasy czwartej szkoły podstawowej Rok szkolny 2016/2017 Obszary aktywności ucznia podlegające ocenie 1.Pisemne prace klasowe-po zakończonym dziale, obejmujące
Bardziej szczegółowoPublikacja pod patronatem wiedza24h.pl. Wypracowania Biblia. Najważniejsze zagadnienia cz II
Publikacja pod patronatem wiedza24h.pl Wypracowania Biblia Najważniejsze zagadnienia cz II Wydawnictwo Psychoskok, 2013 Copyright by Wydawnictwo Psychoskok, 2013 Copyright by wiedza24h.pl Wszelkie prawa
Bardziej szczegółowoProrok Habakuk. Cel. Przybliżenie dzieciom postaci proroka Habakuka. Kolejne kroki
Cel Przybliżenie dzieciom postaci proroka Habakuka. Kolejne kroki Cieszymy się z obecności wszystkich i mamy nadzieję, że wszyscy wytrwamy w naszym modlitewnym czuwaniu. Przypominamy proroka Nahuma, którego
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA PROGRAMOWE NA POSZCZEGÓLNE OCENY Z RELIGII DLA KLASY IV.
WYMAGANIA PROGRAMOWE NA POSZCZEGÓLNE OCENY Z RELIGII DLA KLASY IV. Przedmiot oceny 1. Cytaty z Pisma św., modlitwy, pieśni 2. Zeszyt przedmioto wy 3. Prace domowe 4. Testy i sprawdziany OCENA celująca
Bardziej szczegółowoJozue Przejmuje Dowodzenie
Biblia dla Dzieci przedstawia Jozue Przejmuje Dowodzenie Autor: Edward Hughes Ilustracje: Janie Forest Redakcja: Ruth Klassen Tłumaczenie: Joanna Kowalska Druk i oprawa: Bible for Children www.m1914.org
Bardziej szczegółowoBiblia dla Dzieci przedstawia. Jozue Przejmuje Dowodzenie
Biblia dla Dzieci przedstawia Jozue Przejmuje Dowodzenie Autor: Edward Hughes Ilustracje: Janie Forest Redakcja: Ruth Klassen Tłumaczenie: Joanna Kowalska Druk i oprawa: Bible for Children www.m1914.org
Bardziej szczegółowoKryteria oceniania z religii dla klasy pierwszej gimnazjum
Kryteria oceniania z religii dla klasy pierwszej gimnazjum ROZDZIAŁ CELUJĄCY BARDZO DOBRY DOBRY DOSTATECZNY DOPUSZCZAJĄCY NIEDOSTATECZNY I. Szukam prawdy o sobie 3. Aktywnie uczestniczy w lekcji i biegle
Bardziej szczegółowoKryteria oceniania z religii dla klasy pierwszej gimnazjum
Kryteria oceniania z religii dla klasy pierwszej gimnazjum ROZDZIAŁ CELUJĄCY BARDZO DOBRY DOBRY DOSTATECZNY DOPUSZCZAJĄCY NIEDOSTATECZNY I. Szukam prawdy o sobie 3. Aktywnie uczestniczy w lekcji i biegle
Bardziej szczegółowoVII PIELGRZYMA ŻYWEGO RÓŻAŃCA
ZELATOR październik2016 www.zr.diecezja.pl 8 VII PIELGRZYMA ŻYWEGO RÓŻAŃCA W Roku Nadzwyczajnego Jubileuszu Miłosierdzia zelatorzy i członkowie Żywego Różańca Archidiecezji Krakowskiej przeżywali swoją
Bardziej szczegółowoBIBLIJNY KONKURS TEMATYCZNY DZIEJE PRZYMIERZA
BIBLIJNY KONKURS TEMATYCZNY DZIEJE PRZYMIERZA dla uczniów dotychczasowych gimnazjów i klas dotychczasowych gimnazjów prowadzonych w szkołach innego typu województwa małopolskiego w roku szkolnym 2018/2019
Bardziej szczegółowo1. Skąd wzięła się Biblia?
1. Skąd wzięła się Biblia? Wprowadzenie do historii powstawania ksiąg biblijnych od etapu przekazu ustnego, poprzez proces spisywania i redakcji, do powstania księgi i umiejscowienia jej w kanonie Biblii.
Bardziej szczegółowoLekcja 8 na 24. listopada 2018
JEDNOŚĆ W WIERZE Lekcja 8 na 24. listopada 2018 I nie ma w nikim innym zbawienia; albowiem nie ma żadnego innego imienia pod niebem, danego ludziom, przez które moglibyśmy być zbawieni (Dzieje Ap. 4,12)
Bardziej szczegółowoPięćdziesiątnica i Paruzja. 2. Jak być lojalnym wobec Pana i swego dziedzictwa kościelnego: proroctwo i instytucja
Pięćdziesiątnica i Paruzja 2. Jak być lojalnym wobec Pana i swego dziedzictwa kościelnego: proroctwo i instytucja Kontekst Odnowy DŚ został wylany w Odnowie na świat pełen poważnych podziałów, włącznie
Bardziej szczegółowo- uczeń posiadł wiedzę i umiejętności znacznie przekraczające program nauczania katechezy
Kryteria oceniania z religii kl. I gimnazjum Ocena celująca - uczeń posiadł wiedzę i umiejętności znacznie przekraczające program nauczania katechezy - twórczo rozwija własne uzdolnienia oraz dba o własną
Bardziej szczegółowoSzczegółowe wymagania edukacyjne na poszczególne stopnie z religii dla klasy siódmej szkoły podstawowej
Szczegółowe wymagania edukacyjne na poszczególne stopnie z religii dla klasy siódmej szkoły podstawowej CELUJĄCY BARDZO DOBRY DOBRY DOSTATECZNY DOPUSZCZAJĄCY NIEDOSTATECZNY 3. Aktywnie uczestniczy w lekcji
Bardziej szczegółowoSakramenty - pośrednicy zbawienia
Sakramenty - pośrednicy zbawienia SAKRAMENTY W Kościele jest siedem sakramentów: chrzest, bierzmowanie (chryzmacja), Eucharystia, pokuta, namaszczenie chorych, sakrament święceń, małżeństwo. ----------------------------------
Bardziej szczegółowoJEDNOŚĆ W WIELBIENIU BOGA. Lekcja 11 na 15. grudnia2018
JEDNOŚĆ W WIELBIENIU BOGA Lekcja 11 na 15. grudnia2018 Bóg jest czczony przez istoty niebiańskie, ale pragnie również naszego uwielbienia płynącego z Ziemi. Uwielbiać Boga oznacza uznawać Jego wielkość
Bardziej szczegółowoStudium Katechetyczne Wychowując w Wierze tłumaczenie po Polsku. OBJAWIENIE W PIŚMIE ŚWIĘTYM I TRADYCJI
Polish FF Curriculum Translation in Polish Studium Katechetyczne Wychowując w Wierze tłumaczenie po Polsku. OBJAWIENIE W PIŚMIE ŚWIĘTYM I TRADYCJI 1. Objawienie: Pismo Św. i Tradycja a. Pismo Święte: Części,
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI WYKAZ SKRÓTÓW OD WYDAWCY PRZEDMOWA DO WYDANIA POLSKIEGO ROZDZIAŁ 1 PALESTYNA OD PTOLEMEUSZY DO MASADY...
SPIS TREŚCI WYKAZ SKRÓTÓW... 11 OD WYDAWCY... 17 PRZEDMOWA DO WYDANIA POLSKIEGO... 19 ROZDZIAŁ 1 PALESTYNA OD PTOLEMEUSZY DO MASADY... 21 A. Ptolemeusze i Seleucydzi w Palestynie (323-166 r. przed Chr.)...
Bardziej szczegółowoCarlo Maria MARTINI SŁOWA. dla życia. Przekład Zbigniew Kasprzyk
Carlo Maria MARTINI SŁOWA dla życia Przekład Zbigniew Kasprzyk Wydawnictwo WAM Księża Jezuici Kraków 2015 WPROWADZENIE Każdego dnia wypowiadamy, słyszymy i czytamy wiele słów. Czujemy jednak, że niektóre
Bardziej szczegółowoEwangelia z wyspy Patmos
Ewangelia z wyspy Patmos Lekcja 1 na 5. stycznia 2019 Błogosławiony ten, który czyta, i ci, którzy słuchają słów proroctwa i zachowują to, co w nim jest napisane; czas bowiem jest bliski (Objawienie 1:3)
Bardziej szczegółowoKryteria oceniania z religii klasa VII. Błogosławieni, którzy szukają Jezusa. Wydawnictwo Jedność. Ocena celująca:
Kryteria oceniania z religii klasa VII Błogosławieni, którzy szukają Jezusa Wydawnictwo Jedność Ocena celująca: Samodzielnie i twórczo wyjaśnia, że wiara jest wejściem w osobistą relację z Bogiem Charakteryzuje
Bardziej szczegółowoWykład 20. Ks. Mirosław Łanoszka. Dar Mądrości (Księga Mądrości)
Wykład 20 Ks. Mirosław Łanoszka Dar Mądrości (Księga Mądrości) Prowadzący: Kolejne dzieło literackie naleŝące do zbioru biblijnych pism mądrościowych to Księga Mądrości. Co moŝemy powiedzieć na temat pochodzenia
Bardziej szczegółowoWędrówka do ziemi obiecanej geografia. Przybliżona trasa 40-letniej wędrówki Izraelitów do Ziemi Obiecanej
Wędrówka do ziemi obiecanej geografia Przybliżona trasa 40-letniej wędrówki Izraelitów do Ziemi Obiecanej Ziemia obiecana geografia Zajordania (te tereny zdobywa Mojżesz) Galilea Samaria Judea Morze Martwe
Bardziej szczegółowoBibliotheca paleotyporum in lingua Polonica impressorum
Libri librorum Bibliotheca paleotyporum in lingua Polonica impressorum [Mikołaj z Szadka?] [Naznamionowanie dzienne miesiącow nowych pełnych lata 1520?] [Kraków, Hieronim Wietor, 1519/1520]. pl o do druku
Bardziej szczegółowoKRYTERIA OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO W KLASACH IV - VI
KRYTERIA OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO W KLASACH IV - VI Ocena celująca: uczeń swobodnie operuje strukturami gramatycznymi określonymi w rozkładzie materiału z łatwością buduje spójne zdania proste i
Bardziej szczegółowoRozkład materiału nauczania i wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z religii do klas pierwszych gimnazjum, na rok szkolny 2016/2017 opracowany
Rozkład materiału nauczania i wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z religii do klas pierwszych gimnazjum, na rok szkolny 2016/2017 opracowany w oparciu o program nauczania nr AZ-3-02/13 pt. Rozradowanie
Bardziej szczegółowoReligia ks. Paweł Mielecki Klasa IV
Religia ks. Paweł Mielecki Klasa IV Na ocenę celującą uczeń: Posiada wiedzę i umiejętności przewidziane na ocenę bardzo dobrym (co najmniej w 90%), a nad to: Samodzielnie i twórczo rozwija własne zainteresowania
Bardziej szczegółowoBóg Ojciec kocha każdego człowieka
1 Bóg Ojciec kocha każdego człowieka Bóg kocha mnie, takiego jakim jestem. Raduje się każdym moim gestem. Alleluja Boża radość mnie rozpiera, uuuu (słowa piosenki religijnej) SŁOWA KLUCZE Bóg Ojciec Bóg
Bardziej szczegółowoO tym jak ludu rzesza szła pod wodzą Mojżesza
O tym jak ludu rzesza szła pod wodzą Mojżesza Wprowadzenie Film Interaktywne ćwiczenia mul medialne Podsumowanie Słowniczek Dla nauczyciela Wprowadzenie Religia starożytnych Żydów to jeden z najstarszych
Bardziej szczegółowoDEKALOG gdzie szukać informacji? YouCat KKK
gdzie szukać informacji? YouCat 348 351 KKK 2052 2082 Jacek Salij Dekalog o. Adam Szustak, Konferencje o Dekalogu Valerio Bocci Dziesięć przykazań wyjaśniane dzieciom Wiesława Lewandowska Pan Bóg nie robi
Bardziej szczegółowo2. Wymagania wstępne w zakresie wiedzy, umiejętności oraz kompetencji społecznych (jeśli obowiązują)
I. Informacje ogólne OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS). Nazwa modułu : Małżeństwo i rodzina w Biblii 2. Kod modułu 2-DDS29r 3. Rodzaj modułu : obowiązkowy 4. Kierunek studiów: Dialog i Doradztwo Społeczne
Bardziej szczegółowoCzy więc zakon unieważniamy przez wiarę? Wręcz przeciwnie, zakon utwierdzamy (Rzymian 3:31)
Lekcja 5 na 4 listopada 2017 Czy więc zakon unieważniamy przez wiarę? Wręcz przeciwnie, zakon utwierdzamy (Rzymian 3:31) W dniu 31 października 1517 r. Marcin Luter zawiesił swoje dziewięćdziesiąt pięć
Bardziej szczegółowoKryteria ocen z religii kl. 4
Kryteria ocen z religii kl. 4 Ocena celująca - spełnia wymagania w zakresie oceny bardzo dobrej - prezentuje treści wiadomości powiązane ze sobą w systematyczny układ - samodzielnie posługuje się wiedzą
Bardziej szczegółowoŻydowskie Święto Tygodni (hebr. Chag ha Szawuot) lub Dzień Pierwocin, Pierwszych Owoców (hebr. Jom ha Bikkurim). 5
Wprowadzenie Księga Wyjścia zajmuje bardzo ważne miejsce wśród pism świętych Starego Testamentu. Do opisanych w niej wydarzeń będą się odwoływać wszyscy prorocy i pisarze natchnieni Biblii hebrajskiej,
Bardziej szczegółowoJOZUE NASTĘPCĄ MOJŻESZA
JOZUE NASTĘPCĄ MOJŻESZA 93 Czy pamiętasz historię Mojżesza? To On był główną postacią w kontaktach narodu Izraelskiego z Panem Bogiem. W między czasie mówiliśmy o Przybytku i Kapłanach, ponieważ tak wiele
Bardziej szczegółowoWydawnictwo WAM, 2013; ŚWIĘTOŚĆ A IDEAŁY CZŁOWIEKA ks. Arkadiusz Baron
SPIS treści WPROWADZENIE...7 1. Cele badawcze...9 2. Status quaestionis i zagadnienia semantyczno-epistemologiczne...13 3. Metoda...18 Rozdział 1 Wołanie o świętość i realia z nią związane...23 1. 1. Głosy
Bardziej szczegółowoSTAJE SIĘ SŁOWO 6
STAJE SIĘ SŁOWO 6 Copyright Grzegorz Ryś 2012 Copyright for this edition by Wydawnictwo W drodze 2012 Redaktor Maciej Müller Redaktor techniczny Justyna Nowaczyk Projekt okładki i stron tytułowych Radosław
Bardziej szczegółowoArchidiecezjalny Program Duszpasterski ROK B OKRES PASCHALNY. Komentarze do niedzielnej liturgii słowa
Archidiecezjalny Program Duszpasterski ROK B OKRES PASCHALNY Komentarze do niedzielnej liturgii słowa Poznań 2008/2009 17 18 II Niedziela Wielkanocna 19 kwietnia 2009 Dz 4,32-35 Ps 118 1 J 5,1-6 J 20,19-31
Bardziej szczegółowoKOŚCIÓŁ IDŹ TY ZA MNIE
SPOTKANIE 6 KOŚCIÓŁ Dla ułatwienia poszczególne zadania oznaczone są symbolami. Legenda pozwoli Ci łatwo zorientować się w znaczeniu tych symboli: IDŹ TY ZA MNIE Pewien mężczyzna miał zwyczaj mówić w każdą
Bardziej szczegółowo,6 15,4 0 x x , ,58 15,42 0 x x ,5. x 60 29,18 30,82 0 x x ,5
2018-01-08, 1ECTS = 25h Plan studiów na kierunku: teologia Specjalność: teologia Od cyklu 2018/2019 Profil kształcenia: ogólnoakademicki Forma studiów: stacjonarne Forma kształcenia/poziom strudiów: jednolite
Bardziej szczegółowoapokryfy nowego testamentu
apokryfy nowego testamentu tom iii Listy i apokalipsy chrześcijańskie pod redakcją ks. Marka Starowieyskiego współpraca: Włodzimierz Appel, ks. Jan Czuj ( ), Wiktor Kornatowski, ks. Stanisław Kur, Ryszard
Bardziej szczegółowo