RYZYKO UBEZPIECZENIOWE
|
|
- Józef Rosiński
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Daria Stefańska Magdalena Szymkiewicz UMK Toruń RYZYKO UBEZPIECZENIOWE 1. WPROWADZENIE Konferencja Organizacyjno prawne aspekty funkcjonowania ubezpieczeń, w której bierzemy udział ma na celu poszerzyć wiedzę oraz spojrzenie na tematykę ubezpieczeń. W związku z tym zagadnienie: ryzyko ubezpieczeniowe, jego źródła i manipulacje, wydaje się być odpowiednim tematem do podjęcia dyskusji. Pojęcie ryzyka jest uniwersalne, dotyczy działalności politycznej, gospodarczej i społecznej. Pomimo częstego występowania ryzyka w każdej dziedzinie działalności człowieka, jest ono tematem często pomijanym. Szczególnego znaczenia nabiera w działalności gospodarczej, gdzie jego realizacja pociąga za sobą określone skutki finansowe. Powoduje to, że istota ryzyka, metody jego pomiaru oraz zarządzanie ryzykiem stają się tematem coraz większej liczby publikacji z różnych dziedzin nauki. W ubezpieczeniowej teorii ryzyka trzeba rozróżnić takie pojęcia jak: ryzyko, niebezpieczeństwo i hazard: 1. Ryzyko to pojęcie szerokie. 2. Niebezpieczeństwo rozumie się jako przyczynę lub źródło straty. 3. Hazard oznacza zespół warunków i okoliczności, w których dane niebezpieczeństwo się realizuje DEFINICJA RYZYKA UBEZPIECZENIOWEGO Istnieją dwa charakterystyczne podejścia do zagadnień ryzyka ubezpieczeniowego. Pierwsze, charakterystyczne dla myśli ekonomicznej, traktuje ryzyko przez pryzmat niebezpieczeństw postrzeganych jako przyczyna rzeczywistych zdarzeń społeczno- 1 W. Ronka-Chmielowiec, Ryzyko w ubezpieczeniach metody oceny, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego, Wrocław 1997, s
2 ekonomicznych. Drugie podejście, charakterystyczne dla prawa ubezpieczeniowego, traktuje ryzyko od strony skutków wystąpienia niebezpieczeństw. A. Willet w roku 1901 w The Economic Theory of Risk Insurance jako pierwszy próbował podać definicję naukową ryzyka ubezpieczeniowego. Według Willeta ryzyko jest czymś obiektywnym, związanym z subiektywną niepewnością. W 1921 r. F.H. Knight w pracy Risk, Uncertainly and Profit opublikował swoja koncepcję niepewności mierzalnej i niemierzalnej; pierwszą nazwał ryzykiem, drugą niepewnością sensu stricto. Nie można stworzyć jednolitej kompleksowej definicji ryzyka ubezpieczeniowego. W roku 1966 Komisja do spraw Terminologii Ubezpieczeniowej USA opublikowała dwie oficjalne definicje ryzyka ubezpieczeniowego. Pierwsza definicja uwzględniała pojęcie niepewności. Druga koncentrowała się na zagadnieniach praktyki ubezpieczeniowej. Cechy charakteryzujące naturę ryzyka ubezpieczeniowego: 1. Natura ryzyka jest niejednorodna (nie ma możliwości podania jednoznacznej, uniwersalnej definicji). 2. Ryzyko występuje w co najmniej dwóch różnych aspektach: - obiektywnym, - subiektywnym. 3. Ryzyko może być badane w różnych kontekstach, jako: - niebezpieczeństwo, - hazard, - niepewność, - prawdopodobieństwo. 2 Zgodnie z pracą E. J. Vaughana Fundaments of Riks and Insurance można podać kilka najczęściej spotykanych definicji ryzyka ubezpieczeniowego: 1. ryzyko jest szansą nastąpienia straty ryzyko należy rozumieć jako możliwość lub prawdopodobieństwo, że coś się wydarzy, lub jako stopień tego prawdopodobieństwa. Pierwsze z tych znaczeń traktuje ryzyko jako szansę straty, która nie jest mierzalna. Natomiast szansa straty jest kwantyfikowalna procentowo lub w ułamkach. 2. ryzyko jest możliwością nastąpienia straty możliwość to prawdopodobieństwo zajścia określonego zdarzenia zawarte między zerem a jednością i w tym znaczeniu ryzyko jest niewiadomą. 2 A. Śliwiński, Ryzyko ubezpieczeniowe : taryfy - budowa i optymalizacja, Poltext, Warszawa 2002r., s
3 3. ryzyko jest stanem, w którym istnieje możliwość straty ryzyko to pewien stan rzeczywistości, w którym istnieje możliwość niekorzystnego odchylenia się wyniku rzeczywistego od wyniku założonego lub oczekiwanego w danej sytuacji i tu ryzyko jest mierzalne za pomocą prawdopodobieństwa wystąpienia straty. 4. ryzyko jest dyspersją rezultatów rzeczywistych i oczekiwanych ocenia się stopień rozrzutu wyników w stosunku do pozycji centralnych lub średnich. 5. ryzyko jest prawdopodobieństwem wyniku innego niż oczekiwany, 6. ryzyko jest niepewnością, 7. ryzyko jest niebezpieczeństwem, 8. ryzyko oznacza przedmiot ubezpieczenia KLASTFIKACJA RYZYKA UBEZPIECZENIOWGO Ryzyko może być klasyfikowane według różnych kryteriów, co wynika przede wszystkim z jego niejednoznaczności oraz trudnej do zidentyfikowania natury, dlatego bardzo ważne jest jego znaczenie i funkcje klasyfikacji. Analizując literaturę polską i zagraniczną, wyodrębniamy cztery podstawowe funkcje klasyfikacji ryzyka: funkcja poznawcza, funkcja metodologiczna, funkcja praktyczna, funkcja kwantyfikacji. Funkcja poznawcza ma niewątpliwe znaczenie dla teorii ubezpieczeniowej. Brak jednoznacznej systematyki ryzyka zubaża rozumienie istoty i natury tego zjawiska. Klasyfikacja ryzyka ubezpieczeniowego posiada również walor metodologiczny, ułatwiając czy wręcz warunkując komunikatywny język i metody badawcze stosowane w obrębie teorii ubezpieczeń. Teoria ubezpieczeniowa, poprzez analizę ryzyka ubezpieczeniowego, powinna stworzyć swoje własne klasyfikacje tegoż ryzyka. Celem stworzenia takiej klasyfikacji jest przede wszystkim oddzielenie ryzyk ubezpieczanych od nieubezpieczalnych oraz stworzenie grup ryzyk dających się unormować prawnie, co jest niezbędne do stworzenia ogólnych warunków umowy ubezpieczenia. 4 Podział ryzyka jest równie ważny w praktyce ubezpieczeniowej, ponieważ dzięki niemu możliwe jest określenie zasad i technik identyfikacji, kwantyfikacji oraz selekcji ryzyk. Z powodu niejednoznaczności ryzyka również i jego klasyfikacja jest stworzona na różne sposoby. Pewne ryzyka sklasyfikowane do danej grupy po przyjęciu innych kryteriów mogą 3 W. Ronka-Chmielowiec, op. cit., s A. Śliwiński, op. cit., s
4 stanowić inną grupę. Na przykład ryzyko czyste, po przyjęciu innych kryteriów, może być zaliczone do ryzyka finansowego lub majątkowego. Podobnie ryzyko finansowe może mieć charakter czysty bądź spekulatywny. Prace nad klasyfikacją ryzyka ubezpieczeniowego ciągle trwają. Wielu autorów próbuje wyodrębniać różne grupy ryzyka, wzbogacając istniejącą klasyfikację. Prace te utwierdzają tylko w przekonaniu, że nie można stworzyć stałej, niepodważalnej klasyfikacji ryzyka ubezpieczeniowego, która w pełni uwzględniałaby wszystkie jego aspekty i rodzaje. Powodem tego jest dynamiczny charakter ryzyka, które powinno być traktowane jako pewien, zmienny w czasie, proces, a nie stała cecha świata zewnętrznego. a) Ryzyko obiektywne i subiektywne Podział ten wynika z charakteru ryzyka. Zrozumienie istoty podziału ryzyka na obiektywne i subiektywne jest niezwykle ważne z punktu widzenia praktyki ubezpieczeniowej. Podział i postrzeganie wymienionych ryzyk determinuje zachowania osób i przedsiębiorstw ubezpieczeniowych. Ryzyko obiektywne jest rozumiane jako względne odchylenie straty rzeczywistej od oczekiwanej. W praktyce ubezpieczeniowej ryzykiem obiektywnym nie jest sam fakt zaistnienia szkody, lecz możliwy do zaakceptowania margines błędu rezultatów rzeczywistych od zakładanych. Miarami ryzyka obiektywnego mogą być parametry statystyki opisowej mierzące poziom odchyleń wyników rzeczywistych od wartości oczekiwanej, np. wariancja, odchylenie standardowe, współczynnik zmienności. Pomiar tego ryzyka jest tym dokładniejszy, im badana grupa jest większa. Ma tu zastosowanie prawo wielkich liczb. W praktyce ubezpieczeniowej ryzyko obiektywne odnosi się do zagrożeń o charakterze masowym. 5 Ryzyko obiektywne odnosi się do zdarzeń, których wyniku nie da się w żaden sposób przewidzieć. Ryzyko subiektywne ma charakter indywidualnej oceny możliwości wystąpienia danych skutków. W literaturze jest określane jako niepewność oparta na osobistych uwarunkowaniach psychologicznych lub nastroju duchowym. Miarą tego ryzyka może być stopień niepewności co do wystąpienia określonych strat. Jednak jest to miara trudna do 5 E. Wierzbicka, Istota i znaczenie ubezpieczeń [w:] Ubezpieczenia osobowe, pod red. E. Wierzbickiej, Wolters Kluwer, Warszawa 2008r., s
5 kwantyfikacji. Poziom ryzyka subiektywnego może być oceniany za pomocą testów psychologicznych. Wyniki takich testów są nieprecyzyjne i często niejednoznaczne. Wobec czego ryzyko subiektywne jest praktycznie niemierzalne. Pomimo tego, że ryzyko to jest niemierzalne, jego ocena jest niezwykle ważna z punktu widzenia zakładu ubezpieczeń. Ryzyko subiektywne jest jednym z czynników determinujących decyzję o ubezpieczeniu się. Na przykład wielu przedsiębiorców nie ubezpiecza majątku przedsiębiorstw, uzasadniając ten fakt niską szkodowością (niski poziom ryzyka obiektywnego) lub zbyt wysokim poziomem składek. Rozumowanie, że skoro przez kilka lub nawet kilkadziesiąt lat nie nastąpił wypadek ubezpieczeniowy, może świadczyć o niskiej subiektywnej ocenie ryzyka. W interesie przedsiębiorstw ubezpieczeniowych jest wzrost świadomości ubezpieczeniowej społeczeństwa. Można to osiągnąć wykorzystując ryzyko subiektywne. Poziom tego ryzyka, może być determinowany przez odpowiednie działania prewencyjne i politykę zakładów ubezpieczeń i państwa, której celem powinien być wzrost świadomości ubezpieczeniowej społeczeństwa. Zakłady ubezpieczeń powinny więc prowadzić kampanie promocyjne przybliżające istniejące niebezpieczeństwa. Osoby postrzegające ryzyko subiektywne wykazują większą skłonność do ubezpieczania się. Skłonność ta wynika z większej niż w pozostałych przypadkach ocenie możliwości wystąpienia straty powstałej z realizacji ryzyka obiektywnego. W związku z tym, że podział ten leży w obszarze zainteresowań praktyki ubezpieczeniowej, umieszczono go celowo w klasyfikacji ryzyka ubezpieczeniowego. 6 b) Ryzyko systematyczne i specyficzne Podział ryzyka na systematyczne oraz specyficzne po raz pierwszy podał C. Kulp. Ryzyko systematyczne dotyczy ogółu społeczeństwa. Nie może być kontrolowane, ponieważ wynika z przyczyn niezależnych od pojedynczej osoby. Ryzyko to może być związane z działaniem sił przyrody. 7 Na przykład gospodarka danego kraju charakteryzuje się danym poziomem ryzyka, wynikającym z ogólnej sytuacji ekonomicznej. Ryzyko to w zasadzie nie może być wyeliminowane. Na jego poziom można wpływać przez odpowiednią politykę rządu, banku centralnego, a także innych instytucji międzynarodowych. Ryzyko specyficzne, w odróżnieniu od systematycznego, może być kontrolowane. Jego poziom zależy bowiem od indywidualnych decyzji konsumenta. 8 6 E. Wierzbicka, op. cit., s A. Śliwiński, op. cit., s Ibidem. 5
6 Pomimo tego, że podział na ryzyko systematyczne i specyficzne wydaje się być podobnym do podziału na ryzyko obiektywne i subiektywne, istnieje tu zasadnicza różnica: ryzyko obiektywne i subiektywne dotyczy cech lub odczuć jednostki, a ryzyko systematyczne charakteryzuje pewną zbiorowość ogólną. c) Ryzyko spekulatywne i czyste Ryzyko spekulatywne dotyczy sytuacji, w której konsekwencjami jego realizacji są trzy możliwe sytuacje: strata, zysk lub brak starty bądź zysku. 9 Przykładem dobrze opisującym ten typ ryzyka może być sytuacja, gdy producent wprowadza na rynek nowy produkt, spodziewając się dużych zysków. Jeśli produkt zostanie zaakceptowany przez rynek, przedsiębiorca osiągnie spodziewane zyski, gdy produkt nie zostanie zaakceptowany producent narażony jest na straty. Koszty związane z produktem mogą zostać w całości pokryte przychodami ze sprzedaży i producent nie osiągnie zysków ani nie poniesie strat. Ryzyko to nie jest mierzalne metodami statystycznymi i nie nadaje się do ubezpieczenia. 10 Ryzyko czyste w odróżnieniu od ryzyka spekulatywnego występuje w momencie, gdy realizacja tegoż ryzyka powoduje stratę majątkową, a brak realizacji nie daje żadnych korzyści. W tym typie ryzyka występuje alternatywa między stratą a brakiem straty. Przykładem tego ryzyka może być sytuacja, gdy konsument dokonuje zakupu samochodu. W momencie realizacji ryzyka i uszkodzenia samochodu konsument ponosi określoną stratę materialną. Natomiast w przypadku wystąpienia sytuacji odwrotnej nie odnosi żadnych korzyści. Ryzyko czyste może być przedmiotem dalszych klasyfikacji. Podział ryzyka czystego przedstawił E.J. Vaughan, który w ramach ryzyka czystego wyodrębnił: - ryzyko osobiste jest to ryzyko związane z utratą możliwości zarobkowania, np. wskutek przedwczesnej śmierci, choroby, inwalidztwa, bezrobocia. - ryzyko własności jest związane z posiadaniem mienia, np. posiadając dom jesteśmy narażeni na jego zniszczenie przez pożar, co wiąże się ze stratą materialną. E.J. Vaughan wyróżnił dwa rodzaje strat związanych z ryzykiem własności: stratę bezpośrednią (direct loss), która jest 9 Ibidem. 10 E. Wierzbicka, op. cit., s
7 związana z samą szkodą (jeśli dom zostaje zniszczony pożarem, wówczas właściciel traci jego wartość) i stratę pośrednią (indirect loss), występującą jako konsekwencja straty bezpośredniej. Właściciel zniszczonego domu musi zapewnić sobie i rodzinie zastępcze miejsce zamieszkania, a w przyszłości odbudować stracone mienie, czyli ponieść stratę bezpośrednią. Strata bezpośrednia może być zminimalizowana przez ubezpieczenie. - ryzyko odpowiedzialności występuje w sytuacji, kiedy strata materialna jest wynikiem nieumyślnego bądź zamierzonego działania osób trzecich. Z ryzykiem tym związany jest istniejący system ubezpieczeń obowiązkowych, np. ubezpieczenie obowiązkowe pojazdów, rolników z tytułu prowadzenia gospodarstw rolnych. - ryzyko z winy innych obejmuje sytuacje, kiedy to my, przez działanie niezamierzone, powodujemy szkodę materialną dotykającą kogoś innego. Przykładem tego ryzyka może być nieumyślne spowodowanie wypadku drogowego. W USA przyczyną wielu pożarów są niedopałki papierosów wyrzucane przez kierowców. 11 d) Ryzyko statyczne i dynamiczne Jest to kolejny bardzo ważny podział ryzyka ubezpieczeniowego. Klasyfikacja ta uwzględnia czynnik czasu. Dzieli ryzyka na niezależne od czasu oraz zmieniające się w czasie. Ryzyko statyczne istnieje niezależnie od czasu. 12 Według E.J. Vughana może pojawić się nawet wówczas, gdy nie będzie postępu gospodarczego. Jest to ryzyko, które występuje niezależnie od zmian związanych z postępem ekonomicznym, technologicznym i cywilizacyjnym. 13 Ryzyko dynamiczne ma odmienny charakter. Jest to ryzyko związane ściśle ze zmianami ekonomicznymi, organizacyjnymi i technologicznymi. 14 W literaturze podkreśla się, że ten podział również nie jest konsekwentny. Istnieją bowiem ryzyka, które mają charakter zarówno statyczny, jak i dynamiczny (np. poziom śmiertelności danej populacji). 15 Jak pisze E. Kowalewski, śmiertelność z jednej strony wykazuje cechy statyczne, z drugiej zaś zależy od poziomu konsumpcji, rozwoju medycyny i innych czynników społecznych wpływających pośrednio na długość życia człowieka. 11 A. Śliwiński, op. cit., s Ryzyko to może przejawiać się jako np. działanie żywiołów przyrody. 13 W. Ronka-Chmielowiec, op. cit., s Ibidem. 15 Przykładem jest kryzys sub prime, który wystąpił w 2008r. 7
8 e) Ryzyko finansowe i niefinansowe Podział na ryzyko finansowe i niefinansowe wynika z charakteru strat powstałych na skutek realizacji określonego ryzyka. Ryzyka finansowe charakteryzują się tym, że ich realizacja powoduje stratę finansową. Ryzyka te występują przede wszystkim w ubezpieczeniach majątkowych. Ryzyka niefinansowe stwarzają określone negatywne skutki dla otoczenia (np. w życiu jednostki czy w działalności gospodarczej podmiotów), lecz nie zawsze skutki te muszą mieć bezpośredni charakter finansowy. Nie można zakładać, że ubezpieczane są tylko ryzyka finansowe. W momencie realizacji ryzyka niefinansowego powstaje przyszła potrzeba finansowa. 16 f) Ryzyko fundamentalne i partykularne Kryterium tego podziału to źródło ryzyka, jego masowe oddziaływanie oraz rozmiar jego następstw. Ryzyko fundamentalne ma charakter bezosobowy. Konsekwencją jego realizacji są straty odczuwalne przez całe społeczeństwo. Ryzyko partykularne ma charakter osobowy. Realizacja tego ryzyka wynika z określonych działań jednostki, choć często może być również od niej niezależna. Straty wynikające z realizacji tego ryzyka mają wpływ na zachowanie jednostki (np. kradzież, podpalenie). Natomiast w przypadku katastrofy lotniczej czy samochodowej realizacja ryzyka partykularnego powoduje straty jednostki, ale jest od niej niezależna. 17 g) Ryzyko probabilistyczne i estymacyjne Podział ten został po raz pierwszy podany przez F.H. Knighta. Wynika on bezpośrednio z możliwości kwantyfikacji ryzyka. Ryzyko probabilistyczne dzieli się na aprioryczne, dające się obliczyć metodami matematycznymi, i statystyczne, dające się obliczyć na podstawie danych statystycznych. 16 A. Śliwiński, op. cit., s Ibidem. 8
9 Ryzyko estymacyjne występuje w sytuacji, gdy możliwa kwantyfikacja obarczona jest dużym błędem. Powoduje to zbliżenie tego ryzyka do niepewności, przez co staje się nieubezpieczalne. 18 Podział ten, podobnie jak podział na ryzyka czyste i spekulatywne, jest niezwykle przydatny w praktyce ubezpieczeniowej. Panuje bowiem ogólne przekonanie, że tylko ryzyka dające się kwantyfikować statystycznie mogą być ubezpieczalne. h) Ryzyko osobowe i majątkowe Podział ten ma szczególne znaczenie w prawnej systematyce ubezpieczeń. Wynika z charakteru przedmiotu ubezpieczenia. Jest niezwykle przydatny do konstrukcji określonych produktów ubezpieczeniowych. Ryzyko osobowe jest to ryzyko, którego realizacja powoduje stratę w dobrach osobistych takich jak życie, zdrowie i zdolność do pracy. Ryzyko majątkowe jest to ryzyko, którego realizacja zagraża dobrom majątkowym. 19 i) Podział ryzyka ze względu na charakter niepewności W literaturze występuje podział ryzyka ze względu na charakter niepewności, który wywołuje wiele sporów i dyskusji. Występują obawy, czy klasyfikacja ta jest metodologicznie poprawna i kompletna. Celem tego podziału jest przedstawienie dotychczasowych osiągnięć nauki w zakresie ryzyka ubezpieczeniowego. Wobec czego uzasadnione jest przedstawienie i tej klasyfikacji. Wyróżnia się tu cztery główne grupy ryzyka: - ryzyko niepewności faktu realizacji charakteryzuje się niepewnością co do realizacji ryzyka (np. nie ma pewności, czy zaistnieje wypadek samochodowy czy nie). - ryzyko niepewności czasu charakteryzuje się pewnością co do realizacji ryzyka, lecz nieznany jest czas tej realizacji (np. ryzyko śmierci; śmierć jest zdarzeniem pewnym, lecz nikt nie jest w stanie określić dokładnego jej czasu). - ryzyko niepewności skutku występuje w sytuacji, kiedy jesteśmy w stanie określić czas i fakt realizacji ryzyka, ale nie mamy pewności co do jego skutku (np. meteorolodzy mogą określić czas i miejsce huraganu, nie mogą jednak określić jego skutków). 18 W. Ronka-Chmielowiec, op.cit., s Przykładem ryzyka osobowego jest wypadek powodujący niepełnosprawność, która wyklucza pracę w niektórych zawodach, za to ryzyka majątkowego jest np. pożar lub zalanie mieszkania. 9
10 - ryzyko niepewności miejsca dotyczy sytuacji, kiedy nie można określić miejsca realizacji danego ryzyka ŹRÓDŁA RYZYKA Źródła ryzyka można podzielić na dwie grupy. Pierwszą grupę tworzą elementy, na które człowiek nie ma wpływu i wynikają z podstawowych praw natury jak np. zmiany pór roku, zmiany klimatu. Do grupy drugiej należy zaliczyć czynniki kształtowane przez człowieka i zależne od niego. Może to być na przykład wykształcenie, postęp techniczny, potrzeby ludzkie, czyny niedozwolone, działania polityczne, siły natury, ryzyko zależności, zależenie się tylko od jednej grupy podmiotów. 5. ZARZĄDZANIE A MANIPULACJA RYZYKIEM Zarządzanie ryzykiem (risk management) jest rozumiane jako system metod i działań zmierzających do obniżenia stopnia oddziaływania ryzyka funkcjonowania podmiotu gospodarczego i do podejmowania w tym celu optymalnych decyzji. Głównym celem zarządzania ryzykiem jest minimalizacja strat wynikających z realizacji danego ryzyka. Powszechnie uważa się, że risk management polega na podjęciu decyzji co do wyboru ubezpieczenia lub nie. W rzeczywistości jest to skomplikowany, dynamiczny proces zarządzania przedsiębiorstwem, obejmujący działania związane z planowaniem, diagnozowaniem, kontrolą i przeciwdziałaniem realizacji określonych ryzyk. Jest to proces rozłożony w czasie i składający się z wielu elementów składowych. Elementy te można połączyć w cztery podstawowe fazy: 1. analiza ryzyka, 2. kontrola ryzyka, 3. finansowanie ryzyka, 4. administrowanie procesu kierowania. Analiza ryzyka stanowi fazę wstępną w procesie zarządzania. Polega na identyfikacji i klasyfikacji grup ryzyk występujących w danym przedsiębiorstwie. Hierarchizacja ryzyk powinna być dokonana z punktu widzenia wielkości strat wywołanych realizacją określonego ryzyka, na tle bilansu i rachunku zysków i strat firmy. 20 A. Śliwiński, op. cit., s
11 Celem kontroli ryzyka jest minimalizacja wystąpienia określonych ryzyk. W literaturze przedmiotu proces zarządzania ryzykiem i faza kontroli ryzyka są często utożsamiane z metodami manipulacji ryzykiem (methods of handling risk). Metody manipulacji stanowią część procesu zarządzania ryzykiem, obejmującą sposoby eliminowania, ograniczania lub przenoszenia ryzyka. Wynikają z doświadczeń kadry zarządzającej zdobytych w przeszłości. Do metod manipulacji ryzykiem zaliczamy: 1. unikanie ryzyka, 2. aktywne lub pasywne zatrzymanie ryzyka, 3. kontrolę ryzyka, 4. transfer ryzyka, 5. ubezpieczenie. Z wyborem odpowiedniej metody manipulacji wiąże się kolejny etap procesu zarządzania ryzykiem jego finansowanie. Etap ten polega na przeprowadzeniu analizy opłacalności wybranej metody manipulacji z punktu widzenia wielkości prawdopodobnych strat oraz możliwości finansowych przedsiębiorstwa. Cały proces zarządzania ryzykiem powinien być stale administrowany przez tworzenie, weryfikację i ocenę proponowanych programów działania PODSUMOWANIE Podsumowując, temat ryzyka ubezpieczeniowego jest bardzo istotnym zagadnieniem, ponieważ towarzyszy człowiekowi w każdej dziedzinie jego działalności. Pomimo tego, że pojęcie ryzyka jest uniwersalne i dotyczy działalności politycznej, gospodarczej i społecznej, jest ono niejednoznaczne i trudne do zdefiniowania. Szczególnego znaczenia nabiera w działalności gospodarczej, gdzie jego realizacja pociąga za sobą określone skutki finansowe. Powoduje to, że istota ryzyka, metody jego pomiaru oraz zarządzanie ryzykiem stają się tematem coraz większej liczby publikacji z różnych dziedzin nauki. Aby poznać naturę ryzyka przede wszystkim trzeba je skwalifikować. Jednak związek ryzyka z niepewnością dodatkowo utrudnia wykonanie tego. Zarówno kwalifikacja, jak i kwantyfikacja ryzyka jest bardzo ważnym aspektem związanym z funkcjonowaniem firm 21 A. Śliwiński, op. cit., s
12 ubezpieczeniowych, ponieważ dają one podstawy do podjęcia kluczowych decyzji wiążących się z ubezpieczeniem danego rodzaju ryzyka i zarządzania nim. Ryzyko dzielimy na: ryzyko obiektywne i subiektywne, ryzyko systematyczne i specyficzne, ryzyko spekulatywne i czyste, ryzyko statyczne i dynamiczne, ryzyko finansowe i niefinansowe, ryzyko fundamentalne i partykularne, ryzyko probabilistyczne i estymacyjne, ryzyko osobowe i majątkowe. Dzięki tym podziałom mamy podstawę do nie tylko lepszego poznania tego trudnego tematu, ale też do znalezienia źródła ryzyka i zarządzania nim. 12
13 LITERATURA: 1) Praca zbiorowa pod redakcją Walentego Ostasiewicza, Składki i ryzyko ubezpieczeniowe modelowanie stochastyczne, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego, Wrocław 2004; 2) Ronka-Chmielowiec W., Ryzyko w ubezpieczeniach metody oceny, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego, Wrocław 1997; 3) Śliwiński A., Ryzyko ubezpieczeniowe : taryfy - budowa i optymalizacja, Poltext, Warszawa 2002; 4) E. Wierzbicka, Istota i znaczenie ubezpieczeń [w:] Ubezpieczenia osobowe, pod red. E. Wierzbickiej, Wolters Kluwer, Warszawa
Słowo ryzyko pochodzi od starowłoskiego risicare, które oznacza odważyć się.
RYZYKO Słowo ryzyko pochodzi od starowłoskiego risicare, które oznacza odważyć się. Ryzyko jest raczej wyborem, a nie nieuchronnym przeznaczeniem. Wiążąc ryzyko z wyborem, potwierdzamy nierozerwalny związek
Bardziej szczegółowoRyzyko. Ekonomika i organizacja produkcji. Materiały do zajęć z EiOP - L. Wicki Niebezpieczeństwo. Hazard. Zarządzanie ryzykiem
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw Ekonomika i organizacja produkcji Ryzyko Zarządzanie ryzykiem Dr inż. Ludwik Wicki Pojęcia występujące w ubezpieczeniowej
Bardziej szczegółowoDefinicja ryzyka ubezpieczeniowego, cechy ryzyka, faktory ryzyka.
Podstawowe pojęcia ubezpieczeniowe. Klasyfikacja ubezpieczeń Ubezpieczenia dzielimy na: Społeczne, Gospodarcze. Ubezpieczenia społeczne naleŝą do sektora publicznego, są ściśle związane z pracownikiem
Bardziej szczegółowoSystematyka ryzyka w działalności gospodarczej
Systematyka ryzyka w działalności gospodarczej Najbardziej ogólna klasyfikacja kategorii ryzyka EFEKT Całkowite ryzyko dzieli się ze względu na kształtujące je czynniki na: Ryzyko systematyczne Ryzyko
Bardziej szczegółowoZarządzanie projektami. Zarządzanie ryzykiem projektu
Zarządzanie projektami Zarządzanie ryzykiem projektu Warunki podejmowania decyzji Pewność Niepewność Ryzyko 2 Jak można zdefiniować ryzyko? Autor S.T. Regan A.H. Willet Definicja Prawdopodobieństwo straty
Bardziej szczegółowoK A R T A P R Z E D M I O T U ( S Y L L A B U S )
K A R T A P R Z E D M I O T U ( S Y L L A B U S ) Kod UTHRad/E/A/HES / Nazwa w języku polskim: Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych w języku angielskim: Motor Third
Bardziej szczegółowoZarządzanie ryzykiem. Opracował: Dr inŝ. Tomasz Zieliński
Zarządzanie ryzykiem Opracował: Dr inŝ. Tomasz Zieliński I. OGÓLNE INFORMACJE O PRZEDMIOCIE Cel przedmiotu: Celem przedmiotu jest zaprezentowanie studentom podstawowych pojęć z zakresu ryzyka w działalności
Bardziej szczegółowoSPOŁECZNE ASPEKTY ROZWOJU RYNKU UBEZPIECZENIOWEGO
SPOŁECZNE ASPEKTY ROZWOJU RYNKU UBEZPIECZENIOWEGO Wstęp Ogólny zamysł napisania książki wywodzi się ze stwierdzenia, iż dalszy rozwój rynku ubezpieczeniowego w Polsce jest uzależniony od znacznego zwiększenia
Bardziej szczegółowoRISK MANAGEMENT W ZAKŁADZIE UBEZPIECZEŃ CZYLI JAK ZARZĄDZAĆ
RISK MANAGEMENT W ZAKŁADZIE UBEZPIECZEŃ CZYLI JAK ZARZĄDZAĆ I NIE RYZYKOWAĆ Aleksandra Wojnarowska Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie Streszczenie Risk management, czyli zarządzanie ryzykiem
Bardziej szczegółowoAkademia Młodego Ekonomisty. Zarządzanie ryzykiem
Akademia Młodego Ekonomisty dr Bartłomiej J.Gabryś Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach 25 września 2017 r. bo przypadek to taka dziwna rzecz, której nigdy nie ma dopóki się nie zdarzy bo przypadek to
Bardziej szczegółowoKrakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 2013/2014
Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Karta przedmiotu obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 013/014 Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej Kierunek studiów:
Bardziej szczegółowoUBEZPIECZENIA. Co to jest ubezpieczenie??? Warunki zaliczenia 2014-12-03. Literatura: Literatura: Słownik języka polskiego
Warunki zaliczenia Egzamin pisemny: 22 stycznia 2012 r. Godz. 11.05-12.40 w Sali RA3. UBEZPIECZENIA Prowadzący: dr Jacek Rodzinka Katedra Makroekonomii pokój A 109, tel. (17) 866 11 34 1 jrodzinka@wsiz.rzeszow.pl
Bardziej szczegółowospecjalnościowy obowiązkowy polski letni wykład ćwiczenia laboratorium projekt inne C.EFEKTY KSZTAŁCENIA I METODY SPRAWDZANIA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA
KARTA MODUŁU / KARTA PRZEDMIOTU Kod modułu Z-EKO2-689 Nazwa modułu Ubezpieczenia i ryzyko w działalności gospodarczej Nazwa modułu w języku angielskim Insurance and Risk in Business Obowiązuje od roku
Bardziej szczegółowoK A R T A P R Z E D M I O T U ( S Y L L A B U S )
K A R T A P R Z E D M I O T U ( S Y L L A B U S ) Kod Nazwa w języku polskim: Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych w języku angielskim: Motor Third Party Liability
Bardziej szczegółowoLiczba godzin Punkty ECTS Sposób zaliczenia
Wydział: Zarządzanie i Finanse Nazwa kierunku kształcenia: Finanse i Rachunkowość Rodzaj przedmiotu: specjalnościowy Opiekun: prof. dr hab. Tadeusz Szumlicz Poziom studiów (I lub II stopnia): I stopnia
Bardziej szczegółowoAkademia Młodego Ekonomisty
Akademia Młodego Ekonomisty Zarządzanie ryzykiem dr Grzegorz Głód Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach 14.10.2013 r. Kto chce mieć absolutną pewność przed podjęciem decyzji nigdy decyzji nie podejmie 1
Bardziej szczegółowoUBEZPIECZENIA SPOŁECZNE. Informacje organizacyjne 3 marca 2015 r.
UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE Informacje organizacyjne 3 marca 2015 r. Plan spotkania Tematyka zajęć Rekomendowana literatura Organizacja spotkań Warunki zaliczenia Przydatne informacje Zarys tematyki spotkań
Bardziej szczegółowoPRAKTYCZNE METODY BADANIA NIEWYPŁACALNOŚCI ZAKŁADÓW UBEZPIECZEŃ
PRAKTYCZNE METODY BADANIA NIEWYPŁACALNOŚCI ZAKŁADÓW UBEZPIECZEŃ Autor: Wojciech Bijak, Wstęp Praca koncentruje się na ilościowych metodach i modelach pozwalających na wczesne wykrycie zagrożenia niewypłacalnością
Bardziej szczegółowoSpis treści CZĘŚĆ I. UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE
Spis treści Wykaz skrótów......................................................... 8 Wstęp................................................................. 9 CZĘŚĆ I. UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE 1. RYZYKO
Bardziej szczegółowoKod przedmiotu: PLPILA02-IEEKO-L-5s13-2012ZMISPS Pozycja planu: D13
Kod przedmiotu: PLPILA02-IEEKO-L-5s1-2012ZMIP Pozycja planu: D1 C1 C2 C INFORMACJE O PRZEDMIOCIE A. Podstawowe dane 1 Nazwa przedmiotu Ubezpieczenia i ryzyko gospodarcze 2 Rodzaj przedmiotu pecjalnościowy/obowiązkowy
Bardziej szczegółowoFinansowanie ryzyka. Metody finansowania. Katedra Mikroekonomii WNEiZ US
Finansowanie ryzyka Metody finansowania FINANSOWANIE RYZYKA Finansowanie ryzyka Definicja: oznacza zarówno faktyczne finansowanie ryzyka jak i finansowanie strat Jest działalnością pasywną w odniesieniu
Bardziej szczegółowo(Jan Łazowski, Wstęp do nauki o ubezpieczeniach)
UBEZPIECZENIE Ubezpieczenie to urządzenie gospodarcze zapewniające pokrycie przyszłych potrzeb majątkowych, wywołanych u poszczególnych jednostek przez odznaczające się pewną prawidłowością zdarzenia losowe,
Bardziej szczegółowoSpis treści. 1. Analiza zmian i tendencje rozwoju rynku ubezpieczeń komunikacyjnych
Spis treści Wstęp... 9 1. Analiza zmian i tendencje rozwoju rynku ubezpieczeń komunikacyjnych w Polsce... 11 1.1. Charakterystyka i regulacje prawne rynku ubezpieczeń komunikacyjnych w Europie... 11 1.2.
Bardziej szczegółowodr Hubert Wiśniewski 1
dr Hubert Wiśniewski 1 Agenda: 1. Istota gospodarki finansowej. 2. Cechy charakterystyczne gospodarki finansowej zakładów ubezpieczeń. 3. Wybrane elementy sprawozdawczości finansowej zakładów ubezpieczeniowych:
Bardziej szczegółowoK A R T A P R Z E D M I O T U ( S Y L L A B U S )
K A R T A P R Z E D M I O T U ( S Y L L A B U S ) Kod Nazwa w języku polskim Ubezpieczenia w języku angielskim Insurance Wersja Wydział Kierunek Specjalność Specjalizacja/kier. dyplomowania Poziom (studiów)
Bardziej szczegółowoWYDZIAŁ EKONOMII KARTA OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA
WYDZIAŁ EKONOMII KARTA OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA Nazwa modułu Ubezpieczenia Nazwa modułu w języku angielskim Insurance Kod modułu Kody nie zostały jeszcze przypisane Kierunek studiów Kierunek prawno-ekonomiczny
Bardziej szczegółowoAkademia Młodego Ekonomisty
Akademia Młodego Ekonomisty Ryzyko w procesie zarządzania dr Mirosław Wójciak Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach 27 lutego 2012 1 Gdzie spotykamy się z ryzykiem? Praktycznie w każdej dziedzinie życia.
Bardziej szczegółowoOdpowiedzialność podmiotu korzystającego ze środowiska naturalnego - ubezpieczeniowe narzędzia mitygacji ryzyk
Odpowiedzialność podmiotu korzystającego ze środowiska naturalnego - ubezpieczeniowe narzędzia mitygacji ryzyk r.pr. Beata Mrozowska-Bartkiewicz r,.pr. Renata Orzechowska Korzystanie ze środowiska naturalnego
Bardziej szczegółowoInwestycje i ryzyko na rynku nieruchomości KONCEPCJE RYZYKA. Dr Ewa Kusideł
KONCEPCJE RYZYKA Dr Ewa Kusideł Ryzyko a niepewność Inwestycje różne i ryzyko pojęcia na rynku niepewności nieruchomości Lp. Definicja Źródło 1 2 3 Niepewność jest stanem ludzkiego umysłu. Wrażenie czy
Bardziej szczegółowoBroker ubezpieczeniowy. Leszek Niedałtowski Wiceprezes Zarządu STBU Brokerzy Ubezpieczeniowi Sp. z o.o. Poznań, 26.01.2010
Leszek Niedałtowski Wiceprezes Zarządu STBU Brokerzy Ubezpieczeniowi Sp. z o.o. Poznań, 26.01.2010 Program 1. STBU i Brokerownia Umiejętności; 2. Ryzyko i Ubezpieczenia; 3. Struktura Rynku. Rola Brokera;
Bardziej szczegółowoNIEPEWNOŚĆ I RYZYKO PODEJMOWANIA DECYZJI W TEORII ZARZĄDZANIA
dr Ireneusz Drabik NIEPEWNOŚĆ I RYZYKO PODEJMOWANIA DECYZJI W TEORII ZARZĄDZANIA Procesy decyzyjne w administracji publicznej w Polsce i innych państwach Unii Europejskiej Międzynarodowa konferencja naukowa
Bardziej szczegółowoUbezpieczenia dla deweloperów i generalnych wykonawców
Ubezpieczenia dla deweloperów i generalnych wykonawców Oferta usług brokerskich oraz doradztwa Szanowni Państwo. Przedstawiamy ofertę usług brokerskich oraz doradztwa przy tworzeniu i obsłudze programu
Bardziej szczegółowoWprowadzenie w tematykę zarządzania projektami/przedsięwzięciami
Wprowadzenie w tematykę zarządzania projektami/przedsięwzięciami punkt 2 planu zajęć dr inż. Agata Klaus-Rosińska 1 DEFINICJA PROJEKTU Zbiór działań podejmowanych dla zrealizowania określonego celu i uzyskania
Bardziej szczegółowoUbezpieczenia majątkowe
Wprowadzenie do ubezpieczeń Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Instytut Nauk Ekonomicznych i Społecznych 2016/2017 Literatura N. L. Bowers i inni, Actuarial Mathematics, The Society of Actuaries, Itasca,
Bardziej szczegółowoUbezpieczenia w logistyce semestr zimowy 2017/2018
Ubezpieczenia w logistyce semestr zimowy 2017/2018 Maciej Szczepankiewicz Katedra Nauk Ekonomicznych Kontakt E: maciej.szczepankiewicz@put.poznan.pl Dyżury: Wt. 09.45-10.30 Cz. 09.30-10.15 Katedra Nauk
Bardziej szczegółowoMateriały wykładowe (fragmenty)
Materiały wykładowe (fragmenty) 1 Robert Susmaga Instytut Informatyki ul. Piotrowo 2 Poznań kontakt mail owy Robert.Susmaga@CS.PUT.Poznan.PL kontakt osobisty Centrum Wykładowe, blok informatyki, pok. 7
Bardziej szczegółowoRZECZYWISTOŚĆ SPOŁECZNA: DZIAŁANIA SPOŁECZNE, GRUPA SPOŁECZNA, ZACHOWANIA ZBIOROWE, Jagoda Mrzygłocka-Chojnacka
RZECZYWISTOŚĆ SPOŁECZNA: DZIAŁANIA SPOŁECZNE, GRUPA SPOŁECZNA, ZACHOWANIA ZBIOROWE, Jagoda Mrzygłocka-Chojnacka DZIAŁANIA SPOŁECZNE Aktor społeczny jako podmiot działający (jednostka, grupa, zbiorowość)
Bardziej szczegółowoRecenzja rozprawy doktorskiej mgr Bartosza Rymkiewicza pt. Społeczna odpowiedzialność biznesu a dokonania przedsiębiorstwa
Prof. dr hab. Edward Nowak Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Katedra Rachunku Kosztów, Rachunkowości Zarządczej i Controllingu Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Bartosza Rymkiewicza pt. Społeczna odpowiedzialność
Bardziej szczegółowoOpis: Spis treści: Wprowadzenie - Ewa Wierzbicka 11. 1. Rynek ubezpieczeń non-life w Polsce - Kazimierz Ortyński 15
Tytuł: Ubezpieczenia non-life Autorzy: Ewa Wierzbicka (red.) Wydawnictwo: CeDeWu.pl Rok wydania: 2010 Opis: W książce Ubezpieczenia non-life szczegółowo przedstawiono klasyczne oraz nowoczesne ubezpieczenia
Bardziej szczegółowoJAK WYBRAĆ NAJKORZYSTNIEJSZĄ POLISĘ AC?
TRANSPORT JAK WYBRAĆ NAJKORZYSTNIEJSZĄ POLISĘ AC? www.firmatransportowa.pl TRANSPORT JAK WYBRAĆ NAJKORZYSTNIEJSZĄ POLISĘ AC JAK WYBRAĆ NAJKORZYSTNIEJSZĄ POLISĘ AC? Spis treści Jaki zakres ochrony możesz
Bardziej szczegółowoZadanie 1. Zmienne losowe X 1, X 2 są niezależne i mają taki sam rozkład z atomami:
Zadanie 1. Zmienne losowe X 1, X 2 są niezależne i mają taki sam rozkład z atomami: Pr(X 1 = 0) = 6/10, Pr(X 1 = 1) = 1/10, i gęstością: f(x) = 3/10 na przedziale (0, 1). Wobec tego Pr(X 1 + X 2 5/3) wynosi:
Bardziej szczegółowoProcedura zarządzania. w Sępólnie Krajeńskim z siedzibą w Więcborku;
Procedura zarządzania w Powiatowym Załącznik do Zarządzenia Nr PCPR.021.19.2015 Dyrektora Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Sępólnie Krajeńskim z siedzibą w Więcborku z dnia 28 grudnia 2015r. w sprawie
Bardziej szczegółowoPOLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM ROZDZIAŁ I. Postanowienia ogólne
POLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM ROZDZIAŁ I Postanowienia ogólne 1. 1. Zarządzanie ryzykiem jest elementem łączącym kontrolę zarządczą z audytem wewnętrznym. Należy dążyć do minimalizacji ryzyka w funkcjonowaniu
Bardziej szczegółowoZarządzanie bezpieczeństwem Laboratorium 3. Analiza ryzyka zawodowego z wykorzystaniem metody pięciu kroków, grafu ryzyka, PHA
Zarządzanie bezpieczeństwem Laboratorium 3. Analiza ryzyka zawodowego z wykorzystaniem metody pięciu kroków, grafu ryzyka, PHA Szczecin 2013 1 Wprowadzenie W celu przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego
Bardziej szczegółowoUBEZPIECZENIA SPOŁECZNE. Informacje organizacyjne 24 lutego i 2 marca 2016 r.
UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE Informacje organizacyjne 24 lutego i 2 marca 2016 r. Plan spotkania Tematyka zajęć Rekomendowana literatura Organizacja spotkań Warunki zaliczenia Przydatne informacje Zarys tematyki
Bardziej szczegółowoZałącznik Nr 1 KARTA PRZEDMIOTU. 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Ubezpieczenia. 2. KIERUNEK: Finanse i rachunkowość. 3. POZIOM STUDIÓW: I stopnia
Załącznik Nr 1 KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Ubezpieczenia 2. KIERUNEK: Finanse i rachunkowość 3. POZIOM STUDIÓW: I stopnia 4. ROK/ SEMESTR STUDIÓW: I/2 5. LICZBA PUNKTÓW ECTS: 4 6. LICZBA GODZIN:
Bardziej szczegółowoUbezpieczenie instalacji solarnych. Oferta usług brokerskich oraz doradztwa
Ubezpieczenie instalacji solarnych Oferta usług brokerskich oraz doradztwa Szanowni Państwo. Przedstawiamy ofertę usług brokerskich oraz doradztwa w zakresie konstrukcji oraz serwisu programu ubezpieczenia
Bardziej szczegółowoZarządzanie bezpieczeństwem informacji przegląd aktualnych standardów i metodyk
Zarządzanie bezpieczeństwem informacji przegląd aktualnych standardów i metodyk dr T Bartosz Kalinowski 17 19 września 2008, Wisła IV Sympozjum Klubu Paragraf 34 1 Informacja a system zarządzania Informacja
Bardziej szczegółowoUbezpieczenia non-life. Redaktor: Ewa Wierzbicka
Ubezpieczenia non-life. Redaktor: Ewa Wierzbicka Wprowadzenie -Ewa Wierzbicka 11 1. Rynek ubezpieczeń non-life w Polsce -Kazimierz Ortyński 15 1.1. Pojęcie i funkcje rynku ubezpieczeń 15 1.2. Struktura
Bardziej szczegółowoUbezpieczenie wspólnot i spółdzielni mieszkaniowych
Ubezpieczenie wspólnot i spółdzielni mieszkaniowych Oferta usług brokerskich oraz doradztwa ubezpieczeniowego Szanowni Państwo. Asecurica Sp. z o.o. jest niezależnym brokerem ubezpieczeniowym i reasekuracyjnym
Bardziej szczegółowoMetodologia badań psychologicznych
Metodologia badań psychologicznych Lucyna Golińska SPOŁECZNA AKADEMIA NAUK Psychologia jako nauka empiryczna Wprowadzenie pojęć Wykład 5 Cele badań naukowych 1. Opis- (funkcja deskryptywna) procedura definiowania
Bardziej szczegółowopilotażowe staże dla nauczycieli i instruktorów kształcenia zawodowego w przedsiębiorstwach
pilotażowe staże dla nauczycieli i instruktorów kształcenia zawodowego w przedsiębiorstwach UBEZPIECZENIA W LOGISTYCE DARIUSZ PAUCH Zagadnienia umowy ubezpieczenia i kwestie z nią związane regulują: Ustawa
Bardziej szczegółowoSystem bonus-malus z mechanizmem korekty składki
System bonus-malus z mechanizmem korekty składki mgr Kamil Gala Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny dr hab. Wojciech Bijak, prof. SGH Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny, Szkoła Główna Handlowa Zagadnienia
Bardziej szczegółowo5. WNIOSKOWANIE PSYCHOMETRYCZNE
5. WNIOSKOWANIE PSYCHOMETRYCZNE Model klasyczny Gulliksena Wynik otrzymany i prawdziwy Błąd pomiaru Rzetelność pomiaru testem Standardowy błąd pomiaru Błąd estymacji wyniku prawdziwego Teoria Odpowiadania
Bardziej szczegółowoPRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE
Nazwa przedmiotu: Ryzyko w ubezpieczeniach Risk in insurances Kierunek: Matematyka Rodzaj przedmiotu: obowiązkowy dla specjalności matematyka finansowa i ubezpieczeniowa Rodzaj zajęć: wykład, ćwiczenia
Bardziej szczegółowoTomasz Redliński - Manager, Departament Bezpieczeństwa, PBSG Sp. z o.o. Janusz Słobosz Risk Consulting Manager, Aon Polska Sp. z o.o.
Rola Zintegrowanego Zarządzania Ryzykiem w organizacji Tomasz Redliński - Manager, Departament Bezpieczeństwa, PBSG Sp. z o.o. Janusz Słobosz Risk Consulting Manager, Aon Polska Sp. z o.o. Agenda 1. Ryzyko
Bardziej szczegółowoUbezpieczenia gospodarcze (majątkowe i osobowe) są jeszcze niedocenianym elementem działalności wielu zamawiających.
Ubezpieczenia gospodarcze (majątkowe i osobowe) są jeszcze niedocenianym elementem działalności wielu zamawiających. Ubezpieczenia gospodarcze (majątkowe i osobowe) są jeszcze niedocenianym elementem działalności
Bardziej szczegółowoProwadzący. Doc. dr inż. Jakub Szymon SZPON. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
EDUKACJA DLA BEZPIECZEŃSTWA studia podyplomowe dla czynnych zawodowo nauczycieli szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego
Bardziej szczegółowoCele i zadania gospodarki leśnej na tle struktury Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe
Cele i zadania gospodarki leśnej na tle struktury Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe Dr inŝ. Marian Pigan Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych Spis treści 1. Pojęcie ryzyka 2. Źródła i kategorie
Bardziej szczegółowoNauka o finansach. Prowadzący: Dr Jarosław Hermaszewski
Nauka o finansach Prowadzący: Dr Jarosław Hermaszewski Wykład 1 CO TO SĄ FINANSE? Definicja Finanse 1. Dziedzina nauki zajmująca się analizą, jak ludzie lokują dostępne zasoby w danym okresie. 2. Ogół
Bardziej szczegółowoPOLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM
POLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM ROZDZIAŁ I Postanowienia ogólne 1.1.Ilekroć w dokumencie jest mowa o: 1) ryzyku należy przez to rozumieć możliwość zaistnienia zdarzenia, które będzie miało wpływ na realizację
Bardziej szczegółowozaliczenie na ocenę 0.5 0.5
WYDZIAŁ INFORMATYKI I ZARZĄDZANIA Zał. nr 4 do ZW 33/01 KARTA PRZEDMIOTU Nazwa w języku polskim: Rynkowy system finansowy - ubezpieczenia Nazwa w języku angielskim: Market financial system - insurance
Bardziej szczegółowoNauka o finansach. Prowadzący: Dr Jarosław Hermaszewski
Nauka o finansach Prowadzący: Dr Jarosław Hermaszewski Wykład 1 CO TO SĄ FINANSE? Definicja Finanse 1. Dziedzina nauki zajmująca się analizą, jak ludzie lokują dostępne zasoby w danym okresie. 2. Ogół
Bardziej szczegółowoRyzyko w działalności przedsiębiorstw przemysłowych. Grażyna Wieteska Uniwersytet Łódzki Katedra Zarządzania Jakością
Ryzyko w działalności przedsiębiorstw przemysłowych Grażyna Wieteska Uniwersytet Łódzki Katedra Zarządzania Jakością Plan Prezentacji Cel artykułu Dlaczego działalność przemysłowa wiąże się z ryzykiem?
Bardziej szczegółowoStatystyki: miary opisujące rozkład! np. : średnia, frakcja (procent), odchylenie standardowe, wariancja, mediana itd.
Wnioskowanie statystyczne obejmujące metody pozwalające na uogólnianie wyników z próby na nieznane wartości parametrów oraz szacowanie błędów tego uogólnienia. Przewidujemy nieznaną wartości parametru
Bardziej szczegółowoLiczba godzin Punkty ECTS Sposób zaliczenia
Wydział: Zarządzanie i Finanse Nazwa kierunku kształcenia: Finanse i Rachunkowość Rodzaj przedmiotu: podstawowy Opiekun: dr Rafał Kusy Poziom studiów (I lub II stopnia): I stopnia Tryb studiów: Niestacjonarne
Bardziej szczegółowoO RYZYKU. KONCEPCJE ZARZĄDZANIA RYZYKIEM W MUZEUM
Janusz Teczke O RYZYKU. KONCEPCJE ZARZĄDZANIA RYZYKIEM W MUZEUM Zarządzanie to sytuacja, w której zarządzający menedżer, korzystając ze swojej wiedzy, podejmuje decyzje dotyczące łączenia posiadanych zasobów
Bardziej szczegółowoUBEZPIECZENIA DLA PRZEDSIĘBIORSTW
UBEZPIECZENIA DLA PRZEDSIĘBIORSTW Książka przeznaczona jest dla przedsiębiorców, którzy chcą pogłębić swoją wiedzę na temat ubezpieczeń gospodarczych, ale również dla pracowników sektora ubezpieczeń oraz
Bardziej szczegółowoZarządzanie jakością w logistyce ćw. Artur Olejniczak
ćw. artur.olejniczak@wsl.com.pl Plan spotkań Data Godziny Rodzaj 18.03.2012 4 godziny ćw. 14:30-15:30 dyżur 14.04.2012 4 godziny ćw. 28.04.2012 4 godziny ćw. 14:30-15:30 dyżur 19.05.2012 4 godziny ćw.
Bardziej szczegółowoPrawne aspekty szkód wyrządzonych przez dzikie zwierzęta w Polsce
Prawne aspekty szkód wyrządzonych przez dzikie zwierzęta w Polsce Towarzystwo rzeczoznawców i likwidatorów szkód Michał Wójcik Odpowiedzialność odszkodowawcza Szkody łowieckie (w tym zasady odpowiedzialności
Bardziej szczegółowoPRZESTRZENNE ZRÓŻNICOWANIE RYZYKA UBEZPIECZENIOWEGO A EFEKTYWNOŚĆ UBEZPIECZEŃ NA ŻYCIE Autor: Adam Śliwiński,
PRZESTRZENNE ZRÓŻNICOWANIE RYZYKA UBEZPIECZENIOWEGO A EFEKTYWNOŚĆ UBEZPIECZEŃ NA ŻYCIE Autor: Adam Śliwiński, Wstęp Zadania badawcze wyznaczają strukturę pracy. Składa się ona z ośmiu rozdziałów. Rozdział
Bardziej szczegółowoH. Sujka, Wroclaw University of Economics
H. Sujka, Wroclaw University of Economics Zarządzanie ryzykiem w tworzeniu wartości na przykładzie spółki z branży włókienniczej i tekstylnej Working paper Słowa kluczowe: Zarządzanie wartością i ryzykiem
Bardziej szczegółowo3.10 Rynek ubezpieczeń
Być przedsiębiorczym nauka przez praktykę Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 3.10 Rynek ubezpieczeń Katarzyna Sowa al. T. Rejtana 16c, 35-959 Rzeszów
Bardziej szczegółowoPODSTAWY PRZEDSIĘBIORCZOŚCI
PODSTAWY PRZEDSIĘBIORCZOŚCI Elementy składowe sylabusu Nazwa jednostki prowadzącej kierunek Nazwa kierunku studiów Poziom kształcenia Profil studiów Forma studiów Kod Język Rodzaj Rok studiów /semestr
Bardziej szczegółowoCo to jest ubezpieczenie???
SYSTEM UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH Prowadzący: dr Jacek Rodzinka Co to jest ubezpieczenie??? INSTYTUT BADAŃ i ANALIZ FINANSOWYCH pokój RA 50, tel. (17) 866 15 29 1 jrodzinka@wsiz.rzeszow.pl 2 Słownik języka
Bardziej szczegółowoProcedura zarządzania ryzykiem w Urzędzie Miejskim w Radomiu
Załącznik nr 1 do Zarządzenia Nr 2808/2018 Prezydenta Miasta Radomia z dnia 18 stycznia 2018 r. Procedura zarządzania ryzykiem w Urzędzie Miejskim w Radomiu 1 1. Określenia stosowane w niniejszej procedurze:
Bardziej szczegółowoStatystyka w pracy badawczej nauczyciela
Statystyka w pracy badawczej nauczyciela Wykład 1: Terminologia badań statystycznych dr inż. Walery Susłow walery.suslow@ie.tu.koszalin.pl Statystyka (1) Statystyka to nauka zajmująca się zbieraniem, badaniem
Bardziej szczegółowoRyzyko i zarządzanie ryzykiem w projektach
Wykład objęty jest prawami autorskimi Prof.dr hab. Małgorzata Duczkowska-Piasecka Przedmiot: Zarządzanie projektami biznesowymi Ryzyko i zarządzanie ryzykiem w projektach Ryzyko może być definiowane jako
Bardziej szczegółowoMożliwość zastosowania wielowymiarowej analizy porównawczej w ocenie dokonań gospodarki leśnej. Edward Nowak
Możliwość zastosowania wielowymiarowej analizy porównawczej w ocenie dokonań gospodarki leśnej Edward Nowak Konferencja ekonomiczno-leśna Ekonomiczne aspekty realizacji ekonomicznych, społecznych i gospodarczych
Bardziej szczegółowoJakub Nawracała, radca prawny
Ograniczenie odpowiedzialności ubezpieczyciela z tytułu ryzyk, które wystąpiły przed zawarciem umowy ubezpieczenia (na przykładzie klauzuli wpisanej do rejestru niedozwolonych postanowień pod nr 3456)
Bardziej szczegółowoSzkody Łowieckie Zabezpieczanie upraw oraz współpraca w procesie szacowania szkód
Szkody Łowieckie Zabezpieczanie upraw oraz współpraca w procesie szacowania szkód Grzegorz Czajkowski Kościerzyna 04.04.2016 Odpowiedzialność odszkodowawcza Ryzyko wystąpienia szkody Pod bardzo ogólnym
Bardziej szczegółowoWstęp 1. Misja i cele Zespołu Szkół Integracyjnych w Siemianowicach Śląskich 2
Załącznik do Zarządzenia Nr 10/2011-2012 Dyrektora Zespołu Szkół Integracyjnych z dnia 8 stycznia 2011r. Instrukcja zarządzania ryzykiem Instrukcja zarządzania ryzykiem Wstęp 1 1. Instrukcja zarządzania
Bardziej szczegółowoZagadnienie rozliczenia składki za okres karencji
Zagadnienie rozliczenia składki za okres karencji MAGDALENA SZCZEPAŃSKA Zagadnienie rozliczenia składki za okres karencji Na wstępie należy podkreślić, że umowa ubezpieczenia ma skomplikowany charakter.
Bardziej szczegółowoFilozofia, Germanistyka, Wykład IX - Immanuel Kant
Filozofia, Germanistyka, Wykład IX - Immanuel Kant 2011-10-01 Plan wykładu 1 Immanuel Kant - uwagi biograficzne 2 3 4 5 6 7 Immanuel Kant (1724-1804) Rysunek: Immanuel Kant - niemiecki filozof, całe życie
Bardziej szczegółowoRok akademicki: 2013/2014 Kod: AMA-2-311-MN-s Punkty ECTS: 6. Kierunek: Matematyka Specjalność: Matematyka w naukach technicznych i przyrodniczych
Nazwa modułu: teoria ryzyka Rok akademicki: 2013/2014 Kod: AMA-2-311-MN-s Punkty ECTS: 6 Wydział: Matematyki Stosowanej Kierunek: Matematyka Specjalność: Matematyka w naukach technicznych i przyrodniczych
Bardziej szczegółowoPolityka zarządzania ryzykiem braku zgodności w Banku Spółdzielczym w Końskich
Załącznik do Uchwały Zarządu Nr 11/XLI/14 z dnia 30 grudnia 2014r. Załącznik do uchwały Rady Nadzorczej Nr 8/IX/14 z dnia 30 grudnia 2014r. Polityka zarządzania ryzykiem braku zgodności w Banku Spółdzielczym
Bardziej szczegółowoPOLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM w Zespole Szkół w Otocznej
Załącznik Nr 1 do Zarządzenia Nr 9H/2010/2011 Dyrektora Zespołu Szkół w Otocznej z dnia 31.12.2010 r. POLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM w Zespole Szkół w Otocznej ROZDZIAŁ I. POSTANOWIENIA OGÓLNE 1. Słownik
Bardziej szczegółowoProcedura zarządzania ryzykiem w Urzędzie Miejskim w Radomiu
Załącznik nr 1 do Zarządzenia Nr 4855/2014 Prezydenta Miasta Radomia z dnia 18 marca 2014 r. Procedura zarządzania ryzykiem w Urzędzie Miejskim w Radomiu 1 1. Określenia stosowane w niniejszej procedurze:
Bardziej szczegółowoZarządzanie projektami a zarządzanie ryzykiem
Ewa Szczepańska Zarządzanie projektami a zarządzanie ryzykiem Warszawa, dnia 9 kwietnia 2013 r. Agenda Definicje Wytyczne dla zarządzania projektami Wytyczne dla zarządzania ryzykiem Miejsce ryzyka w zarządzaniu
Bardziej szczegółowoMATRYCA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA
ZAŁĄCZNIK NR 2 MATRYCA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA Studia podyplomowe ZARZĄDZANIE FINANSAMI I MARKETING Przedmioty OPIS EFEKTÓW KSZTAŁCENIA Absolwent studiów podyplomowych - ZARZĄDZANIE FINANSAMI I MARKETING:
Bardziej szczegółowoREASEKURACJA KONSPEKT
REASEKURACJA 231170 KONSPEKT 1 Literatura 1. E.J. Voughen, T.Voughen Fundamentals of Risk and Insurance 8-th edition W&S,1999 r. 2. E. Montalbetti Reasekuracja PWE, Warszawa 1970r. 3. K Ciuman Reasekuracja
Bardziej szczegółowoPYTANIA NA EGZAMIN MAGISTERSKI KIERUNEK: FINANSE I RACHUNKOWOŚĆ STUDIA DRUGIEGO STOPNIA
PYTANIA NA EGZAMIN MAGISTERSKI KIERUNEK: FINANSE I RACHUNKOWOŚĆ STUDIA DRUGIEGO STOPNIA CZĘŚĆ I dotyczy wszystkich studentów kierunku Finanse i Rachunkowość pytania podstawowe 1. Miernik dobrobytu alternatywne
Bardziej szczegółowoUbezpieczenia dla dealerów samochodowych. Oferta usług brokerskich oraz doradztwa
Ubezpieczenia dla dealerów samochodowych Oferta usług brokerskich oraz doradztwa Szanowni Państwo. Przedstawiamy ofertę usług brokerskich oraz doradztwa przy tworzeniu i obsłudze programu ubezpieczeniowego
Bardziej szczegółowoPOLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 2 IM. ŚW. WOJCIECHA W KRAKOWIE
Załącznik Nr 2 do Zarządzenia Nr 15/2013/2014 Dyrektora Szkoły Podstawowej Nr 2 im. św. Wojciecha w Krakowie z dnia 21. stycznia 2014 r. POLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 2 IM. ŚW.
Bardziej szczegółowoPYTANIA NA EGZAMIN MAGISTERSKI KIERUNEK: EKONOMIA STUDIA DRUGIEGO STOPNIA. CZĘŚĆ I dotyczy wszystkich studentów kierunku Ekonomia pytania podstawowe
PYTANIA NA EGZAMIN MAGISTERSKI KIERUNEK: EKONOMIA STUDIA DRUGIEGO STOPNIA CZĘŚĆ I dotyczy wszystkich studentów kierunku Ekonomia pytania podstawowe 1. Cele i przydatność ujęcia modelowego w ekonomii 2.
Bardziej szczegółowoPOLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 2 W KROŚNIE ODRZAŃSKIM
Załącznik nr 3 do Zarządzenia Dyrektora Nr 6/2011 z dnia 14.12.2011 POLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 2 W KROŚNIE ODRZAŃSKIM POLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM 1.1.Ilekroć w dokumencie jest
Bardziej szczegółowoPodstawy diagnostyki środków transportu
Podstawy diagnostyki środków transportu Diagnostyka techniczna Termin "diagnostyka" pochodzi z języka greckiego, gdzie diagnosis rozróżnianie, osądzanie. Ukształtowana już w obrębie nauk eksploatacyjnych
Bardziej szczegółowoZarządzanie ryzykiem jako kluczowy element kontroli zarządczej 2 marca 2013 r.
Zarządzanie ryzykiem jako kluczowy element kontroli zarządczej 2 marca 2013 r. Anna Jaskulska Kontrola zarządcza jest systemem, który ma sprawić, aby jednostka osiągnęła postawione przed nią cele w sposób
Bardziej szczegółowoEkonomiczna rola ubezpieczeń. Doświadczenia Polski na tle wybranych krajów europejskich
RYSZARD BOCIONG, FRANCISZEK HUTTEN-CZAPSKI Ekonomiczna rola ubezpieczeń. Doświadczenia Polski na tle wybranych krajów europejskich Wielkość rynku ubezpieczeń w Polsce mierzona jako procent PKB rośnie bardzo
Bardziej szczegółowo