prof. dr hab. Tadeusz Szumlicz Ubezpieczenia (konspekt 1)

Transkrypt

1 prof. dr hab. Tadeusz Szumlicz Ubezpieczenia (konspekt 1)

2 Ryzyko Teorie (podejście do) ryzyka: ryzyko jako zagrożenie (niebezpieczeństwo) ryzyko jako możliwość wystąpienia straty ryzyko jako niepewność mierzalna ryzyko jako prawdopodobieństwo straty ryzyko jako przedmiot ubezpieczenia ryzyko jako determinanta pojawiania się negatywnie i ujemnie ocenianych stanów rzeczy

3 Ryzyko = zagrożenie zdarzeniem, którego zaistnienie spowoduje stratę w (posiadanych lub spodziewanych) zasobach podmiotu ekonomicznego

4 Ryzyko czyste (ubezpieczalne) a ryzyko spekulatywne

5 Zarządzanie ryzykiem (ubezpieczeniowa metoda postępowania z ryzykiem) unikanie ryzyka (wystrzeganie się możliwych zagrożeń); ograniczanie ryzyka (redukowanie możliwych zagrożeń); rozpraszanie ryzyka (rozkładanie skutków potencjalnych zagrożeń); za(prze)trzymanie (retencja) ryzyka (ponoszenie ewentualnych strat); transfer ryzyka (przenoszenie możliwych strat na inny podmiot). a idea ochrony ubezpieczeniowej

6 ZARZĄDZANIE RYZYKIEM pytania: (1) Czyim ryzykiem zarządzamy? przedsiębiorstwa gospodarstwa domowego (2) Kto zarządza ryzykiem? przedsiębiorstwo (rodzinne) gospodarstwo domowe państwo (3) Jak zarządzamy ryzykiem? nie tylko ubezpieczenie ale ubezpieczenie bardzo ważne

7 Schemat ideowy metody ubezpieczenia

8 Zarządzanie ryzykiem: czyim? przedsiębiorstwa; gospodarstwa domowego kto? przedsiębiorstwo; gospodarstwo domowe; państwo: jak? metoda ubezpieczenia - przymus zarządzania - działania prewencyjne - zabezpieczenie społeczne - świadomość ubezpieczeniowa - regulacje rynku ubezpieczający (ubezpieczony, uposażony, uprawniony, beneficjent) ryzyko > składka > zdarzenie losowe > strata > świadczenie ubezpieczyciel (zakład ubezpieczeń)

9 Cechy umowy ubezpieczenia: - dwustronna - kwalifikowana - nazwana

10 Schemat ideowy metody ubezpieczenia (ujęcie horyzontalne) ubezpieczający ryzyko składka zdarzenie strata świadczenie losowe ubezpieczyciel (zakład ubezpieczeń)

11 Schemat ideowy metody ubezpieczenia (ujęcie wertykalne) 1 ubezpieczający zarządzanie ryzykiem: świadomość ryzyka wiedza ubezpieczeniowa przezorność ubezpieczeniowa wniosek o ubezpieczenie ryzyko > składka ubezpieczyciel zarządzanie ryzykiem: zorganizowanie i obsługa wspólnoty ryzyka (koasekuracja; reasekuracja) rachunek aktuarialny ogólne warunki ubezpieczenia wniosek ubezpieczeniowy underwriting

12 Cechy umowy ubezpieczenia: - adhezyjna

13 Schemat funkcjonowania ubezpieczeniowej wspólnoty ryzyka Poszkodowani składki świadczenia Fundusz ubezpieczeniowy

14 Składka ubezpieczeniowa (premium) kwota, jaką ubezpieczający jest zobowiązany zapłacić ubezpieczycielowi (zakładowi ubezpieczeń) za udzielaną ochronę ubezpieczeniową. Pojęcia: składka netto składka brutto składka underwritingowa. Kwota składki uzależniona od indywidualnego ryzyka. Zasada ekwiwalentności (equivalence principle) suma składek netto powinna być równa oczekiwanej wartości świadczeń, które mogą wynikać z tytułu zawartych umów ubezpieczenia. Pojęcia: ekwiwalentność funduszowa ekwiwalentność kompensacyjna. Składka ubezpieczeniowa (contribution) Kwota składki uzależniona na ogół od statusu materialnego ubezpieczonego.

15 Schemat ideowy metody ubezpieczenia (ujęcie wertykalne) 2 ubezpieczający zachowania ostrożnościowe składka > zdarzenie losowe ubezpieczyciel prewencja ubezpieczeniowa prewencja finansowa prewencja techniczno-ubezpieczeniowa

16 Cechy umowy ubezpieczenia: - wzajemna

17 Schemat ideowy metody ubezpieczenia (ujęcie wertykalne) 3 ubezpieczający obowiązek minimalizacji strat zdarzenie losowe > strata ubezpieczyciel zobowiązanie do pokrycia kosztów minimalizacji strat

18 Schemat ideowy metody ubezpieczenia (ujęcie wertykalne) 4 ubezpieczający procedury likwidacji straty terminowe zgłoszenie straty udokumentowanie straty strata > świadczenie zakład ubezpieczeń procedury likwidacji straty zasady kompensaty straty - zasada indemnizacji - zasada miarkowania

19 Zakres pokrycia ubezpieczeniowego: - wartość przedmiotu ubezpieczenia (WU) o metoda rynkowa o metoda rachunkowa o metoda odtworzeniowa - suma ubezpieczenia (SU) definicja (górna granica odpowiedzialności ubezpieczyciela) SU = WU pełne pokrycie ubezpieczeniowe SU < WU niedoubezpieczenie SU > WU nadubezpieczenie

20 Zakres pokrycia ubezpieczeniowego: Zastosowanie w ubezpieczeniach OC: - suma gwarancyjna - wyczerpanie sumy gwarancyjnej Komentarz ubezpieczenia życiowe: - suma ubezpieczenia określa wartość ubezpieczonego

21 Cechą charakterystyczną działalności ubezpieczeniowej jest odwrócony cykl produkcyjny: najpierw pojawiają się przychody z tytułu sprzedaży ubezpieczeń, a dopiero później ponoszone są rozłożone w czasie koszty, związane z ochroną ubezpieczeniową.

22 - = ( Ś + + Sb Kadm Kakw Wt-u ) Wi Wdzu (lokaty) opodatkowanie Wdzu

23 Zakład ubezpieczeń Ryzyko/a/ ubezpieczeniowe: - ryzyko czyste (obsługiwane) - ryzyko spekulatywne (podejmowane)

24 Podstawowymi przychodami zakładów ubezpieczeń są składki ubezpieczeniowe, natomiast kosztami wypłacone świadczenia (odszkodowania i świadczenia sensu stricto). Ze względu na przesunięcie w czasie tych dwóch zdarzeń finansowych, zakłady ubezpieczeń z zebranej składki tworzą rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe.

25 Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe stanowią bieżącą wartość przyszłych odszkodowań i świadczeń wynikających z zawartych umów ubezpieczenia. Do momentu wypłaty odszkodowania lub świadczenia zakłady ubezpieczeń środki te lokują, osiągając z tego dodatkowe przychody. Rezerwy tworzy się w wysokości odpowiadającej ustalonej lub przewidywanej wielkości przyszłych wypłat odszkodowań i świadczeń związanych z zaszłymi szkodami (uwzględnienie kosztów likwidacji).

26 Klasyfikacja ubezpieczeń i produkty ubezpieczeniowe

27 KLASYFIKACJA UBEZPIECZEŃ

28 Ubezpieczenia - gospodarcze?! - społeczne?!

29 ZARZĄDZANIE RYZYKIEM (czyim?, kto?, jak?) Pytanie: Czyim ryzykiem zarządzamy? przedsiębiorstwa gospodarstwa domowego

30 Metoda ubezpieczenia w zarządzaniu ryzykiem - w sferze gospodarczej - w sferze społecznej

31 Klasyfikacja ubezpieczeń Kryterium Podział na ubezpieczenia: podmiotowe (czyim ryzykiem zarządzamy) ochrona ubezpieczeniowa (ubezpieczenia) przedsiębiorstwa (ubezpieczenie o charakterze gospodarczym) ochrona ubezpieczeniowa (ubezpieczenia) gospodarstwa domowego (ubezpieczenie o charakterze społecznym) przedmiotu osobowe majątkowe przystąpienia obowiązkowe dobrowolne zysku komercyjne non-profit inicjatywy prywatne publiczne czasu długookresowe krótkookresowe

32 Ustawa o działalności ubezpieczeniowej: Art Ustawa określa warunki wykonywania działalności w zakresie ubezpieczeń osobowych i ubezpieczeń majątkowych (wyróżnienie T.Sz). - osobowe - majątkowe

33 Dział I ubezpieczenia na życie (życiowe) Dział II pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe

34 PRODUKTY UBEZPIECZENIOWE

35 UBEZPIECZENIA (na życie) ŻYCIOWE podział na grupy: 1. Ubezpieczenia na życie 2. Ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenia dzieci 3. Ubezpieczenia na życie z funduszem kapitałowym 4. Ubezpieczenia rentowe (annuity) 5. Ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe

36 S U S 2 określony wiek U S = I + O 3 cel posagowy U K = S 4 U p.d.t.ż

37 Ubezpieczenia rentowe ze składki jednorazowej (kapitałowej): renta pewna (wypłacana przez lat); renta życiowa (dożywotnia); renta życiowa (dożywotnia) z okresem gwarantowanym. Ubezpieczenie rentowe z odroczonym terminem płatności (pewna, dożywotnia): renta ze zwrotem składek; renta bez zwrotu składek.

38 5 Ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe (jako opcje)

39 Dział II - pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe (podział na grupy ugrupowania): osobowe (wypadkowe, chorobowe) casco (środków transportu: lądowego, szynowego, powietrznego, wodnego) cargo

40 mienia rzeczowego (szkody spowodowane żywiołami, kradzież) oc (posiadaczy środków transportu + oc ogólnej)

41 finansowe (kredytu, gwarancje ubezpieczeniowe, pozostałe) ochrony prawnej pobytu poza miejscem zamieszkania (bagaż, koszty leczenia poza granicami kraju, assistance)

42 Schemat 1. Instytucjonalizacja rynku ubezpieczeń: instytucje normy i instytucje organy RYNEK UBEZPIECZEŃ INSTYTUCJONALIZACJA RYNKU UBEZPIECZEŃ instytucje normy instytucje organy INSTYTUCJE NORMY zezwolenie na działalność zakładu ubezpieczeń zezwolenie na pośrednictwo ubezpieczeniowe nadzór nad działalnością ubezpieczeniową gwarancje dla ochrony ubezpieczeniowej reprezentacja interesów zakładów ubezpieczeń reprezentacja interesów ubezpieczających, ubezpieczonych organ koncesyjny* organ koncesyjny* organ nadzoru** INSTYTUCJE ORGANY organy ubezpieczeniowych funduszy gwarancyjnych*** Polska Izba Ubezpieczeń**** Rzecznik Ubezpieczonych***** *Do 2002 r. Minister Finansów; do września 2006 r. Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych; od września 2006 r. Komisja Nadzoru Finansowego. **Do 1995 r. Minister Finansów; w latach Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeń; do września 2006 r. Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych; od września 2006 r. Komisja Nadzoru Finansowego. ***Do 1995 r. Fundusz Ochrony Ubezpieczonych oraz Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny; od 1995 r. Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny. ****Do 1995 r. Izba Ubezpieczeń. *****Od 1995 r.

43 Schemat 2. Instytucjonalizacja działalności ubezpieczeniowej strona podażowa (oferta ochrony ubezpieczeniowej; zakres instytucjonalizacji) RYNEK UBEZPIECZENIOWY Rynek usług ubezpieczeniowych (zakres instytucjonalizacji) instytucje normy i instytucje organy strona popytowa (zapotrzebowanie na ochronę ubezpieczeniową; zakres instytucjonalizacji) INSTYTUCJONALIZACJA DZIAŁALNOŚCI UBEZPIECZENIOWEJ POTENCJALNY UBEZPIECZYCIEL: KNF zezwolenie ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ (UBEZPIECZYCIEL) forma działalności: > spółka akcyjna > TUW, mały TUW zakres działalności: > dział I 5 grup > dział II 18 grup udział podmiotów zagranicznych POTENCJALNY UBEZPIECZAJĄCY: - obowiązek ubezpieczenia - wskazanie ubezpieczyciela - doręczenie owu - odstąpienie od umowy POŚREDNICTWO UBEZPIECZENIOWE agent ubezpieczeniowy broker ubezpieczeniowy NADZÓR NAD DZIAŁALNOŚCIĄ UBEZPIECZENIOWĄ Komisja Nadzoru Finansowego GWARANCJE DLA OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny REPREZENTACJA INTERESÓW Polska Izba Ubezpieczeń Rzecznik Ubezpieczonych

44 USTAWA z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej USTAWA z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym USTAWA z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych USTAWA z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych

45 Komisja Nadzoru Finansowego (zezwolenie na działalność ubezpieczeniową)

46 Zezwolenie na działalność zakładu ubezpieczeń: - warunki finansowe - warunki kadrowe - warunki organizacyjne

47 Warunki wykonywania działalności ubezpieczeniowej przez krajowe zakłady ubezpieczeń Art Zezwolenie na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej dla krajowego zakładu ubezpieczeń wydaje, w drodze decyzji, po rozpatrzeniu wniosku założycieli zakładu ubezpieczeń, organ nadzoru. 2. Wniosek, o którym mowa w ust. 1, zawiera: 1) określenie nazwy lub firmy, siedziby i adresu, zasięgu terytorialnego i rzeczowego zakresu działalności krajowego zakładu ubezpieczeń; 2) określenie wysokości kapitału zakładowego; 3) wskazanie założycieli krajowego zakładu ubezpieczeń; 4) wskazanie formy prawnej, w jakiej ma być wykonywana działalność; 5) określenie wysokości funduszu organizacyjnego przeznaczonego na utworzenie administracji krajowego zakładu ubezpieczeń i zorganizowanie sieci przedstawicielstw; wymóg ten nie dotyczy przypadku, gdy akwizycja na rzecz zakładu ubezpieczeń, o którym mowa w art. 38 ust. 1, będzie prowadzona przez struktury własne założycieli zakładu ubezpieczeń; 6) wskazanie imion i nazwisk osób przewidzianych na członków zarządu i rady nadzorczej; 7) wskazanie imienia i nazwiska aktuariusza, osoby której powierzono prowadzenie ksiąg rachunkowych oraz doradcy inwestycyjnego w przypadku, gdy obowiązek zatrudnienia tej osoby wynika z ustawy.

48 Art. 94. Zezwolenie na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej jest wydawane w zakresie jednej lub więcej grup ubezpieczeń, o których mowa w załączniku do ustawy.

49 Komisja Nadzoru Finansowego (nadzór nad działalnością ubezpieczeniową)

50 Art Organ nadzoru może cofnąć krajowemu zakładowi ubezpieczeń w drodze decyzji zezwolenie na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej w zakresie jednej lub więcej grup ubezpieczeń, jeżeli: 1) przestał spełniać warunki wymagane do uzyskania zezwolenia lub 2) wykonuje działalność z naruszeniem prawa, statutu, planu działalności lub nie zapewnia zdolności krajowego zakładu ubezpieczeń do wykonywania zobowiązań, lub 3) nie zrealizuje w terminie planu przywrócenia prawidłowych stosunków finansowych albo krótkoterminowego planu wypłacalności, lub 4) zaprzestanie wykonywania działalności ubezpieczeniowej przez okres dłuższy niż 6 miesięcy, lub 5) złoży wniosek o cofnięcie zezwolenia na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej; 6) nie rozpoczął wykonywania działalności ubezpieczeniowej w terminie, o którym mowa w art. 100 ust. 1; 7) jeżeli w stosunku odpowiednio do akcjonariuszy albo udziałowców zakładu ubezpieczeń zaistniały przesłanki określone w art. 98 ust. 1 pkt 3-6.

51 Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny

52 Art Fundusz jest właściwy w zakresie egzekucji administracyjnej należności pieniężnych w związku z kontrolą spełnienia obowiązku zawierania umów obowiązkowych ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej, o których mowa w art. 4 pkt 1 i 2.

53 Art Członkiem Funduszu jest zakład ubezpieczeń posiadający zezwolenie na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej w grupach obejmujących ubezpieczenia obowiązkowe, o których mowa w art. 4 pkt 1 i 2. Zakład ubezpieczeń staje się członkiem Funduszu z chwilą zawarcia pierwszej umowy ubezpieczenia obowiązkowego, o którym mowa w art. 4 pkt 1 i Członkiem Funduszu jest również zagraniczny zakład ubezpieczeń, działający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z przepisami prawa polskiego, i posiadający zezwolenie na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej w grupach obejmujących ubezpieczenia obowiązkowe, o których mowa w art. 4 pkt 1 i 2.

54 3. Zakłady ubezpieczeń wykonujące działalność ubezpieczeniową w dziale I (ubezpieczenia na życie), zgodnie z załącznikiem do ustawy o działalności ubezpieczeniowej, stają się członkami Funduszu w przypadku, o którym mowa w art. 98 ust Zakłady ubezpieczeń posiadające zezwolenie na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej w grupach obejmujących ubezpieczenie obowiązkowe, o którym mowa w art. 4 pkt 3, niebędące członkami Funduszu zgodnie z ust. 1 i 2, stają się członkami Funduszu w przypadku, o którym mowa w art. 98 ust Zakłady ubezpieczeń posiadające zezwolenie na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej w grupach obejmujących ubezpieczenia obowiązkowe, o których mowa w art. 4 pkt 4, niebędące członkami Funduszu zgodnie z ust. 1-4, stają się członkami Funduszu w przypadku, o którym mowa w art. 98 ust. 2.

55 Art Do zadań Funduszu należy zaspokajanie roszczeń z tytułu ubezpieczeń obowiązkowych, o których mowa w art. 4 pkt 1 i 2, w granicach określonych na podstawie przepisów rozdziałów 2 i 3, za szkody powstałe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej: 1) na osobie, gdy szkoda została wyrządzona w okolicznościach uzasadniających odpowiedzialność cywilną posiadacza pojazdu mechanicznego lub kierującego pojazdem mechanicznym, a nie ustalono ich tożsamości; 2) w mieniu i na osobie, gdy: a) posiadacz zidentyfikowanego pojazdu mechanicznego, którego ruchem szkodę tę wyrządzono, nie był ubezpieczony obowiązkowym ubezpieczeniem OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, b) rolnik, osoba pozostająca z nim we wspólnym gospodarstwie domowym lub osoba pracująca w jego gospodarstwie rolnym wyrządzili szkodę, której następstwem jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia, a rolnik nie był ubezpieczony obowiązkowym ubezpieczeniem OC rolników.

56 cd. 2. W przypadku ogłoszenia upadłości zakładu ubezpieczeń albo oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości zakładu ubezpieczeń lub umorzenia postępowania upadłościowego, jeżeli majątek dłużnika oczywiście nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego albo w przypadku zarządzenia likwidacji przymusowej zakładu ubezpieczeń, jeżeli roszczenia osób uprawnionych nie mogą być pokryte z aktywów stanowiących pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, do zadań Funduszu należy również zaspokajanie roszczeń osób uprawnionych z: 1) umów ubezpieczeń obowiązkowych, o których mowa w art. 4 pkt 1-3, za szkody powstałe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w granicach określonych na podstawie przepisów rozdziałów 2-4; 2) umów ubezpieczeń obowiązkowych, o których mowa w art. 4 pkt 4, oraz umów ubezpieczenia na życie, w wysokości 50 % wierzytelności, do kwoty nie większej niż równowartość w złotych euro według średniego kursu ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski obowiązującego w dniu ogłoszenia upadłości, oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub umorzenia postępowania upadłościowego albo w dniu zarządzenia likwidacji przymusowej.

57 Pośrednictwo ubezpieczeniowe

58 Art. 1. Ustawa określa zasady wykonywania pośrednictwa ubezpieczeniowego w zakresie ubezpieczeń osobowych i majątkowych. Art Pośrednictwo ubezpieczeniowe polega na wykonywaniu przez pośrednika za wynagrodzeniem czynności faktycznych lub czynności prawnych związanych z zawieraniem lub wykonywaniem umów ubezpieczenia. 2. Pośrednictwo ubezpieczeniowe jest wykonywane wyłącznie przez agentów ubezpieczeniowych lub brokerów ubezpieczeniowych, z zastrzeżeniem art Pośrednictwo ubezpieczeniowe w zakresie reasekuracji jest wykonywane wyłącznie przez brokerów ubezpieczeniowych posiadających zezwolenie na wykonywanie działalności brokerskiej w zakresie reasekuracji (brokerów reasekuracyjnych).

59 Art. 4. Pośrednik ubezpieczeniowy wykonuje: 1) czynności w imieniu lub na rzecz zakładu ubezpieczeń, zwane dalej "czynnościami agencyjnymi", polegające na: pozyskiwaniu klientów, wykonywaniu czynności przygotowawczych zmierzających do zawierania umów ubezpieczenia, zawieraniu umów ubezpieczenia oraz uczestniczeniu w administrowaniu i wykonywaniu umów ubezpieczenia, także w sprawach o odszkodowanie, jak również na organizowaniu i nadzorowaniu czynności agencyjnych (działalność agencyjna) albo 2) czynności w imieniu lub na rzecz podmiotu szukającego ochrony ubezpieczeniowej, zwane dalej "czynnościami brokerskimi", polegające na: zawieraniu lub doprowadzaniu do zawarcia umów ubezpieczenia, wykonywaniu czynności przygotowawczych do zawarcia umów ubezpieczenia oraz uczestniczeniu w zarządzaniu i wykonywaniu umów ubezpieczenia również w sprawach o odszkodowanie (działalność brokerska).

60 Polska Izba Ubezpieczeń

61 Ubezpieczeniowy samorząd gospodarczy Art Krajowe zakłady ubezpieczeń i zagraniczne zakłady ubezpieczeń wykonujące działalność na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej tworzą ubezpieczeniowy samorząd gospodarczy. Art Członkostwo w Izbie jest obowiązkowe i powstaje z chwilą podjęcia przez zakład ubezpieczeń, o którym mowa w art. 215, działalności ubezpieczeniowej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

62 Art Podstawowymi zadaniami Izby jest reprezentowanie i podejmowanie działań w celu ochrony wspólnych interesów członków Izby, współdziałanie w zapobieganiu zagrożeniom rynku ubezpieczeń, kształtowanie, upowszechnianie i czuwanie nad przestrzeganiem zasad uczciwej konkurencji i zasad etyki w działalności ubezpieczeniowej. 2. Do zadań Izby należy w szczególności: 1) reprezentowanie członków Izby wobec organów władzy publicznej oraz podejmowanie działań w celu ochrony ich interesów; 2) wyrażanie opinii o projektach aktów prawnych zawierających regulacje dotyczące działalności ubezpieczeniowej, lub z nią związane, i współdziałanie na wniosek przy ich opracowywaniu; 3) reprezentowanie członków Izby w międzynarodowych organizacjach ubezpieczeniowych;

63 cd. 4) współdziałanie z organizacjami, stowarzyszeniami i instytucjami krajowymi i zagranicznymi w zakresie ubezpieczeń; 5) inicjowanie i wykonywanie działalności edukacyjnej i informacyjnej w dziedzinie ubezpieczeń oraz współpraca w zakresie szkolenia i doskonalenia zawodowego kadr ubezpieczeniowych; 6) pozyskiwanie, gromadzenie, przetwarzanie i przekazywanie informacji o funkcjonowaniu rynków ubezpieczeniowych w kraju i za granicą oraz opracowywanie na ich podstawie i udostępnianie dla potrzeb działalności ubezpieczeniowej analiz i prognoz oraz wydawanie biuletynu Izby;

64 cd. 7) tworzenie i wykonywanie informatycznych baz danych w zakresie statystyki ubezpieczeniowej, a w szczególności danych o przebiegu szkodowości w poszczególnych rodzajach ubezpieczeń oraz baz danych niezbędnych do przeciwdziałania przestępczości ubezpieczeniowej, w tym informacji o wypłaconych odszkodowaniach lub świadczeniach oraz agentach ubezpieczeniowych, z którymi zakład ubezpieczeń rozwiązał umowę agencyjną i osobach, przeciwko którym było prowadzone postępowanie karne w związku z podejrzeniem popełnienia przez nie przestępstwa na szkodę zakładu ubezpieczeń, zakończone wyrokiem skazującym lub warunkowym umorzeniem postępowania; 8) stwarzanie możliwości polubownego i pojednawczego rozstrzygania sporów między członkami Izby.

65 Rzecznik Ubezpieczonych

66 Art Rzecznik Ubezpieczonych reprezentuje interesy osób ubezpieczających, ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów ubezpieczenia, członków funduszy emerytalnych i uczestników pracowniczych programów emerytalnych. 2. W celu realizacji ustawowych zadań Rzecznik Ubezpieczonych współpracuje w szczególności z krajowymi i zagranicznymi organizacjami konsumenckimi oraz z Rzecznikiem Praw Obywatelskich.

67 Art. 20. Do zadań Rzecznika należy podejmowanie działań w zakresie ochrony osób, których interesy reprezentuje, a w szczególności: 1) rozpatrywanie skarg w indywidualnych sprawach kierowanych do Rzecznika; 2) opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących organizacji i funkcjonowania ubezpieczeń, funduszy emerytalnych i pracowniczych programów emerytalnych; 3) występowanie do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych w sprawach dotyczących organizacji i funkcjonowania ubezpieczeń, funduszy emerytalnych i pracowniczych programów emerytalnych;

68 cd. 4) informowanie właściwych organów nadzoru i kontroli oraz Polskiej Izby Ubezpieczeń i organizacji gospodarczych powszechnych towarzystw emerytalnych o dostrzeżonych nieprawidłowościach w działaniu zakładów ubezpieczeń, funduszy emerytalnych, towarzystw emerytalnych, pracowniczych programów emerytalnych i innych instytucji rynku ubezpieczeniowego; 5) stwarzanie możliwości polubownego i pojednawczego rozstrzygania sporów między ubezpieczającymi, ubezpieczonymi, uposażonymi lub uprawnionymi z umów ubezpieczenia a zakładami ubezpieczeń, między towarzystwami emerytalnymi a członkami tych towarzystw, oraz wynikłych z uczestnictwa w pracowniczych programach emerytalnych, w szczególności organizowanie sądów polubownych do rozpatrywania tych sporów; 6) inicjowanie i organizowanie działalności edukacyjnej i informacyjnej w dziedzinie ochrony ubezpieczających, ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów ubezpieczenia, członków funduszy emerytalnych oraz uczestników pracowniczych programów emerytalnych.

69 Ubezpieczenia obowiązkowe

70 Ustawa z 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych Art Ubezpieczeniem obowiązkowym jest ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej podmiotu lub ubezpieczenie mienia, jeżeli ustawa lub ratyfikowana przez Rzeczpospolitą Polską umowa międzynarodowa nakłada obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia.

71 Art. 4. Ubezpieczeniami obowiązkowymi są: 1) ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów, zwane dalej "ubezpieczeniem OC posiadaczy pojazdów mechanicznych"; 2) ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego, zwane dalej "ubezpieczeniem OC rolników"; 3) ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych, zwane dalej "ubezpieczeniem budynków rolniczych"; 4) ubezpieczenia wynikające z przepisów odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską, nakładających na określone podmioty obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia. Komentarz!!!

72 Wskaźniki rozwoju rynku ubezpieczeniowego

73 Wskaźnik wartości składek przypisanych brutto per capita (typ wskaźnika gęstości ubezpieczeń porównanie wskaźników z innymi krajami i z ugrupowaniami krajów np. UE, OECD)

74 Wskaźnik udziału składek przypisanych brutto w PKB (typ wskaźnika penetracji ubezpieczeń zmiana wskaźnika w ujęciu dynamicznym; wyraża skłonność do korzystania z ochrony ubezpieczeniowej w stosunku do stopnia rozwoju społeczno-gospodarczego danego kraju i do wzrostu zamożności społeczeństwa; nie można w ten sposób ustalić wzrostu stopnia skłonności samych gospodarstw domowych do zakupu ubezpieczeń, bo taką skłonność wykazują też przedsiębiorstwa)

75 Wskaźnik struktury działowej ubezpieczeń (zmiana udziału ubezpieczeń życiowych, mierzonego przypisem składek, w całości rynku oraz porównanie tego udziału do krajów wzorcowych; najbardziej użyteczny wskaźnik w ocenie udziału gospodarstw domowych w rynku, gdyż popyt na ubezpieczenia życiowe, ze względu na charakter ochrony, dotyczy przede wszystkim gospodarstw domowych)

76 Wskaźniki koncentracja działalności w sektorze ubezpieczeń

77 Ubezpieczenie w systemie zabezpieczenia emerytalnego

78 Nowy system zabezpieczenia emerytalnego z założenia ma (miał mieć) konstrukcję ubezpieczenia rentowego z odroczonym terminem płatności; renta w znaczeniu ekonomicznym (zob. załącznik do ustawy o działalności ubezpieczeniowej; Dział I, grupa 4).

79 RYZYKO STAROŚCI

80 Dobrowolne Obowiązkowe DC DB DC DB K R K R K R K R

81 Trójfilarowa prezentacja systemu emerytalnego w Polsce (mylący podział części bazowej systemu na odrębne filary) zasada przystąpienia obowiązkowe dobrowolne Filar I repartycyjne zasada finansowania Filar II Filar III kapitałowe bazowa części: uzupełniająca Źródło: opracowanie własne.

82 Klasyczna trójfilarowa prezentacja systemu emerytalnego (odpowiedź na pytanie: kto ma [może, powinien] dbać o przyszłe zabezpieczenie emerytalne?) kryteria: Filar I Filar II Filar III podmiotowe państwo pracodawcy przyszli emeryci dochodowe emerytura standardowa dodatkowe środki emerytalne dodatkowe środki emerytalne części systemu bazowa uzupełniająca uzupełniająca Źródło: opracowanie własne.

83 Pięciofilarowa prezentacja systemu emerytalnego Filary Główne kryteria: charakterystyki systemowe przystąpienie finansowanie 0 emerytura socjalna (ogólnie dostępna lub uzyskiwana na podstawie oceny sytuacji materialnej) przez afiliację budżetowe 1 publiczna część systemu emerytalnego (zarządzana publicznie, o zdefiniowanym świadczeniu lub o zdefiniowanej składce) obowiązkowe składki uzupełniane podatkami 2 zakładowe lub indywidualne plany emerytalne (w pełni kapitałowe o zdefiniowanym świadczeniu albo w pełni kapitałowe o zdefiniowanej składce) obowiązkowe aktywa finansowe 3 zakładowe lub indywidualne plany emerytalne (częściowo lub w pełni kapitałowe o zdefiniowanym świadczeniu albo kapitałowe o zdefiniowanej składce) dobrowolne aktywa finansowe 4 różnorodne nieformalne i formalne formy wsparcia materialnego w okresie starości dobrowolne aktywa finansowe i niefinansowe Źródło: opracowanie na podstawie R. Holzmann, R. Hinz z udziałem innych, Old-Age Income Support In the 21st Century. An International Perspective on Pension Systems and Reform, Washington 2005, The World Bank, s.10.

84 Stary system emerytalny

85 element 1 KB x 24% element 2 PW x 1,3% za każdy rok składkowy element 3 PW x 0,7% za każdy rok nieskładkowy

86 ipw = KB x iwpw Obliczanie indywidualnego wskaźnika podstawy wymiaru E 10 lat 20 lat

87 Założenia: Kwota bazowa zł Lata składkowe 30; lata nieskładkowe 5 element 1: element 2: element 3: indywidualne wskaźniki podstawy wymiaru: 50% 100% 250% 3,0. wskaźniki zastąpienia wynagrodzenia emeryturą:

88 Założenia: Kwota bazowa zł Lata składkowe 30; lata nieskładkowe 5 wskaźniki podstawy wymiaru: 50% 100% 250% (300%) element 1: element 2: element 3: wskaźniki zastąpienia wynagrodzenia emeryturą: 90,5% 66,5% 52,1% (43,4%)

89 Nowy system emerytalny

90 Filar I FUS + ZUS indywidualne konta

91 Składka 12,22 Refundacja składek na OFE ZUS Fundusz emerytalny w ramach FUS indywidualne konta zapisy przyszłych uprawnień emerytalnych kp + u1 + u2 + u un = UR Bieżąca wypłata emerytur (systematyczna waloryzacja uprawnień kapitalizacja parametryczna ) zasada obliczania emerytury: E = UR pdtż zasada waloryzacji emerytur

92 Filar II OFE + PTE indywidualne rachunki depozytariusz agent transferowy + ZEM (ZUE!)

93 Od 1 lutego 2014 r. składka przekazywana do OFE wynosi 2,92%, a na subkonto 4,38% (fundusz obligacyjny) opłata od składki PTE opłata za zarządzania OFE lokaty aktywów (inwestowanie) indywidualne rachunki (j1 + j2 + j jn) x wj = UK zasada obliczania emerytury: E = UK pdtż Jakie zasady wypłat?

94 Nowa zasada obliczania emerytury: E = UR+UK pdtż

95 Tabela. Przeciętne dalsze trwanie życia roczników okołoemerytalnych w 2013 r. (wspólne dla kobiet i mężczyzn, wyrażone w miesiącach) Źródło: opracowanie na podstawie komunikatu prezesa GUS z 26 marca 2013 r. Lata Miesiące ,3 300,5 299,7 299,0 298,2 297,4 296,6 295,8 295,0 294,3 293,5 292, ,9 291,1 290,3 289,6 288,8 288,0 287,2 286,4 285,6 284,9 284,1 283, ,5 281,7 281,0 280,2 279,4 278,7 277,9 277,1 276,4 275,6 274,8 274, ,3 272,5 271,8 271,0 270,3 269,5 268,8 268,0 267,2 266,5 265,7 265, ,2 263,5 262,7 262,0 261,2 260,5 259,7 259,0 258,2 257,5 256,7 256, ,2 254,5 253,7 253,0 252,3 251,5 250,8 250,1 249,3 248,6 247,9 247, ,4 245,7 245,0 244,2 243,5 242,8 242,1 241,3 240,6 239,9 239,2 238, ,7 237,0 236,3 235,6 234,8 234,1 233,4 232,7 232,0 231,3 230,5 229, ,1 228,4 227,7 227,0 226,3 225,6 224,9 224,1 223,4 222,7 222,0 221, ,6 219,9 219,2 218,5 217,8 217,1 216,4 215,7 215,0 214,3 213,6 212, ,2 211,5 210,8 210,1 209,4 208,7 208,1 207,4 206,7 206,0 205,3 204, ,9 203,2 202,5 201,9 201,2 200,5 199,8 199,1 198,4 197,8 197,1 196, ,7 195,0 194,4 193,7 193,0 192,3 191,7 191,0 190,3 189,6 189,0 188, ,6 186,9 186,3 185,6 184,9 184,3 183,6 182,9 182,3 181,6 180,9 180, ,6 178,9 178,3 177,6 177,0 176,3 175,7 175,0 174,3 173,7 173,0 172, ,7 171,1 170,4 169,8 169,1 168,5 167,8 167,2 166,5 165,9 165,2 164,6