Polityka transportowa

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Polityka transportowa"

Transkrypt

1 Olaf Swolkień Polityka transportowa Instytut Spraw Obywatelskich Łódź 2008/2009

2 Autor Olaf Swolkień Redakcja Zespół Instytutu Spraw Obywatelskich Rysunki Ryszard Dąbrowski, Andy Singer Napisy do rysunków Ryszarda Dąbrowskiego Olaf Swolkień Projekt Graficzny Magdalena Warszawa Skład i DTP Agnieszka Sowała WYDAWCA Instytut Spraw Obywatelskich ul. Więckowskiego 33/127, Łódź tel./fax: Wydanie drugie, zmienione Copyright: 2008/2009 Olaf Swolkień ISBN Podziękowania Michałowi Sobczykowi, redakcji i współpracownikom Magazynu Obywatel oraz portalowi obywatel.org.pl za cenne materiały, które bardzo pomogły mi w napisaniu tej pracy. Projekt jest realizowany dzięki wsparciu Unii Europejskiej. Za treść niniejszego dokumentu odpowiada Fundacja Instytut Spraw Obywatelskich, poglądy w nim wyrażane nie odzwierciedlają w żadnym razie oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej. Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein, i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego, a także ze środków budżetu Rzeczpospolitej Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarządowych.

3 Spis treści I. Filozofia polityki transportowej 7 1. Utowarowienie i niekończący się wzrost gospodarczy Koszty zewnętrzne Kto w transporcie do czego dopłaca, a kto jest dotowany Mobilność (nieruchoma) Podróż Ruch wzbudzony Rozpełzanie się miast 29 II. Dlaczego jest tak źle? Przyczyny polityczne, czyli lobby autostradowe Rola mediów Przyczyny cywilizacyjno-kulturowe 34 III. Czy może być lepiej? Przykład Szwajcarii Unia naśladuje helwetów Gamonie całego świata, łączcie się! Czy Polak potrafi? 44 Aneks 1 41 Aneks 2 42

4

5 I Filozofia polityki transportowej Wstęp, czyli kilka słów o tym, do czego potrzebna jest w transporcie odrobina filozofii Filozofia i polityka transportowa? Na pewno Cię to, czytelniku dziwi. Oczekujesz raczej konkretów, czyli cyfr i wykresów. Przyjdzie czas i na nie. Jednak zanim przejdziemy do szczegółów, warto chwilę zastanowić się nad tym, co oznaczają najważniejsze pojęcia, z jakimi się spotkasz, a także nad tym, kto i dlaczego ich używa. Jak się przekonasz, różnie z tym bywa. Różnice zależą nie tylko od tego, czy będziesz rozmawiać z właścicielem pierwszego w życiu samochodu, czy z kimś, kto podróżuje transportem publicznym, ale także od tego, czy Twój rozmówca pracuje w branży żyjącej z motoryzacji, czy np. w miejskim przedsiębiorstwie komunikacyjnym, czy swoją wiedzę o transporcie czerpie z tabloidów, czy z naukowych opracowań. Tych pierwszych będzie na ogół więcej, a przede wszystkim są oni na ogół znacznie bardziej pewni, że nikt normalny nie kwestionuje tego, co mówią. Ten zwrot słyszymy często podobnie jak to, że rozwój musi być, że wiadomo, że na Zachodzie już dawno, że w każdym normalnym kraju, że nie można wracać na drzewo, że postęp, że ludzie kupują coraz więcej samochodów, więc trzeba budować coraz więcej dróg, że koleje są dotowane, że za mało wydajemy na autostrady, że tramwaje są przestarzałe, a nawet komunistyczne, itp. itd. Esej, a po trosze raport, który tu prezentuję, stawia sobie za cel m.in. dostarczenie argumentów opartych na zdrowym rozsądku, rzetelnej wiedzy i doświadczeniu, które zakwestionują wspomniane obiegowe mądrości. Opinie i rozwiązania, które prezentuję w dalszej części tekstu popiera wielu uczonych, a ostatnio coraz częściej także urzędników i polityków w Europie i na świecie. Takie głosy zdarzają się też w Polsce, lecz rzadko przebijają się do największych mediów. Być może będziesz mieć szczęście i chcąc zorganizować w swoim mieście Tydzień Mobilności lub Dzień bez Samochodu napotkasz na swojej drodze samych życzliwych ludzi, którzy świetnie Cię będą rozumieli. Ale doświadczenie oraz intuicja podpowiadają mi, że może być również wręcz przeciwnie. Szczególnie wtedy, gdy będziesz się starał działać nie na pokaz, lecz zechcesz zrobić coś, co rzeczywiście zmieni codzienny sposób dojeżdżania do pracy, na zakupy czy do szkoły. Ludzie nie lubią zmian, szczególnie takich, które wymagają wysiłku, psują utarte schematy myślenia i codziennych zachowań. Obserwując kierowców stojących w korku, musisz mieć świadomość, że oni nie marzą o tym, żeby jechać rowerem czy iść piechotą. Większość z nich woli złorzeczyć na to, że droga jest za wąska, a gdyby mogli, to wjechaliby na chodnik lub pas przydrożnej zieleni, którego nieudolni politycy jeszcze nie zlikwidowali. Musisz sobie także zdawać sprawę, że politycy albo myślą podobnie jak kierowcy, albo jeżeli nawet uważają inaczej, to muszą brać pod uwagę, że tak myśli wiele osób. Powiesz, że to takie polskie.

6 Na pewno jest w tym trochę racji lubimy narzekać zamiast zastanowić się nad rzeczywistymi przyczynami kłopotów. Ale podobne zachowania dają się zaobserwować w najbardziej cywilizowanych miastach Europy, nie mówiąc o Stanach Zjednoczonych. Gdy przeczytasz, co myśli o naszej sytuacji amerykańska dziennikarka specjalizująca się w dziedzinie transportu i planowania przestrzennego, to zobaczysz, że w Polsce są rzeczy, których nam za oceanem zazdroszczą. Zajmuję się transportem zawodowo i społecznie już 15 lat. Chcąc uczynić go bardziej sensownym i przyjaznym zwykłym ludziom, organizowałem wystawy, spotkania, demonstracje i blokady, konferencje prasowe, pisałem artykuły do prasy popularnej i fachowej. Spotykałem się z ważnymi politykami, odwiedzałem polski Sejm, konferencje inwestorów i brukselskie gabinety. Starałem się podglądać dobre wzorce w krajach europejskich i odwiedziłem wiele miast amerykańskich, żeby zobaczyć, jak bardzo w tym samym kraju może różnić się polityka transportowa w zależności od tego, jak zachowa się lokalna władza czy społeczność. Dlatego mam świadomość, że polityka transportowa to gra, w której uczestniczy bardzo wielu graczy. Niemal zawsze ich interesy są sprzeczne i ktoś, kto chce działać na tym polu w interesie publicznym, może być narażony na wiele kłopotliwych pytań, a nawet ataków. Dlatego warto się do nich przygotować bardzo się do tego przydaje właśnie filozofia, rozumiana jako rzetelne poznanie i zrozumienie problemu. Ale odrobina filozofii nie zaszkodzi nie tylko jako rodzaj oręża w dyskusji z naszymi polemistami czy do udzielenia ciekawego wywiadu lokalnej gazecie. Jeżeli samemu robi się coś na serio, to zawsze dobrze jest rozumieć istotę sprawy, której się służy. Wtedy łatwiej nam przezwyciężyć przeszkody i kłopoty, a własne działania przynoszą nam więcej satysfakcji. Gdyby ktoś w uczciwej dyskusji (a odbyłem ich wiele) udowodnił, że nie mam racji i generalnie wszystko jest w Polsce w tej dziedzinie w porządku, a jedynie brakuje autostrad, to już dawno dałbym sobie spokój z zajmowaniem się polityką transportową. Ale nie żałuję tych tysięcy godzin. Oprócz drobnych na ogół sukcesów w zmienianiu Polski na lepsze, dało mi to mnóstwo satysfakcji intelektualnej. Transport i infrastruktura transportowa zwane są często (chyba słusznie) krwioobiegiem gospodarki. Zrozumienie tego, jak działają, to znakomita okazja do zrozumienia wielu mechanizmów całej współczesnej ekonomii i polityki oraz relacji między nimi a tym, co widzimy lub słyszymy za oknem własnego mieszkania. Dlatego warto rozumieć, jak tworzy się polityka transportowa. To także świetna okazja, by lepiej zrozumieć, dlaczego na naszej ulicy, w naszej dzielnicy, mieście czy kraju jest tak, jak jest, z dystansem porównać jak jest i było, przyjrzeć się wnikliwie, jak jest u nas i gdzie indziej. Jednak muszę szczerze przyznać, że tytuł tego rozdziału jest efektem pewnej przygody. Jakiś czas temu udzieliłem wywiadu Gazecie Prawnej jednemu z większych i tzw. opiniotwórczych dzienników w Polsce na temat stosunku ekologów do budowy autostrad. Po pewnym czasie dziennikarz przygotowujący rozmowę przysłał mi następującą wiadomość: Redakcja Gazety Prawnej stwierdziła, że rozmowy nie opublikuje, ponieważ rozmówca nie udziela odpowiedzi na pytania, tylko zajmuje się filozofią (chodziło o prostowanie przeze mnie fałszywych założeń, ukrytych już w samych pytaniach). Dodał też, że w związku z owym zdarzeniem zerwał współpracę z tą gazetą. Zapytałem go wówczas, czy mogę zacytować wypowiedź i podać jego nazwisko. Odpowiedział mi następująco: Mój cytat bez nazwiska w większym tekście tak, na nic innego nie mogę się zgodzić, bo żyję z pisania. Nie można tego napisać. Krótko mówiąc jest tak, że mimo wszystko funkcjonuję na tym rynku i po takim tekście jestem spalony w wielu innych redakcjach. Można się tylko domyślać, dlaczego redakcja Gazety Prawnej nie lubi filozofii. Zresztą i tak nie było źle. Na ogół w takich sytuacjach jest się oskarżonym nie o to, że się filozofuje, lecz o to, że nasze stanowisko jest ideologiczne. Taki zarzut może nas spotkać zawsze wtedy, gdy nie chcemy odpowiadać według schematów przygotowanych przez dziennikarzy, lecz staramy się pokazać, że błędne są już założenia, jakie przyjmują w pytaniach. Tak naprawdę to właśnie te założenia są często ideologiczne, czyli podporządkowane tezom których nikt normalny nie kwestionuje, a które mają niewiele wspólnego z rzetelną wiedzą i doświadczeniem. Są natomiast pochodną pewnych dogmatów, które raz przyjęte determinują cały tok myślenia, a w konsekwencji także działania, w tym również politykę transportową. Jeżeli przyjmiemy ich reguły gry, to mamy małe szanse na przedstawienie swoich racji. To tak, jakbyśmy grali na wyjeździe, 6 Polityka transportowa

7 a przeciwnik ustalał takie zasady gry, jakie mu akurat pasują. Dlatego musimy filozofować, bo filozofia to także jak napisał Ludwig Wittgenstein wysiłek, który ma ludzi uchronić przed omamieniem ich przez język lub inaczej mówiąc: przed oczarowaniem przez popularne pojęcia, tzw. słowa-wytrychy, które pasują wszędzie, jednak tak naprawdę niczego nie wyjaśniają. Ale czas już przejść do rzeczy i zająć się najbardziej znanymi z pojęć i zagadnień, bez których o polityce transportowej trudno sensownie dyskutować, nie mówiąc o jej kreowaniu. 1 Utowarowienie i niekończący się wzrost gospodarczy Polityki transportowe ostatnich dekad w Polsce i na świecie kształtowane są z reguły jako część doktryny nieustającego wzrostu gospodarczego. Jej wyznawcy utożsamiają rozwój społeczny, a w podtekście także szczęście ludzi z coraz większym utowarowieniem ich życia. W świetle tej teorii, jeżeli jakaś rzecz wykonywana jest w sposób obywający się bez obiegu pieniężnego, wówczas jest nic nie warta i nie zostaje ujęta w statystykach głównego wskaźnika zbiorowego sukcesu o nazwie produkt krajowy brutto (PKB). W tym sensie np. chodzenie piechotą nie jest w statystykach wzrostu gospodarczego czymś pozytywnym. Przeciwnie, w porównaniu do innych środków transportu jawi się jako coś złego. Jedynym pozytywem jest chyba większe zużycie butów. Gdyby część kierowców zrezygnowała z używania samochodu, a w konsekwencji ze spalania benzyny, na rzecz użycia własnych nóg, wówczas spadłaby sprzedaż tych towarów i mielibyśmy do czynienia ze zjawiskiem miejscowego przynajmniej zwijania się gospodarki. Dlatego poprzedni prezydent USA przynajmniej z pozoru wiedział, co robi, kiedy odmawiał podpisania protokołu z Kyoto, powtarzając za każdym razem magiczną formułę, że to zniszczyłoby amerykańską gospodarkę. Bo rzeczywiście: mniejsza sprzedaż samochodów i benzyny to mniejsze wpływy z podatków, spadek zapotrzebowania na stal, produkty przemysłu petrochemicznego, to mniej nowych dróg, to spadek dochodów firm je budujących, to także spadek zatrudnienia w tych branżach, a przede wszystkim zmniejszenie dochodów banków udzielających kredytów na budowę autostrad. Dodajmy kredytów pewnych jak żadne inne, bo gwarantowanych przez państwo. Dlatego wszystkie dokumenty rządowe poświęcone polityce transportowej zakładają jako coś oczywistego tak oczywistego, że ich autorzy nie zadają sobie nawet trudu by tę oczywistość udowodnić że transport będzie rósł, tzn. że zarówno ludzie, jak i towary będą przemierzać coraz więcej tzw. tono- i osobokilometrów. Bardzo trudno byłoby znaleźć dokument rządowy w Polsce, a nawet dokument Unii Europejskiej, na ogół znacznie bardziej proekologicznej od polskich decydentów i opinii publicznej, który stwierdzałby wprost, że np. w świetle stabilizowania się, a nawet spadku liczby ludności w Polsce i Europie, istnieje jakaś liczba dróg, samochodów czy przejechanych przez ludzi i towary kilometrów, która zaspokajałaby potrzeby w tej dziedzinie i mogłaby zostać uznana za stan optymalny czy docelowy 1. Niemal wszystkie one opierają się na założeniu, że potrzeby transportowe będą rosły i podstawowym zadaniem polityki transportowej jest zaspokajanie tych potrzeb. Będą rosły, bo będzie rósł PKB i będzie I 1 Wyjątek stanowią w tej dziedzinie niektóre dokumenty przygotowane przez profesora Andrzeja Rudnickiego z Politechniki Krakowskiej, w tym opublikowana przez Instytut na Rzecz Ekorozwoju Alternatywna polityka transportowa w Polsce według zasad ekorozwoju (Warszawa 1999). Jednak także w tym dokumencie, pomimo wielu bardzo szczegółowych analiz, zabrakło szerszej analizy filozoficznej, politycznej czy semantycznej, a sam dokument, choć nagrodzony przez Ministra Środowiska, został faktycznie zlekceważony przez polskich decydentów. Filozofia polityki transportowej 7

8 trwać wzrost gospodarczy. To oczywista tautologia, bo wzrost ten jest tworzony w dużym stopniu także poprzez wzrost obrotów sektora paliwowo-motoryzacyjnego. To tak, jakby ktoś twierdził, że A będzie rosło, bo będzie rosło B, a B rośnie dzięki temu, że rośnie A. Unia Europejska stawia sobie jednak za oficjalny cel rozdzielenie tych dwóch wskaźników. Chodzi o tzw. decoupling, czyli osiąganie wzrostu gospodarczego bez zwiększania transportu, ale bez pogłębionej analizy ich związków i podstaw doktrynalnych. Istnieją jednak analizy mówiące o tym, że zwiększanie ilości przewożonych dóbr niekoniecznie wiąże się ze wzrostem gospodarczym. Szczególne zasługi na polu szukania odpowiedzi na ważne pytania z omawianej dziedziny ma brytyjski ośrodek badawczy SACTRA (The Standing Advisory Committee of Trunk Road Assesment Stały Komitet Doradczy ds. Oceny Skutków Budowy Dróg Szybkiego Ruchu). W 1999 r. SACTRA wydał raport poświęcony właśnie zależności między wzrostem gospodarczym a transportem. Badacze doszli do następujących konkluzji: Chociaż istnieją teoretyczne podstawy, aby twierdzić, iż usprawnienie systemu transportu ma pozytywny wpływ na gospodarkę, to jednak dowody na to w praktyce są znikome. SACTRA badał również liczne konkretne przypadki i doszedł do wniosku, że polepszenie się dostępności transportowej pomiędzy dwoma państwami (i analogicznie pomiędzy miastami, obszarami i regionami) może czasami doprowadzić do korzyści dla jednego z nich kosztem drugiego. Dotyczy to nie tylko obumierania aktywności na prowincji oraz procesu jej skoncentrowania w jednym miejscu (centrum), lecz obszary zurbanizowane także mogą ulec marginalizacji w wyniku lepszej dostępności transportowej. Czyli, że ludzie mieszkający w danym mieście mogą pracować, robić zakupy itp. poza nim 2. Warto w tym miejscu za- 2 DETR, 1999 Digest of Environmental Statistics, No. 20. London. UK Department of Environment, Transport and the Regions. Zobacz także: Transport and the Economy the Standing Advisory Committee on Trunk Road Assessment, London, UK Department of Environment, Transport and the Regions. index.htm. Na temat braku wpływu budowy nowych dróg na rozwój gospodarczy istnieje także znana praca Johna Whitelegga, profesora w Stockholm Environment Institute i w University of York: Roads, Jobs and the Economy, A report for Greenpeace, July znaczyć, że na opracowania SACTRA w tej dziedzinie powołują się oficjalne dokumenty Unii Europejskiej, w tym podstawowy cykl raportów TERM (Transport and Environment Reporting Mechanism) 3. Aż prosi się w tym miejscu szersza refleksja, czy przedstawiany jako panaceum na wszelkie bolączki wzrost światowej wymiany handlowej (element tzw. globalizacji) nie ma podobnych skutków dobrych dla jednych i złych dla drugich. Na rozwoju handlu na wielką skalę zyskują wielkie firmy handlowe i hurtownicy oraz pośrednicy finansowi, a na wzroście transportu drogowego sektor budowlany i paliwowomotoryzacyjny. W obu przypadkach tracą natomiast swoje miejsca pracy drobni handlowcy, rzemieślnicy, rolnicy, ludzie żyjący z turystyki, pracownicy transportu zbiorowego. Tymczasem badania europejskie i amerykańskie dowodzą, że każdy milion euro zainwestowany w infrastrukturę transportu publicznego daje 30 nowych miejsc pracy w samym transporcie, a podobna suma zainwestowana w jego obsługę to dodatkowe 57 miejsc 4. Kolejnym przykładem tej prawidłowości są często przywoływane nowe miejsca pracy w hipermarketach. Udowodniono, że na jedno nowe miejsce pracy w handlu wielkopowierzchniowym przypada od 3 do 4 etatów utraconych w lokalnym drobnym handlu 5. Tak więc amerykańscy prezydenci, mówiący o transporcie jako kole zamachowym gospodarki, mają tak naprawdę na myśli tylko pewien szczególny typ gospodarki i pewne konkretne grupy interesów, które próbują przedstawić jako interes publiczny. Również porównanie jakości tych miejsc pracy każe sceptycznie podchodzić do popularnych haseł w rodzaju po pierwsze 3 EEA Report No. 3/2004, TERM 2004: Indicators tracking transport and environment integration in the European Union. Ten key transport and environment issues for policy makers, European Environment Agency, str. 25. EEA ma także swoją polską stronę internetową: 4 TRANSECTION. Urban and Local Socio-Economic Development. Final Report. December 2003, a także: Public Transportation and the Nation s Economy. A Quantitive Analysis of Public Transportation s Economic Impact. Prepared by Cambridge Systematics, Inc. with Economic Development research Group. October Prof. dr hab. Kazimierz Cywiński, Dane w sprawie hipermarketów materiał informacyjny dla radnych miasta Białegostoku, Białystok, maj 1999 r. 8 Polityka transportowa

9 I gospodarka należy zawsze przy takiej okazji pytać: jaka i czyja. Transport jawi się w takiej sytuacji jako materialne odbicie większych ekonomicznych schematów. Unia Europejska od kilkunastu lat stawia słuszne pytanie o związki wzrostu gospodarczego i wzrostu transportu. W praktyce można by je jednak sprowadzić do w gruncie rzeczy trywialnego działania na rzecz ograniczenia transportochłonności gospodarki. Tymczasem coraz więcej wskazuje, że czas postawić już pytania bardziej zasadnicze. Pytania o sam sens mierzenia jakości naszego życia jedynie czy przede wszystkim wielkością PKB, czyli ilością sprzedanej benzyny, asfaltu, betonu i lekarstw przeznaczonych na łagodzenie skutków tego wzrostu. Coraz częściej pojawiają się na świecie rankingi jakości życia, w których oprócz zamożności analizuje się także udział innych czynników, takich jak zdrowie czy edukacja. Z kolei w przypadku analizy poziomu zamożności bada się to, jak jest ona rozdzielona w społeczeństwie. Dlatego kraje skandynawskie i alpejskie zdecydowanie wyprzedzają w tych zestawieniach np. USA 6. Aby nie być gołosłownym, powołam się na przykład znacznie bardziej konkretny. Choć wszyscy narzekają na tempo budowy autostrad, to mamy już w Polsce od ponad 10 lat pierwsze 6 Dziennik z lipca 2006 r. Artykuł bazuje na Adrian White (University of Leicester), Ranking szczęścia na ziemi. Zobacz także world/sample.html odcinki takich dróg. Możemy zatem sprawdzić, jak wpłynęły one na lokalną gospodarkę. Być może słyszałeś, drogi czytelniku, o autostradzie A4, poprowadzonej przez Górę Św. Anny na Opolszczyźnie. Ja nie tylko słyszałem, ale brałem udział w proteście przeciw jej budowie w tamtym pięknym miejscu. Pamiętam dobrze, jak samorządowe i krajowe władze 10 lat temu obiecywały lokalnej społeczności nowe miejsca pracy i rozwój gospodarczy w wyniku budowy tej właśnie autostrady. Dzisiaj są już na ten temat opracowania naukowe. Oto fragment jednego z nich: Ogromną nadzieją na poprawę warunków gospodarczych na obszarze Parku Krajobrazowego Góra Świętej Anny była budowa autostrady A4 wraz z dodatkową infrastrukturą. Społeczność lokalna wyrażała aprobatę dla pomysłu budowy pasa autostrady przecinającego przez środek (na długości 15 km) park krajobrazowy, widząc w miejscach obsługi podróżnych korzyści dla siebie. Tymczasem zmienione zostały projekty lokalizacji tych miejsc i w rejonie parku nie wybudowano żadnego. Jednocześnie zlikwidowano wiele dróg dojazdowych do pól, przez co znacznie wydłużył się dojazd do nich i koszt produkcji rolnej. Przeprowadzona przed rozpoczęciem budowy konsultacja społeczna nie ustrzegła społeczności lokalnej przed problemami. Zbudowana autostrada nie tylko zachwiała równowagę ekologiczną w parku, ale także zminimalizowała szanse na rozwój gospodarczy tego terenu 7. 7 Prof. dr hab. Krystyna Dubel, Zrównoważone gospodarowanie przestrzenią w polskich parkach krajobrazowych, Zeszyty Komunalne nr 9(32)/2005. Filozofia polityki transportowej 9

10 Dwa lata temu oglądałem w Internecie nagranie, w którym burmistrz jednej z gmin położonych obok Góry św. Anny wyznawał z żalem, że gdyby ludzie wtedy wiedzieli, co przyniesie im budowa autostrady, to pomagaliby ekologom. Cóż, mądry Polak po szkodzie. Na pocieszenie dodam, że jeden z liderów ówczesnego protestu wtedy uczeń technikum został niedawno wybrany na stanowisko radnego przez lokalną społeczność. Oczywiście przy budowie zużyto ogromne ilości cementu, asfaltu, a do ich wyprodukowania także prądu i surowców, wielu ludzi znalazło przy tym pracę i do kasy państwa wpłynęły z tego tytułu podatki. Ale nie tylko ktoś na tym zyskał są także tacy, którzy stracili. Takich społeczności, które straciły na podobnych inwestycjach, są tysiące. Różnica między nimi a wielkimi firmami, które zarobiły na budowie, jest taka, że głos mieszkańców jest słabiej słyszalny w mediach, a co za tym idzie ma mniejszy wpływ na wybory polityczne. Dlaczego tak się dzieje, postaram się wyjaśnić w dalszej części niniejszej pracy. Na razie zbadamy, ile naprawdę kosztują różne sposoby przemieszczania się oraz jak poszczególne gałęzie transportu radzą sobie z tym problemem. 2 Koszty zewnętrzne W mediach często słychać narzekania na wysokie ceny paliw i podatki, które państwo nakłada na użytkowników dróg. Ich autorzy zapominają jednak z reguły wspomnieć o jednym z najciekawszych zjawisk współczesnej ekonomii kosztach zewnętrznych. Skąd się biorą i co to takiego? Na pewno po trosze ze względu na to, że jest nas dzisiaj na świecie bardzo dużo i żyjemy w większym ścisku, nasza działalność ma coraz większy wpływ na życie naszych sąsiadów. Również skala aktywności przemysłowej jest dzisiaj nieporównywalnie większa niż np. 200 lat temu. Jedna katastrofa może dzisiaj zniszczyć życie w całej rzece czy nawet morzu, a jeden zakład przemysłowy czy wielkopowierzchniowy obiekt handlowy może zmienić warunki życia całego miasta. Dokładnie tak samo dzieje się, jeżeli w sąsiedztwie zlokalizowana zostanie droga szybkiego ruchu, parking, obwodnica dla TIR- -ów, stacja benzynowa czy droga dojazdowa do nowego centrum handlowego. Jednym ułatwi to dojazd do pracy, zakup benzyny lub parkowanie, a drugim utrudni zasypianie, odbierze bezpieczne miejsce zabaw dla dzieci, utrudni przemieszczanie się po mieście ludziom starym i niepełnosprawnym czy po prostu pieszym, pogorszy stan zdrowia, obniży wartość nieruchomości. Te kłopoty zwykłych ludzi, którzy cierpią z powodu chorób, hałasu, spalin, zniszczenia krajobrazu, utraty pracy w lokalnej gospodarce, zabudowy placu zabaw, zmniejszenia wartości nieruchomości, konieczności przeprowadzki czy jak mieszkańcy okolic Góry św. Anny muszą nadkładać drogi, żeby dostać się na własne pole to są właśnie koszty zewnętrzne. Zewnętrzne wobec czego? Wobec kosztów ponoszonych przez tych, którzy te kłopoty generują. Oni zbierają zyski, a koszty zewnętrzne spychają na kogoś innego. Kim są oni, a kim jesteśmy my? Widziałem kiedyś dowcip rysunkowy Andrzeja Mleczki, na którym kilku panów w ciemnych garniturach patrzyło z okna gabinetu na tłum protestujący na zewnątrz. Jeden z nich ze zdziwieniem zwracał się do kolegi, pytając: jeżeli my mówimy o nich my, to dlaczego oni mówią o nas oni? Jest w tym dużo prawdy, ale w przypadku masowo używanych dóbr konsumpcyjnych problem polega także na tym, że często ci sami ludzie chcą jeździć po wspaniałych autostradach, a jednocześnie mieszkać w cichym domku z ogródkiem. Onych można więc często zobaczyć we własnym lustrze. Jednak, jak jeszcze zobaczymy, zwykli obywatele nie zawsze mają swobodę wyboru swoich zachowań. Oczywiście niemal każdy rodzaj transportu generuje koszty zewnętrzne. Znana jest historia kłopotów, jakie stwarzały końskie odchody na ulicach sto lat temu, gdy w transporcie miejskim dominowały pojazdy napędzane siłą tych zwierząt. Dzisiaj jednak, na szczęście, nie jesteśmy skazani na alternatywę samochody albo konie. Prawdziwa walka toczy się w miastach pomiędzy indywidualnym transportem samochodowym a pozostałymi środkami transportu, czyli tramwajami, autobusami, ruchem pieszym i rowerowym. W skali kraju natomiast najważniejszymi konkurentami są z jednej strony koleje, a z drugiej autostrady i drogi szybkiego ruchu. W wypadku transportu do najważniejszych kosztów zewnętrznych należą: zanieczyszczenie powietrza, w mniejszym stopniu także wody, zniszczenie krajobrazu, zajętość (niestety, takiego niezbyt eleganckiego terminu 10 Polityka transportowa

11 używa w literaturze przedmiotu) terenu, hałas czy wreszcie koszty przyrodnicze, takie jak np. zniszczenie siedlisk, fragmentacja ekosystemu. Bardzo ważnym kosztem zewnętrznym, choć brzmi to trochę makabrycznie, są też oczywiście ofiary wypadków. Jednak warto w tym kontekście przypomnieć, że według raportu WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) liczba przedwczesnych zgonów z tytułu zanieczyszczenia powietrza czy hałasu jest o wiele większa niż wskutek wypadków 8. Ile wynoszą te koszty? Szacunki są różne, gdyż bardzo trudno je zmierzyć. Według badań prowadzonych przez uniwersytet w Karlsruhe i instytut INFRAS w Zurychu, w krajach starej Unii koszty zewnętrzne transportu wynoszą około 7 8% PKB. Jak pisał publicysta Krzysztof Jasiński, według szacunków tej samej organizacji koszty zewnętrzne transportu w Polsce są niemal 2 razy wyższe, co oznacza, że co siódmą złotówkę wypracowaną w kraju (około 150 mld zł) zużywamy na dofinansowanie transportu 9. Dla porównania: całkowite przewidywane wpływy z akcyzy od paliwa silnikowego to w roku 2008 około 25 miliardów zł. Szacunki Ministerstwa Infrastruktury, które z kolei powołuje się na badania OECD, mówią o średniej 10% PKB 10, pamiętać jednak trzeba, że polska gospodarka jest wyjątkowo transportochłonna (8,5 razy bardziej niż w 15 krajach starej UE)9, więc jest bardziej niż prawdopodobne, że i koszty zewnętrzne są wyższe od średniej najbogatszych państw, gdzie od wielu lat prowadzi się w tej dziedzinie o wiele bardziej zrównoważoną politykę. Oczywiście mówimy tu o kosztach zewnętrznych całego transportu. Warto więc zapytać, jak przedstawia się ich podział na poszczególne gałęzie. Wspomniane powyżej badania niemieckoszwajcarskie szacują, że 96% kosztów przypada na transport drogowy, a ruch kolejowy odpowiada tylko za 3,1% (szacunki za 2005 r.) 11 Jednym z najważniejszych kosztów zewnętrznych jest zanieczyszczenie powietrza, 8 PAP, r., za: 9 Krzysztof Jasiński, Droga żelazna to też droga, Nasz Dziennik z 14 marca 2007 r. oraz: ch/e/index.html 10 Polityka transportowa państwa na lata , Ministerstwo Infrastruktury, Warszawa, r., s INFRAS, Update external costs of transport in Germany 2005, na: przekładające się na stan zdrowia mieszkańców i kondycję przyrody. Zużycie paliw napędowych przez różne środki transportu w mieście przedstawia się następująco (w litrach na osobę na 100 kilometrów) 1 2 : samochód z 5 osobami 2,00 samochód z 2 osobami 5,15 samochód z jedną osobą 10,30 Przeciętnie samochód (1,5) osoby 7,00 Autobus z 20 osobami 1,70 Kolej 3,20 Samolot na krótkiej trasie 10,00 Samolot na długiej trasie 4,00 Inne, szczególnie istotne w warunkach miejskich zestawienie pokazuje, jak przelicza się to na ilość spalin, których oddziaływanie na człowieka w mieście jest szczególnie dotkliwe, gdyż rury wydechowe znajdują się akurat na takiej wysokości, żeby to, co z nich się wydobywa, trafiało prosto do naszego organizmu. 13 Statystyczny autobus emituje rocznie Statystyczny samochód osobowy emituje rocznie 1 autobus przewozi tyle osób, ile 266 kg CO i 56 kg NOx 144 kg CO i 13 kg NOx 92 samochody w mieście lub 40 samochodów poza miastem W przeliczeniu na 1 pasażera autobus emituje 9 razy mniej spalin niż samochód osobowy 13 Co to oznacza? Oznacza, że śmierć lub życie, zdrowie lub choroba tysięcy ludzi, którzy umierają i chorują z powodu samochodowych spalin zależy od tego, czym będziemy podróżować po mieście i jaką będziemy prowadzić politykę transportową. Ilu tysięcy? Wspomniany już raport WHO (przypis 8) podaje, że z powodu samej emisji pyłów statystyczny Europejczyk żyje krócej o 8,6 miesięcy. Przeciętny Polak o prawie Instytut für Energie und Umweltforschung, Heidelberg, Geowissen nr 2/91, za: Szanse i realia lokalnej komunikacji zbiorowej w Polsce. Synteza, tabele. Materiały konferencyjne, Polski Klub Ekologiczny, Okręg Dolnośląski, Wrocław 1996, tabela nr Jw., tabela nr 41. I Filozofia polityki transportowej 11

12 Spaliny samochodowe trują niewinnych. Dlaczego można je reklamować? już dokumencie Ministerstwa Infrastruktury przeczytać można następujący wstrząsający fragment: W ciągu ostatnich 15 lat na terenie Polski zarejestrowano ponad 820 tysięcy wypadków drogowych, w których ponad 1,0 miliona osób było rannych i prawie 100 tysięcy zginęło. Koszty tych zdarzeń wyniosły ponad 300 miliardów złotych. Po kilku latach wyraźnego spadku liczby ofiar śmiertelnych, w roku 2004 nastąpił pewien wzrost liczby ofiar śmiertelnych 16. miesięcy, a Polska emituje do atmosfery 12% całej europejskiej emisji pyłów. Trudno oszacować, jakie są koszty leczenia tych osób. A przecież oprócz pyłów są jeszcze tlenki azotu, tlenek węgla, węglowodory aromatyczne i kilkanaście tysięcy innych substancji. Warto tylko wspomnieć, że zdaniem włoskich naukowców pracujących dla tamtejszego Ministerstwa Środowiska, przebywanie całego dnia w takich miastach jak Mediolan, Palermo czy Triest równa się wypaleniu 15 papierosów, właśnie ze względu na zawartość benzenu w powietrzu. Natomiast według tych samych badań, do najczystszych miast należą Parma, Padwa i Wenecja, znane z restrykcyjnej polityki wobec samochodów czy w ogóle ich pozbawione, jak to ma miejsce w przypadku Wenecji 14. O różnych chorobach powodowanych przez spaliny samochodowe można by jeszcze pisać długo, więc w tym miejscu zasygnalizuję tylko, że według badań brytyjskich i angielskich jeżeli Twoje dziecko mieszka w pobliżu drogi o dużym natężeniu ruchu albo dworca autobusowego, to ma 6 razy większą szansę na nowotwór mózgu, rdzenia kręgowego, białaczkę, chłoniaka lub tylko astmę 15. To wszystko ma swój wymiar finansowy, ale tysiące osobistych i rodzinnych tragedii z tym związanych nie dadzą się przeliczyć na żadne pieniądze. Znacznie dokładniej oszacowane są koszty drugiej co do wielkości hekatomby, jaką niesie za sobą transport drogowy. W cytowanym 14 Rzeczpospolita z 20 października 2004 r. 15 Eurekalert, r., Rzeczpospolita, r. Istnieje jeszcze jeden koszt zewnętrzny, mający szczególne znaczenie w warunkach miejskich, gdzie każdy metr kwadratowy ma ogromną wartość. Chodzi o zajętość terenu. W odniesieniu do różnych środków transportu miejskiego zajęcie terenu przedstawia się następująco w metrach kwadratowych na osobę 17 : Środek transportu m²/os. Samochód osobowy ok. 100 Pieszy 3 Rower 10 Autobus 20 Tramwaj 4 Kolej 3 Jak widać, komunikacja samochodowa dla przewiezienia tej samej ilości pasażerów zajmuje od kilku do kilkudziesięciu razy więcej powierzchni od innych środków transportu. Również dlatego inwestowanie w transport zbiorowy czy rowerowy jest o wiele bardziej efektywne dla gospodarowania przestrzenią miejską. Należy w dodatku pamiętać, że podczas gdy np. autobus przez 98% czasu wykorzystywany jest do przewożenia ludzi, a tylko 2% spędza w zajezdni, to w przypadku samochodu proporcje są odwrotne 98% czasu spędza on na parkingach. Właśnie parkowanie generuje w przypadku 16 Polityka transportowa państwa na lata , Ministerstwo Infrastruktury, Warszawa, r., s Monheim / Monheim-Dandorfer: Straßen für alle (za: Verkehr und Umwelt ), w: Szanse i realia lokalnej komunikacji zbiorowej w Polsce. Synteza, tabele. Materiały konferencyjne, PKE Okręg Dolnośląski, Stiftung Europäisches Neturerbe euronatur Bonn, ZDiK Wrocław, Wrocław 1996, tabela nr Polityka transportowa

Program Centrum Edukacji Obywatelskiej Szkoła pełna energii

Program Centrum Edukacji Obywatelskiej Szkoła pełna energii Program Centrum Edukacji Obywatelskiej Szkoła pełna energii ENERGIA a ZRÓWNOWAŻONY TRANSPORT Michał Wolny Warszawa, 7 października 2010 r. Czym jest ZRÓWNOWAŻONY TRANSPORT? Zmniejsza transport szkodliwy

Bardziej szczegółowo

Stanowisko polskich ekologicznych organizacji pozarządowych w debacie nt. przyszłości polityki TEN-T w Europie. Wojciech Szymalski

Stanowisko polskich ekologicznych organizacji pozarządowych w debacie nt. przyszłości polityki TEN-T w Europie. Wojciech Szymalski Stanowisko polskich ekologicznych organizacji pozarządowych w debacie nt. przyszłości polityki TEN-T w Europie Wojciech Szymalski Instytut na rzecz Ekorozwoju, Zielone Mazowsze dla PKE Okręg Mazowiecki

Bardziej szczegółowo

WYTYCZNE PRZY KUPNIE NOWEGO SAMOCHODU

WYTYCZNE PRZY KUPNIE NOWEGO SAMOCHODU Wytyczne wykonano w ramach projektu Doskonalenie poziomu edukacji w samorządach terytorialnych w zakresie zrównoważonego gospodarowania energią i ochrony klimatu Ziemi dzięki wsparciu udzielonemu przez

Bardziej szczegółowo

Deficyt publiczny - jak mu zaradzić piątek, 07 października 2011 20:10 - Poprawiony sobota, 19 kwietnia 2014 16:28

Deficyt publiczny - jak mu zaradzić piątek, 07 października 2011 20:10 - Poprawiony sobota, 19 kwietnia 2014 16:28 Z Olgierdem Bagniewskim*, szefem zespołu analityków niemieckiego instytutu East Stock Informationsdienste GmbH w Hamburgu, rozmawia Iwona Bartczak. I.B.: Brak równowagi finansów publicznych jest znanym

Bardziej szczegółowo

Mieszkańcy Chmielenia w proteście zablokowali drogę krajową

Mieszkańcy Chmielenia w proteście zablokowali drogę krajową Mieszkańcy Chmielenia w proteście zablokowali drogę krajową Napisano dnia: 2016-11-26 15:31:06 Mieszkańcy Chmielenia (gm. Lubomierz) od lat proszą o budowę chodnika w ich wsi, w staraniach wspierają ich

Bardziej szczegółowo

Redukcja emisji dwutlenku węgla a zwiększenie udziału kolei w rynku transportowym

Redukcja emisji dwutlenku węgla a zwiększenie udziału kolei w rynku transportowym Redukcja emisji dwutlenku węgla a zwiększenie udziału kolei w rynku transportowym Warszawa, 23 lutego 2010 r. 1 Transport kolejowy przyjazny środowisku i zasadzie zrównowaŝonego rozwoju Jednym z podstawowych

Bardziej szczegółowo

POLITYKA SŁUCHANIE I PISANIE (A2) Oto opinie kilku osób na temat polityki i obecnej sytuacji politycznej:

POLITYKA SŁUCHANIE I PISANIE (A2) Oto opinie kilku osób na temat polityki i obecnej sytuacji politycznej: POLITYKA SŁUCHANIE I PISANIE (A2) Oto opinie kilku osób na temat polityki i obecnej sytuacji politycznej: Ania (23 l.) Gdybym tylko mogła, nie słuchałabym wiadomości o polityce. Nie interesuje mnie to

Bardziej szczegółowo

SŁOWO PODSUMOWUJĄCE IV KONFERENCJA NAUKOWO TECHNICZNA MIASTO I TRANSPORT 2010 ZYGMUNT UŻDALEWICZ SIGMA -SYSTEM

SŁOWO PODSUMOWUJĄCE IV KONFERENCJA NAUKOWO TECHNICZNA MIASTO I TRANSPORT 2010 ZYGMUNT UŻDALEWICZ SIGMA -SYSTEM IV KONFERENCJA NAUKOWO TECHNICZNA MIASTO I TRANSPORT 2010 SŁOWO PODSUMOWUJĄCE ZYGMUNT UŻDALEWICZ SIGMA -SYSTEM 24 lutego 2010 Politechnika Warszawska Mała Aula, Plac Politechniki 1 Zatłoczenie miast Problemy

Bardziej szczegółowo

Rower w systemie transportowym miasta

Rower w systemie transportowym miasta Rower w systemie transportowym miasta Aleksander Buczyński Centrum Zrównoważonego Transportu Zielone Mazowsze czt.zm.org.pl 27 maja 2011 1 Rola roweru w ruchu miejskim w Europie Przykłady miast rowerowych

Bardziej szczegółowo

Ważna Informacja. Przedstawione w tej prezentacji prognozy dochodów i prowizji są tylko przykładami.

Ważna Informacja. Przedstawione w tej prezentacji prognozy dochodów i prowizji są tylko przykładami. str. 1 Oświadczenie Ważna Informacja Przedstawione w tej prezentacji prognozy dochodów i prowizji są tylko przykładami. Takie przykłady nie mogą być traktowane jako gwarancja rzeczywistych zarobków. Wyłącznie

Bardziej szczegółowo

miasta dla rowerów Rower jest OK! Czyli dlaczego warto jeździć rowerem

miasta dla rowerów Rower jest OK! Czyli dlaczego warto jeździć rowerem miasta Rower jest OK! Czyli czego warto jeździć rowerem Dlaczego rower w mieście? miasta Czy rower jest lepszy niż samochód? miasta Dlaczego rower w mieście? miasta Dlaczego rower w mieście? Dlaczego rower

Bardziej szczegółowo

Standardy ekologiczne i planistyczne w infrastrukturze kolejowej. Warszawa, 08 kwietnia 2009 r.

Standardy ekologiczne i planistyczne w infrastrukturze kolejowej. Warszawa, 08 kwietnia 2009 r. Standardy ekologiczne i planistyczne w infrastrukturze kolejowej Warszawa, 08 kwietnia 2009 r. TRANSPORT ZRÓWNOWA WNOWAśONY ONY Działania zmierzające do transportu zrównowaŝonego: 1) Wprowadzanie rozwiązań

Bardziej szczegółowo

Scenariusz 2. Źródło: H. Gutowska, B. Rybnik; Bezpieczna droga do szkoły, cz. 2. Wyd. Grupa Image, sp. z.o.o., Wydanie IV, Warszawa 2002r.

Scenariusz 2. Źródło: H. Gutowska, B. Rybnik; Bezpieczna droga do szkoły, cz. 2. Wyd. Grupa Image, sp. z.o.o., Wydanie IV, Warszawa 2002r. Scenariusz 2 Temat: Jestem uczestnikiem ruchu drogowego, wiem po jakich drogach się poruszam. Cel zajęć: Kształtowanie pojęć uczestnik ruchu drogowego jako pieszy, pasażer, kierujący pojazdem Zapoznanie

Bardziej szczegółowo

Decyzje strategiczne i uwarunkowania wdrażania tworzenia strefy płatnego parkowania w latach 80. i 90.

Decyzje strategiczne i uwarunkowania wdrażania tworzenia strefy płatnego parkowania w latach 80. i 90. Decyzje strategiczne i uwarunkowania wdrażania tworzenia strefy płatnego parkowania w latach 80. i 90. Jan Friedberg. Jan Friedberg 1 Cele wprowadzenia w Krakowie opłat parkingowych 2 Celem generalnym

Bardziej szczegółowo

Punkt 2: Stwórz listę Twoich celów finansowych na kolejne 12 miesięcy

Punkt 2: Stwórz listę Twoich celów finansowych na kolejne 12 miesięcy Miesiąc:. Punkt 1: Wyznacz Twoje 20 minut z finansami Moje 20 minut na finanse to: (np. Pn-Pt od 7:00 do 7:20, So-Ni od 8:00 do 8:20) Poniedziałki:.. Wtorki:... Środy:. Czwartki: Piątki:. Soboty:.. Niedziele:...

Bardziej szczegółowo

Planowanie finansów osobistych

Planowanie finansów osobistych Planowanie finansów osobistych Osoby, które planują znaczne wydatki w perspektywie najbliższych kilku czy kilkunastu lat, osoby pragnące zabezpieczyć się na przyszłość, a także wszyscy, którzy dysponują

Bardziej szczegółowo

Rower w systemie transportowym miasta

Rower w systemie transportowym miasta Rower w systemie transportowym miasta Aleksander Buczyński Departament Studiów GDDKiA Zespół ds. Ścieżek Rowerowych Wrzesień 2011 1 Rola roweru w ruchu miejskim w Europie Przykłady miast rowerowych Rola

Bardziej szczegółowo

Zrównoważona mobilność miast

Zrównoważona mobilność miast Zrównoważona mobilność miast Nasze codzienne poruszanie się po dużych, ale także tych mniejszych miastach staje się coraz trudniejsze, wolniejsze. Przyczyna jest dość prosta zbyt wiele osób przemieszcza

Bardziej szczegółowo

15:09 [Leszek Kawski] proszę pana zweryfikowałem ile osób dziennie jeździło autobusem

15:09 [Leszek Kawski] proszę pana zweryfikowałem ile osób dziennie jeździło autobusem Zapis czatu z 5 listopada 2013r. 15:00 [AB] Dzień dobry, witamy na czacie z burmistrzem. Można zadawać pytania. Prosimy o zachowanie zasady: pytanie, odpowiedź. Pozwoli to na zachowanie "porządku" w poruszanych

Bardziej szczegółowo

{{{ Sytuacja finansowa Gminy Góra w latach

{{{ Sytuacja finansowa Gminy Góra w latach {{{ Sytuacja finansowa Gminy Góra w latach 2007-2014 Sytuacja ekonomiczna Gminy Góra w latach 2007-2014. Stan na dzień 31 grudnia Wyszczególnienie 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 DOCHODY 41 256

Bardziej szczegółowo

Biznes Z Owocem Noni

Biznes Z Owocem Noni Biznes Z Owocem Noni Nie da się ukryć, że owoc noni jest coraz bardziej znany i doceniany przez coraz większą liczbę ludzi. Prawdą jest również, że coraz więcej firm zajęło się produkcją soku z tego owocu.

Bardziej szczegółowo

EKONOMIA SŁUCHANIE (A2)

EKONOMIA SŁUCHANIE (A2) EKONOMIA SŁUCHANIE (A2) Witam państwa! Dziś w naszej audycji porozmawiamy o tym jak inwestować, żeby nie stracić, jak oszczędzać i jak radzić sobie w trudnych czasach. Do studia zaprosiłam eksperta w dziedzinie

Bardziej szczegółowo

Koszty zewnętrzne w polskim transporcie, ze szczególnym uwzględnieniem transportu drogowego i wypadków. Poznań, 14 maja 2014 roku

Koszty zewnętrzne w polskim transporcie, ze szczególnym uwzględnieniem transportu drogowego i wypadków. Poznań, 14 maja 2014 roku Koszty zewnętrzne w polskim transporcie, ze szczególnym uwzględnieniem transportu drogowego i wypadków. Poznań, 14 maja 2014 roku Udział w transporcie ładunków Polska 2012 rok 2,850,25 12,6 : Samochody

Bardziej szczegółowo

Energetyka odnawialna w procesie inwestycyjnym budowy zakładu. Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego

Energetyka odnawialna w procesie inwestycyjnym budowy zakładu. Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego Energetyka odnawialna w procesie inwestycyjnym budowy zakładu Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego Wzrost zapotrzebowania na

Bardziej szczegółowo

Niskoemisyjna Polska Transport - przypomnienie. Andrzej Kassenberg Instytut na rzecz Ekorozwoju

Niskoemisyjna Polska Transport - przypomnienie. Andrzej Kassenberg Instytut na rzecz Ekorozwoju Niskoemisyjna Polska 2050 Transport - przypomnienie Andrzej Kassenberg Instytut na rzecz Ekorozwoju Przygotowano w oparciu o materiały opracowane w ramach projektu Niskoemisyjna Polska 2050 Podstawowe

Bardziej szczegółowo

Polska branża motoryzacyjna w II połowie 2012 roku bieżąca kondycja i przewidywania na przyszłość

Polska branża motoryzacyjna w II połowie 2012 roku bieżąca kondycja i przewidywania na przyszłość Polska branża motoryzacyjna w II połowie 2012 roku bieżąca kondycja i przewidywania na przyszłość Branża motoryzacyjna to jeden z największych i najszybciej rozwijających się sektorów polskiej gospodarki.

Bardziej szczegółowo

C40 UrbanLife. Warszawa. Zapotrzebowanie na środki transportu o niskiej emisji CO 2. 9 maja 2011 r. Leszek Drogosz Stanisław Jedliński

C40 UrbanLife. Warszawa. Zapotrzebowanie na środki transportu o niskiej emisji CO 2. 9 maja 2011 r. Leszek Drogosz Stanisław Jedliński C40 UrbanLife Warszawa Zapotrzebowanie na środki transportu o niskiej emisji CO 2 9 maja 2011 r. Leszek Drogosz Stanisław Jedliński Porozumienie Burmistrzów inicjatywa pod patronatem Komisji Europejskiej

Bardziej szczegółowo

Konsultacje z mieszkańcami i interesariuszami PLAN ZRÓWNOWAŻONEJ MOBILNOŚCI MIEJSKIEJ DLA WROCŁAWIA

Konsultacje z mieszkańcami i interesariuszami PLAN ZRÓWNOWAŻONEJ MOBILNOŚCI MIEJSKIEJ DLA WROCŁAWIA Konsultacje z mieszkańcami i interesariuszami PLAN ZRÓWNOWAŻONEJ MOBILNOŚCI MIEJSKIEJ DLA WROCŁAWIA Konsultacje z mieszkańcami, 15.05.2018 Prezentacja oraz Q&A dot. Planu Zrównoważonej Mobilności Miejskiej

Bardziej szczegółowo

Zrównoważona mobilność miejska w Szczecińskim Obszarze Metropolitalnym

Zrównoważona mobilność miejska w Szczecińskim Obszarze Metropolitalnym Zrównoważona mobilność miejska w Szczecińskim Obszarze Metropolitalnym Stowarzyszenie Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego 2005-2016 15.04.2005 9 JST 04.09.2009 13 JST 2014 15 JST członkowie SOM (wg

Bardziej szczegółowo

AUDIO / VIDEO (A 2 / B1 ) (wersja dla studenta) ROZMOWY PANI DOMU ROBERT KUDELSKI ( Pani domu, nr )

AUDIO / VIDEO (A 2 / B1 ) (wersja dla studenta) ROZMOWY PANI DOMU ROBERT KUDELSKI ( Pani domu, nr ) AUDIO / VIDEO (A 2 / B1 ) (wersja dla studenta) ROZMOWY PANI DOMU ROBERT KUDELSKI ( Pani domu, nr 4-5 2009) Ten popularny aktor nie lubi udzielać wywiadów. Dla nas jednak zrobił wyjątek. Beata Rayzacher:

Bardziej szczegółowo

WERSJA: C NKIETER: JEŚLI RESPONDENT JEST MĘŻCZYZNĄ, ZADAĆ GF1. JEŚLI RESPONDENT JEST KOBIETĄ, ZADAĆ GF2.

WERSJA: C NKIETER: JEŚLI RESPONDENT JEST MĘŻCZYZNĄ, ZADAĆ GF1. JEŚLI RESPONDENT JEST KOBIETĄ, ZADAĆ GF2. WERSJA: C NKIETER: JEŚLI RESPONDENT JEST MĘŻCZYZNĄ, ZADAĆ GF1. JEŚLI RESPONDENT JEST KOBIETĄ, ZADAĆ GF2. MĘŻCZYŹNI GF1 Przeczytam teraz Panu krótkie opisy różnych ludzi. Proszę wysłuchać każdego opisu

Bardziej szczegółowo

METRYCZKA. płeć: K M. 1. Do jakiej grupy wiekowej Pani / Pan należy: a) 18 25, b) 26 35, c) 36 45, d) 46 55, e) 56 65, f) > 65.

METRYCZKA. płeć: K M. 1. Do jakiej grupy wiekowej Pani / Pan należy: a) 18 25, b) 26 35, c) 36 45, d) 46 55, e) 56 65, f) > 65. ANKIETA Liceum Ogólnokształcące nr 1 w Pruszczu Gdańskim bierze udział w projekcie Comenius Zrównoważony transport: refleksja na dzisiaj, wnioski na jutro. (Sustainable Mobility: Reflections on today,

Bardziej szczegółowo

Copyright 2015 Monika Górska

Copyright 2015 Monika Górska 1 Wiesz jaka jest różnica między produktem a marką? Produkt się kupuje a w markę się wierzy. Kiedy używasz opowieści, budujesz Twoją markę. A kiedy kupujesz cos markowego, nie zastanawiasz się specjalnie

Bardziej szczegółowo

Informacja prasowa: RANKING NAJWOLNIEJSZYCH MIAST

Informacja prasowa: RANKING NAJWOLNIEJSZYCH MIAST Informacja prasowa: 28-12-2012 RANKING NAJWOLNIEJSZYCH MIAST Czas na drogowe podsumowanie mijającego roku. Specjaliści z serwisu Korkowo.pl po raz kolejny prezentują ranking najwolniejszych miast. Które

Bardziej szczegółowo

O czym, dlaczego i dla kogo napisaliśmy Jak na dłoni. Genetyka Zwycięstwa

O czym, dlaczego i dla kogo napisaliśmy Jak na dłoni. Genetyka Zwycięstwa O czym, dlaczego i dla kogo napisaliśmy Jak na dłoni. Genetyka Zwycięstwa Dawno dawno temu wstępujący na tron osiemnastoletni król Jigme Singye Wnagchuck, najmłodszy monarcha świata, ogłosił: Szczęście

Bardziej szczegółowo

Lokalna Polityka Energetyczna

Lokalna Polityka Energetyczna Lokalna Polityka Energetyczna dr inż. Arkadiusz Węglarz Dyrektor ds. Zrównoważonego rozwoju w KAPE S.A. 2010-12-09 Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A. 1 Pytania wymagające odpowiedzi W jaki sposób

Bardziej szczegółowo

Polskie firmy odzieżowe są potrzebne na rynku w Niemczech!

Polskie firmy odzieżowe są potrzebne na rynku w Niemczech! Coraz więcej polskich sieci odzieżowych otwiera swoje sklepy w Niemczech, gdyż znajduje tam rzesze nabywców, a to ma przełożenie na wymierne zyski finansowe. Niemcy wydają spore ilości pieniędzy na ubrania.

Bardziej szczegółowo

Mój biznes Etap II. Analiza strategiczna

Mój biznes Etap II. Analiza strategiczna Mój biznes Etap II. Analiza strategiczna Źródło: www.uniwersytet-dzieciecy.pl W pierwszym etapie Konkursu przygotowaliście bardzo ciekawe propozycje nowych biznesów, oferujących zarówno towary, jak i usługi.

Bardziej szczegółowo

Polityka Parkingowa Miasta Płocka - Weryfikacja założeń w oparciu o proces konsultacji społecznych - Jacek Terebus

Polityka Parkingowa Miasta Płocka - Weryfikacja założeń w oparciu o proces konsultacji społecznych - Jacek Terebus Polityka Parkingowa Miasta Płocka - Weryfikacja założeń w oparciu o proces konsultacji społecznych - Jacek Terebus Zastępca Prezydenta Miasta Płocka Polityka Parkingowa i jej regulacje wcześniej Data Dokument

Bardziej szczegółowo

UE stawia na tramwaje. Jakie linie warto zrobić w Szczecinie? Mariusz Rabenda 04.01.2013,

UE stawia na tramwaje. Jakie linie warto zrobić w Szczecinie? Mariusz Rabenda 04.01.2013, UE stawia na tramwaje. Jakie linie warto zrobić w Szczecinie? Mariusz Rabenda 04.01.2013, Za pieniądze z unii zmodernizowano pół roku temu torowisko na ul. Arkońskiej i Niemierzyńskiej. Latem ma ruszyć

Bardziej szczegółowo

Dzięki ćwiczeniom z panią Suzuki w szkole Hagukumi oraz z moją mamą nauczyłem się komunikować za pomocą pisma. Teraz umiem nawet pisać na komputerze.

Dzięki ćwiczeniom z panią Suzuki w szkole Hagukumi oraz z moją mamą nauczyłem się komunikować za pomocą pisma. Teraz umiem nawet pisać na komputerze. Przedmowa Kiedy byłem mały, nawet nie wiedziałem, że jestem dzieckiem specjalnej troski. Jak się o tym dowiedziałem? Ludzie powiedzieli mi, że jestem inny niż wszyscy i że to jest problem. To była prawda.

Bardziej szczegółowo

Dyrektor szkoły, a naciski zewnętrzne

Dyrektor szkoły, a naciski zewnętrzne 2.2.2. Dyrektor szkoły, a naciski zewnętrzne Niezwykle trudno mówić jest o wpływie dyrektora szkoły na funkcjonowanie i rozwój placówki bez zwrócenia uwagi na czynniki zewnętrzne. Uzależnienie od szefa

Bardziej szczegółowo

Lekcja 1 WPROWADZENIE DO SKUTECZNEJ STRONY

Lekcja 1 WPROWADZENIE DO SKUTECZNEJ STRONY WPROWADZENIE DO SKUTECZNEJ STRONY Po dzisiejszej lekcji będziesz wiedział: Jak zacząć pracę nad swoją własną witryną Co ma wspólnego autobus ze stroną internetową Na jakie aspekty techniczne powinieneś

Bardziej szczegółowo

Nasz klient, nasz Pan?

Nasz klient, nasz Pan? przemyślane rozwiązania Nasz klient, nasz Pan? Nazwa przykładowego klienta Nie Propozycja ściemniaj! współpracy Co podać? 5 powodów dla których miałbym tu coś zamówić Mniejszy lub większy kryzys spotka

Bardziej szczegółowo

WZAJEMNY SZACUNEK DLA WSZYSTKICH CZŁONKÓW RODZINY JAKO FUNDAMENT TOLERANCJI WOBEC INNYCH

WZAJEMNY SZACUNEK DLA WSZYSTKICH CZŁONKÓW RODZINY JAKO FUNDAMENT TOLERANCJI WOBEC INNYCH WZAJEMNY SZACUNEK DLA WSZYSTKICH CZŁONKÓW RODZINY JAKO FUNDAMENT TOLERANCJI WOBEC INNYCH Dla każdego z nas nasza rodzina to jedna z najważniejszych grup, wśród których i dla których żyjemy. Nie zawsze

Bardziej szczegółowo

Co umieścić na stronie www, by klienci zostawiali nam swoje adresy email i numery telefonów

Co umieścić na stronie www, by klienci zostawiali nam swoje adresy email i numery telefonów Co umieścić na stronie www, by klienci zostawiali nam swoje adresy email i numery telefonów 5 krytycznych punktów strony www, w których klient decyduje: zostawiam im swój email i numer telefonu, lub zamykam

Bardziej szczegółowo

2 Pytania badawcze: 3 Wyjaśnienie pojęć z pytań badawczych: 3.1 Pytanie pierwsze. 3.2 Pytanie drugie

2 Pytania badawcze: 3 Wyjaśnienie pojęć z pytań badawczych: 3.1 Pytanie pierwsze. 3.2 Pytanie drugie Prezentacja podsumowująca projekt Zagrożenie dla uczniów Gimnazjum w Birczy ze względu na brak ograniczenia prędkości na ulicy Jana Pawła II znajdującej się przy samej szkole. Opracował: EFGMORS 1 Spis

Bardziej szczegółowo

Anselm Grün OSB i Piotr Marek Próba. Ćwiczenia do seminariów: Jak być szczęśliwym... Singlem, Świeckim, Zakonnikiem, Księdzem, Siostrą.

Anselm Grün OSB i Piotr Marek Próba. Ćwiczenia do seminariów: Jak być szczęśliwym... Singlem, Świeckim, Zakonnikiem, Księdzem, Siostrą. Anselm Grün OSB i Piotr Marek Próba Ćwiczenia do seminariów: Jak być szczęśliwym... Singlem, Świeckim, Zakonnikiem, Księdzem, Siostrą. Anselm Grün OSB & Piotr Marek Próba Ćwiczenia do seminariów: Jak być

Bardziej szczegółowo

ANALIZA ANKIETY WROCŁAWSKIE FORUM MOBILNOŚCI. Jak ma się rozwijać transport we Wrocławiu?

ANALIZA ANKIETY WROCŁAWSKIE FORUM MOBILNOŚCI. Jak ma się rozwijać transport we Wrocławiu? ANALIZA ANKIETY WROCŁAWSKIE FORUM MOBILNOŚCI Jak ma się rozwijać transport we Wrocławiu? Ankieta została przeprowadzona 17 października 2015 w amach konsultacji dotyczących Nowego Studium i Strategii Wrocław

Bardziej szczegółowo

629-35 - 69, 628-37 - 04 621-07 - 57, 628-90 - 17 REKLAMA W GOSPODARCE OKRESU TRANSFORMACJI WARSZAWA, SIERPIEŃ 1993

629-35 - 69, 628-37 - 04 621-07 - 57, 628-90 - 17 REKLAMA W GOSPODARCE OKRESU TRANSFORMACJI WARSZAWA, SIERPIEŃ 1993 CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT ZESPÓŁ REALIZACJI BADAŃ 629-35 - 69, 628-37 - 04 621-07 - 57, 628-90 - 17 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET:

Bardziej szczegółowo

Pojęcie Ekojazdy Eco-Driving

Pojęcie Ekojazdy Eco-Driving Ekojazda Pojęcie Ekojazdy Eco-Driving jest nurtem edukacyjnym i świadomość zainicjowanym w celu dostarczenia użytkownikom dróg porad i zasad, które pokazują, że regularne przeglądy pojazdu połączone ze

Bardziej szczegółowo

Rys. 1 Powody korzystania z systemu P+R w aglomeracji Warszawskiej w latach 2010-2011 z wykorzystaniem linii kolejowych

Rys. 1 Powody korzystania z systemu P+R w aglomeracji Warszawskiej w latach 2010-2011 z wykorzystaniem linii kolejowych THE Głos Regionów Korzystanie z systemu Park and Ride 1. Wstęp Korzystanie z systemów typu Parkuj i jedź (P+R) cieszy się rosnącą popularnością wśród użytkowników systemu transportowego. Podróżowanie z

Bardziej szczegółowo

dr Michał Beim Instytut Sobieskiego Michał Beim: Długoterminowe planowanie inwestycji Długoterminowe planowanie inwestycji w systemy tramwajowe

dr Michał Beim Instytut Sobieskiego Michał Beim: Długoterminowe planowanie inwestycji Długoterminowe planowanie inwestycji w systemy tramwajowe Długoterminowe planowanie inwestycji w systemy tramwajowe dr Michał Beim Instytut Sobieskiego Forum Inwestycji Tramwajiowych, Warszawa 27.09.2012 1 Spis treści 1. Inwestycje tramwajowe jako element polityki

Bardziej szczegółowo

MOBILNOŚĆ W ZRÓWNOWAŻONYM MIEJSKIM SYSTEMIE TRANSPORTOWYM

MOBILNOŚĆ W ZRÓWNOWAŻONYM MIEJSKIM SYSTEMIE TRANSPORTOWYM Norbert CHAMIER-GLISZCZYŃSKI MOBILNOŚĆ W ZRÓWNOWAŻONYM MIEJSKIM SYSTEMIE TRANSPORTOWYM Streszczenie W artykule przedstawiono problematykę zrównoważonej mobilności w miastach, której jednym z priorytetowych

Bardziej szczegółowo

Materiał dydaktyczny dla nauczycieli przedmiotów ekonomicznych MENEDŻER. Wprowadzenie do problematyki decyzji menedżerskich. Mgr Piotr Urbaniak

Materiał dydaktyczny dla nauczycieli przedmiotów ekonomicznych MENEDŻER. Wprowadzenie do problematyki decyzji menedżerskich. Mgr Piotr Urbaniak Materiał dydaktyczny dla nauczycieli przedmiotów ekonomicznych MENEDŻER Wprowadzenie do problematyki decyzji menedżerskich Mgr Piotr Urbaniak Wprowadzenie 1 2 3 4 Czym jest ekonomia menedżerska? Etapy

Bardziej szczegółowo

ZAPIS STENOGRAFICZNY. Posiedzenie Komisji Budżetu i Finansów Publicznych (103.) w dniu 8 sierpnia 2013 r. VIII kadencja

ZAPIS STENOGRAFICZNY. Posiedzenie Komisji Budżetu i Finansów Publicznych (103.) w dniu 8 sierpnia 2013 r. VIII kadencja ZAPIS STENOGRAFICZNY Posiedzenie Komisji Budżetu i Finansów Publicznych (103.) w dniu 8 sierpnia 2013 r. VIII kadencja Porządek obrad: 1. Rozpatrzenie wniosków zgłoszonych na 38. posiedzeniu Senatu do

Bardziej szczegółowo

Jak działamy dla dobrego klimatu?

Jak działamy dla dobrego klimatu? Jak działamy dla dobrego klimatu? Utrzymanie stanu czystości powietrza Zanieczyszczenia powietrza w istotny sposób wpływają na społeczeństwo. Grupy najbardziej narażone to: dzieci, osoby starsze oraz ludzie

Bardziej szczegółowo

Norwegia nowym kierunkiem emigracji zarobkowej

Norwegia nowym kierunkiem emigracji zarobkowej Polacy odnaleźli nowy rynek pracy w Europie. Ze względu na niezwykle wysokie zarobki w Norwegii następuje exodus polskich pracowników z zachodniej Europy do Skandynawii. Norwegia kusi Polaków ogromną kasą.

Bardziej szczegółowo

Bezpłatna komunikacja miejska

Bezpłatna komunikacja miejska Bezpłatna komunikacja miejska Żory: lokalizacja - miasto położone w południowej Polsce na Górnym Śląsku - 60 tysięcy mieszkańców - powierzchnia 65 km2 - Prezydentem Miasta - Waldemar Socha Transport Miejski

Bardziej szczegółowo

Co to jest niewiadoma? Co to są liczby ujemne?

Co to jest niewiadoma? Co to są liczby ujemne? Co to jest niewiadoma? Co to są liczby ujemne? Można to łatwo wyjaśnić przy pomocy Edukrążków! Witold Szwajkowski Copyright: Edutronika Sp. z o.o. www.edutronika.pl 1 Jak wyjaśnić, co to jest niewiadoma?

Bardziej szczegółowo

WERSJA: B ANKIETER: JEŚLI RESPONDENT JEST MĘŻCZYZNĄ, ZADAĆ GF1. JEŚLI RESPONDENT JEST KOBIETĄ, ZADAĆ GF2.

WERSJA: B ANKIETER: JEŚLI RESPONDENT JEST MĘŻCZYZNĄ, ZADAĆ GF1. JEŚLI RESPONDENT JEST KOBIETĄ, ZADAĆ GF2. WERSJA: B ANKIETER: JEŚLI RESPONDENT JEST MĘŻCZYZNĄ, ZADAĆ GF1. JEŚLI RESPONDENT JEST KOBIETĄ, ZADAĆ GF2. MĘŻCZYŹNI GF1 Przeczytam teraz Panu krótkie opisy różnych ludzi. Proszę wysłuchać każdego opisu

Bardziej szczegółowo

Człowiek biznesu, nie sługa. (fragmenty rozmów na FB) Cz. I. że wszyscy, którzy pracowali dla kasy prędzej czy później odpadli.

Człowiek biznesu, nie sługa. (fragmenty rozmów na FB) Cz. I. że wszyscy, którzy pracowali dla kasy prędzej czy później odpadli. Człowiek biznesu, nie sługa. (fragmenty rozmów na FB) Cz. I Piotr: Ludzie nie rozumieją pewnych rzeczy, zwłaszcza tego, że wszyscy, którzy pracowali dla kasy prędzej czy później odpadli. Kasa nie może

Bardziej szczegółowo

Finansowanie rolnictwa nakierowane na potrzeby

Finansowanie rolnictwa nakierowane na potrzeby https://www. Finansowanie rolnictwa nakierowane na potrzeby Autor: Ewa Ploplis Data: 21 maja 2018 Jak rolnicy, po prawie pięciu miesiącach 2018 r., oceniają swoją sytuację finansową i zapotrzebowanie na

Bardziej szczegółowo

ZAŁĄCZNIK ROZPORZĄDZENIA DELEGOWANEGO KOMISJI

ZAŁĄCZNIK ROZPORZĄDZENIA DELEGOWANEGO KOMISJI KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 31.5.2017 r. C(2017) 3574 final ANNEX 1 ZAŁĄCZNIK do ROZPORZĄDZENIA DELEGOWANEGO KOMISJI uzupełniającego dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/40/UE w odniesieniu

Bardziej szczegółowo

Wpływ kolei dużych prędkości na podział międzygałęziowy w transporcie pasażerskim

Wpływ kolei dużych prędkości na podział międzygałęziowy w transporcie pasażerskim Wpływ kolei dużych prędkości na podział międzygałęziowy w transporcie pasażerskim Jan Raczyński Warszawa, 21.06.2007 Koleje dużych prędkości generują wzrost przewozów Pociągi dużych prędkości mają obecnie

Bardziej szczegółowo

O 42% więcej pociągów

O 42% więcej pociągów O 42% więcej pociągów bez dodatkowych nakładów finansowych fot. NEWAG SA Projekt uzdrowienia kolei regionalnej w województwie świętokrzyskim to jedyne miasto w Polsce, gdzie nie ma pociągu na godzinę ósmą

Bardziej szczegółowo

Wspólny Bilet na linii wołomińskiej mity i fakty

Wspólny Bilet na linii wołomińskiej mity i fakty Wspólny Bilet na linii wołomińskiej mity i fakty Burmistrz Ząbek wypowiedział jednostronnie umowę dotyczącą współfinansowania Wspólnego Biletu ZTM-KM. Z tego powodu Zarząd Transportu Miejskiego został

Bardziej szczegółowo

Część 11. Rozwiązywanie problemów.

Część 11. Rozwiązywanie problemów. Część 11. Rozwiązywanie problemów. 3 Rozwiązywanie problemów. Czy jest jakiś problem, który trudno Ci rozwiązać? Jeżeli tak, napisz jaki to problem i czego próbowałeś, żeby go rozwiązać 4 Najlepsze metody

Bardziej szczegółowo

Którzy ubezpieczyciele najlepiej dbają o jakość obsługi?

Którzy ubezpieczyciele najlepiej dbają o jakość obsługi? https://www. Którzy ubezpieczyciele najlepiej dbają o jakość obsługi? Autor: Anna Sokół Data: 13 października 2017 Portal MojeBankowanie.pl zbadał jakość obsługi w placówkach w ramach 3 edycji Instytucji

Bardziej szczegółowo

Postanowienia Polaków dotyczące klimatu na rok 2019: recykling, mniejsze zużycie energii, mniej odpadów

Postanowienia Polaków dotyczące klimatu na rok 2019: recykling, mniejsze zużycie energii, mniej odpadów Auto-Flota 2019-01-09 Postanowienia Polaków dotyczące klimatu na rok 2019: recykling, mniejsze zużycie energii, mniej odpadów Polacy są mniej zaniepokojeni zmianą klimatu niż inne narody europejskie Ankieta

Bardziej szczegółowo

Polskie maszyny rolnicze: rolnicy stawiają na jakość

Polskie maszyny rolnicze: rolnicy stawiają na jakość https://www. Polskie maszyny rolnicze: rolnicy stawiają na jakość Autor: Łukasz Wasak Data: 1 lipca 2017 Oferta zagranicznych i polskich maszyn rolniczych jest ogromna. Silna konkurencja na rynku wymusza

Bardziej szczegółowo

Komunikacją szybciej po Morskiej

Komunikacją szybciej po Morskiej Komunikacją szybciej po Morskiej Jak bezpiecznie i jak najszybciej pokonać najbardziej ruchliwe fragmenty ulicy Morskiej? Najlepiej komunikacją miejską! Zakończyła się duża inwestycja, dzięki której w

Bardziej szczegółowo

Raport: Co wiemy o alternatywnych inwestycjach?

Raport: Co wiemy o alternatywnych inwestycjach? Inwestycje alternatywne w Polsce do niedawna nie były szczególnie popularne, a wiedza na ich temat była znikoma. Jednak od paru lat ta sytuacja się zmienia, a nasze portfele inwestycyjne coraz częściej

Bardziej szczegółowo

Program naprawczy SLD dla kolei. Zespół SLD monitorujący Ministerstwo Infrastruktury Warszawa 7.01.2011

Program naprawczy SLD dla kolei. Zespół SLD monitorujący Ministerstwo Infrastruktury Warszawa 7.01.2011 Program naprawczy SLD dla kolei Zespół SLD monitorujący Ministerstwo Infrastruktury Warszawa 7.01.2011 Deutsche Bahn Grupa PKP SA przewozy pasażerskie przewozy towarowe pas 1,9 mld 281,5 mln paskm 76,7

Bardziej szczegółowo

Analiza przepływów pieniężnych spółki

Analiza przepływów pieniężnych spółki Analiza przepływów pieniężnych spółki Przepływy pieniężne mierzą wszystkie wpływy i wypływy gotówki z i do spółki, a do tego od razu przyporządkowują je do jednej z 3 kategorii: przepływy operacyjne -

Bardziej szczegółowo

WARSZAWA TRANSPORT. Polityka Transportowa Warszawy. Seminarium Jakość powietrza a ochrona klimatu synergia działań 09 czerwca 2015 r.

WARSZAWA TRANSPORT. Polityka Transportowa Warszawy. Seminarium Jakość powietrza a ochrona klimatu synergia działań 09 czerwca 2015 r. Polityka Transportowa Warszawy Seminarium Jakość powietrza a ochrona klimatu synergia działań 09 czerwca 2015 r. WARSZAWA TRANSPORT Tadeusz Bartosiński Biuro Drogownictwa i Komunikacji Urzędu m.st. Warszawy

Bardziej szczegółowo

WERSJA: A ANKIETER: JEŚLI RESPONDENT JEST MĘŻCZYZNĄ, ZADAĆ GF1. JEŚLI RESPONDENT JEST KOBIETĄ, ZADAĆ GF2.

WERSJA: A ANKIETER: JEŚLI RESPONDENT JEST MĘŻCZYZNĄ, ZADAĆ GF1. JEŚLI RESPONDENT JEST KOBIETĄ, ZADAĆ GF2. WERSJA: A ANKIETER: JEŚLI RESPONDENT JEST MĘŻCZYZNĄ, ZADAĆ GF1. JEŚLI RESPONDENT JEST KOBIETĄ, ZADAĆ GF2. MĘŻCZYŹNI GF1 Przeczytam teraz Panu krótkie opisy różnych ludzi. Proszę wysłuchać każdego opisu

Bardziej szczegółowo

JAK POMÓC DZIECKU KORZYSTAĆ Z KSIĄŻKI

JAK POMÓC DZIECKU KORZYSTAĆ Z KSIĄŻKI JAK POMÓC DZIECKU KORZYSTAĆ Z KSIĄŻKI ŻEBY WYNIOSŁO Z NIEJ JAK NAJWIĘCEJ KORZYŚCI www.sportowywojownik.pl KORZYŚCI - DLA DZIECI: Korzyści, jakie książka Sportowy Wojownik zapewnia dzieciom, można zawrzeć

Bardziej szczegółowo

30-dniowe #FajneWyzwanie Naucz się prowadzić Dziennik!

30-dniowe #FajneWyzwanie Naucz się prowadzić Dziennik! 30-dniowe #FajneWyzwanie Naucz się prowadzić Dziennik! Witaj w trzydziestodniowym wyzwaniu: Naucz się prowadzić dziennik! Wydrukuj sobie cały arkusz, skrupulatnie każdego dnia uzupełniaj go i wykonuj zadania

Bardziej szczegółowo

Transport w Warszawie - problemy i wyzwania

Transport w Warszawie - problemy i wyzwania Transport w Warszawie - problemy i wyzwania dr Michał Beim Instytut Melioracji, Inżynierii Środowiska i Geodezji Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu michal.beim@up.poznan.pl Wprowadzenie Tezy do dyskusji:

Bardziej szczegółowo

KRAKÓW 2018 Mniejsze korki

KRAKÓW 2018 Mniejsze korki Mniejsze korki do 2023 roku zmniejszenie średniego czasu spędzanego w korkach o 50% 50% Według najnowszego raportu INRIX, przeciętny krakowski kierowca w roku 2017 spędził w korkach 36 godzin. Ten wynik

Bardziej szczegółowo

Automatyczny Pomiar Natężenia Ruchu Drogowego i Potoków Ludzkich

Automatyczny Pomiar Natężenia Ruchu Drogowego i Potoków Ludzkich Automatyczny Pomiar Natężenia Ruchu Drogowego i Potoków Ludzkich Usługa pomiaru przy użyciu wizji cyfrowej Powered by W ofercie T-matic Systems dostępne jest rozwiązanie ITC (Inteligent Traffic Counter),

Bardziej szczegółowo

Projekt zrealizowano przy wsparciu finansowym Województwa Małopolskiego

Projekt zrealizowano przy wsparciu finansowym Województwa Małopolskiego Projekt zrealizowano przy wsparciu finansowym Województwa Małopolskiego , Siła woli potrafi zaskakiwać rozmachem wizji i zdumiewać osiągnięciami po jej urzeczywistnieniu. To właśnie na motywacji, chęci

Bardziej szczegółowo

Grupa Wymiany Doświadczeń Efektywność Energetyczna (GWD-EE)

Grupa Wymiany Doświadczeń Efektywność Energetyczna (GWD-EE) Projekt: Doskonalenie zarządzania usługami publicznymi i rozwojem w jednostkach samorządu lokalnego Grupa Wymiany Doświadczeń Efektywność Energetyczna (GWD-EE) Efektywność energetyczna w transporcie Gdynia,

Bardziej szczegółowo

Piesze Autobusy przyjemna droga do szkoły. Małgorzata Ratkowska Mimosa Civitas Plus

Piesze Autobusy przyjemna droga do szkoły. Małgorzata Ratkowska Mimosa Civitas Plus Piesze Autobusy przyjemna droga do szkoły Małgorzata Ratkowska Mimosa Civitas Plus OBECNA SYTUACJA Od kilku lat obserwuje się niepokojący wzrost liczby dzieci, podwożonych samochodami do szkoły i na zajęcia

Bardziej szczegółowo

Czy Polacy chcą tirów na torach? Agnieszka Górnicka

Czy Polacy chcą tirów na torach? Agnieszka Górnicka Czy Polacy chcą tirów na torach? Agnieszka Górnicka OPIS BADANIA Metoda: sondaŝ internetowy (panel) (trzecia edycja) Cała Polska Osoby w wieku 20-40 lat czynni kierowcy samochodów osobowych osoby bez prawa

Bardziej szczegółowo

Jak Zarobić Na Fakcie Własnego Rozwoju I Edukacji. Czyli propozycja, której NIKT jeszcze nie złożył w e-biznesie ani w Polsce ani na świecie.

Jak Zarobić Na Fakcie Własnego Rozwoju I Edukacji. Czyli propozycja, której NIKT jeszcze nie złożył w e-biznesie ani w Polsce ani na świecie. Jak Zarobić Na Fakcie Własnego Rozwoju I Edukacji Czyli propozycja, której NIKT jeszcze nie złożył w e-biznesie ani w Polsce ani na świecie. Przede wszystkim dziękuję Ci, że chciałeś zapoznać się z moją

Bardziej szczegółowo

Psychologia gracza giełdowego

Psychologia gracza giełdowego Psychologia gracza giełdowego Grzegorz Zalewski DM BOŚ S.A. Hipoteza rynku efektywnego 2 Ceny papierów wartościowych w pełni odzwierciedlają wszystkie dostępne informacje. Hipoteza rynku efektywnego (2)

Bardziej szczegółowo

Maria Dreger Konfederacja Budownictwa i Nieruchomości

Maria Dreger Konfederacja Budownictwa i Nieruchomości Efektywność w budownictwie czyli Wykorzystać szansę Maria Dreger Konfederacja Budownictwa i Nieruchomości maria.dreger@rockwool.pl Rezerwy są wszędzie, ale uwaga na budynki - ponad 5 mln obiektów zużywających

Bardziej szczegółowo

SZTUKA SŁUCHANIA I ZADAWANIA PYTAŃ W COACHINGU. A n n a K o w a l

SZTUKA SŁUCHANIA I ZADAWANIA PYTAŃ W COACHINGU. A n n a K o w a l SZTUKA SŁUCHANIA I ZADAWANIA PYTAŃ W COACHINGU K r a k ó w, 1 7 l i s t o p a d a 2 0 1 4 r. P r z y g o t o w a ł a : A n n a K o w a l KLUCZOWE UMIEJĘTNOŚCI COACHINGOWE: umiejętność budowania zaufania,

Bardziej szczegółowo

ANALIZA KOSZTÓW ŚRODOWISKOWYCH W GOSPODARCE NARODOWEJ

ANALIZA KOSZTÓW ŚRODOWISKOWYCH W GOSPODARCE NARODOWEJ ANALIZA KOSZTÓW ŚRODOWISKOWYCH W GOSPODARCE NARODOWEJ prof. dr hab. KAZIMIERZ GÓRKA UNIWERSYTET EKONOMICZNY KRAKÓW III Konferencja PF ISO 14000 Zarządzanie kosztami środowiskowymi Warszawa 24 25.04.2014

Bardziej szczegółowo

W MOJEJ RODZINIE WYWIAD Z OPĄ!!!

W MOJEJ RODZINIE WYWIAD Z OPĄ!!! W MOJEJ RODZINIE WYWIAD Z OPĄ!!! W dniu 30-04-2010 roku przeprowadziłem wywiad z moim opą -tak nazywam swojego holenderskiego dziadka, na bardzo polski temat-solidarność. Ten dzień jest może najlepszy

Bardziej szczegółowo

Rozmowa z Maciejem Kuleszą, menedżerem w firmie Brento organizującej Men Expert Survival Race 1

Rozmowa z Maciejem Kuleszą, menedżerem w firmie Brento organizującej Men Expert Survival Race 1 Bednarczyk M., Nessel K. (red.), Przedsiębiorczość w sporcie: zasady i praktyka, CeDeWu, 2016 Materiał dodatkowy do rozdziału 21: E-komunikacja marektingowa w organizacji sportowej www.turystyka.uj.edu.pl/przedsiebiorczosc-w-sporcie

Bardziej szczegółowo

Analiza wpływu południowej obwodnicy Olsztyna oraz budowanej linii tramwajowej na ruch samochodowy w mieście oraz na planowane inwestycje drogowe

Analiza wpływu południowej obwodnicy Olsztyna oraz budowanej linii tramwajowej na ruch samochodowy w mieście oraz na planowane inwestycje drogowe Analiza wpływu południowej obwodnicy Olsztyna oraz budowanej linii tramwajowej na ruch samochodowy w mieście oraz na planowane inwestycje drogowe Michał Beim Piotr Cupryjak Plan wystąpienia 1. Założenia

Bardziej szczegółowo

Nasza edukacja nie skończyła się wraz z otrzymaniem dyplomu ze studiów czy szkoły średniej Uczymy

Nasza edukacja nie skończyła się wraz z otrzymaniem dyplomu ze studiów czy szkoły średniej Uczymy odc. 12 W CO INWESTUJESZ? Możliwości lokowania pieniędzy jest wiele. Można kupić nieruchomości na wynajem, można zainwestować na giełdzie, w złocie, czy też w udziałach dobrze prosperującej firmy. A czy

Bardziej szczegółowo

Rola zrównoważonych planów mobilności miejskiej (SUMP) w procesie budowy infrastruktury transportowej (projekt ENDURANCE) Dr Krzysztof Buczkowski

Rola zrównoważonych planów mobilności miejskiej (SUMP) w procesie budowy infrastruktury transportowej (projekt ENDURANCE) Dr Krzysztof Buczkowski Rola zrównoważonych planów mobilności miejskiej (SUMP) w procesie budowy infrastruktury transportowej (projekt ENDURANCE) Dr Krzysztof Buczkowski SIEĆ CIFAL CIFAL Płock to jedno z 10 centrów międzynarodowej

Bardziej szczegółowo

O 63,7% więcej pociągów

O 63,7% więcej pociągów O 63,7% więcej pociągów bez dodatkowych nakładów finansowych fot. NEWAG SA Projekt uzdrowienia kolei regionalnej w województwie świętokrzyskim to jedyne miasto w Polsce, gdzie nie ma pociągu na godzinę

Bardziej szczegółowo

Rola roweru w polityce transportowej Polski i UE. Dr inż. Tadeusz Kopta Departament Studiów GDDKiA tkopta@krakow.gddkia.gov.pl

Rola roweru w polityce transportowej Polski i UE. Dr inż. Tadeusz Kopta Departament Studiów GDDKiA tkopta@krakow.gddkia.gov.pl Rola roweru w polityce transportowej Polski i UE Dr inż. Tadeusz Kopta Departament Studiów GDDKiA tkopta@krakow.gddkia.gov.pl Cambridge - 27% Berno 15% Ferara 31% Fryburg 20% Bazylea 23% Berno 15% Amsterdam

Bardziej szczegółowo

Jakub Sarbiński. Wzrost dochodów emerytów i rencistów na tle wzrostu wynagrodzeń

Jakub Sarbiński. Wzrost dochodów emerytów i rencistów na tle wzrostu wynagrodzeń Jakub Sarbiński Wzrost dochodów emerytów i rencistów na tle wzrostu wynagrodzeń w Polsce 1 W marcu bieżącego roku zostały zwaloryzowane świadczenia wypłacane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych blisko

Bardziej szczegółowo