w dniu 23 listopada 2011 roku w sali konferencyjnej B Starostwa Powiatowego w Tomaszowie Lubelskim, ul. Lwowska 68, Tomaszów Lubelski

Transkrypt

1 Materiały wypracowane przez uczestników na III Tomaszowskim Powiatowym Warsztacie: Rozwój Partnerstwa Lokalnego na rzecz Ekonomii Społecznej pt.: Opracowanie propozycji projektów społeczno - gospodarczych wynikających z potrzeb mieszkańców i wykorzystujących lokalne zasoby Powiatu Tomaszowskiego w dniu 23 listopada 2011 roku w sali konferencyjnej B Starostwa Powiatowego w Tomaszowie Lubelskim, ul. Lwowska 68, Tomaszów Lubelski w ramach projektu Specjaliści Partnerstwa Lokalnego i Ekonomii Społecznej w powiatach: biłgorajskim, tomaszowskim, janowskim, zamojskim ziemskim i zamojskim grodzkim nr POKL /09 współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Organizatorzy warsztatów: Partners Network w Krakowie Wnioskodawca Projektu Partner Projektu Patronat i współorganizacja: Starosta Tomaszowski Burmistrz Miasta Tomaszów Lubelski Dyrektor Powiatowego Urzędu Pracy w Tomaszowie Lubelskim Specjalistki i Specjaliści Partnerstwa Lokalnego i Ekonomii Społecznej uczestnicy projektu

2 Uczestnicy warsztatu, którzy w dniu 23 listopada 2011 roku wypracowali materiały dotyczące diagnozy czterech zasad ożywienia społeczno gospodarczego: Stanisława Wojciechowska Elżbieta Drzewisz Arkadiusz Borek Jagoda Karbowniczek Anna Dorosz Joanna Kurkiewicz Agata Zakrzewska Joanna Jamroz Ewelina Chroń Bożena Krajcarz Renata Łysko Agnieszka Gitner Iwona Wereda Maria Bender

3 Materiały wypracowane przez grupę 1 Uszczelnianie lokalnych wycieków z gmin, powiatu, firm, przedsiębiorstw, Podmiotów Ekonomii Społecznej, instytucji i organizacji pozarządowych Podsumowanie warunków gospodarczych i społecznych do rozwiązania i zasoby do wykorzystania w tym zakresie w oparciu o diagnozę z I warsztatu. niewystarczająca wiedza o możliwościach pozyskiwania funduszy zbyt mała ilość specjalistów wspierających wysokie bezrobocie, duży odsetek osób z wykształceniem podstawowym mała aktywność społeczna mieszkańców brak szerszej dostępności do imprez kulturalnych i turystycznych do rozwiązania i zasoby do wykorzystania w tym zakresie w oparciu o diagnozę z II warsztatu. brak więzi społecznych i sąsiedzkich słaba promocja usług turystycznych lęk przed podjęciem ryzyka słabe partnerstwo niska świadomość elastycznych form zatrudnienia niedostosowany system szkolnictwa do lokalnego rynku pracy Okienka okazji do wykorzystanianasze rozwiązania w tym zakresie większe wykorzystanie funduszy i środków unijnych wykorzystanie potencjału turystycznego i rolniczego Roztocza nawiązanie partnerstw lokalnych stworzenie Centrum Kulturalnego opracowanie charakterystycznego produktu dla powiatu tomaszowskiego stworzenie studium pomaturalnego na bazie zdobycia praktyk zawodowych u potencjalnych pracodawców - turystyka Lista proponowanych projektów ożywiających Lokalną Gospodarkę, tworzących nowe miejsca pracy, nowe przedsięwzięcia społeczne i Podmioty Ekonomii Społecznej L.p. Nazwa i opis projektu Ilość punktów w głosowaniu grupowym Osiągnięte miejsce w wyniku głosowania 1 KOBIETA NA LOKALNYM RYNKU PRACY - szkolenie z zakresu aktywnego poszukiwania pracy szkolenie zawodowe/ turystyka, pielęgniarstwo, usługi kosmetyczne miejsce praktyk: samozatrudnienie 4 IV 2 AKTYWIZACJA OSÓB PO 45 ROKU ŻYCIA 3 V

4 przekwalifikowania praktyczne szkolenie z zakresu aktywnego poszukiwania pracy + doradztwo zawodowe miejsca praktyk samozatrudnienie (dotacje) 3 ROZTOCZE TOMASZOWSKIE TWOIM MIEJSCEM NA ODPOCZYNEK wyrób pamiątek agroturystyka stworzenie folderu, informatorów stworzenie produktu regionalnego prezentacja Kół Gospodyń Wiejskich, Jarmark Tomaszowski 7 I 4 ŚRODKI UNIJNE SZNSĄ DLA CIEBIE szkolenia z zakresu pozyskiwania środków (nasi specjaliści) doradztwo w zakresie prowadzenia dokumentacji, obowiązujących przepisów prawnych, tworzenia biznesplanu, projektu, pomoc 3 V 5 NASZ SPECJALISTA NAJLEPSZY NA LOKALNYM RYNKU szkoły zawodowe doradca zawodowy specjalista ds. pozyskiwania środków unijnych psycholog specjaliści - fachowcy 6 II 6 ROZTOCZE TOMASZOWSKIE BAWI I INTEGRUJE stworzenie kalendarza imprez kulturalnych integracja mieszkańców pikniki rodzinne sport i rekreacja (spływy kajakowe, rajdy rowerowe, stoki narciarskie, kuligi) 5 III

5 ANALIZA WYBRANYCH PROJEKTÓW Nazwa Projektu Zasady Ożywienia Gospodarczego do której projekt nawiązuje Jakie problemy lokalne projekt rozwiązuje i ile miejsc pracy stworzy? Grupy docelowe, czyli kto na tym skorzysta? Kto może zrealizować projektjacy partnerzy? ROZTOCZE TOMASZOWSKIE TWOIM MIEJSCEM NA ODPOCZYNEK Uszczelnianie lokalnych wycieków. Wsparcie istniejących firm. 3. Zachęcanie mieszkańców do tworzenia firm. 4. Przyciąganie firm z zewnątrz promocja regionu aktywność zawodowa (samozatrudnienie przy turystyce) lęk przed ryzykiem miejsca pracy: ok. 20 mieszkańcy powiatu turyści starostwo + partnerzy lokalni NASZ SPECJALISTA NAJLEPSZY NA LOKALNYM RYNKU szkoły zawodowe (technikum, studium), stworzenie nowych dodatkowych profili, co zapewni zdobycie nowych, potrzebnych kwalifikacji i uprawnień zawodowych zbyt mała ilość specjalistów wyciek specjalistów za granicę brak ofert dla specjalistów niedostosowany system szkolnictwa do rynku pracy miejsca pracy: ok. 70 osoby nieaktywne zawodowo młodzież studenci szkoły średnie, szkoły wyższe Urząd Miasta Urząd Gminy sołectwa stowarzyszenia GOPS-y, MOPS, PUP ROZTOCZE TOMASZOWSKIE BAWI I INTEGRUJE brak szerszej dostępności do imprez kulturalnych i turystycznych słaba promocja usług turystycznych miejsca pracy: ok. 50 wszyscy mieszkańcy i turyści Starostwo partnerzy lokalni

6 KOBIETA NA LOKALNYM RYNKU PRACY duży % bezrobocia wśród kobiet duży odsetek osób z wykształceniem podstawowym mała aktywność kobiet na rynku pracy miejsca pracy: ok. 70 kobiety z powiatu Tomaszewskiego PUP partnerzy lokalni Materiały wypracowane przez grupę 2 Wsparcie istniejących firm, przedsiębiorstw społecznych, Podmiotów Ekonomii Społecznej, instytucji, organizacji pozarządowych Podsumowanie warunków gospodarczych i społecznych do rozwiązania i zasoby do wykorzystania w tym zakresie w oparciu o diagnozę z I warsztatu. zbyt duże uwarunkowanie przy uzyskaniu kredytu niewystarczająca wiedza o możliwościach pozyskiwania funduszy biurokracja w pozyskiwaniu środków słaba infrastruktura drogowa i kolejowa stereotypowe myślenie Polski B duży odsetek osób z wykształceniem podstawowym i brak specjalistów brak stabilnego rynku finansowego konkurencyjność firm zbyt mało punktów w zakresie doradztwa, bezpłatnych porad do rozwiązania i zasoby do wykorzystania w tym zakresie w oparciu o diagnozę z II warsztatu. ograniczone środki z samorządu niewykorzystana strefa ekonomiczna zakupy poza powiatem emigracja mieszkańców zbyt duża biurokratyzacja niewystarczająca wiedza o możliwościach wykorzystania funduszy braki w uzbrojeniu terenu często zmieniające się przepisy prawne brak więzi społecznych starzejące się społeczeństwo brak stabilnego rynku finansowego słabe partnerstwo Okienka okazji do wykorzystanianasze rozwiązania w tym zakresie przygotowanie terenu dla inwestorów wykorzystanie potencjału turystycznego i rolniczego Roztocza wykorzystanie funduszy unijnych czyste środowisko, zdrowa żywność, dania regionalne położenie transgraniczne powiatu przekazanie części zadań dla organizacji społecznych i osób fizycznych dopasowanie oferty edukacyjnej do potrzeb lokalnych przedsiębiorców rozwój infrastruktury partnerstwa lokalne współpraca samorządu z organizacjami pozarządowymi promocja regionu 1 % podatku Inkubator Przedsiębiorczości

7 prawnych słaba motywacja i chęć do pracy często zmieniające się przepisy prawne wypalenie zawodowe brak ofert edukacyjnych powiązanych z potrzebami rynku pracy brak inwestorów migracja mieszkańców starzejące się społeczeństwo ZASOBY dotacje Biuro Porad Prawnych KGW, OSP, stowarzyszenia przejście graniczne baza turystyczna korzystne położenie geograficzne mały wkład własny ZASOBY dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej kapitał ludzki LFR, FRL, Lokalna Grupa Działania, Cech, Agencja Rozwoju Regionalnego, banki, instytucje pożyczkowe lokale, niewykorzystane budynki Biura Porad Prawnych firmy szkoleniowo-doradcze położenie transgraniczne niskie koszty pracy specjalna strefa ekonomiczna Inkubator Organizacji Lista proponowanych projektów ożywiających Lokalną Gospodarkę, tworzących nowe miejsca pracy, nowe przedsięwzięcia społeczne i Podmioty Ekonomii Społecznej L.p. Nazwa i opis projektu Ilość punktów w głosowaniu grupowym 1 Z KULTURĄ ZA PAN BRAT ŚWIETLICA DZIENNEGO POBYTU OSÓB STARSZYCH czynna 5 dni w tygodniu, w określonych godzinach, z opiekunem (psycholog, czytelnia, Klub Dyskusyjny, warsztaty 2 ZŁOTY PROMYK NA ŻYCIE PRZEDSZKOLE DLA DZIECI NIEPEŁNOSPRAWNYCH I GRUPY WSPARCIA DLA RODZICÓW opieka wyspecjalizowanej kadry, rehabilitacja, logopedia, itp. Osiągnięte miejsce w wyniku głosowania 1 2

8 3 INKUBATOR PRZEDSIĘBIORCZOŚCI doradztwo, wsparcie dla osób rozpoczynających (prowadzących działalność gospodarczą, (prawnik, ZUS, Urząd Skarbowy) 4 TOMASZOWSKI CEBULARZ PRODUKT LOKALNY CEBULA Opracowanie produktu lokalnego i wykorzystanie do promocji regionu Sieć agroturystyczna z produktem regionalnym 5 DOTACJE NA TWORZENIE NWOYCH MIEJSC PRACY ubieganie się o pomoc dla sponsorów a zarazem szukanie ich oraz zaspokojenie potrzeb rynku pracy 6 KURSY ZAWODOWE EFS Doszkalanie osób chcących się przekwalifikować, pomoc w doszukiwaniu się ANALIZA WYBRANYCH PROJEKTÓW Nazwa Projektu Zasady Ożywienia Gospodarczego do której projekt nawiązuje Jakie problemy lokalne projekt rozwiązuje i ile miejsc pracy stworzy? Grupy docelowe, czyli kto na tym skorzysta? Kto może zrealizować projektjacy partnerzy? ŚWIETLICA DZIENNEGO POBYTU OSÓB STARSZYCH 3. Zachęcanie mieszkańców do tworzenia firm. samotność osób starszych i odrzucenie od społeczeństwa miejsca pracy: osoby starsze lider: Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych PROMYK psycholog, opiekun, pracownik kulturalnooświatowy partnerzy: Urząd Miasta, PCPR PRZEDSZKOLE DLA DZIECI NIEPEŁNOSPRA WNYCH 3. Zachęcanie mieszkańców do tworzenia firm. zaniedbanie dzieci (wykluczenie) niepełnosprawnych miejsca pracy: terapeuta, pedagog, rehabilitanci administracja, opiekunowie, sprzątaczki, kucharki dzieci niepełnosprawne rodzice lider: Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych PROMYK partnerzy: Urząd Miasta, PCPR INKUBATOR PRZEDSIĘBIORC Uszczelnianie bezrobocie bezrobotni

9 ZOŚCI lokalnych wycieków. Wsparcie istniejących firm. 3. Zachęcanie mieszkańców do tworzenia firm. miejsca pracy: administracja, prawnicy, specjaliści: księgowość, podatki osoby prowadzące działalność gospodarczą lider: ARR partner: PUP KURSY ZAWODOWE Wsparcie istniejących firm. 3. Zachęcanie mieszkańców do tworzenia firm. 4. Przyciąganie firm z zewnątrz bezrobocie brak wykwalifikowanej kadry miejsca pracy: szkoleniowcy bezrobotni osoby pragnące się dokształcać, przekwalifikować lider: Cech partner: PUP Materiały wypracowane przez grupę 3 Zachęcanie mieszkańców do tworzenia nowych firm, przedsiębiorstw społecznych, PES, instytucji, organizacji pozarządowych Podsumowanie warunków gospodarczych i społecznych do rozwiązania i zasoby do wykorzystania w tym zakresie w oparciu o diagnozę z I warsztatu. słaba promocja usług turystycznych niska aktywność mieszkańców niewystarczająca wiedza o możliwościach pozyskiwania funduszy lęk przed podjęciem ryzyka, samozatrudnienie brak ofert pracy brak Koła Gospodyń Miejskich brak mieszkalnictwa chronionego do rozwiązania i zasoby do wykorzystania w tym zakresie w oparciu o diagnozę z II warsztatu. wysokie bezrobocie słaba informatyzacja turystyczna wysypisko śmieci słaba infrastruktura niedostosowany system szkolnictwa do lokalnego rynku pracy migracja młodych ludzi do dużych miast i za granicę Okienka okazji do wykorzystanianasze rozwiązania w tym zakresie wykorzystanie potencjału turystycznego i rolniczego Roztocza promocja regionu w mediach zakładanie stowarzyszeń i organizacji przekazanie części zadań organizacjom społecznym i osobom fizycznym zacieśnienie współpracy (samorządmieszkańcy-przedsiębiorcyorganizacje-kościoły-związki wyznaniowe) Partnerstwo zwiększenie współpracy transgranicznej

10 Lista proponowanych projektów ożywiających Lokalną Gospodarkę, tworzących nowe miejsca pracy, nowe przedsięwzięcia społeczne i Podmioty Ekonomii Społecznej L.p. Nazwa i opis projektu Ilość punktów w głosowaniu grupowym Osiągnięte miejsce w wyniku głosowania 1 OBIADY CZWARTKOWE U STAROSTY seria/cykl spotkań władz z organizacjami, przedsiębiorcami gotowanie, występy artystyczne cel: aktywizacja mieszkańców, rozwój współpracy pomiędzy partnerami, dania regionalne, Koła Gospodyń Wiejskich 2 SZKOŁA ROLNICZA prowadzona przez organizacje pozarządowe, w tym edukacja turystyczna, prawo podatkowe, gospodarka UE tworzenie działalności, finanse, kierunki pokrewne dla rolnictwa 3 FORUM ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH (sponsoring) 4 ODJAZDOWE SPOTKANIA MŁODZIEŻY Cel: aktywizacja, imprezy, wycieczki, zawody sportowe (sponsoring) 5 KONKURS NA PRODUKT TURYSTYCZNY ROZTOCZA (danie, trasa, produkt ) zaangażowani wszyscy: firmy, organizacje pozarządowe, mieszkańcy 6 INKUBATOR PRZEDSIĘBIORCZOŚCI wzmacnianie młodych przedsiębiorców ANALIZA WYBRANYCH PROJEKTÓW Nazwa Projektu Zasady Ożywienia Gospodarczego do której projekt nawiązuje Jakie problemy lokalne projekt rozwiązuje i ile miejsc pracy stworzy? Grupy docelowe, czyli kto na tym skorzysta? Kto może zrealizować projektjacy partnerzy? OBIADY CZWARTKOWE U STAROSTY Uszczelnianie lokalnych wycieków. Wsparcie istniejących firm. 3. Zachęcanie mieszkańców do tworzenia firm. aktywizacja partnerstwo niwelowanie lęku miejsca pracy: 2 wszyscy Powiat i partnerzy

11 4. Przyciąganie firm z zewnątrz INKUBATOR PRZEDSIĘBIOR CZOŚCI Uszczelnianie lokalnych wycieków. Wsparcie istniejących firm. 4. Przyciąganie firm z zewnątrz oferty pracy, infrastruktura turystyka (rozwój ofert turystycznych) bezrobotni środowisko biznesu firma miejsca pracy: 5 ODJAZDOWE SPOTKANIA MŁODZIEŻY Uszczelnianie lokalnych wycieków. migracja turystyka (rozwój ofert turystycznych) młodzież organizacje młodzieżowe miejsca pracy: 2 SZKOŁA ROLNICZA Uszczelnianie lokalnych wycieków. Wsparcie istniejących firm. aktywizacja, turystyka, praca miejsca pracy: 10 młodzież organizacje młodzieżowe Materiały wypracowane przez grupę 4 Przyciąganie z zewnątrz potrzebnych firm, przedsiębiorstw społecznych, PES, instytucji, organizacji Podsumowanie warunków gospodarczych i społecznych do rozwiązania i zasoby do wykorzystania w tym zakresie w oparciu o diagnozę z I warsztatu. za mały kapitał zbyt duże uwarunkowania przy uzyskaniu kredytu niewystarczająca wiedza o możliwości pozyskiwania funduszy biurokracja w pozyskiwaniu środków z UE brak dużych zakładów pracy niskie dochody na 1 mieszkańca brak wysypiska śmieci / ZZO brak profesjonalnej promocji słabo rozwinięta infrastruktura drogowa i kolejowa do rozwiązania i zasoby do wykorzystania w tym zakresie w oparciu o diagnozę z II warsztatu. zakupy poza powiatem niewykorzystana strefa ekonomiczna brak ofert pracy i płacy migracja mieszkańców słabe partnerstwa niedostosowany system szkolnictwa do potrzeb rynku Okienka okazji do wykorzystanianasze rozwiązania w tym zakresie podnoszenie świadomości i wiedzy poprzez warsztaty, kursy, szkolenia, seminaria zakładanie stowarzyszeń, organizacji, spółdzielni profesjonalizacja usług turystycznych przygotowanie terenów dla inwestorów w podstrefie ekonomicznej inkubatory przedsiębiorczości przekazanie części zadań organizacjom i osobom fizycznym

12 Lista proponowanych projektów ożywiających Lokalną Gospodarkę, tworzących nowe miejsca pracy, nowe przedsięwzięcia społeczne i Podmioty Ekonomii Społecznej L.p. Nazwa i opis projektu Ilość punktów w głosowaniu grupowym Osiągnięte miejsce w wyniku głosowania 1 Z HIPOTERAPIĄ BLIŻEJ NATURY Wykorzystanie istniejących stadnin, utworzenie nowego kierunku nauczania jeździectwo, hipoterapia 2 STREFA EKONOMICZNA NASZĄ SZANSĄ Uzbrojenie terenu, stała / profesjonalna promocja 3 ZIELONA ENERGIA - PRZYSZŁOŚCIĄ REGIONU Podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa 4 SZLAKIEM ROZTOCZAŃSKICH SMAKÓW Tworzenie szlaków Nordic Walking, punktów gastronomicznych 5 PSZCZELARSTWEM ŚWIAT MALOWANY Stworzenie skansenu, apiterapia, edukacja/warsztaty rozlewnia miodów 6 CZAS NA SENIORA Powstanie osiedlowych / wiejskich klubów, zorganizowanie wyjścia/ wyjazdy, powstanie punktów samopomocy

13 ANALIZA 4 WYBRANYCH PROJEKTÓW Nazwa Projektu Z HIPOTERAPIĄ BLIŻEJ NATURY Zasady Ożywienia Gospodarczego do której projekt nawiązuje uaktywnienie/poprawa zdrowia osób niepełnosprawnych promocja kultury fizycznej Jakie problemy lokalne projekt rozwiązuje i ile miejsc pracy stworzy? alternatywa dla osób młodych promocja zdrowia wykorzystanie potencjału ekonomicznego miejsca pracy: Grupy docelowe, czyli kto na tym skorzysta? Kto może zrealizować projektjacy partnerzy? osoby niepełnosprawne młodzież kadra nauczycielska przedsiębiorczy starostwo stowarzyszenie na rzecz osób niepełnosprawnych STREFA EKONOMICZNA NASZĄ SZANSĄ pozyskanie nowych podmiotów gospodarczych wzrost zatrudnienia miejsca pracy: ok. 200 osób bezrobotni przedsiębiorczy starostwo Urząd Gminy TL PSZCZELARSTW EM ŚWIAT MALOWANY CZAS NA SENIORA wykorzystanie potencjału turystycznego i rolniczego regionu wykorzystanie potencjału 50+ promocja zdrowia wykorzystanie słabszych gleb bioindykacja środowiska miejsca pracy: ok. 25 aktywizacja osób +50 promocja zdrowia wykorzystanie potencjału ekonomicznego miejsca pracy: ok. 15 osoby starsze młodzież przedsiębiorcy Roztoczański Związek Pszczelarzy osoby 50+ społeczność lokalna PUP DPS MOPS-y GOPS-y

14 Ranking projektów wypracowanych w dniu 23 listopada 2011 roku przez uczestników III Biłgorajskiego Powiatowego Warsztatu: Rozwój Partnerstwa Lokalnego na rzecz Ekonomii Społecznej L.P. Nazwa projektu Zajęte Miejsce Ilość punktów 1 Z HIPOTERAPIĄ BLIŻEJ NATURY I 18 Jeździectwo, konie, plenery, młodzi, chorzy, sport, edukacja zdrowotna, aktywizacja osób niepełnosprawnych, zaplecze medyczne 2 ROZTOCZE TOMASZOWSKIE BAWI I INTEGRUJE/ ROZTOCZE II 13 TOMASZOWSKIE TWOIM MIEJSCEM NA ODPOCZYNEK 3 INKUBATOR PRZEDSIĘBIORCZOŚCI II 13 wzmacnianie młodych przedsiębiorców 4 CZAS NA SENIORA II 13 Powstanie miejskich/wiejskich klubów, aktywizacja osób starszych 5 KOBIETA NA LOKALNYM RYNKU PRACY III 10 6 PSZCZELARSTWEM ŚWIAT MALOWANY IV 9 Stworzenie skansenu, apiterapia, edukacja/warsztaty rozlewnia miodów pitnych, hospitalizacja, leczenie 7 NASZ SPECJALISTA NAJLEPSZY NA LOKALNYM RYNKU V 8 Specjaliści po zasadniczych szkołach zawodowych i technikach, doradca zawodowy, psycholog, specjaliści lokalni 8 STREFA EKONOMICZNA NASZĄ SZANSĄ VI 6 Uzbrojenie terenu, stała / profesjonalna promocja, lokowanie się firm 9 OBIADY CZWARTKOWE U STAROSTY w Tomaszowie Lubelskim VI 6 stałe spotkania z władzami: przedsiębiorców, organizacji gotowanie, występy artystyczne cel: aktywizacja mieszkańców, rozwój współpracy pomiędzy partnerami, dania regionalne, Koła Gospodyń 10 SZKOŁA ROLNICZA prowadzona przez organizacje VII 5 pozarządowe, edukacja turystyczna, prawo podatkowe, gospodarka UE tworzenie działalności rolniczej, finanse, kierunki potrzebne na wsi 11 ODJAZDOWE SPOTKANIA MŁODZIEŻY VIII 4 Cel: aktywizacja, imprezy, wycieczki, zawody sportowe, eko, sponsoring 12 ZŁOTY PROMYK NA ŻYCIE IX 3 PRZEDSZKOLE DLA DZIECI NIEPEŁNOSPRAWNYCH I GRUPA WSPARCIA DLA RODZICÓW 13 KURSY ZAWODWOE EFS - przekwalifikowanie się, doskonalenie IX 3 się 14 Z KULTURĄ ZA PAN BRAT ŚWIETLICA DZIENNEGO POBYTU OSÓB STARSZYCH X 2