Faktoring jako instrument zarzàdzania. nale noêciami i kapita em obrotowym. Wykorzystujàc

Transkrypt

1 BANK I KREDYT styczeƒ 2005 Systemy Finansowe 77 Faktoring jako instrument zarzàdzania nale noêciami i kapita em obrotowym. Stan prawny na r. Agnieszka Dulian Wst p Faktoring jest instrumentem finansowym umo liwiajàcym przedsi biorstwu zwi kszenie sprawnoêci zarzàdzania nale noêciami i kapita em obrotowym. Wykorzystujàc t us ug, firma minimalizuje poziom nale noêci, nie obni ajàc przy tym konkurencyjnoêci warunków sprzeda y dotyczàcych m.in. odroczonych terminów p atnoêci dla odbiorców (tzw. kredytu kupieckiego). Zastosowanie faktoringu przez dostawc produktów, towarów lub us ug skutkuje m.in. uwolnieniem jego zamro onych, czyli niepracujàcych Êrodków pieni nych, które dzi ki temu mogà zostaç przeznaczone na rozwój dzia alnoêci jednostki gospodarczej. Wykorzystanie tej us ugi prowadzi równie do zmniejszenia zapotrzebowania firmy na kapita obrotowy i finansowanie zewn trzne (np. poprzez kredyt bankowy czy kupiecki, emisj obligacji) oraz przyczynia si do wzrostu jej p ynnoêci gotówkowej, zwi kszajàc tym samym zdolnoêç do regulowania w asnych zobowiàzaƒ krótkoterminowych. Faktoring jako elastyczne êród o finansowania bie àcej dzia alnoêci firmy staje si w Polsce coraz popularniejszy. Wzrostowi zainteresowania tà us ugà sprzyja widoczny obecnie proces degradacji finansowej wielu przedsi biorstw, wyra ajàcy si w trudnoêciach z utrzymaniem bie àcej p ynnoêci. Opóênienie w regulowaniu zobowiàzaƒ p atniczych przez przedsi biorstwa sta o si trwa à tendencjà wyst pujàcà w gospodarce i sposobem finansowania zapotrzebowania na kapita obrotowy. Aspekty prawno-podatkowe faktoringu Dzi ki zawarcie umowy faktoringu przedsi biorstwo skraca okres oczekiwania na wp yw Êrodków pieni nych z tytu u sprzeda y produktów, towarów lub us ug. Na podstawie umowy faktor (bank, spó ka faktoringowa) dokonuje zakupu wierzytelno- Êci handlowych, udokumentowanych fakturà VAT, przed terminem ich zapadalnoêci z potràceniem op aty na rzecz faktora, z przej ciem lub bez przej cia ryzyka niewyp acalnoêci d u nika. WierzytelnoÊci zbywane w ramach faktoringu majà charakter krótkoterminowy, pieni ny, handlowy, bezsporny i niewymagalny. Umow faktoringu zawierajà dostawca produktów, towarów lub us ug (faktorant) i nabywca wierzytelnoêci (faktor). Odbiorca (d u nik faktoringowy) jest uczestnikiem transakcji, ale nie jest stronà zawieranej umowy. Faktoring opiera si na mo liwoêci swobodnego obrotu wierzytelnoêciami, czyli cesji wierzytelnoêci. Je eli w umowie pomi dzy d u nikiem a dostawcà nie zosta a zamieszczona klauzula zakazujàca cesji wierzytelnoêci na osob trzecià bàdê wymagajàca zgody d u nika na sprzeda wierzytelnoêci, wierzyciel mo e swobodnie dokonaç transferu swoich nale noêci. Pod wzgl dem prawnym zawarcie umowy faktoringowej powoduje zmian wierzyciela. Miejsce zbywcy (faktoranta) przejmuje faktor. Nabywa on prawa do transferowanych nale noêci zarówno do wierzytelnoêci g ównej, jak zaleg ych odsetek za zw ok w jej sp acie. Faktor nie ponosi natomiast

2 78 Systemy Finansowe BANK I KREDYT styczeƒ 2005 odpowiedzialnoêci z tytu u gwarancji i r kojmi za wady fizyczne i prawne towarów b dàcych przedmiotem sprzeda y przez faktoranta. Na podstawie art. 498 oraz art. 513 Kodeksu cywilnego d u nik ma prawo potràcenia swojej wierzytelnoêci z wierzytelnoêci przys ugujàcej mu wzgl dem faktoranta. Aby operacja ta by a wià àca, kompensowane wierzytelnoêci muszà mieç charakter pieni ny, wzajemny, wymagalny i mogà byç dochodzone na drodze sàdowej. Wskutek potràcenia wierzytelnoêci umarzajà si w wysoko- Êci wzajemnie skompensowanych wierzytelnoêci. Zawarcie wy ej wymienionych zapisów w umowie pomi dzy faktorantem a odbiorcà produktu dyskryminowa oby faktora. By uniknàç takiej sytuacji, faktor przed podpisaniem umowy mo e za àdaç od faktoranta, by ten z o y oêwiadczenie, e wstosunkach z odbiorcami, których zobowiàzania sà przedmiotem umowy faktoringowej, nie jest mo liwe zastosowanie kompensaty. Kwota pieni na otrzymana przez faktoranta z tytu u sprzeda y nale noêci nie jest traktowana jako przychód do celów podatkowych. Jest to bowiem uregulowanie wierzytelnoêci z racji dokonanej w przesz oêci, raz ju opodatkowanej sprzeda- y produktów, towarów lub us ug. Strata faktoranta, w postaci ró nicy mi dzy wartoêcià nominalnà cedowanej nale noêci a faktycznie otrzymanà od faktora kwotà Êrodków pieni nych, stanowi koszt uzyskania przychodu (art. 16 ust. 1 pkt 39 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (u.p.d.o.p.) i art. 23 ust. 1 pkt 34 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (u.p.d.o.f.)). Wszelkie poniesione przez faktoranta op aty w formie odsetek (z wyjàtkiem odsetek karnych naliczonych d u nikowi i zbytych nast pnie faktorowi wraz z kwotà g ównà nale noêci), prowizji i mar obni ajà jego podstaw opodatkowania. Zyskiem podlegajàcym opodatkowaniu jest dla faktora ró nica mi dzy uzyskanym przychodem (stanowi go nominalna wartoêç nabytych wierzytelnoêci oraz, ewentualnie, rzeczywiêcie otrzymane odsetki karne, naliczone d u nikom za zw ok w sp acie nale noêci, a kwotà zap aconà za wierzytelnoêç. Na podstawie art. 12 ust. 4 pkt 2 u.p.d.o.p. oraz art. 14 ust. 3 pkt 2 u.p.d.o.f., do przychodów nie zalicza si naliczonych, ale nieotrzymanych odsetek od nale noêci. Za moment realizacji przychodu i powstania obowiàzku podatkowego uznaje si sp at wierzytelnoêci przez d u nika. Zgodnie z za àcznikiem nr 4 do nowej ustawy o podatku od towarów i us ug (VAT), us ugi faktoringu zosta y wy àczone ze zwolnienia od opodatkowania przewidzianego dla us ug poêrednictwa finansowego, a zatem podlegajà one opodatkowaniu ww. podatkiem wed ug stawki 22%. Rodzaje faktoringu i modele jego obs ugi W zale noêci od zakresu ponoszonego przez faktora ryzyka niewyp acalnoêci d u nika, w praktyce gospodarczej wykszta ci y si nast pujàce rodzaje faktoringu: faktoring w aêciwy (pe ny, bez regresu), faktoring niew aêciwy (niepe ny, z regresem), faktoring mieszany. Faktoring w aêciwy polega na tym, e faktor na mocy zawartej umowy o przelew wierzytelnoêci przejmuje wszelkie wierzytelnoêci przedsi biorstwa (faktoranta) wobec d u nika i zostaje obarczony ryzykiem niewyp acalnoêci d u nika. Poprzez tego typu umow nast puje definitywne przeniesienie wierzytelnoêci z faktoranta na faktora. Je eli d u nik faktoranta zbankrutuje, faktor przejmuje ryzyko sp acenia wierzytelnoêci i egzekwuje nale noêç w terminie jej wymagalnoêci we w asnym imieniu i na w asny rachunek. W wypadku faktoringu niew aêciwego ryzyko wyp acalnoêci d u nika nie przechodzi z faktoranta na faktora. Je eli d u nik nie ureguluje nale noêci faktoranta nabytej przez faktora, wówczas nast puje zwrotne przeniesienie wierzytelnoêci z faktora na faktoranta, co àczy si z obowiàzkiem zwrotu faktorowi przez faktoranta otrzymanej od niego wyp aty na poczet tych nale noêci. Charakterystyczne dla faktoringu mieszanego jest ustalenie przez faktora limitu kwotowego, do którego wykupuje on wierzytelnoêci od faktoranta w trybie faktoringu w aêciwego z równoczesnym przej ciem ryzyka niewyp acalnoêci d u nika. Po przekroczeniu tego limitu zastrzega sobie prawo przeniesienia ryzyka z powrotem na faktoranta. W praktyce istniejà dwa modele obs ugi faktoringu. 1. Faktoring zaliczkowy (podobny do obs ugi kredytu w rachunku bie àcym). W jego wypadku faktor po zawarciu umowy faktoringu wyp aca faktorantowi jedynie zaliczki na poczet przysz ej zap aty z tytu u wykupionych nale noêci. Faktorant otrzymuje od razu cz Êç kwoty wynikajàcej z wystawionych faktur. Zwyczajowo jest to od 70% do 95% wartoêci faktur. Pozosta a cz Êç jest wyp acana, gdy wierzytelnoêç jest wymagalna lub gdy d u nik sp aci d ug faktorowi. Kwoty udzielonych zaliczek obcià ajà rachunek faktoranta. Gdy wierzytelnoêç zostanie sp acona, zmniejsza si saldo zad u enia na rachunku. Jego maksymalny poziom okreêla przyznany limit. Przy tej formie faktoringu nie ma koniecznoêci blokowania kwot na wyodr bnionym koncie w postaci funduszu gwarancyjnego. Odsetki p acone sà z do u, podobnie jak w wypadku kredytu w rachunku bie àcym, i naliczane od faktycznego zad u enia.

3 BANK I KREDYT styczeƒ 2005 Systemy Finansowe Faktoring dyskontowy. Zak ada on ksi gowanie wierzytelnoêci na odr bnych kontach. Cz sto uwa a si, e faktoring niew aêciwy jest formà umowy po yczki zawieranej mi dzy faktorantem a faktorem. Gdy d u nik nie wywiàzuje si ze zobowiàzaƒ wobec faktora, nast puje zwrotne przeniesienie wierzytelnoêci z faktora na faktoranta, co wywo uje jednoczeênie obowiàzek sp aty po yczki, której faktor udzieli faktorantowi w wyniku przelania wierzytelnoêci. Stàd wykupionà wierzytelnoêç traktuje si jak zad u enie. Nie mo e ono przekroczyç kwoty przyznanego limitu, oznaczajàcego granic, do jakiej faktor b dzie wykupywa wierzytelnoêci. W tym modelu obs ugi faktorant dostaje zap at z tytu u przelanej wierzytelnoêci niezw ocznie po zawarciu umowy faktoringowej, z regu y w kwocie stanowiàcej nie mniej ni 80% wartoêci zakupionej przez faktora wierzytelnoêci. Kwota ta jest pomniejszana o nale nà faktorowi prowizj. Na wyszczególnionych rachunkach blokowane sà wierzytelnoêci tworzàce fundusz gwarancyjny oraz kwoty dyskonta. Faktoring jako instrument wspomagajàcy zarzàdzanie nale noêciami i kapita em obrotowym Faktoring stwarza korzystajàcym z niego firmom szerokie mo liwoêci aktywnego zarzàdzania nale no- Êciami i kapita em obrotowym, a tym samym wp ywa na popraw ich wskaêników finansowych i struktury bilansu. Faktoring umo liwia przedsi biorstwu zwi kszenie sprawnoêci zarzàdzania kapita em obrotowym, którego poziom jest bardzo istotny dla utrzymania p ynnoêci finansowej. Kapita obrotowy netto wyznacza bowiem rezerw p ynnoêciowà firmy, a jego niska wartoêç mo e oznaczaç problemy z bie àcym regulowaniem zobowiàzaƒ jednostki. Zapotrzebowanie na p ynne Êrodki pieni ne w zwiàzku z koniecznoêcià uregulowania zobowiàzaƒ wobec dostawców towarów i us ug zale y: a) wuj ciu kwotowym od wartoêci zapasów, nale noêci i zobowiàzaƒ handlowych, b) w uj ciu czasowym od cyklu zapasów 1, nale noêci i zobowiàzaƒ handlowych. Jednym ze sposobów zmniejszenia wyra onego w dniach zapotrzebowania przedsi biorstwa na kapita obrotowy jest skrócenie cyklu nale no- Êci poprzez przyspieszenie ich rotacji. Z kolei metodà obni ania zapotrzebowania na gotówk odpowiadajàcà wartoêci kapita u obrotowego jest minimalizowanie poziomu nale noêci. Uzyskanie 1 Poniewa cykl zapasów i nale noêci si zaz biajà, w praktyce nie sà równe sumie obu wskaêników, ale wi kszemu z nich. obu wy ej wymienionych efektów jednoczeênie jest mo liwe dzi ki wykorzystaniu us ugi faktoringu. Z jednej strony przyspiesza ona wp yw gotówki za zrealizowanà sprzeda, uwalniajàc zamro one Êrodki, i zwi ksza rotacj nale noêci, z drugiej zaê obni a poziom nale noêci od odbiorców, które muszà byç ró nymi sposobami finansowane przez przedsi biorstwo. Dzi ki temu faktoring wydatnie przyczynia si do obni enia zapotrzebowania firmy na kapita obrotowy i zwi ksza sprawnoêç zarzàdzania nim. Us uga ta daje firmom wiele mo liwoêci zwi kszenia sprawnoêci zarzàdzania nale noêciami. Utrzymywanie ich wysokiego poziomu przez przedsi biorstwo jest z wielu powodów niekorzystne. Stanowià one przeci tnie 20 25% aktywów ogó em przedsi biorstwa produkcyjnego i 40 45% jego aktywów obrotowych. Im ni sza jest ta proporcja, tym lepiej oceniane jest przedsi biorstwo, np. przez analityków bankowych czy kontrahentów. Wysoka wartoêç nale noêci oznacza bowiem zamro enie Êrodków pieni nych nale nych spó ce z tytu u sprzeda y produktów, towarów lub us ug i przyczynia si do powstania kosztów utraconych mo liwoêci. Poprzez faktoring firma otrzymuje wierzytelno- Êci handlowe przed terminem ich zapadalnoêci. Uwolnione dzi ki tej us udze Êrodki pieni ne mogà zostaç wykorzystane na: prowadzenie bie àcej dzia alnoêci (finansowanie kolejnych nale noêci bez koniecznoêci zaciàgania nowych kredytów bankowych), co skutkuje zwi kszeniem sprzeda y, sp at zobowiàzaƒ finansowych (np. kredytów bankowych, wykup obligacji, uregulowanie zobowiàzaƒ wobec dostawców), co ma pozytywny wp yw na kszta towanie si wskaêników struktury finansowania jednostki. Firma, wystawiajàc odbiorcom faktury z odroczonym terminem p atnoêci, udziela im kredytu kupieckiego, który jednak sama musi sfinansowaç. Nale noêci mogà byç sfinansowane m.in.: ze Êrodków w asnych (np. kapita u zapasowego), zobowiàzaniami z tytu u dostaw i us ug (czyli kredytem kupieckim otrzymanym od dostawców), kredytem bankowym, ze Êrodków pozyskanych w drodze emisji d u nych papierów wartoêciowych (np. obligacji). Nale y w tym miejscu zwróciç uwag na fakt, e jedynie finansowanie nale noêci ze Êrodków w asnych nie generuje dodatkowych kosztów przedsi biorstwa. Pozosta e jego formy wià à si natomiast z koniecznoêcià wynagradzania dawców kapita u obcego. W wypadku kredytu kupieckiego jest to koszt nieskorzystania z upustu cenowego. Z kolei przy kredycie bankowym czy emisji obligacji sà to

4 80 Systemy Finansowe BANK I KREDYT styczeƒ 2005 prowizje nale ne bankowi za wykonane czynnoêci (np. rozpatrzenie wniosku o udzielenie kredytu, po- Êrednictwo w plasowaniu obligacji na rynku) oraz odsetki od wykorzystanego kapita u. Faktoring zmniejsza zapotrzebowanie firmy na finansowanie zewn trzne, obni ajàc tym samym koszty prowadzonej przez nià dzia alnoêci. Finansowanie wysokiego poziomu nale noêci ma negatywny wp yw za gospodark finansowà przedsi biorstwa. Prowadzi bowiem bezpoêrednio do obni enia poziomu dost pnych Êrodków pieni nych w kasie i na rachunkach bankowych firmy, co zmniejsza jej p ynnoêç gotówkowà. Faktoring wierzytelnoêci powoduje natomiast zwi kszenie dost pnoêci Êrodków pieni nych w firmie, a tym samym wzrost jej p ynnoêci gotówkowej i zdolnoêci do finansowania zobowiàzaƒ krótkoterminowych. Poprzez faktoring nale noêci przedsi biorstwo uzyskuje popraw nast pujàcych wskaêników finansowych: 1. Wskaêniki struktury finansowania. Sp ata zobowiàzaƒ finansowych przedsi biorstwa z otrzymanych przed terminem zapadalnoêci wierzytelno- Êci handlowych powoduje m.in.: a) obni enie udzia u kapita u obcego w finansowaniu aktywów, b) obni enie stopnia zaanga owania kapita u obcego w stosunku do funduszy w asnych. Tym samym zmniejsza si ryzyko finansowania przedsi biorstwa kapita em obcym zwiàzane z mo liwoêcià obs ugi zad u enia przez jednostk, czyli z ryzykiem jej niewyp acalnoêci ponoszonym przez wierzycieli i kredytodawców. 2. Wskaêniki rotacji i cyklu nale noêci. Obni enie poziomu nale noêci wykazywanych w bilansie przy niezmienionej wielkoêci przychodów ze sprzeda y skutkuje przyspieszeniem rotacji nale noêci. Dzi ki wykorzystaniu faktoringu nie odbywa si to kosztem kontrahentów. Skrócenie okresu sp ywania nale noêci nie wp ywa bowiem na skrócenie terminów odroczenia p atnoêci i nie os abia pozycji rynkowej przedsi biorstwa. Nie powoduje zatem utraty cz Êci odbiorców, a w konsekwencji zmniejszenia przychodów ze sprzeda y. 3. Inne wskaêniki oceny nale noêci. Poprzez obni enie poziomu nale noêci wykazywanych w bilansie dzi ki us udze faktoringu nast puje: a) obni enie udzia u nale noêci w aktywach ogó em, b) zmniejszenie udzia u nale noêci w aktywach obrotowych, c) odwrócenie pozycji kredytowej przedsi biorstwa (z dawcy na biorc kredytu kupieckiego, kiedy zobowiàzania handlowe spó ki w pe ni finansujà jej nale noêci z tytu u dostaw i us ug, a cz sto nawet je przewy szajà). 4. Wskaênik rentownoêci aktywów. Nale noêci jako sk adnik aktywów zwi kszajà ich wartoêç ogó- em, powodujàc obni enie rentownoêci aktywów. Zmniejszenie poziomu nale noêci poprzez ich faktoring automatycznie wp ywa na podniesienie wskaênika ROA. 5. Wskaênik ryzyka kredytowego. Dzi ki wzbogaceniu us ugi faktoringu o analiz sytuacji ekonomicznej d u ników i windykacj nale noêci udzia nale noêci straconych w przychodach ze sprzeda y jest niewielki. Nie korzystajàc z faktoringu, przedsi biorstwo mo e dà yç do minimalizacji poziomu nale noêci, oferujàc atrakcyjniejsze warunki sprzeda y za szybszà p atnoêç. Kontrahent zyskuje upust cenowy, jeêli dokona p atnoêci w okreêlonym, przyspieszonym terminie (np. skorzysta z 1,5% upustu, jeêli zap aci za faktur w ciàgu 7, a nie 30 dni trwania kredytu kupieckiego). Takie rozwiàzanie z jednej strony przyspiesza wp yw Êrodków pieni nych do firmy, czyli pozytywnie oddzia uje na jej p ynnoêç finansowà. Z drugiej zaê strony obni a uzyskiwane przez nià przychody ze sprzeda y, czyli negatywnie wp ywa na rentownoêç. Warto w tym miejscu zwróciç uwag na fakt, e stosowanie upustów jako narz dzia przyspieszajàcego sp ywanie nale noêci jest cz sto dro sze od finansowania nale noêci kredytem bankowym lub produktami finansowania handlu, np. poprzez skorzystanie z us ugi faktoringu. Innà metodà obni ania poziomu nale noêci w przedsi biorstwie jest prowadzenie konserwatywnej strategii kredytowania odbiorców, polegajàcej na negocjowaniu krótszych terminów p atnoêci za sprzedawane produkty, towary lub us ugi. Jest to jednak coraz trudniejsze do zrealizowania w dobie rosnàcej konkurencji i mo liwe tylko dla du ych, silnych finansowo przedsi biorstw, majàcych bardzo dobrà pozycj konkurencyjnà na rynku. Taka polityka mo e jednak doprowadziç do utraty cz Êci odbiorców przez jednostk gospodarczà oraz obni enia jej przychodów ze sprzeda y. Skorzystanie z faktoringu pozwala przedsi biorstwu pogodziç utrzymanie p ynnoêci finansowej z rentownoêcià sprzeda y oraz skraca okres oczekiwania firmy na wp yw Êrodków pieni nych z tytu u wystawionych faktur bez pogorszenia warunków finansowania dla odbiorców i utraty cz Êci z nich. Takie rozwiàzanie umo liwia stosowanie ekspansywnej strategii zwi kszania obrotów poprzez wyd u anie terminów p atnoêci oferowanych kontrahentom. Ta droga pozyskiwania Êrodków pieni nych jest szczególnie wskazana dla firm, które: prowadzà sprzeda z odroczonym terminem p atnoêci, utrzymujà sta à wspó prac z odbiorcami produktów, towarów lub us ug,

5 BANK I KREDYT styczeƒ 2005 Systemy Finansowe 81 chcà zmobilizowaç d u ników do terminowego wywiàzywania si z p atnoêci, nie spe niajà wymogów uzyskania kredytu bankowego, np. ze wzgl du na brak odpowiedniego zabezpieczenia bàdê krótkà histori istnienia, a przez to brak wiarygodnoêci kredytowej, majà nierówno roz o one w czasie zapotrzebowanie na kapita obrotowy, przywiàzujà du à wag do dok adnego planowania wp ywów i wydatków, ponoszà znaczne koszty z tytu u kredytów kupieckich udzielonych odbiorcom, chcà zwi kszyç obroty poprzez oferowanie atrakcyjnych warunków sprzeda y, w tym stosunkowo d ugich terminów p atnoêci. Zalety i wady faktoringu dla faktoranta Poza wymienionymi wczeêniej zaletami faktoringu, zwiàzanymi ze zwi kszeniem sprawnoêci zarzàdzania kapita em obrotowym i nale noêciami przedsi biorstwa, przynosi on wiele innych korzyêci podmiotowi wykorzystujàcemu t us ug. Jego podstawowà jego zaletà jest likwidacja opóênieƒ p atniczych odbiorców. Faktorant otrzymuje znacznà cz Êç nale noêci (do 80%) 2, pomniejszonà o prowizj, niezw ocznie po dokonaniu cesji wierzytelnoêci. Us uga ta minimalizuje równie ryzyko niewyp acalnoêci d u nika. Faktor przed zawarciem umowy faktoringu i nabyciem wierzytelnoêci bada bowiem wiarygodnoêç kredytowà faktoranta i d u nika, wykluczajàc kontrahentów o wàtpliwej sytuacji ekonomiczno-finansowej. Pozyskanie Êrodków pieni nych w drodze faktoringu na finansowanie bie àcej dzia alnoêci odbywa si bez nadmiernie skomplikowanej procedury prawnej. W wypadku ubiegania si przez firm o udzielenie kredytu bankowego procedura pozyskania Êrodków finansowych jest skomplikowana i czasoch onna. Ponadto przeznaczenie Êrodków pieni nych musi byç uregulowane w treêci umowy kredytu. W wypadku umowy faktoringu nie ma obowiàzku okreêlania w niej przeznaczenia uzyskanych przez firm Êrodków pieni nych. Bardzo wa nà zaletà faktoringu, odró niajàcà go od kredytu bankowego, jest te z regu y brak koniecznoêci przedstawiania zabezpieczeƒ majàtkowych gwarantujàcych sp at zobowiàzaƒ wynikajàcych z nabytych faktur. Zabezpieczeniem jest prawid owo wystawiona faktura, b dàca dokumentem o mocy prawnej. W wypadku wymagania przez faktora zabezpieczeƒ w stosunku do zbywcy wierzytelnoêci najpopularniejsze z nich majà nast pujàce, 2 Pozosta e 20% klient otrzymuje po zap acie odbiorcy na konto faktora. proste formy: weksla w asnego in blanco wystawionego przez faktoranta lub pe nomocnictwa do rachunku faktoranta do kwoty w wysokoêci przekazanych mu wczeêniej Êrodków. Ârodki pieni ne pozyskane przez firm w drodze faktoringu mogà byç wykorzystywane do uzyskania u dostawców rabatów przy zakupach gotówkowych. To z kolei pozwala przedsi biorstwu na zwi kszenie konkurencyjnoêci na rynku pod wzgl dem swobody kszta towania cen i okreêlania terminów p atnoêci za faktury. Faktoring jest ch tnie wykorzystywany przez firmy tak e ze wzgl du na skutki podatkowe. Prowizje pobierane przez faktora (np. prowizja przygotowawcza za zbadanie wiarygodnoêci kredytowej faktoranta i d u nika oraz przygotowanie umowy, prowizja del credere za przej cie ryzyka, prowizja z tytu u umowy o lini i utrzymywania przez faktora zobowiàzania do zawarcia w przysz oêci umów faktoringu), mar e za us ugi dodatkowe (np. prowadzenie ksi gowaƒ, doradztwo podatkowe, us ugi windykacyjne) i odsetki (np. od kwot zaliczek udzielonych przez faktora z tytu u wykupionych nale noêci przy modelu zaliczkowym faktoringu) stanowià dla faktoranta koszt uzyskania przychodu. Przedsi biorstwo, ponoszàc wy ej wymienione koszty, korzysta z os ony (tarczy) podatkowej. Cz Êç wypracowanego przez nie zysku jest wyp acana faktorowi w formie ww. kosztów finansowych, co zmniejsza podstaw opodatkowania podatkiem dochodowym. Dodatkowà zaletà faktoringu jest wspó istnienie wielu us ug b dàcych uzupe nieniem jego podstawowej funkcji, czyli finansowania bezspornych i niewymagalnych wierzytelnoêci. Sà to: inkaso nale noêci, wystawianie monitów, windykacja nale noêci, analiza sytuacji ekonomicznej d u ników, udzielanie kredytów i po yczek, prowadzenie sprawozdawczoêci i kont d u ników, dokonywanie rozliczeƒ finansowych transakcji oraz przejmowanie ryzyka niewyp acalnoêci kontrahentów. Dzi ki korzystaniu z us ug komplementarnych faktorant mo e zmniejszyç zatrudnienie personelu administracyjnego, zajmujàcego si monitorowaniem i windykacjà nale noêci (m.in. sporzàdzaniem list odbiorców, pilnowaniem terminów p atnoêci, naliczaniem ewentualnych odsetek karnych), co prowadzi do znacznej redukcji kosztów ponoszonych przez przedsi biorstwo. Z kolei profesjonalnie przeprowadzane monitorowanie i egzekwowanie nale noêci zmniejsza prawdopodobieƒstwo wystàpienia trudnoêci z ich odzyskaniem i powstania nale noêci straconych. Poza tym firma mo e za poêrednictwem faktora korzystaç ze specjalistycznego oprogramowania komputerowego, którego posiadanie jest cz sto zbyt drogie dla m odych, rozpoczynajàcych dzia alnoêç jednostek gospodarczych lub nieefektywne, gdy wykorzystuje je tylko jedna niewielka firma.

6 82 Systemy Finansowe BANK I KREDYT styczeƒ 2005 Oprócz licznych zalet faktoring ma tak e wady. Instrument ten cechuje si ograniczonà dost pnoêcià dla jednostek gospodarczych. Jest on us ugà efektywnà dla przedsi biorstw majàcych du y wolumen obrotów. Firmy o rocznym przychodzie poni ej 3 mln z nie powinny korzystaç z faktoringu, gdy b dzie to dla nich nieop acalne. Nie bez znaczenia jest te bran a, w której dzia a przedsi biorstwo, gdy nie wszystkie produkty nadajà si do faktoringu. Wykluczone sà bran e, wktórych dokonywana jest sprzeda dóbr inwestycyjnych oraz produktów lub us ug wykonywanych na indywidualne zamówienie, np. bran a jubilerska. Negatywnie postrzegane przez faktoranta sà wysokie koszty obs ugi systemu. Koszty faktoringu sà zazwyczaj wy sze od kosztów kredytu w rachunku bie àcym. Przeci tne oprocentowanie waha si w przedziale od 9% p.a. do 12% p.a. Prowizja przygotowawcza wynosi zaê od 0,1% do 3% kwoty przyznanego limitu zad u enia. Prowizja del credere waha si od 0,1 do 1,5% wartoêci nabytych przez faktora nale noêci. Jej wysokoêç jest ka dorazowo szacowana, stosownie do oceny ryzyka zwiàzanego z wierzytelnoêcià i zale y od jej kwoty, sytuacji finansowej kontrahenta, terminu zapadalnoêci d ugu, zabezpieczeƒ oraz rodzaju towarów b dàcych przedmiotem sprzeda y. Z kolei mar a za us ugi dodatkowe kszta tuje si na poziomie od 0,3% do 4% kwoty wierzytelnoêci, a jej poziom zale y od wielkoêci obrotów realizowanych z faktorem oraz zakresu Êwiadczonych us ug. Nale y jednak zdawaç sobie spraw z faktu, e faktoring oprócz finansowania wierzytelnoêci oferuje przedsi biorcom znacznie szerszy pakiet us ug. Wykorzystywanie faktoringu mo e byç równie postrzegane przez potencjalnych kontrahentów jako oznaka s aboêci przedsi biorstwa i trudnoêci z utrzymaniem przez nie p ynnoêci finansowej. W wypadku gdy faktor przejmuje od faktoranta prowadzenie ksi gowoêci i rozliczeƒ, faktoring mo e prowadziç do os abienia powiàzaƒ dostawcy z klientami. Warto zwróciç uwag na fakt, e nienazwany charakter umowy faktoringowej umo liwia faktorowi przyjmowanie rozwiàzaƒ stawiajàcych go w uprzywilejowanej pozycji w stosunku do klientów. Trzeba pami taç równie o tym, e zastosowanie faktoringu wymaga od firmy reorganizacji systemu obiegu dokumentów. Zestawienie zalet i wad faktoringu wskazuje na przewag korzyêci uzyskiwanych dzi ki jego wykorzystaniu. Nale y podkreêliç, e z rozwoju rynku us ug faktoringowych p ynà równie korzyêci dla gospodarki ca ego kraju. Jako instrument przyspieszajàcy obrót Êrodkami pieni nymi w gospodarce, faktoring przyczynia si do szybkiego uwalniania zainwestowanych kapita ów i wprowadzania ich do obiegu, co bezpoêrednio wp ywa na popraw wyników finansowych wielu przedsi biorstw. Ponadto faktoring zwi ksza mo liwoêci zarzàdzania finansami w wielu firmach i s u y rozbudowie infrastruktury gospodarki rynkowej. Rynek us ug faktoringowych w Polsce Krajowy rynek us ug faktoringowych jest stosunkowo m ody. Pierwsze umowy, których przedmiotem by a zap ata ceny za wierzytelnoêç, Êwiadczono w Polsce na poczàtku lat dziewi çdziesiàtych XX w. Specyfika tych operacji spowodowa a wydzielenie si z banków odr bnych instytucji faktoringowych. Obecnie us ugi faktoringowe Êwiadczone sà zarówno przez banki, jak i spó ki faktoringowe. Te ostatnie oferujà klientom znacznie szerszy pakiet us ug dodatkowych poza wykupem wierzytelnoêci i ewentualnym przej ciem ryzyka niewyp acalnoêci d u nika. W Polsce niewiele jest specjalistycznych spó ek faktoringowych. Du e znaczenie majà trzy firmy: Handlowy Heller, Polfaktor oraz Eurofaktor. Funkcjonowanie rynku us ug faktoringowych porzàdkuje Konferencja Instytucji Faktoringowych, która w 2003 r. skupia a 8 najwi kszych instytucji tego sektora. W wymienionym okresie obroty firm faktoringowych wynios y ponad 12 mld z, wykazujàc tym samym wzrost o oko o 20% w skali roku. W 2003 r. z us ug faktoringowych skorzysta o oko o 1,2 tys. przedsi biorstw i zrealizowano 2 mln transakcji z 80 tys. odbiorców. Ponad 70% Êwiadczonych us ug stanowi faktoring z regresem. Obroty bran y faktoringowej stanowià w Polsce jedynie 1,5% produktu krajowego brutto, czyli prawie osiem razy mniej ni w krajach Europy Zachodniej. Mo liwoêci rozwoju rynku us ug faktoringowych sà wcià ogromne. Ocenia si, e oko o 80% transakcji Êrednich i du ych przedsi biorstw rozliczanych jest w kredycie kupieckim. Zainteresowanie finansowaniem dzia alnoêci poprzez kredyt kupiecki wynika przede wszystkim z faktu, e jest on taƒszy od kredytu bankowego, a tak e znacznie atwiej dost pny. Do utrzymywania si tej tendencji przyczynia si równie s abo rozwini ty rynek alternatywnych us ug finansowych. Dodatkowo zainteresowanie faktoringiem zwi kszajà czynniki, które utrudniajà rozwój ma ych i Êrednich firm. Sà to m.in. zatory p atnicze, opóênienie p atnoêci, k opoty z utrzymaniem p ynnoêci finansowej, niski poziom kapita u obrotowego, a wi c te problemy, którym mo e zaradziç skorzystanie z us ug faktoringowych. Ponadto wejêcie Polski do Unii Europejskiej spowoduje, e polskie firmy coraz swobodniej b dà poruszaç si na rynkach zagranicznych, a w zwiàzku z tym b dà wymaga y uatrakcyjnienia oferowanych przez nie warunków p atnoêci.

7 BANK I KREDYT styczeƒ 2005 Systemy Finansowe 83 W Polsce od kilku lat wzrasta liczba przedsi biorstw regulujàcych swoje zobowiàzania p atnicze z opóênieniem. Ma to uzasadnienie m.in. w spowolnieniu tempa rozwoju gospodarczego. Opóênianie p atno- Êci sta o si ju wr cz sta ym sposobem do finansowania si. W takiej sytuacji podj cie przez przedsi biorstwa decyzji o sprzeda y z odroczonym terminem p atnoêci bez zwi kszenia pewnoêci uzyskania p atnoêci wdrodze faktoringu jest bardzo ryzykowne. Badanie ankietowe rzetelnoêci p atniczej w obrocie gospodarczym, realizowane wiosnà 2004 r. z inicjatywy Instytutu Badawczego przy Krajowym Rejestrze D ugów, wykaza o, e co miesiàc kontrahenci nie p acà do 5 faktur wystawionych przez ka dà z ma ych firm. W przedsi biorstwach Êredniej wielkoêci liczba takich faktur wzrasta do 30, a w du ych firmach przekracza 100. Z ankiety przeprowadzonej w kwietniu 2004 r. przez Gazet Prawnà wynika, e bran ami bardziej ni przeci tnie dotkni tymi pogorszeniem sytuacji finansowej sà hutnictwo elaza, budownictwo, górnictwo oraz przemys stoczniowy i motoryzacyjny. Mimo ogromnego potencja u rynku us ug faktoringowych oferta faktorów nie w pe ni odpowiada oczekiwaniom odbiorców. Wiele podmiotów oferuje przedsi biorcom faktoring niepe ny, w ramach którego nie nast puje przej cie ryzyka niewyp acalnoêci d u ników. Takie rozwiàzanie nie pozwala firmom na swobodne kszta towanie p ynnoêci finansowej. Faktoring pe ny jest zaê stosowany z przesadnà ostro noêcià. Wyst puje on jedynie w kontaktach z dobrze znanymi klientami, których d u nikami sà firmy o dobrej kondycji ekonomiczno-finansowej. Poza tym korzystanie z tego rodzaju us ugi wià e si z wysokimi kosztami i surowymi klauzulami prawnymi wyst pujàcymi w umowach. Oferta faktoringu dotyczy g ównie obrotów krajowych, co wobec dynamicznie rosnàcego eksportu mo e utrudniaç przedsi biorstwom sprzedajàcym swe produkty za granicà oferowanie kontrahentom zagranicznym atrakcyjnych warunków p atnoêci. W lutym 2004 r. udzia faktoringu importowego oraz eksportowego w ofercie firm faktoringowych by szacowany na poziomie zaledwie 10 15%. Pozostaje mieç nadziej, e w niedalekiej przysz oêci oferta us ug faktoringowych b dzie bardziej dostosowana do potrzeb wynikajàcych z rynku. Podsumowanie Konstrukcja faktoringu ma bardzo wiele zalet dla firmy sprzedajàcej nale noêci. Jednak podstawowym po ytkiem p ynàcym z zastosowania tego rodzaju us ugi przez przedsi biorstwo jest zwi kszenie sprawnoêci zarzàdzania kapita em obrotowym poprzez zapewnienie sobie niezmiennego strumienia finansowania, co eliminuje k opoty z utrzymaniem p ynnoêci finansowej i zwi ksza zdolnoêç do regulowania w asnych zobowiàzaƒ krótkoterminowych. Dywersyfikacja ryzyka braku zap aty od kontrahentów zapewnia z kolei bezpieczeƒstwo handlowe klientom faktoranta. Rozwój us ug faktoringowych korzystnie wp ywa na gospodark w skali ca ego kraju. Jako instrument przyspieszajàcy obrót Êrodkami pieni nymi w gospodarce faktoring przyczynia si do szybkiego uwalniania zainwestowanych kapita ów i wprowadzania ich w obieg, co bezpoêrednio przek ada si na popraw wyników finansowych wielu przedsi biorstw. Szybszy i sprawniejszy proces inkasowania nale noêci nie tylko pozytywnie wp ywa na wyniki finansowe faktorantów, zwi kszajàcych obrót, ale jest tak e êród em po- ytków dla odbiorców uzyskujàcych atrakcyjne warunki p atnoêci oraz samych spó ek faktoringowych, otrzymujàcych wynagrodzenie za Êwiadczone us ugi. Wzrost liczby obrotów realizowanych przez spó ki oferujàce tego rodzaju instrument zwi ksza mo liwoêci zarzàdzania finansami wielu uczestnikom rynku. Wa ne jest wi c, e w polskiej rzeczywistoêci instrument ten zaistnia i zwi ksza swojà popularnoêç zarówno wêród dostawców produktów, towarów lub us ug, jak równie wêród banków oraz specjalistycznych podmiotów faktoringowych. Bibliografia 1. S. Atanasow: Faktoring jako êród o finansowania bie àcych obrotów uj cie strumieniowe. Monitor RachunkowoÊci i Finansów nr 12/ J. Baraƒska: Gdy konkurencja wymusza udzielanie kredytów kupieckich. Gazeta Prawna nr 114/ M. Barowicz: Faktoring sposób na obrót wierzytelnoêciami. Dobra Firma, Rzeczpospolita nr 180/ Z. Biskupski: Us uga w wersji eksportowej. Gazeta Prawna nr 7/ Z. Biskupski: Jak skutecznie zarzàdzaç finansami firmy? Gazeta Prawna nr 58/ J. Grzywacz: Wspó praca przedsi biorstwa z bankiem. Warszawa 2003 Difin. 7. J. Ignaczewski: D u nik w umowie faktoringu. Rzeczpospolita nr 186/2004.

8 84 Systemy Finansowe BANK I KREDYT styczeƒ R. Jagie o: Finansowanie i zarzàdzanie nale noêciami wp yw na bilans oraz wskaêniki finansowe. Warszawa 2003 Szko a G ówna Handlowa. 9. M. KrzeÊniak: RoÊnie rynek us ug faktoringowych. Gazeta Prawna nr 18/ M. KrzeÊniak: Ile kosztujà us ugi faktoringowe. Gazeta Prawna nr 38/ Z. Krzy kiewicz: Operacje bankowe rozliczenia krajowe i zagraniczne. Warszawa 1998 Poltext. 12. M. Matusiak: Du e ryzyko sprzeda y z odroczeniem. Gazeta Prawna nr 74/ M. Matusiak: Ka da firma ma d u ników. Gazeta Prawna nr 76/ Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych z r. Dz. U. nr 80, poz. 350 z póên. zm. 15. Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych z r. Dz. U. nr 21, poz. 86 z póên. zm. 16. Ustawa o podatku od towarów i us ug z r. Dz. U. nr 54, poz M. Zaleska: Ocena ekonomiczno-finansowa przedsi biorstwa przez analityka bankowego. Warszawa 2002 Szko a G ówna Handlowa