Wychowanie personalistyczne w chrzeœcijañstwie

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Wychowanie personalistyczne w chrzeœcijañstwie"

Transkrypt

1 Ks. Jerzy Bagrowicz Wychowanie personalistyczne w chrzeœcijañstwie Wprowadzenie Wspo øczesânie przez personalizm rozumie sieî najczeî sâciej: 1) doktryneî podkresâlajaîcaî autonomicznaî wartosâcâ czøowieka jako osoby i postulujaîcaî jej peønaî afirmacjeî; 2) programy dziaøanâ wspierajaîcych rozwoâ j osoby ludzkiej, podporzaîdkowujaîce wartosâci ekonomiczne i techniczne wartosâciom osobowo-duchowym 1. Upowszechnienie pojeî cia personalizmu zawdzieî czamy W. Sternowi, a zwøaszcza jego pracy Person und Sache wydanej w 1909 roku. Uczony ten zapoczaîtkowaø kierunek zwany personalizmem psychologiczno-pedagogicznym. Dalszy rozwoâ j personalizmu zwiaîzany byø z pracami wielu filozofoâw i teologoâw, szczegoâlnie z kreîgu egzystencjalizmu, fenomenologii i teorii wartosâci. Personalizm w ujeî ciu chrzesâcijanâskim, majaîcy powazçny wpøyw na prace pedagogoâw, pedagogoâ w religii i katechetykoâ w, zwiaîzany jest z filozoficznaî koncepcjaî i pracami m.in. J. Maritaina i E. Mouniera. W Polsce pod jego wpøywem pozostawali m.in. K. Go rski, J. Pieter, J. Pastuszka, S. Baley, S. Szuman, K. SosÂnicki, M. Kreutz. Po II wojnie sâwiatowej wsâroâ d polskich personalistoâ w wyroâ zçnili sieî: K. Wojtyøa, W. Granat, S. Kowalczyk, Cz. S. Bartnik, M. Gogacz, J. Tischner, S. Kunowski, J. Tarnowski, F. Adamski 2. 1 Por. A. Bek, Personalizm, w: Religia. Encyklopedia PWN, red. T. Gadacz, B. Milerski, t. 8, Warszawa 2003, s. 84±86; M. Nowak, Pedagogika personalistyczna, w: Pedagogika, red. Z. KwiecinÂski, B. S liwerski, t. 1, Warszawa 2004, s Nowak, Pedagogika personalistyczna, s. 236.

2 336 Ks. Jerzy Bagrowicz Wspo øczesânie pedagogika personalistyczna jest szczegoâ lnie popularna i obecna w kreî gu kultury i pedagogiki chrzesâcijanâ skiej, chocâ mozçemy jaî odnalezâcâ takzçe w innych kulturach i religiach 3. Ponadto nalezçy podkresâlicâ, zçe ukazaøo sieî ostatnio wiele prac posâwieî conych analizie tego nurtu i to zaroâ wno od strony filozoficzno-teologicznej, jak i pedagogicznej 4. Coraz czeîsâciej takzçe nurt ten jest uwzgleîdniany w opracowaniach tematyki religijnej i pedagogiczno-religijnej 5. Problem wagi osoby wychowanka wraca coraz czeî sâciej roâ wniezç w pracach dotyczaîcych pedagogiki specjalnej 6. Personalizm odegraø takzçe powazçnaî roleî w odnowie katechetycznej, szczegoâ lnie w nurcie odnowy materialno-kerygmatycznej. Z polskich katechetykoâ w pozostajaîcych pod wpøywem personalizmu wymienia sieî najczeî sâciej ks. Franciszka Blachnickiego. NalezÇy pamieî tacâ, zçe chocâ pedagogika personalistyczna jako nurt w pedagogice, a w szczegoâ lnosâci w pedagogice religijnej i katechetyce, jest stosunkowo møodym zjawiskiem, to przeciezç wychowanie personalistyczne znacznie wyprzedziøo refleksjeî naukowaî i byøo obecne w procesie wychowawczym od poczaîtkoâ w wychowania czøowieka. Szczego lne znaczenie i sens odnalazøo ono w pedagogii inspirowaniem Objawieniem. W niniejszym opracowaniu zostanaî podjeî te najwazçniejsze aspekty tematyki zapowiedzianej w tytule. 3 TamzÇe, s Na szczegoâlnaî uwageî wydajaî sieî zasøugiwacâ prace: W. Granat, Osoba ludzka. ProÂba definicji, Sandomierz 1961; Personalizm chrzesâcijanâski. Teologia osoby ludzkiej, Poznan 1985; M. A. KraÎpiec, Dzieøa, t. 9: Ja ± czøowiek, Lublin 1991; Cz. S. Bartnik, Personalizm, Lublin 2000; J. Mastej, Od Objawienia do wiary. Personalistyczna koncepcja aktu wiary chrzesâcijanâskiej, Lublin Por. np. Bek, Personalizm, s. 84±86; Nowak, Pedagogika personalistyczna, s. 232±247; tenzçe, Pedagogika personalistyczna, w: Leksykon pedagogiki religii, red. C. Rogowski, Warszawa 2007, s. 542± Por. Problem podmiotowosâci czøowieka w pedagogice specjalnej, red. H. Machel, Torun 1997.

3 Wychowanie personalistyczne w chrzeœcijañstwie 337 I. Zarys podstaw filozoficzno-teologicznych wychowania personalistycznego Analiza wyzçej wymienionych dwu aspektoâw personalizmu wskazuje, zçe dla pedagogiki personalistycznej szczegoâ lnego znaczenia nabiera koncepcja czøowieka. Zagadnienie to jest istotne nie tylko dla pedagogiki naukowej, ale przede wszystkim dla procesu wychowania czøowieka, szczegoâ lnie inspirowanego chrzesâcijanâ skaî mysâlaî wychowawczaî. Nie wolno takzçe zapominacâ o biblijnych podstawach nauki o czøowieku, stanowiaî one bowiem istotny fundament dla chrzesâcijanâ skiej pedagogii. 1. Z podstaw antropologicznych Centralnym elementem procesu wychowawczego jest czøowiek jako osoba 7. Fakt pierwszenâstwa osoby w procesie wychowania jest uznawany nie tylko przez pedagogikeî chrzesâcijanâskaî, ale takzçe przez wiele innych koncepcji i teorii pedagogicznych 8. Wymienia sieî tu chocâby koncepcje zwiaîzane z nurtem nowego wychowania, koncepcje indywidualistyczne czy egzystencjalistyczne 9. Istnieje ciaîgle pilna potrzeba pogøeî biania wrazçliwosâci pedagogoâ w i wychowawcoâ w na wartosâcâ czøowieka oraz inna, nie mniej pilna, udzielania odpowiedzi na najwazçniejsze i fundamentalne pytania dotyczaîce podstaw pedagogiki i wychowania. Bez oparcia sieî na wøasâciwie zbudowanych podstawach nauki o czøowieku nie mozçna bowiem zbudowacâ spoâjnej teorii jego wychowania, nie mozçna udzielicâ powazçnej odpowiedzi na pytanie o cel wychowania, nie mozçna wskazacâ na wøasâciwe metody i sârodki wychowawcze. Jest to wazçne 7 J. Tarnowski, Czøowiek ± Dialog ± Wychowanie, ¹ Znakº 43(1991) nr 9 (436), s Por. M. Cichosz, Wychowanie chrzesâcijanâskie ± perspektywa teoretyczna i praktyczna koncepcji, w: Pedagogika ogoâlna. Problemy aksjologiczne, red. T. Kukoøowicz, M. Nowak, Lublin 1997, s. 175± TamzÇe, s. 181.

4 338 Ks. Jerzy Bagrowicz szczegoâ lnie dzisâ, gdy usiøuje sieî relatywizowacâ wychowanie, szczegoâ l- nie w dziedzinie przekazywania wartosâci 10. Zagadnienie to jest istotne nie tylko dla wspoâ øczesnej refleksji wychowawczej. JuzÇ najwczesâniejsze zainteresowania filozoficzne dotyczaîce bytu koncentrowaøy sieî nie tylko wokoâ ø pytanâ o istoteî kosmosu i przyrody, ale dotyczyøy roâ wniezç istoty czøowieka i jego miejsca w sâwiecie. Dociekaniom nad sâwiatem otaczajaîcym czøowieka towarzyszyøy rozwazçania zwiaîzane z samym czøowiekiem, jego moralnosâciaî, rozumem i uczuciami. W ten sposoâ b rozwijaøa sieî wieloaspektowo idea czøowieka, wyznaczajaîca coraz szersze horyzonty problematyki antropologicznej. Wspo øczesânie obserwujemy wzrost zainteresowanâ antropologicznych, a jednoczesânie pojawiøy sieî roâ zçne ujeî cia antropologii 11. Dla jednych mysâlicieli wazçniejsza jest na przykøad struktura ontyczna czøowieka, dla innych ± sytuacja czøowieka w sâwiecie, dla innych jeszcze ± powiaîzanie jednostki z innym czøowiekiem, dla innych z kolei ± uwarunkowanie losu ludzkiego poprzez historieî i poøozçenie spoøeczno-ekonomiczne 12. W wielu kierunkach wspoâ øczesnej antropologii dominuje zagadnienie osoby ludzkiej. WysteÎ puje ono nie tylko w personalizmie i stanowiskach nawiaîzujaîcych do Maxa Schelera, ale nawet w tych nastawieniach i kierunkach filozoficznych, ktoâ re dotychczas nie zajmowaøy sieî taî problematykaî. Termin ¹osobaº staje sieî obecnie podstawowym pojeî ciem antropologii. Co to znaczy, zçe czøowiek jest osobaî? Znaczy to, zçe czøowiek nie jest tylko materialnaî (cielesnaî) jednostkaî, ale sâwiadomym i wolnym podmiotem. Czøowiek jest osobaî, a wieî c kimsâ, a nie tylko czymsâ (przedmiotem lub rzeczaî). PojeÎcie osoby wywodzi sieî ze sâwiata greckiego teatru. Termin ¹osobaº ± greckie prosopon ± poczaîtkowo oznaczaø maskeî aktora wcielajaîcego sieî w granaî postacâ, kogosâ wiel- 10 T. Kukoøowicz, WartosÂci w wychowaniu, w: Czøowiek ± wartosâci ± sens, red. K. Popielski, Lublin 1996, s. 411±414; K. Olbrycht, Wychowanie a wartosâci, w: Pedagogika ogoâlna, s. 45± PrzeglaÎd historycznego rozwoju koncepcji czøowieka czytelnik mozçe znalezâcâ w znanej ksiaîzçce M. A. KraÎpca, Ja ± czøowiek. Zarys antropologii filozoficznej, Lublin 1974, szczegoâlnie s. 5± Por. W. CichonÂ, WartosÂci. Czøowiek. Wychowanie, KrakoÂw 1996, s. 67±69.

5 Wychowanie personalistyczne w chrzeœcijañstwie 339 kiego (herosa, bohatera). Z greckiego teatru wyrazçenie to przeszøo do teologii chrzesâcijanâ skiej. Zostaøo najpierw wprowadzone na Soborze Chalcedon skim dla wyjasânienia struktury bytowej Jezusa Chrystusa, ktoâ ry byø Bogiem i zarazem prawdziwym czøowiekiem. Z teologii pojeî cie osoby przeszøo do filozofii i staøo sieî fundamentalnaî kategoriaî antropologii filozoficznej. StaÎd tezç sâw. Tomasz z Akwinu za Boecjuszem okresâliø osobeî jako ¹jednostkowaÎ substancjeî o rozumnej naturzeº 13. Teoria czøowieka jako osoby jest powszechnie przyjmowana w mysâli chrzesâcijanâskiej. Czøowiek pojeîty jako osoba ± jak to podkresâlaø sâw. Tomasz z Akwinu ± jest bytem najdoskonalszym w caøej przyrodzie 14. Jest bytem wyjaîtkowym w caøym kosmosie. Zawiera w sobie elementy sâwiadomosâci, wolnosâci, ducha, dzieîki ktoârym przekracza sâwiat materialny i kieruje nim. Czøowiek jako osoba dzieî ki swemu umysøowi poznaje siebie, sâwiat, a dzieî ki wolnej woli daje siebie w przyjazâni lub miøosâci. Wspo øczesne koncepcje czøowieka przezwycieî zçyøy kartezjanâ skie przeciwstawianie duchowosâci i cielesnosâci, a ponadto ujeî øy czøowieka jako integralnaî caøosâcâ, swoistaî jednosâcâ, w ktoâ rej da sieî zapewne wyroâ zçnicâ wieî cej nizç dwie skøadowe. JednaÎ z proâ b takiego podejsâcia do zagadnienia jest Ingardenowska koncepcja osoby. Ingarden ujmuje czøowieka nie tylko w kategoriach ontologiczno-antropologicznych, ale takzçe w kategoriach aksjologicznych, to znaczy w aspekcie wartosâci 15. Problematyka czøowieka jako osoby realizujaîcej wartosâci wiaîzçe sieî bezposârednio z szeroko rozumianym wychowaniem. Nie powinno sieî ono ograniczacâ do pewnego tylko okresu zçycia czøowieka i okresâlonych instytucji, takich jak szkoøy czy inne zakøady wychowawcze. Osobowy rozwoâ j czøowieka wymaga bowiem sâwiadomej dziaøalnosâci wychowawczej, zaroâwno instytucjonalnie zorganizowanej, jak i polegajaîcej na autokreacji w ciaîgu caøego zçycia. Do tak pojeî tego wychowania powinna przygotowywacâ przede wszystkim celowa dziaøalnosâcâ 13 STh., I, 29, I, ad STh., I, 29, 3 resp. 15 Por. R. Ingarden, KsiaÎzÇeczka o czøowieku, KrakoÂw 1972.

6 340 Ks. Jerzy Bagrowicz wychowawcza, opierajaîca sieî na wiedzy o czøowieku, o jego zøozçonej naturze oraz o mozçliwosâciach wychowawczego ksztaøtowania ego, a takzçe o zwiaîzku mieî dzy wartosâciami a czøowiekiem jako ich podmiotem i realizatorem 16. Antropologia filozoficzna ukazuje, zçe czøowiek w swej ontycznej budowie jest fizyczno-duchowaî caøosâciaî, zøozçonaî z wielu roâ zçnych warstw strukturalnych, beîdaîcych podøozçem psychologicznie rozumianej osobowosâci i ksztaøtujaîcych owaî osobowosâcâ oraz charakter czøowieka. ChcaÎc zatem wniknaîcâ w istoteî oddziaøywania wychowawczego, trzeba ujaîcâ w budowie czøowieka skøadniki najgøeî biej fundujaîce jego osobowaî struktureî 17. NalezÇy do nich godnosâcâ osoby, dzieîki ktoârej czøowiek jest ujmowany jako podmiot, w odroâ zçnieniu od sâwiata rzeczy, sâwiata przedmiotoâ w. Czøowiek wieî c, dzieî ki swemu podmiotowemu charakterowi, zajmuje w przyrodzie i sâwiecie pozycjeî kluczowaî, przewyzçszajaîc jednoczesânie wszystko, co tworzy sâwiat przyrody 18. Jako osoba czøowiek jest bytem wyjaîtkowym (posiada godnosâcâ osobowaî) dzieî ki swej ontycznej strukturze, ktoâ rej integralnymi elementami saî rozumnosâcâ i wolnosâcâ, wspoâ økonstytuujaîce zçycie duchowe. Czøowiek jako osoba to roâ wniezç bytowy podmiot wøasnych dziaøanâ: kierujaîcy sobaî sâwiadomie i w sposoâ b wolny. WøasÂnie czøowiek jako osoba jest celem wszelkiego ludzkiego dziaøania. Jest dobrem w sobie i dla siebie Elementy antropologii biblijnej Czøowieka nie da sieî zrozumiecâ do konâ ca jedynie za pomocaî samej analizy danych nauk o czøowieku. Chodzi tu szczegoâ lnie o stroneî duchowaî, ktoâ ra stanowi przeciezç istotny element ludzkiej osoby. S wiatopoglaîd chrzesâcijanâ ski wskazuje, zçe podstawaî godnosâci 16 CichonÂ, WartosÂci. Czøowiek. Wychowanie, s TamzÇe. 18 W. Søomka, Podmiotowy charakter osoby ± godnosâcâ czøowieka, w: Byc czøowiekiem, red. T. Bielski, Warszawa 1974, s Por. J. Bagrowicz, GodnosÂc osoby fundamentem wychowania, w: Wychowanie personalistyczne, red. F. Adamski, KrakoÂw 2005, s. 182±185.

7 Wychowanie personalistyczne w chrzeœcijañstwie 341 osoby ludzkiej jest fakt stworzenia czøowieka na obraz Boga. Fakt ten stoi u podstaw biblijnej nauki o czøowieku. I chocâ Stary Testament w zçadnej z ksiaîg nie podaje syntezy antropologicznej, to jednak w wielu miejscach uzçywa pojeî câ antropologicznych. Podstawowe ujeî - cie czøowieka w Starym Testamencie jest monistyczne: uwazçano go za jednaî i niepodzielnaî caøosâcâ psychofizycznaî 20. Najstarsze refleksje biblijne na temat czøowieka mieszczaî sieî w dwu tradycjach PieÎ cioksieî gu: w tradycji jahwistycznej (X wiek przed Chrystusem) i w tradycji kapøanâ skiej (VI wiek przed Chrystusem). Tradycja jahwistyczna o samym stworzeniu czøowieka moâ wi kroâ tko: ¹Wtedy to Bo g ulepiø czøowieka z prochu ziemi i tchnaîø w jego nozdrza tchnienie zçycia, wskutek czego czøowiek staø sieî istotaî zçywaîº (Rdz 2,7). Tradycja poâ zâniejsza, kapøanâ ska, moâ wi o stworzeniu czøowieka w szesâciostrofowym hymnie o stworzeniu sâwiata i podkresâla wielkaî wageî, jakaî Bo g przywiaîzywaø do stworzenia czøowieka: ¹Wreszcie rzekø Bo g: uczynâ my czøowieka na nasz obraz, podobnego nam. [...] Stworzyø wieîc BoÂg czøowieka na swoâj obraz, na obraz BozÇy go stworzyø, stworzyø meî zçczyzneî i niewiasteî º (Rdz 1, 26±27). Oba te teksty PieÎ cioksieî gu uzupeønia literatura maîdrosâciowa, gøoâ wnie Psalm 139 i teksty KsieÎ gi Syracha 15,11±20 oraz 17,1±14. SaÎ to teksty, ktoâre posøugujaîc sieî pojeîciami greckimi, ukazujaî natureî czøowieka. Do jej integralnych elementoâ w nalezçaî: rozumnosâcâ (17,6 n.), zdolnosâcâ rozroâ zçniania, co jest dobre, a co zøe (17,8), wolnosâcâ (17,6), wyniesienie ponad sâwiat zwierzeî cy (17,3 n.). Ten obrazowy i antropomorficzny przekaz biblijny podaje wazçne prawdy. Najpierw o tym, zçe w dziele stworzenia szczegoâ lne miejsce zostaøo przyznane czøowiekowi. NasteÎ pnie o naturze czøowieka: jest w nim element cielesny, wspoâ lny wszystkim stworzeniom ziemi, ale jest w nim tezç cosâ wieî cej, a mianowicie tchnienie zçycia pochodzaîce wprost od Stwo rcy. Ukazuje pewnaî tozçsamosâcâ istnienia Boga i czøowieka ± owo tchnienie StwoÂrcy dane tylko czøowiekowi i przez StwoÂrceÎ w czøowieku strzezçone. Tym wøasânie czøowiek roâ zçni sieî od wszystkich stworzenâ, chocâ sam jest takzçe stworzeniem. Tchnienie to nie 20 Por. J. Szlaga, GodnosÂc i upadek czøowieka a jego sârodowisko, w: Czøowiek ± wartosâci ± sens, s. 151.

8 342 Ks. Jerzy Bagrowicz tylko jest zâroâ døem zçycia w czøowieku, ale nadaje mu szczegoâ lnaî pozycjeî wsâroâd stworzenâ. On nadaje nazwy zwierzeîtom i w ten sposoâb potwierdza swaî wøadzeî nad nimi. Opowiadanie pochodzaîce z tradycji kapøanâ skiej (Rdz 1,26±27) prawdeî o odmiennosâci czøowieka od innych stworzenâ wyrazça stwierdzeniem, zçe w czøowieku jest obraz i podobienâ stwo BozÇe. Autor tej tradycji chciaø powiedziecâ, zçe jest to podobienâ stwo daleko idaîce, jedyne w sâwiecie, wewneî trzne, dotykajaîce istoty, ale niedajaîce podstaw do identyfikacji czøowieka z Bogiem. H. Langkammer, komentujaîc ten tekst, zauwazça, zçe zgodnie ze søowami Pisma czøowiek, odbierajaîc cosâ z BozÇego Ja ± staje sieî sobaî ± osobaî 21. Czøowiek jest wieî c w Biblii przedstawiony jako osoba zdolna do dialogu z Bogiem. Jest istotaî wolnaî, ktoâ ra decyduje o sobie. Z pedagogicznego i kerygmatycznego punktu widzenia godne uwagi jest duzçe znaczenie, ktoâ re autor biblijny przywiaîzuje do peønego miøosâci zainteresowania i wielkiej pieczoøowitosâci, z jakimi BoÂg formuje czøowieka. Bo g okazaø stworzeniu przeogromnaî miøosâcâ, czyniaîc je na swoâj obraz i podobienâstwo. Czøowiek zyskuje w ten sposoâ b wielkaî wartosâcâ jako samoistna osoba, poniewazç nosi w sobie BozÇe znamieî. Katechizm KosÂcioøa katolickiego prawdeî teî wyrazça nasteî pujaîco: ¹Czøowiek, poniewazç zostaø stworzony na obraz BozÇy, posiada godnosâcâ osoby: nie jest tylko czymsâ, ale kimsâ. Jest zdolny poznawacâ siebie, panowacâ nad sobaî, w sposoâ b dobrowolny dawacâ siebie oraz tworzycâ wspoâ lnoteî z innymi osobami; przez øaskeî jest powoøany do przymierza ze swoim StwoÂrcaÎ, do dania Mu odpowiedzi wiary i miøosâci, jakiej nikt inny nie mozçe za niego dacâ (nr 357). Analiza tekstoâ w objawionych wskazuje na czøowieka, ktoâ ry zostaø stworzony jako osoba zdolna do dialogu ze sobaî, z Bogiem i z innymi. Objawienie wskazuje na wynikajaîcaî z tego faktu szczegoâ lnaî godnosâcâ czøowieka-osoby. Nie mozçna go sprowadzicâ do roli przedmiotu, poniewazç nosi w sobie ¹znamieÎ º Boga samego. Obraz BozÇy wszczepiony czøowiekowi w chwili jego stworzenia byø poczaît- 21 H. Langkammer, GodnosÂc czøowieka wedøug Biblii, w: ZÇ ycie spoøeczne w Biblii, red. G. Witaszek, Lublin 1997, s. 14.

9 Wychowanie personalistyczne w chrzeœcijañstwie 343 kiem tej solidarnosâci Boga z czøowiekiem, ktoâ ra osiaîgnie swoâ j szczytowy punkt w momencie wcielenia Syna BozÇego 22. AnalizujaÎc teksty Pisma S wieî tego, nalezçy pamieî tacâ, zçe Biblia ukazuje peønaî prawdeî o czøowieku: obok prawdy o jego godnosâci jako osoby stworzonej na obraz i podobienâ stwo Boga ukazuje takzçe caøaî neîdzeî ludzkiego istnienia. Zaraz po opisie stworzenia czøowieka mamy opis grzechu pierwszych ludzi (por. Rdz 2,15±17; 3,1±7). Caøy dramat upadku osnuty jest wokoâ ø ¹drzewa poznania dobra i zøaº i zakazu spozçywania jego owocoâ w. Wzmianki o tym drzewie (Rdz 2,9.16±17) przygotowujaî przejsâcie z opowiesâci o stworzeniu do opowiesâci o proâbie 23. Stan pierwotnej szczeî sâliwosâci, z ktoâ rym wiaîzaøy sieî takie dary, jak dar niesâmiertelnosâci, dar wiedzy czy wyniesienia do stanu nadprzyrodzonosâci, nie znosiø wolnosâci pierwszych ludzi. Zostali oni w ten sposoâ b powoøani do wspoâ øudziaøu w tworzeniu wøasnej szczeî sâliwosâci poprzez mozçliwosâcâ podjeî cia wolnej, samodzielnej, osobowej decyzji 24. Czøowiek obdarowany przez Boga odrzuciø prostoteî posøuszenâstwa wzgleî dem Boga, usiøujaîc poszerzycâ swaî natureî do miary samego Boga, proâ bujaîc znalezâcâ BozÇy stopienâ po drugiej stronie granicy wyznaczonej dlanâ jako dla stworzenia, chcaîc w efekcie bycâ jak BoÂg 25. Realistyczne i peøne prawdy o czøowieku søowa biblijnego opowiadania saî bardzo dobrze psychologicznie narysowanym obrazem. Tekst ten bowiem nie tylko odpowiada na pytania, ktoâ re stawiaø sobie autor biblijny, ale odnosi sieî przede wszystkim do sytuacji czøowieka w ogoâ le, do jego ludzkiej kondycji. Ma on wyrazânie znamiona tekstu wychowawczego ± podkresâla najpierw decyzjeî czøowieka jako osoby wolnej, decyzjeî odrzucenia ustanowionego przez Boga porzaîdku. Tekst opisujaîcy upadek pierwszych ludzi przesuwa decyzjeî odrzucenia posøuszenâ stwa Bogu do sumienia czøowieka, ukazujaîc jednoczesânie, zçe pochodziøa ona z zewnaîtrz, byøa owocem dziaøania szatana. PodkresÂla w ten sposoâb prawdeî, zçe czøowiek ulega podszep- 22 Por. M. Filipiak, Biblia o czøowieku, Lublin 1997, s. 79±87; J. Bagrowicz, Edukacja religijna wspoâøczesnej møodziezçy. Z roâdøa i cele, Torun 2000, s. 112± Por. A. S widerkoâwna, Rozmowy o Biblii, Warszawa 1994, s Por. E. Galbiati, A. Piazza, Biblia ksieîga zamknieîta, Warszawa 1971, s Por. G. von Rad, Teologia Starego Testamentu, Warszawa 1986, s. 129±132.

10 344 Ks. Jerzy Bagrowicz tom zøa, a zerwanie jednosâci z Bogiem prowadzi do skøoâ cenia ludzi mieî dzy sobaî. Objawienie Pierwszego Przymierza ukazuje grzech jako zerwanie osobistych zwiaîzkoâ w czøowieka z Bogiem, jako odtraîcenie miøosâci Boga, ktoâry cierpi z tego powodu, zçe nie jest kochany przez czøowieka, a Jego miøosâcâ zostaøa odrzucona 26. Wskutek grzechu czøowiek znalazø sieî w sytuacji, w ktoârej wøasnymi siøami nie mozçe juzç sprostacâ swemu istotnemu przeznaczeniu i jest zdany na pomoc, na przynoszaîcy mu ratunek zbawczy czyn Boga. ¹Grzech sâwiataº (J 1,29) mozçe zgøadzicâ tylko BoÂg 27. Nowy Testament uczy, zçe Tym, ktoâ ry przyszedø na sâwiat, aby uwolnicâ czøowieka z grzechu, jest Jezus Chrystus, Syn BozÇy. Prawda o grzechu zajmuje przeto w Nowym Testamencie nie mniej miejsca nizç w Starym. Jezus przyszedø na sâwiat, aby zbawicâ grzesznikoâ w; gøosi przeto potrzebeî nawroâ cenia, koniecznosâcâ realnej zmiany duchowej sprawiajaîcej, zçe czøowiek jest w stanie przyjaîcâ dar BozÇy i potrafi poddacâ sieî dziaøaniu BozÇemu. Jezus wskazuje, zçe grzech tkwi wewnaîtrz serca, z ktoâ rego ¹pochodzaÎ zøe mysâli, nierzaîd, kradziezçe, zaboâ jstwa, cudzoøoâ stwa, chciwosâcâ, przewrotnosâcâ, podsteî p, wyuzdanie, zazdrosâcâ, obelgi, pycha, gøupota. Wszystko to zøo z wneî trza pochodzi i czyni czøowieka nieczystymº (Mk 7,21). S wieîty Paweø wyjasânia, gdzie tkwi zâroâdøo grzechoâw: saî one wyrazem wewneî trznej tkwiaîcej w czøowieku siøy, wrogiej Bogu i Kro lestwu BozÇemu. Grzech, sprowadzony na rodzaj ludzki przez nieposøuszenâ stwo Adama (por. Rz 5,12±19), przeszedø na wszystkich ludzi bez wyjaîtku, sprowadzajaîc na wszystkich ludzi sâmiercâ, to jest oddzielenie od Boga. Czøowiek jest wieî c ¹zaprzedany mocy grzechuº (por. Rz 7,14), lecz jest zdolny jeszcze do tego, ¹by miecâ upodobanieº w tym, co dobre (por. Rz 7,16), a nawet, by tego pragnaîcâ (por. Rz 7,15.21). S w. Paweø pokazuje, zçe z jednej strony nie wszystko zostaøo w czøowieku zepsute, z drugiej ± zçe czøowiek sam absolutnie nie jest w stanie ¹dopeønicº siebie (por. Rz 7,18). Grzech, ktoâ ry dotyka 26 Por. Søownik teologii biblijnej, red. X. LeÂon-Dufour, Poznan 1973, s. 304± A. LaÈpple, Od KsieÎgi Rodzaju do Ewangelii, KrakoÂw 1983, tøum. J. Zychowicz, s. 105±106.

11 Wychowanie personalistyczne w chrzeœcijañstwie 345 kazçdego czøowieka, jest wyrazem solidarnosâci z Adamem. Apostoø pokazuje jednak inny rodzaj solidarnosâci caøej ludzkosâci ± solidarnosâci z Jezusem Chrystusem. Wspo lnie z Jezusem Chrystusem chrzesâcijanin usprawiedliwiony przez wiareî i chrzest (por. Ga 3,26 n.; Rz 3,21 n.; 6,2 n.), obumarøszy grzechowi staje sieî nowym stworzeniem (por. 2 Kor 5,17). Jak døugo pozostaje w sâmiertelnym ciele, mozçe znoâ w dostacâ sieî pod wøadzeî grzechu i ¹ulegac jego pozçaîdliwosâciomº (por. Rz 6,12), jesâli nie beî dzie chciaø ¹posteÎ powacâ wedle Duchaº (por. Rz 8,4) 28. Ukazanie peønej prawdy o czøowieku, takzçe o jego skøonnosâci do grzechu, jest wazçne nie tylko dla nakresâlenia integralnej wizji chrzesâcijanâ skiej pedagogii, ale i dla praktycznego wychowania czøowieka jako osoby. Katechizm KosÂcioøa katolickiego przypomina: ¹[...] nieuwzgleî dnianie tego, zçe czøowiek ma natureî zranionaî, skøonnaî do zøa, jest powodem wielkich bøeî doâ w w dziedzinie wychowania, polityki, dziaøalnosâci spoøecznej i obyczajoâwº(nr 407) 29. Analiza tekstoâ w biblijnych ukazujaîcych podstawowe elementy antropologii biblijnej wskazuje na to, co najistotniejsze dla podstaw personalistycznej wizji wychowania czøowieka opartej na chrzesâcijanâskim sâwiatopoglaîdzie. W tradycji chrzesâcijanâ skiej, w dokumentach nauczania KosÂcioøa znajdziemy elementy doktrynalne i wychowawcze, rozwijajaîce przekaz biblijny o czøowieku, niezwykle wazçne dla podstaw teorii i praktyki edukacji personalistycznej. Na niektoâre z nich warto tu zwroâcicâ uwageî. 3. Cz³owiek jako osoba zaproszony do dialogu z Bogiem osobowym Grzech nie niweczy caøkowicie obrazu BozÇego w czøowieku, jedynie go przycâmiewa. Czøowiek jest nadal przedstawicielem Boga na 28 Por. Søownik teologii biblijnej, s. 314± MozÇna nawet za W. StroÂzÇewskim (O stawaniu sieî czøowiekiem, w: Szanse naukowego rozwoju pedagogiki, red. S. Palka, KrakoÂw 1987, s. 103) powiedziecâ, zçe niedoskonaøosâcâ czøowieka jest racjaî istnienia pedagogiki. J. Bagrowicz, Edukacja religijna wspoâøczesnej møodziezçy, s. 112±121.

12 346 Ks. Jerzy Bagrowicz ziemi. Jest przez Boga wezwany do rozwoju. Stworzony na BozÇy obraz, otrzymaø od Boga polecenie, aby wziaîø na siebie odpowiedzialnosâcâ nie tylko za rozwoâ j ziemi, ale takzçe osobistaî odpowiedzialnosâcâ za swoâj rozwoâj, takzçe za swoje zbawienie 30. Aby moâgø tego dokonacâ, potrzebuje BozÇej pomocy. Zbawienie jest darem danym czøowiekowi, ale zawsze domaga sieî osobowej i wolnej odpowiedzi ze strony obdarowanego. Historia zbawienia od poczaîtku jest historiaî dialogu Boga z czøowiekiem i czøowieka z Bogiem. Jest to dialog w peøni osobowy. Zwro câmy tu uwageî jedynie na niektoâ re elementy tego dialogicznego spotkania Boga i czøowieka zapisane na kartach Pisma S wieî tego. Ten bardzo osobisty stosunek Boga do czøowieka mozçemy odczytacâ w historii patriarchoâ w Izraela. Szczego lne znaczenie dla Izraela i nasteîpnie dla tych, ktoârzy odwoøujaî sieî do Objawienia zawartego na kartach Pisma S wieî tego Starego Testamentu, ma postacâ Abrahama. Dwunasty rozdziaø KsieÎgi Rodzaju stanowi poczaîtek historii biblijnej. Rozpoczyna sieî on søowem Boga skierowanym do Abrahama: ¹Wyjdz z twojej ziemi rodzinnej i z domu twego ojca, do kraju, ktoâry ci ukazçeîº (Rdz 12,1). BoÂg domagaø sieî wieîc od Abrahama posâwieî - cenia wszystkiego, z czym byø dotychczas zwiaîzany: ojczyzny, miasta, rodziny, wøasnych przyzwyczajenâ, nawykoâ w, sposobu mysâlenia, takzçe zçycia religijnego. To wszystko, co miaøo odtaîd stacâ sieî jego udziaøem, byøo nowe, nieznane. Biblia moâwi, zçe gdy taki rozkaz dotarø do Abrahama, byø on juzç czøowiekiem seî dziwym. I chocâ chronologia biblijna kieruje sieî sobie wøasâciwymi prawami i lat patriarchoâ w nie musimy bracâ dosøownie, wiemy, zçe Abraham podjaîø to wyzwanie w sytuacji, w ktoârej ± po ludzku saîdzaîc ± obietnica BozÇa wydaøa sieî niemozçliwa do speønienia. Byø to wieîc czøowiek otwarty na nowe wyzwania, ktoâry nie godziø sieî na sâwiat, w ktoârym zçyø, i miaø odwageî podjaîcâ decyzjeî trudnaî do zrozumienia nawet dla niego samego. Wiara seî dziwego Abrahama jest wiaraî dojrzaøaî. TakaÎ dojrzaøosâcâ rzadko osiaîga sieî na poczaîtkowych etapach zçycia. Jego przykøad 30 Por. Paweø VI, Encyklika Populorum progressio (26 III 1967), nr 15.

13 Wychowanie personalistyczne w chrzeœcijañstwie 347 pokazuje, zçe dojrzaøa wiara nie zamyka czøowieka na to, co nowe i nieznane. Oparcie sieî na Bogu, ¹zawieszenieº swego zçycia na Nim pozwala odroâzçnicâ w tym, co nowe, to wszystko, co jest trwaøe, od tego, co jest jedynie nowosâciaî, efemerydaî, co nie pochodzi z ducha BozÇego. MozÇna wieî c powiedziecâ, zçe odpowiedzâ Abrahama na BozÇe wezwanie jest odpowiedziaî bardzo osobistaî na osobiste wezwanie skierowane do niego przez Boga. Tak je odczytaø Abraham, tak odczytywali wezwanie BozÇe takzçe inni patriarchowie: Jakub, Jo zef czy MojzÇesz. Jednym z istotnych elementoâ w czy raczej fundamentoâ w biblijnej nauki o stosunku Boga do czøowieka jest pedagogia zawarta w Prawie Przymierza. W narodzie izraelskim zçywa byøa sâwiadomosâcâ caøkowitej zalezçnosâci od Boga. Zostaøa ona wzmocniona przez zawarcie przymierza. GodzaÎc sieî na zawarcie przymierza z Izraelem i czyniaîc obietnice, Pan BoÂg postawiø jednoczesânie warunki, ktoâre Izrael podjaîø sieî zachowacâ. Izrael zobowiaîzaø sieî mianowicie respektowacâ wszystkie polecenia BozÇe, ktoâ rymi caøa jego egzystencja beî dzie otoczona niczym geîstaî siatkaî przepisoâw 31. Te BozÇe polecenia zostaøy przekazane ludowi przez MojzÇesza. Lud zasâ przyjaîø na siebie obowiaîzek przestrzegania tych polecenâ: ¹Wtedy caøy lud jednogøosânie powiedziaø: Uczynimy wszystko, co Jahwe rozkazaøº (Wj 19,8). Dzieje tego ludu moâwiaî jednak, zçe obok wielu dowodoâw wiernosâci przymierzu, lud ten nieraz odsteî powaø od niego. Mimo izç dosâwiadczaø tak wyrazânej obecnosâci Boga, Jego ojcowskiej opieki w czasie wyzwolenia z niewoli, zapominaø rychøo o doznanych dobrodziejstwach: ¹Pan nioâ sø cieî, jak niesie ojciec swego syna, caøaî drogeî, ktoâ raî szlisâcie, azç dotarlisâcie do tego miejsca. Jednak mimo to nie ufalisâcie Panu, Bogu waszemu, idaîcemu przed wami w drodzeº (Pwt 1,31±33). Tekst ten przedstawia bardzo osobisty stosunek Boga do swego ludu. Jest to jednoczesânie obraz stosunku do kazçdego czøowieka, a nie tylko spoøecznosâci Narodu Wybranego. Historia Starego Przymierza nie jest jedynie opowiadaniem o losach ksztaøtujaîcego sieî ludu, nie jest jedynie zapisem dokumentujaîcym prawa i obowiaîzki Izraela, ale jest historiaî szczegoâ lnego 31 Søownik teologii biblijnej, Poznan 1973, s. 827.

14 348 Ks. Jerzy Bagrowicz rodzaju. Jest to kronika bardzo osobistego zwiaîzku Boga z konkretnaî spoøecznosâciaî, ktoâ raî jest naroâ d izraelski. W przymierzu i sposobie obecnosâci Boga posâroâ d swego ludu zaczyna sieî objawiacâ swoista i oryginalna pedagogia przymierza. Jest ona szczegoâlnie czytelna przez fakt obecnosâci Boga ze swoim ludem. Zanim Bo g przekazaø przez MojzÇesza tablice Prawa Przymierza zwane czeîsto Dekalogiem, daje sieî poznacâ wøasânie jako Ten, ktoâry jest ze swoim ludem. PrawdeÎ o obecnosâci Boga wsâroâ d ludu wybranego dobrze oddajaî w Nowym Testamencie søowa sâw. Piotra w sâwiaîtyni jerozolimskiej, w ktoârych stwierdza: ¹BoÂg naszych ojcoâw, BoÂg Abrahama, Izaaka i Jakuba, wsøawiø SøugeÎ swego Jezusaº (Dz 3,13). WyrazÇenie to odnajdujemy w takich tekstach, jak Rdz 28,13: ¹Ja jestem Pan, BoÂg Abrahama i Bo g Izaaka. ZiemieÎ, na ktoâ rej lezçysz, oddajeî tobie i twemu potomstwuº. Szczego lnie wymowny jest tu tekst KsieÎ gi WyjsÂcia: ¹Tak powiesz Izraelitom: JESTEM, Bo g ojcoâ w waszych, BoÂg Abrahama, BoÂg Izaaka i BoÂg Jakuba posøaø mnie do wasº (Wj 3,16; por. Wj 4,5). BoÂg objawia w ten sposoâb rodzaj swojej obecnosâci z ludem. Jest gotoâ w wejsâcâ w relacjeî wspoâ lnoty z Izraelem, On istnieje dla Izraela. BoÂg objawia, zçe w gøeîbi Jego istoty lezçy gotowosâcâ wejsâcia w relacjeî wspoâ lnoty z Izraelem, Jego istnienie dla Izraela. Teologowie moâ wiaî tu o proegzystencji Boga, czyli istnieniu Boga dla czøowieka, dla konkretnego ludu 32. Ten sposoâb obecnosâci Boga ze swoim ludem mamy bardzo obrazowo ukazany w KsieÎ dze WyjsÂcia: ¹A Pan szedø przed nimi podczas dnia jako søup obøoku, by ich prowadzicâ drogaî, podczas nocy zasâ jako søup ognia, aby im sâwiecicâ, zçeby mogli isâcâ we dnie i w nocy. Nie usteîpowaø sprzed ludu søup obøoku we dnie ani søup ognia w nocyº (Wj 13,21±22). Stary Testament wskazuje wymownie, zçe stosunek do Boga byø odczuwany jako stosunek osobowy. KsieÎ ga WyjsÂcia teî osobowaî relacjeî wyrazça powiedzeniem: ¹Ja jestem Pan, BoÂg twoâjº (20,2). Zaimek dzierzçawczy ¹two jº jasâniej nizç døugie formuøy wyrazça relacjeî wzajemnej przynalezçnosâci Boga do Izraela i Izraela do Boga: BoÂg Jahwe jest 32 TamzÇe.

15 Wychowanie personalistyczne w chrzeœcijañstwie 349 Bogiem, ktoâ ry dobrowolnie sieî darowaø, wszedø w relacjeî ze swoim ludem i dlatego do niego nalezçy 33. Relacja Boga z Izraelem, z poszczegoâ lnymi osobami czy tezç grupami osoâb jest wyrazçona w ponad stu miejscach Starego Testamentu za pomocaî formuøy ¹byc zº. W patriarchalnych opowiadaniach o Izaaku i Jakubie ¹bycie zº jest obiecane jednostkom albo potwierdzone w ich przypadku jako towarzyszenie i przewodnictwo w weî d- roâ wkach. Bo g jako najlepszy wychowawca jest ze swoim ludem nieustannie, poniewazç dla osiaîgnieî cia celu wychowania potrzebna jest staøa obecnosâcâ wychowawcy przy wychowanku oraz stopniowe wdrazçanie go w przestrzeganie praw i nakazoâ w: ¹Posøuchaj rady, przyjmij naukeî, abysâ byø maîdry w przyszøosâciº (Prz 19,20). W prowadzeniu Izraela i towarzyszeniu mu na pustyni Bo g podobny jest do dobrego ojca wychowujaîcego swego syna: ¹Widziaøes tezç i na pustyni: Pan nioâsø cieî, jak niesie ojciec swego syna, caøaî drogeî, ktoâ raî szlisâcie, azç dotarlisâcie do tego miejscaº (Pwt 1,31). Cierpienia, ktoâ re byøy z tym zwiaîzane stanowiøy czeî sâcâ BozÇego dzieøa zbawczego i miaøy swoâj gøeîboki sens. Warto zwroâ cicâ uwageî na szczegoâ lnaî wartosâcâ pedagogii przymierza wyrazçonej w Dekalogu, ktoâ ry stanowi jaîdro Prawa. Dekalog zajmowaø w zçyciu Izraela centralnaî i pierwszoplanowaî pozycjeî, a wyrazem tej pozycji byøy uroczyste sâwieî ta obchodzone z okazji wspominania odnowienia Przymierza. Przez owe uroczyste obchody liturgii Izrael dawaø wyraz przekonaniu, zçe fakt objawienia na Synaju zachowuje po wszystkie czasy niczym niepomniejszonaî aktualnosâcâ, powtarza sieî w kazçdym pokoleniu, dla kazçdego pokolenia jest ¹wspo øczesnyº. Izrael traktowaø objawienie przykazanâ jako wydarzenie zbawcze o pierwszorzeî dnym znaczeniu i czciø je jako takie 34. W sâwietle Przymierza rozumianego jako relacja i trwaøa wieî zâ pokrewienâ stwa przykazania stajaî sieî szczegoâ lnymi normami porzaîdkujaîcymi stosunek do Boga i do drugiego czøowieka. Ich wartosâcâ jest 33 TamzÇe, s von Rad, Teologia Starego Testamentu, s. 157±158.

16 350 Ks. Jerzy Bagrowicz nieprzemijajaîca, o czym daø sâwiadectwo Jezus w rozmowie z bogatym møodzienâ cem, ktoâ ry Go zapytaø: ¹Panie, co mam czynicâ, aby osiaîgnaîcâ zçycie wieczne?º I usøyszaø w odpowiedzi: ¹Znasz przykazania: Nie zabijaj, nie cudzoøoâ zç, nie kradnij, nie zeznawaj faøszywie, nie oszukuj, czcij ojca swego i matkeî swojaîº (Mk 10,19) 35. W sposoâ b bezposâredni, osobisty zwracaø sieî Bo g do czøowieka przez søowo prorokoâw i meîdrcoâw. Przez prorokoâw BoÂg przekonuje Izraela o swojej ojcowskiej miøosâci. ¹Miøowaøem Izraela, gdy jeszcze byø dzieckiem, syna swego wezwaøem z Egiptu (Oz 11,1). Prorocy wskazujaî na bardzo osobistaî, wreî cz ojcowskaî wieî zâ øaîczaîcaî Boga z Izraelem: ¹jestem bowiem ojcem dla Izraela, a Efraim jest moim [synem] pierworodnym (Jr 31,9) 36. Wybranie narodu izraelskiego jest ukazane w Biblii jako przejaw øaski Boga. Jest to øaska Boga, ktoâ ry dochowuje wiernosâci. PrzyjsÂcie na sâwiat Jezusa Chrystusa ukazuje, jak daleko mozçe posunaîcâ sieî BoÂg w swej dobroci: ¹On, ktoâry nawet wøasnego Syna nie oszczeî dziø, ale go za nas wszystkich wydaø, jakzçe miaøby wraz z Nim i wszystkiego nam nie darowacâ?º (Rz 8,32). W Jezusie Chrystusie otrzymujemy øaskeî zbawienia: ¹zostalisÂmy pojednani z Bogiem przez sâmiercâ jego Synaº (Rz 5,10). PoniewazÇ øaska jest podstawaî przemiany i dziaøania czøowieka, domaga sieî ona ustawicznej wspoâ ø- pracy i odpowiedzi. èaska staje sieî darem i wyzwaniem jednoczesânie. MozÇna sieî na niaî otworzycâ, z niaî wspoâ øpracowacâ, ale mozçna jaî odrzucicâ. Przed czøowiekiem staje wieî c problem osobistej, osobowej odpowiedzi na øaskeî. Jest ona, po wcieleniu, najwyzçszaî i najwazçniejszaî formaî osobowego spotkania czøowieka z Bogiem 37. OkresÂla ona relacjeî Boga do czøowieka, relacjeî miøosâci. Bo g osobowy zwraca sieî ku czøowiekowi z radykalnaî miøosâciaî, czøowiek zasâ mozçe teî miøosâcâ przyjaîcâ lub jaî odrzucicâ Por. Filipiak, Biblia o czøowieku, s. 79±87; J. Bagrowicz, S. Jankowski, ¹Pan, BoÂg twoâj, wychowuje ciebieº (Pwt 8,5), Torun 2005, s. 60± Por. tamzçe, s. 145± Por. D. Oko, èaska i wolnosâcâ. èaska w Biblii, nauczaniu KosÂcioøa i teologii wspoâøczesnej, KrakoÂw 1997, s. 190± Por. T. Dola, Problem komplementarnosâci wspoâøczesnych modeli soteriologicznych, Opole 1994, s. 138±139.

17 Wychowanie personalistyczne w chrzeœcijañstwie 351 Osobowe obdarowanie czøowieka przez udzielajaîcaî sieî osobowaî miøosâcâ Boga, czyli øaskeî, przynosi dwa zasadnicze skutki. Pierwszym z nich jest bytowe wyniesienie czøowieka do poziomu zçycia nadprzyrodzonego i to dziaøanie BozÇe nazywamy øaskaî usâwieî cajaîcaî. Drugim skutkiem jest nadprzyrodzone uzdolnienie czøowieka do aktywnosâci odpowiednio do nowego poziomu istnienia. Ten rodzaj BozÇego dziaøania nazywamy øaskaî uczynkowaî 39. ZblizÇenie do Boga poprzez osobowaî odpowiedzâ na jego miøosâcâ przynosi wiele skutkoâ w, takzçe dla wychowania czøowieka: przyjazânâ z Bogiem i dziecieî ctwo BozÇe, jakie czøowiek otrzymuje przez øaskeî usâwieî cajaîcaî, uzçycza mu przede wszystkim wewneî trznej sâwieî tosâci. W ujeî ciu chrzesâcijanâ skim osiaîgnieî cie tej sâwieî tosâci i zbawienie czøowieka jest przeciezç najbardziej widocznym i najpieî kniejszym owocem wychowania czøowieka 40. Warto tu przypomniecâ, zçe dziaøanie øaski jako osobowej miøosâci Boga do czøowieka w niczym nie ogranicza ani nie pozbawia czøowieka wolnosâci. èaska usprawiedliwienia i usâwieî cenia czøowieka daje natomiast nowy sposoâ b bytowania. Dla wspoâ ømiernego do niego dziaøania potrzebne saî specjalne uzdolnienia wøadz czøowieka. Nazywamy je cnotami wlanymi albo wszczepionymi. Czøowiek otrzymuje je mocaî zbawczej miøosâci Chrystusa speønionej w tajemnicy paschalnej, przez zbawczy wpøyw Ducha S wieîtego, ktoâry wlewa je w ludzkie serce wraz z miøosâciaî nadprzyrodzonaî. Obok miøosâci szczegoâ lnym darem øaski Ducha S wieî tego jest wiara i nadzieja. WiareÎ, nadziejeî i miøosâcâ nazywamy cnotami teologalnymi. Innymi uzdolnieniami saî cnoty naturalne, ktoâ re saî biopsychicznymi predyspozycjami do dziaøania moralnie dobrego (tzw. cnoty wrodzone), ktoâre otrzymujemy dzieîki dziedziczeniu genetycznemu oraz sârodowisku wychowawczemu. Jako cechy osobowosâci stanowiaî one podstaweî do wypracowania sprawnosâci dziaøaniowych (tzw. cnoty nabyte). Mo wimy wieî c o takich cnotach nabytych, jak: maîdrosâcâ, roztropnosâcâ, umiarkowanie, sprawiedliwosâcâ, meî stwo Bagrowicz, Edukacja religijna wspoâøczesnej møodziezçy, s Por. A. Nalaskowski, Droga, Prawda i ZÇ ycie ± w nieczystej rzeczywistosâci?, w: SÂwiat idei edukacyjnych, red. W. Szulakiewicz, Torun 2008, s. 176± S. Witek, Cnota, w: Encyklopedia katolicka, t. 3, Lublin 1979, kol. 522.

18 352 Ks. Jerzy Bagrowicz Wspo øpraca czøowieka z osobowaî miøosâciaî Boga ma prowadzicâ chrzesâcijanina do stanu duchowej dojrzaøosâci, wedøug søoâ w sâw. Pawøa: ¹azÇ dojdziemy wszyscy razem do jednosâci wiary i peønego poznania Syna BozÇego, do czøowieka doskonaøego, do miary wielkosâci wedøug Peøni Chrystusaº (Ef 4,13). OsiaÎgnieÎ cie dojrzaøosâci chrzesâcijanâ skiej, o ktoâ rej moâ wi sâw. Paweø, jest procesem ciaîgøym, caøozçyciowym, poniewazç czøowiek do konâ ca zçycia jest wezwany do dawania osobowej odpowiedzi na wezwanie BozÇe. W osiaîganiu tej dojrzaøosâci, jak to wyzçej wskazalisâmy, powazçnaî roleî speønia osobowa miøosâcâ Boga, czyli Jego øaska. Tak naprawdeî to Bo g najskuteczniej formuje czøowieka. Od czøowieka w duzçym stopniu zalezçy, czy odpowie w sposoâb wolny, osobowy na owo BozÇe zaproszenie do rozwoju i dojrzaøosâci. II. Wychowanie personalistyczne w tradycji edukacji religijnej chrzeœcijañstwa Pojawienie sieî chrzesâcijanâ stwa byøo wazçnym i przeøomowym wydarzeniem w dziejach ludzkosâci, poczaîtkiem nie tylko nowej epoki, ale takzçe poczaîtkiem nowych idei wychowawczych, daîzçeniem do wychowania nowego czøowieka. Nauka i czyny Jezusa Chrystusa daøy podstaweî chrzesâcijanâ skiemu systemowi wychowawczemu. Jezus byø nie tylko kontynuatorem pedagogii Pierwszego Przymierza, na ktoâ raî wskazalisâmy wyzçej. On swoim dzieøem zbawczym i naukaî stworzyø podstawy dla zbudowania zwartego systemu wychowania czøowieka. AprobujaÎc wartosâci moralne i wychowawcze zawarte w Dekalogu, Jezus wskazaø na wyzçsze wartosâci: ¹JesÂli chcesz bycâ doskonaøy, idzâ, sprzedaj, co posiadasz, i rozdaj ubogim, a beî dziesz miaø skarb w niebie. Potem przyjdzâ i chodzâ za Mnaκ (Mt 19,21). PodkresÂlaø znaczenie przykazania miøosâci objawionego juzç w Pierwszym Przymierzu (por. Mt 22,37±40), a w Kazaniu na GoÂrze wskazaø, zçe miøosâcâ ta odnosi sieî do wszystkich, nie wyøaîczajaîc nieprzyjacioâ ø. ZdolnosÂc przebaczenia i miøosâci nieprzy-

19 Wychowanie personalistyczne w chrzeœcijañstwie 353 jacioâ ø jest wedøug Jezusa podstawaî pedagogii Nowego Przymierza (por. Mt 5,43±48). Kazanie na Go rze staøo sieî podstawowym kodeksem pedagogii Jezusa Chrystusa i chrzesâcijanâ stwa. PedagogieÎ zawartaî w tym Kazaniu najpieî kniej rozwijaø sâw. Paweø, szczegoâ lnie w Hymnie o miøosâci (por. 1 Kor 13,1±13). Prawo miøosâci jako zasada odniesienia do drugiego czøowieka byøa dla wspoâøczesnych Jezusowi czymsâ nowym, a dla sâwiata poganâ skiego czymsâ szokujaîcym, budzaîcym sprzeciw. Dla starozçytnych byøo niepojeî te, jak mozçna kochacâ niewolnikoâ w, przebaczacâ nieprzyjacioøom i ich miøowacâ. Chrystus nie tylko gøosiø przykazanie miøosâci w caøym jego radykalizmie, ale je wypeøniø azç do sâmierci krzyzçowej. Jezus Chrystus byø nauczycielem i wychowawcaî. Jest nim nadal, poniewazç wychowuje czøowieka przez øaskeî i przez radykalizm wezwania zostawionego w Ewangelii: ¹JesÂli kto chce poâjsâcâ za mnaî, niech sieî zaprze samego siebie, niech wezâmie swoâ j krzyzç i niech mnie nasâladujeº (por. Mt 16,24). Wiara w Jezusa Chrystusa obecnego w KosÂciele posiada siøeî wychowujaîcaî, poniewazç wieî zâ czøowieka jako osoby z Chrystusem jest zarazem wieîziaî z Ojcem i Duchem S wieî tym. Jezus jest wzorem dla kazçdego wychowawcy i wskazuje na podstawowy cel wychowania chrzesâcijanâ skiego, ktoâ rym jest ponowne odkrycie Ojca, jako peønego miøosâci poczaîtku drogi ludzkiego zçycia i jego kresu. Jezus wzywa do nasâladowania miøosâci Ojca: ¹BaÎdzÂcie wieî c wy doskonali, jak doskonaøy jest Ojciec wasz niebieskiº (Mt 5,48) 42. ChrzesÂcijan stwo pierwszych wiekoâ w nie tworzyøo wøasnej pedagogiki ani odreî bnej dydaktyki, ale w nauce Ewangelii odkrywaøo podwaliny pod pedagogieî, ktoârej podstawaî jest miøosâcâ Boga do czøowieka, budowanie relacji osobowej z Bogiem w Jezusie Chrystusie i pedagogieî miøosâci do czøowieka, azç do miøosâci nieprzyjacioâ ø. Katechumenat chrzesâcijanâ ski KosÂcioøa pierwszych wiekoâ w byø nie tylko instytucjaî zajmujaîcaî sieî inicjacjaî w chrzesâcijanâ stwo tych, ktoâ rzy pragneî li przyjaîcâ chrzest, ale byø takzçe sârodowiskiem realizacji pedagogii osobowej miøosâci Boga do czøowieka i ludzi mieîdzy sobaî. Nic wieîc 42 Por. J. Bagrowicz, Wychowanie w sâwietle Biblii, w: Wychowanie chrzesâcijanâskie. MieÎdzy tradycjaî a wspoâøczesnosâciaî, red. A. Rynio, Lublin 2007, s. 59.

20 354 Ks. Jerzy Bagrowicz dziwnego, zçe miøosâcâ wzajemna pierwszych chrzesâcijan byøa wazçnym znakiem ich przynalezçnosâci do KosÂcioøa. Zasady wychowawcze Jezusa Chrystusa, Mistrza z Nazaretu, staøy sieî modelem relacji wychowawczych. Wychowawca chrzesâcijanâ ski staje wobec wychowanka jako osoby, a nie jakiegosâ tworzywa, ktoâ ry mozçe dowolnie formowacâ. Spotyka sieî z wychowankiem w jego niepowtarzalnym fakcie ¹bycia osobaîº 43. Tradycji tej pedagogii szczegoâ lnie wierni byli Ojcowie KosÂcioøa, ktoâ rzy pogøeî biali tresâci Objawienia i ukazywali pedagogieî miøosâci Boga do czøowieka. Niezwykøe znaczenie majaî tu pisma sâw. Augustyna, a wsâroâ d najbardziej znane jest dzieøko De catechisandis rudibus, w ktoâ rym daje metodyczne wskazania dla nauczania prawd wiary. Dla pedagogii chrzesâcijanâ skiej szczegoâ lnie wazçne saî jego Wyznania, w ktoâ rych samopoznanie traktowaø jako metodeî ksztaøtowania siebie, a zarazem jako sârodek i cel rozwoju sâwiadomosâci i wøasnego sumienia, miøosâci zasâ przypisywaø zasadniczaî roleî w realizacji prawa moralnego, dostrzegajaîc w niej zâroâdøo aktywnosâci czøowieka 44. PoglaÎdy sâw. Augustyna wywarøy ogromny wpøyw na wychowanie chrzesâcijan. CiaÎgle stanowiaî wazçne zâroâ døo dla zrozumienia podstaw pedagogii chrzesâcijanâstwa 45. Ojcowie KosÂcioøa i pisarze wczesnochrzesâcijanâ scy saîdzili, izç chrzesâcijanâ stwo mozçe wykorzystywacâ dorobek kultury hellenâ skiej, nie tracaîc przy tym nic ze swej oryginalnosâci, co widoczne jest zwøaszcza w wychowaniu. Ojcowie KosÂcioøa mieli odwageî akceptowania paidei greckiej, daîzçaîc jednak do przeksztaøcenia jej w paideieî Chrystusa. S w. Grzegorz z Nyssy podkresâlaø, zçe paideia chrzesâcijanâ ska sprowadza sieî do nasâladowania Chrystusa, ktoâ ry powinien bycâ wzorem dla kazçdego ochrzczonego. Jego zdaniem najwyzçszym ideaøem wychowania chrzesâcijanâskiego jest sâwieîtosâcâ M. Nowak, Podstawy pedagogiki otwartej, Lublin 1999, s A. Zych, Augustyn, w: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. 1, Warszawa 2003, s Por. J. Karczewska, Wychowanie chrzesâcijanâskie w ujeîciu Stefana Kunowskiego, Lublin 2006, s. 124±125 (mps pracy doktorskiej, Archiwum KUL). 46 G. Troppo, Wychowanie maîdrosâciowe objawione w Tradycji KosÂcioøa, w: Pedagogika katolicka. Zagadnienia wybrane, Stalowa Wola [b.r.w.], s. 167±168.

21 Wychowanie personalistyczne w chrzeœcijañstwie 355 MysÂli OjcoÂw KosÂcioøa dotyczaîce wychowania znalazøy kontynuatoroâw tej miary co sâw. Tomasz z Akwinu 47, sâw. Franciszek z AsyzÇu, Erazm z Rotterdamu, sâw. Karol Boromeusz, sâw. Jo zef Kalasanty, sâw. Filip Nereusz, sâw. Jan Bosko i inni wielcy wychowawcy chrzesâcijanâ stwa. W czasach nowozçytnych duzçe zasøugi dla upowszechnienia wychowania personalistycznego majaî liczne zakony i zgromadzenia zakonne zajmujaîce sieî praktycznym wychowaniem dzieci, møodziezçy i dorosøych, daîzçaîce do takiego wychowania, ktoâ re gwarantowaøoby peøny rozwoâ j osoby ludzkiej jako czøonka spoøecznosâci, stopniowo wprowadzajaîc go na drogeî wychowania i samowychowania 48. Wiek XX przynioâ sø wazçne dokumenty nauki KosÂcioøa na temat wychowania. Zaliczamy do nich przede wszystkim encyklikeî Piusa XI o chrzesâcijanâ skim wychowaniu møodziezçy Divini illius Magistri (1931) oraz dokumenty II Soboru Watykan skiego, szczegoâ lnie deklaracjeî tegozç soboru o wychowaniu chrzesâcijanâ skim Gravissimum educationis. Warto takzçe pamieî tacâ o roli, jakaî odegraøo w upowszechnianiu personalistycznego wychowania nauczanie papiezçy, szczegoâ lnie Jana Pawøa II. III. Bli sze okreœlenie istoty i celów wychowania personalistycznego Przez pojeî cie ¹cel wychowaniaº rozumie sieî najczeî sâciej taki stan rzeczy, ktoâ rego osiaîgnieî cie jest postulowane poprzez konkretne zabiegi wychowawcze. Dlatego cele wychowania obejmujaî najrozmaitsze dyspozycje i cechy osobowosâciowe, ktoâ re pragnie sieî rozwinaîcâ w wychowanku 49. Specyficzny charakter wychowania wymaga zgodnosâci poszczegoâlnych celoâw mieîdzy sobaî. To z kolei jest zapewnione 47 Por. A. Maryniarczyk, O ethosie nauczyciela w ujeîciu sâw. Tomasza z Akwinu, w: Pedagogika katolicka, s. 397± Por. A. Rynio, Katolicka mysâl pedagogiczna. ProÂba syntezy, w: Pedagogika katolicka, s. 411± Por. H. MuszynÂski, Zarys teorii wychowania, Warszawa 1981, s. 154.

22 356 Ks. Jerzy Bagrowicz wtedy, gdy cele wychowania przenika jedna gøoâ wna idea, ktoâ ra stanowi zarazem tresâcâ ideaøu wychowania 50. Ideaø wychowania jest wieîc naczelnym i nadrzeî dnym celem. Jest zestawem zintegrowanych ze sobaî celoâ w, decydujaîcych o w peøni dojrzaøej ludzkiej osobowosâci. Jest zwiaîzany z koncepcjaî czøowieka doskonaøego na miareî czasoâ w, ktoâ raî pragnie sieî zrealizowacâ poprzez wychowanie. J. Maritain wyøoniø dwa podstawowe cele wychowania: ksztaøtowanie dojrzaøego czøowieczenâ stwa oraz uzdolnienie wychowanka do udziaøu w zçyciu spoøecznym. Naczelnym wieîc celem wychowania jest wedøug niego uksztaøtowanie dojrzaøej osobowosâci wychowanka oraz jego aktywnej postawy wobec zçycia. Zdaniem Maritaina, odejsâcie w pedagogice od nakresâlenia adekwatnych celoâw jest wynikiem braku integralnej, tzn. personalistycznej wizji czøowieka. Brak ten usiøuje sieî zatrzecâ przez stosowanie atrakcyjnych metod nauczania, oddziaøywania na wizualnaî wrazçliwosâcâ dziecka. MozÇna wtedy wychowacâ czøowieka sprawnego intelektualnie, wyksztaøconego technicznie, ale to nie mozçe zastaîpicâ osobowej formacji czøowieka, ukazania mu zçyciowego powoøania, trwaøych egzystencjalnych celoâw, dosâwiadczenia wartosâci ideowo-moralnych. Cele wychowania nie mogaî bycâ nadto ujmowane jednostronnie; jest tak wtedy, gdy wychodzi sieî z jednostronnej koncepcji czøowieka ± empiryczno-scjentystycznej, materialistycznej, zbiologizowanej. Innym zagrozçeniem wizji celoâ w wychowania czøowieka jest, zdaniem Maritaina, przyjeîcie takich filozoficznych koncepcji lub postaw zçyciowych, jak na przykøad: pragmatyzm, socjologizm, intelektualizm i woluntaryzm. MinimalizujaÎ one wartosâcâ prawdy i dobra, koncentrujaîc sieî gøoâ wnie na efektywnosâci metod pedagogicznych. Maritain podkresâlaø, zçe czøowiek jest tajemnicaî, ktoâ rej nie da sieî jednoznacznie scharakteryzowacâ. NalezÇy go wychowywacâ, ale nie da sieî go zaprogramowacâ 51. Celem wieîc wychowania jest formacja ludzkiej osoby. Wychowanie to zmierza przeciezç z natury rzeczy do jej rozwoju, do uksztaøto- 50 Por. K. SosÂnicki, Istota i cele wychowania, Warszawa 1967, s. 101; P. Petrykowski, Wprowadzenie do podstaw teorii wychowania, Torun 1997, s. 103± Por. S. Kowalczyk, Wprowadzenie do filozofii J. Maritaina, Lublin 1992, s. 49±52.

23 Wychowanie personalistyczne w chrzeœcijañstwie 357 wania, pogøeî bienia, poszerzenia osobowosâci czøowieka. OsobowosÂc jest wprawdzie czøowiekowi dana, jest on osobaî przez swaî wyodreî b- nionaî rozumnosâcâ, przez zdolnosâcâ do dziaøania wedle swego indywidualnego rozeznania, czyli przez swaî podstawowaî wolnosâcâ, ale z samego pojeî cia osoby, ktoâ ra jest sâwiadomosâciaî substancji, wynika jej dynamika ± i to dynamika dwojakiego rodzaju: osobowosâcâ przejawia sieî i potwierdza przez dziaøanie i w tymzçe dziaøaniu rozwija sieî i doskonali. Wynika z tego ± jak podkresâla J. Majka ± zçe osobowosâcâ jest nam roâwniezç zadana i to w podwoâjnym sensie: w znaczeniu poszukiwania wøasnej odreî bnosâci, droâ g wøasnego powoøania, i w sensie obowiaîzku coraz to doskonalszego jej wypeøniania, pogøeî biania zdolnosâci øatwego i skutecznego wyboru dobra, sâcisâlej zespoøu doâ br szczegoâ øowych, wartosâci, ktoâ rych osiaîganie ma dopeøniacâ kazçdaî poszczegoâ lnaî osobeî i przyczyniacâ sieî do wzrostu dobra wspoâ lnego, czyli umozçliwiacâ, uøatwiacâ doskonalenie i rozwoâ j innym ludziom. JezÇeli zatem wychowanie okresâli sieî jako ksztaøtowanie osoby, to zmierza ono z natury rzeczy do realizowania tych zadanâ osoby, przez ktoâre staje sieî ona coraz peøniej i doskonalej osobowa i ludzka zarazem, przez ktoâre osiaîga swoje ludzkie cele 52. W wychowaniu chrzesâcijanâ skim ± jak to juzç w tym opracowaniu podkresâlilisâmy ± chodzi o ksztaøtowanie osoby ludzkiej w kierunku jej celu ostatecznego, a roâ wnoczesânie dla dobra spoøeczenâ stwa i KosÂcioøa ¹w harmonijnym rozwoju wrodzonych zalet fizycznych, moralnych i intelektualnych oraz w stopniowym nabywaniu coraz wieî kszego poczucia odpowiedzialnosâci za wøasâciwe ksztaøtowanie wøasnego zçyciaº 53. Inaczej moâwiaîc, osoba jest podmiotem i celem wychowania i w tym sensie ma pierwszorzeî dny i niepowtarzalny walor wyrazçajaîcy sieî w jej nadrzeî dnosâci wzgleî dem wszelkich wartosâci materialnych oraz struktur spoøecznych i ekonomicznych, ktoâ re powinny bycâ podporzaîdkowane dobru osoby ludzkiej i søuzçycâ jej rozwojowi przy peønym poszanowaniu wolnosâci. KazÇdy czøowiek jest na drodze takiego 52 J. Majka, Wychowanie chrzesâcijanâskie wychowaniem personalistycznym, w: Wychowanie personalistyczne, red. F. Adamski, KrakoÂw 2005, s SoboÂr WatykanÂski II, Deklaracja o wychowaniu chrzesâcijanâskim ¹Gravissimum educationisº, nr1 [dalej: DWCH].

Osoba podstawą i zadaniem pedagogiki. Izabella Andrzejuk

Osoba podstawą i zadaniem pedagogiki. Izabella Andrzejuk Osoba podstawą i zadaniem pedagogiki Izabella Andrzejuk Plan wystąpienia 1. Człowiek jako osoba 1. Relacje osobowe 2. Istota wychowania 1. Znaczenie relacji osobowych w wychowaniu 3. Pedagogika, filozofia

Bardziej szczegółowo

Pierwszorzêdnym autorem Pisma œw. jest Duch Œwiêty, a drugorzêdnymi ludzie natchnieni przez Ducha Œw. zwani hagiografami.

Pierwszorzêdnym autorem Pisma œw. jest Duch Œwiêty, a drugorzêdnymi ludzie natchnieni przez Ducha Œw. zwani hagiografami. PYTANIA DLA OSóB PRZYGOTOWUJ¹CYCH SIê DO PRZYJêCIA SAKRAMENTU BIERZMOWANIA W PARAFII ŒW. RODZINY W S³UPSKU 1.Co to jest religia? Religia jest to ³¹cznoœæ cz³owieka z Panem Bogiem. 2.Co to jest Pismo œwiête?

Bardziej szczegółowo

Przewodnik. Do egzaminu z Filozofii Człowieka. Kierunek Filozofia semestr III. opracował Artur Andrzejuk (na prawach maszynopisu)

Przewodnik. Do egzaminu z Filozofii Człowieka. Kierunek Filozofia semestr III. opracował Artur Andrzejuk (na prawach maszynopisu) Przewodnik Do egzaminu z Filozofii Człowieka Kierunek Filozofia semestr III opracował Artur Andrzejuk (na prawach maszynopisu) Katedra Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej Warszawa 2004 Treści

Bardziej szczegółowo

KRYTERIUM WYMAGAŃ Z RELIGII. Uczeń otrzymujący ocenę wyższą spełnia wymagania na ocenę niższą.

KRYTERIUM WYMAGAŃ Z RELIGII. Uczeń otrzymujący ocenę wyższą spełnia wymagania na ocenę niższą. KRYTERIUM WYMAGAŃ Z RELIGII Uczeń otrzymujący ocenę wyższą spełnia wymagania na ocenę niższą. KLASA III Ocena dopuszczająca -Wie, dlaczego należy odprawiać I piątki miesiąca. -Wie, że słowo Boże głoszone

Bardziej szczegółowo

MĄDROŚĆ, WIARA i WYCHOWANIE. Koncepcja pracy Katolickiego Gimnazjum im. św. Jadwigi Królowej w Sandomierzu na lata 2015/2020

MĄDROŚĆ, WIARA i WYCHOWANIE. Koncepcja pracy Katolickiego Gimnazjum im. św. Jadwigi Królowej w Sandomierzu na lata 2015/2020 MĄDROŚĆ, WIARA i WYCHOWANIE Koncepcja pracy Katolickiego Gimnazjum im. św. Jadwigi Królowej w Sandomierzu na lata 2015/2020 Podstawa prawna: Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. 2004

Bardziej szczegółowo

Tym zaś, którzy Go przyjęli, dał prawo stać się dziećmi BoŜymi, tym, którzy wierzą w imię Jego. Ew. Jana 1:12. RóŜnica

Tym zaś, którzy Go przyjęli, dał prawo stać się dziećmi BoŜymi, tym, którzy wierzą w imię Jego. Ew. Jana 1:12. RóŜnica Tym zaś, którzy Go przyjęli, dał prawo stać się dziećmi BoŜymi, tym, którzy wierzą w imię Jego. Ew. Jana 1:12 Stworzenie BoŜe Dziecko BoŜe Naturalna rasa pochodzenie ziemskie Duchowa rasa pochodzenie niebiańskie

Bardziej szczegółowo

Reguła Życia. spotkanie rejonu C Domowego Kościoła w Chicago JOM 2014-01-13

Reguła Życia. spotkanie rejonu C Domowego Kościoła w Chicago JOM 2014-01-13 spotkanie rejonu C Domowego Kościoła w Chicago JOM 2014-01-13 Reguła życia, to droga do świętości; jej sens można również określić jako: - systematyczna praca nad sobą - postęp duchowy - asceza chrześcijańska

Bardziej szczegółowo

Studium Katechetyczne Wychowując w Wierze tłumaczenie po Polsku. OBJAWIENIE W PIŚMIE ŚWIĘTYM I TRADYCJI

Studium Katechetyczne Wychowując w Wierze tłumaczenie po Polsku. OBJAWIENIE W PIŚMIE ŚWIĘTYM I TRADYCJI Polish FF Curriculum Translation in Polish Studium Katechetyczne Wychowując w Wierze tłumaczenie po Polsku. OBJAWIENIE W PIŚMIE ŚWIĘTYM I TRADYCJI 1. Objawienie: Pismo Św. i Tradycja a. Pismo Święte: Części,

Bardziej szczegółowo

Cele nauczania w ramach przedmiotu - religia.

Cele nauczania w ramach przedmiotu - religia. Cele nauczania w ramach przedmiotu - religia. Katecheza jest wychowaniem w wierze dzieci i młodzieży. Obejmuje przede wszystkim wyjaśnianie nauki chrześcijańskiej, podawanej w sposób systematyczny i całościowy

Bardziej szczegółowo

Wiesław M. Macek. Teologia nauki. według. księdza Michała Hellera. Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego

Wiesław M. Macek. Teologia nauki. według. księdza Michała Hellera. Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego Wiesław M. Macek Teologia nauki według księdza Michała Hellera Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego Warszawa 2010 Na początku było Słowo (J 1, 1). Książka ta przedstawia podstawy współczesnej

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚ CI KSIĘGA PIERWSZA

SPIS TREŚ CI KSIĘGA PIERWSZA SPIS TREŚ CI Wprowadzenie... 5 Przedmowa Rufina... 45 KSIĘGA PIERWSZA Przedmowa... 51 ROZDZIAŁ I. O Bogu... 58 (1 3. Bóg Istota niecielesna. 4 7. Bóg jest duchem. 8 9. Bóg jest niepodzielny.) Fragmenty

Bardziej szczegółowo

Ateizm. Czy ateista może być zbawiony?

Ateizm. Czy ateista może być zbawiony? Ateizm Czy ateista może być zbawiony? Podstawy biblijne Lecz kto się Mnie zaprze przed ludźmi, tego zaprę się i Ja przed moim Ojcem, który jest w niebie (Mt 10, 33). Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię

Bardziej szczegółowo

Spotkanie kręgu ma trzy integralne części:

Spotkanie kręgu ma trzy integralne części: Spotkanie kręgu ma trzy integralne części: ü Modlitwa (także z dziećmi i wstawiennicza), ü Formacja z dzieleniem, ü Agapa (na początku lub na końcu spotkania). Każda z tych części jest ważna, nie pomijajmy

Bardziej szczegółowo

Przedmiotowy system oceniania z religii dla klasy piątej szkoły podstawowej

Przedmiotowy system oceniania z religii dla klasy piątej szkoły podstawowej Przedmiotowy system oceniania z religii dla klasy piątej szkoły podstawowej Wymagania programowe i kryteria oceniania I. Podstawowe: Na ocenę celującą uczeń: Spełnia wymagania na ocenę bardzo dobrą. Posiada

Bardziej szczegółowo

Kierunek i poziom studiów: nauki o rodzinie, poziom drugi Sylabus modułu: Wybrane zagadnienia współczesnej antropologii 11-R2S-12-r2_1

Kierunek i poziom studiów: nauki o rodzinie, poziom drugi Sylabus modułu: Wybrane zagadnienia współczesnej antropologii 11-R2S-12-r2_1 Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Kierunek i poziom studiów: nauki o rodzinie, poziom drugi Sylabus modułu: Wybrane zagadnienia współczesnej antropologii 11-R2S-12-r2_1 1. Informacje ogólne koordynator

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wykaz skrótów 9 Wstęp 11 Część I

Spis treści. Wykaz skrótów 9 Wstęp 11 Część I Spis treści Wykaz skrótów 9 Wstęp 11 Część I PEDAGOGIKA jako nauka i JEJ podstawy Rozdział I Pedagogika geneza i rozwój 25 1. Pojęcie pedagogiki jako nauki 25 1.1. Pojęcia pedagogiki w świetle literatury

Bardziej szczegółowo

Pismo Święte podstawowym źródłem treści w programach. Kościoła Zielonoświątkowego w RP

Pismo Święte podstawowym źródłem treści w programach. Kościoła Zielonoświątkowego w RP Pismo Święte podstawowym źródłem treści w programach nauczania biblijnego Kościoła Zielonoświątkowego w RP Podstawa Programowa katechezy zielonoświątkowej Za podstawowe źródło treści oraz główną przesłankę

Bardziej szczegółowo

Powołani do Walki EFEZJAN 6:10-24

Powołani do Walki EFEZJAN 6:10-24 Powołani do Walki EFEZJAN 6:10-24 Efezjan 6:10-24 10. W końcu, umacniajcie się w Panu oraz w Jego potężnej sile. 11. Włóżcie na siebie pełną zbroję Bożą, byście umieli sobie radzić z podstępami diabła.

Bardziej szczegółowo

Rozkład materiału nauczania treści programowe dla klasy pierwszej gimnazjum

Rozkład materiału nauczania treści programowe dla klasy pierwszej gimnazjum Rozkład materiału nauczania treści programowe dla klasy pierwszej gimnazjum Rozkład materiału nauczania treści programowe dla klasy pierwszej gimnazjum Przedmiot: religia Klasa: pierwsza gimnazjum Tygodniowa

Bardziej szczegółowo

Teologia kurs B (stacjonarne jednolite magisterskie) dla cyklu rozpoczynającego się w roku akad. 2013/2014 Program dla MISHuS

Teologia kurs B (stacjonarne jednolite magisterskie) dla cyklu rozpoczynającego się w roku akad. 2013/2014 Program dla MISHuS Teologia kurs B (stacjonarne jednolite magisterskie) dla cyklu rozpoczynającego się w roku akad. 0/0 Program dla MSHuS ROK Historia filozofii starożytnej i średniowiecznej 0 E/5 0 E/5 Historia Kościoła

Bardziej szczegółowo

I. Ty ścieżkę życia mi ukażesz

I. Ty ścieżkę życia mi ukażesz Ks. Michał Miecznik ROZKŁAD MATERAŁU W KLASACH LO (zgodny z programem nauczania nr AZ-4-0/). Ty ścieżkę życia mi ukażesz MESĄC LCZBA GODZN TREŚC NAUCZANA WYNKAJĄCE Z PODSTAWY PROGRAMOWEJ KATECHEZY. Ukochani

Bardziej szczegółowo

Koncepcja etyki E. Levinasa

Koncepcja etyki E. Levinasa Koncepcja etyki E. Levinasa Fragment wypowiedzi Jana Pawła II z: Przekroczyć próg nadziei : Skąd się tego nauczyli filozofowie dialogu? Nauczyli się przede wszystkim z doświadczenia Biblii. Całe życie

Bardziej szczegółowo

Kryteria ocen z religii kl. 4

Kryteria ocen z religii kl. 4 Kryteria ocen z religii kl. 4 Ocena celująca - spełnia wymagania w zakresie oceny bardzo dobrej - prezentuje treści wiadomości powiązane ze sobą w systematyczny układ - samodzielnie posługuje się wiedzą

Bardziej szczegółowo

Słuchaj, Izraelu! Pan Bóg nasz, Pan JEST JEDEN. (Marek 12,29).

Słuchaj, Izraelu! Pan Bóg nasz, Pan JEST JEDEN. (Marek 12,29). Jedynemu Bogu, Panu i mojemu Zbawicielowi, JEZUSOWI CHRYSTUSOWI, dziękuję. Słuchaj, Izraelu! Pan Bóg nasz, Pan JEST JEDEN. (Marek 12,29). Nie znam większej radości, niż radość pisania o naszym Bogu, Panu

Bardziej szczegółowo

Archidiecezjalny Program Duszpasterski ROK B OKRES PASCHALNY. Komentarze do niedzielnej liturgii słowa

Archidiecezjalny Program Duszpasterski ROK B OKRES PASCHALNY. Komentarze do niedzielnej liturgii słowa Archidiecezjalny Program Duszpasterski ROK B OKRES PASCHALNY Komentarze do niedzielnej liturgii słowa Poznań 2008/2009 17 18 II Niedziela Wielkanocna 19 kwietnia 2009 Dz 4,32-35 Ps 118 1 J 5,1-6 J 20,19-31

Bardziej szczegółowo

2. Wymagania wstępne w zakresie wiedzy, umiejętności oraz kompetencji społecznych (jeśli obowiązują)

2. Wymagania wstępne w zakresie wiedzy, umiejętności oraz kompetencji społecznych (jeśli obowiązują) I. Informacje ogólne OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS). Nazwa modułu : Małżeństwo i rodzina w Biblii 2. Kod modułu 2-DDS29r 3. Rodzaj modułu : obowiązkowy 4. Kierunek studiów: Dialog i Doradztwo Społeczne

Bardziej szczegółowo

1. Skąd wzięła się Biblia?

1. Skąd wzięła się Biblia? 1. Skąd wzięła się Biblia? Wprowadzenie do historii powstawania ksiąg biblijnych od etapu przekazu ustnego, poprzez proces spisywania i redakcji, do powstania księgi i umiejscowienia jej w kanonie Biblii.

Bardziej szczegółowo

Etyka Tożsamość i definicja. Ks. dr Artur Aleksiejuk

Etyka Tożsamość i definicja. Ks. dr Artur Aleksiejuk Etyka Tożsamość i definicja Ks. dr Artur Aleksiejuk 1. ETYKA A FILOZOFIA PYTANIA PROBLEMOWE: Czy etyka musi być dyscypliną filozoficzną? Czy etyka może być wolna od filozoficznych założeń? Czy i jak dalece

Bardziej szczegółowo

2. Na to zaś wszystko przyobleczcie miłość, która jest więzią doskonałości (Kol 3, 14).

2. Na to zaś wszystko przyobleczcie miłość, która jest więzią doskonałości (Kol 3, 14). Miłość jest cnotą teologalną, dzięki której miłujemy Boga nade wszystko dla Niego samego, a naszych bliźnich jak siebie samych ze względu na miłość Boga. 1. "Bóg jest miłością" (1 J 4, 8. 16): miłość jest

Bardziej szczegółowo

DEKALOG gdzie szukać informacji? YouCat KKK

DEKALOG gdzie szukać informacji? YouCat KKK gdzie szukać informacji? YouCat 348 351 KKK 2052 2082 Jacek Salij Dekalog o. Adam Szustak, Konferencje o Dekalogu Valerio Bocci Dziesięć przykazań wyjaśniane dzieciom Wiesława Lewandowska Pan Bóg nie robi

Bardziej szczegółowo

FILOZOFIA BOGA W XX WIEKU

FILOZOFIA BOGA W XX WIEKU TADEUSZ GADACZ FILOZOFIA BOGA W XX WIEKU OD LAVELLE A DO TISCHNERA Wydawnictwo WAM Kraków 2007 SPIS TREŚCI 1. WSTĘP... 9 2. MIĘDZY METAFIZYCZNĄ OBECNOŚCIĄ A NIEOBECNOŚCIĄ. LOUIS LAVELLE, RENÉ LE SENNE,

Bardziej szczegółowo

Program nauczania religii dla klasy I gimnazjum

Program nauczania religii dla klasy I gimnazjum Program nauczania religii dla klasy I gimnazjum JEZUS CHRYSTUS OBJAWIA PRAWDĘ O BOGU I CZŁOWIEKU 1. Pytania egzystencjalne człowieka Wprowadzenie w tematykę roku w kontekście pytań dotyczących istnienia

Bardziej szczegółowo

O Królowaniu królowi Cypru fragmenty

O Królowaniu królowi Cypru fragmenty œw. Tomasz z Akwinu* O Królowaniu królowi Cypru fragmenty Rozdzia³ 15: O tym, e pojêcie rz¹dów zaczerpniête zosta³o z rz¹dów boskich 15.1. I jak za³o enia miasta lub królestwa odpowiednio zaczerpniêto

Bardziej szczegółowo

Liturgia jako święta gra. Elementy teatralizacji w tzw. Mszy Trydenckiej

Liturgia jako święta gra. Elementy teatralizacji w tzw. Mszy Trydenckiej Maciej Olejnik Liturgia jako święta gra. Elementy teatralizacji w tzw. Mszy Trydenckiej Wprowadzenie: Przedmiotem mojej pracy jest problem przenikania świata teatru do katolickiej liturgii łacińskiej.

Bardziej szczegółowo

STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ

STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ Imię i nazwisko autora rozprawy: mgr Paulina Mamiedow Stopień / tytuł naukowy oraz imię i nazwisko promotora rozprawy: dr hab. Mariusz Gizowski Temat rozprawy doktorskiej:

Bardziej szczegółowo

Chrześcijanin a Przykazania Dekalogu

Chrześcijanin a Przykazania Dekalogu Chrześcijanin a Przykazania Dekalogu UWAŻANO JE ZA NAJWIĘKSZY KODEKS MORALNY ZNANY KIEDYKOLWIEK NA ZIEMI. NAZYWANO JE STRASZNĄ DZIESIĄTKĄ! PRZEZ WIEKI ZAWIESZANO JE NA ŚCIANACH CHRZEŚCIJAŃSKICH DOMÓW.

Bardziej szczegółowo

POZNAJĘ BOGA I W NIEGO WIERZĘ

POZNAJĘ BOGA I W NIEGO WIERZĘ POZNAJĘ BOGA I W NIEGO WIERZĘ Przedmiotowy system oceniania z religii w klasach IV VI szkoły podstawowej Opracował: Krzysztof Żurawiecki ZASADY OCENIANIA 1. Ocenę wystawia się w porozumieniu z uczniami.

Bardziej szczegółowo

Pismo Święte to zbiór ksiąg Nowego i Starego Testamentu, uznanych przez Kościół za natchnione i stanowiących wraz z Tradycją jeden depozyt wiary i

Pismo Święte to zbiór ksiąg Nowego i Starego Testamentu, uznanych przez Kościół za natchnione i stanowiących wraz z Tradycją jeden depozyt wiary i PISMO ŚWIĘTE. Pismo Święte to zbiór ksiąg Nowego i Starego Testamentu, uznanych przez Kościół za natchnione i stanowiących wraz z Tradycją jeden depozyt wiary i jedną regułę wiary. Natchnienie- (łac. Inspiratio)

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE W ZAKRESIE IV KLASY SZKOŁY PODSTAWOWEJ. Zaproszeni przez Boga z serii Drogi przymierza

WYMAGANIA EDUKACYJNE W ZAKRESIE IV KLASY SZKOŁY PODSTAWOWEJ. Zaproszeni przez Boga z serii Drogi przymierza WYMAGANIA EDUKACYJNE W ZAKRESIE IV KLASY SZKOŁY PODSTAWOWEJ Zaproszeni przez Boga z serii Drogi przymierza Wymagania edukacyjne śródroczne Ocena celująca Ocenę celującą przewiduję dla uczniów przejawiających

Bardziej szczegółowo

Kościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PONADPODSTAWOWYCH

Kościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PONADPODSTAWOWYCH Kościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PONADPODSTAWOWYCH CHARAKTERYSTYKA: Program przeznaczony jest dla uczniów szkół ponadpodstawowych: liceum, technikum oraz szkół zawodowych. Katechezy

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI. Wstęp 3.

SPIS TREŚCI. Wstęp 3. SPIS TREŚCI Wstęp 3 I. ROZWAŻANIA WSTĘPNE 23 1. Luteranizm i jego znaczenie dla filozofii 23 1.1. Główne założenia doktrynalne luteranizmu 24 1.2. Luter i filozofia 33 2. Reakcja na Reformację - racjonalizacje

Bardziej szczegółowo

Ewangelizacja O co w tym chodzi?

Ewangelizacja O co w tym chodzi? Ewangelizacja O co w tym chodzi? Droga małego ewangelizatora ;) Warsztaty ewangelizacyjne: 11 maja 2013 r. Ks. Tomek Moch, Diecezjalna Diakonia Ewangelizacji Ruchu Światło-Życie Archidiecezja Warszawska

Bardziej szczegółowo

Etyka problem dobra i zła

Etyka problem dobra i zła Etyka problem dobra i zła Plan wykładu Definicje i podstawowe odróżnienia Problem dobrego życia w klasycznej etyce Arystotelesowskiej Chrześcijańska interpretacja etyki Arystotelesowskiej Etyka - problem

Bardziej szczegółowo

5. E. Szamanek, Wykład Pisma świętego Nowego Testamentu, Poznań 1990 r.

5. E. Szamanek, Wykład Pisma świętego Nowego Testamentu, Poznań 1990 r. Ks. Stanisław Ormanty TChr Ewangelie synoptyczne 1. J. Kudasiewicz, Ewangelie synoptyczne dzisiaj, Ząbki 1999 r. 2. J. Kudasiewicz, Biblia historia nauka, Kraków 1986 r. 3. Biblia dzisiaj, opr. red. J.

Bardziej szczegółowo

113 LITANII. Wybór i opracowanie. ks. Jerzy Lech Kontkowski SJ

113 LITANII. Wybór i opracowanie. ks. Jerzy Lech Kontkowski SJ 113 LITANII Wybór i opracowanie ks. Jerzy Lech Kontkowski SJ Wydawnictwo WAM Księża Jezuici Kraków 2012 SPIS TREŚCI Słowo wprowadzenia... 7 Psalm 136(135)... 13 Część I Litanie do Trzech Osób Trójcy Świętej

Bardziej szczegółowo

Badania naukowe potwierdzają, że wierność w związku została uznana jako jedna z najważniejszych cech naszej drugiej połówki. Jednym z większych

Badania naukowe potwierdzają, że wierność w związku została uznana jako jedna z najważniejszych cech naszej drugiej połówki. Jednym z większych Badania naukowe potwierdzają, że wierność w związku została uznana jako jedna z najważniejszych cech naszej drugiej połówki. Jednym z większych ciosów jaki może nas spotkać w związku z dugą osobą jest

Bardziej szczegółowo

Spis kazań dostępnych do darmowego słuchania w służbie AntyEkumenia:(Rok 2013/2014)

Spis kazań dostępnych do darmowego słuchania w służbie AntyEkumenia:(Rok 2013/2014) Spis kazań dostępnych do darmowego słuchania w służbie AntyEkumenia:(Rok 2013/2014) AntyEkumenia- Kościół Inkubator.mp3 Tytuł kazania AntyEkumenia-Hip Hop, Proroctwo, Kościół, Świątynia.mp3 AntyEkumenia-

Bardziej szczegółowo

Artur Andrzejuk ISTOTA EDUKACJI KATOLICKIEJ

Artur Andrzejuk ISTOTA EDUKACJI KATOLICKIEJ Artur Andrzejuk ISTOTA EDUKACJI KATOLICKIEJ Edukacja Kształcenie Wychowywanie SKUTEK SKUTEK Trafianie na prawdę i dobro Trwanie przy prawdzie i dobru Odnosi się do poznawania Odnosi się do postępowania

Bardziej szczegółowo

Artur Andrzejuk OSOBOWY WYMIAR EDUKACJI

Artur Andrzejuk OSOBOWY WYMIAR EDUKACJI Artur Andrzejuk OSOBOWY WYMIAR EDUKACJI Edukacja Kształcenie Wychowywanie SKUTEK SKUTEK Trafianie na prawdę i dobro Trwanie przy prawdzie i dobru Odnosi się do poznawania Odnosi się do postępowania Osobowy

Bardziej szczegółowo

Gimnazjum kl. I, Temat 7

Gimnazjum kl. I, Temat 7 Kartki żółte: Kto czci ojca, zyskuje odpuszczenie grzechów, a kto szanuje matkę, jakby skarby gromadził (Syr 3,3-4). Synu, wspomagaj swego ojca w starości, nie zasmucaj go w jego życiu (Syr 3,12). Miłosierdzie

Bardziej szczegółowo

Na początku Bóg podręcznik do nauki religii w I klasie gimnazjum (semestr pierwszy) razem 22 jednostki lekcyjne

Na początku Bóg podręcznik do nauki religii w I klasie gimnazjum (semestr pierwszy) razem 22 jednostki lekcyjne Na początku Bóg podręcznik do nauki religii w I klasie gimnazjum (semestr pierwszy) razem 22 jednostki lekcyjne Zagadnienia programowe Tematyka Cele i treści szczegółowe Liczba lekcji (45 ) Lekcje organizacyjne

Bardziej szczegółowo

Pedagogika ogólna materiał nauczania. Temat 1. Zajęcia organizacyjne i wprowadzenie do przedmiotu

Pedagogika ogólna materiał nauczania. Temat 1. Zajęcia organizacyjne i wprowadzenie do przedmiotu Prowadzący: dr Małgorzata Kabat Pedagogika ogólna materiał nauczania Temat 1. Zajęcia organizacyjne i wprowadzenie do przedmiotu 1. Przedstawienie studentom materiału nauczania, 2. Podanie propozycji literaturowych,

Bardziej szczegółowo

Ewangelizacja O co w tym chodzi?

Ewangelizacja O co w tym chodzi? Ewangelizacja O co w tym chodzi? Droga małego ewangelizatora ;) Warsztaty ewangelizacyjne: 11 maja 2013 r. Ks. Tomek Moch, Diecezjalna Diakonia Ewangelizacji Ruchu Światło-Życie Archidiecezja Warszawska

Bardziej szczegółowo

Kryteria oceniania. w zakresie 5 klasy szkoły podstawowej. opracowane na podstawie materiałów katechetycznych

Kryteria oceniania. w zakresie 5 klasy szkoły podstawowej. opracowane na podstawie materiałów katechetycznych Kryteria oceniania w zakresie 5 klasy szkoły podstawowej opracowane na podstawie materiałów katechetycznych Zaproszeni przez Boga z serii Drogi Przymierza podręcznik nr AZ-21-01/10-KR-5/13 do nauczania

Bardziej szczegółowo

ks. Edward Wasilewski Chrzest Wszczepienie w Mistyczne Ciało Chrystusa

ks. Edward Wasilewski Chrzest Wszczepienie w Mistyczne Ciało Chrystusa ks. Edward Wasilewski Chrzest Wszczepienie w Mistyczne Ciało Chrystusa Gniezno 2016 Recenzja wydawnicza Ks. prof. dr hab. Bogdan Czyżewski UAM w Poznaniu Skład Jan Słowiński Korekta Dorota Gołda Projekt

Bardziej szczegółowo

Jezus przed swoim ukrzyżowaniem w modlitwie do Ojca wstawiał się za swoimi uczniami (i za nami).

Jezus przed swoim ukrzyżowaniem w modlitwie do Ojca wstawiał się za swoimi uczniami (i za nami). Lekcja 3 na 20 października 2018 A nie tylko za nimi proszę, ale i za tymi, którzy przez ich słowo uwierzą we mnie. Aby wszyscy byli jedno, jak Ty, Ojcze, we mnie, a Ja w tobie, aby i oni w nas jedno byli,

Bardziej szczegółowo

go i dalej, aż po linię wyznaczającą kres. Jest ona wzrastaniem w miłości, a miłość nigdy nie jest ruchem liniowym. W Starym Testamencie czytamy, że

go i dalej, aż po linię wyznaczającą kres. Jest ona wzrastaniem w miłości, a miłość nigdy nie jest ruchem liniowym. W Starym Testamencie czytamy, że 7 WPROWADZENIE Karl Rahner, słynny teolog katolicki, napisał kiedyś, że chrześcijanin przyszłości będzie musiał być mistykiem albo nie będzie w ogóle nikim. Chrześcijanin przyszłości będzie musiał doświadczyć

Bardziej szczegółowo

Przewodnik. do egzaminów doktorskich z filozofii w Instytucie Chemii Fizycznej

Przewodnik. do egzaminów doktorskich z filozofii w Instytucie Chemii Fizycznej Przewodnik do egzaminów doktorskich z filozofii w Instytucie Chemii Fizycznej Instytut Filozofii Wydział Filozofii Chrześcijańskiej Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego WARSZAWA 2005 ZAKRES EGZAMINU

Bardziej szczegółowo

Witamy serdecznie. Świecki Ruch Misyjny EPIFANIA, Zbór w Poznaniu

Witamy serdecznie. Świecki Ruch Misyjny EPIFANIA, Zbór w Poznaniu Witamy serdecznie Świecki Ruch Misyjny EPIFANIA, Zbór w Poznaniu Świecki Ruch Misyjny Epifania Świecki Ruch Misyjny "Epifania" jest międzynarodowym, niezależnym, niesekciarskim, nieobliczonym na zysk,

Bardziej szczegółowo

Bóg a prawda... ustanawiana czy odkrywana?

Bóg a prawda... ustanawiana czy odkrywana? Bóg a prawda... ustanawiana czy odkrywana? W skali od 1 do 10 (gdzie 10 jest najwyższą wartością) określ, w jakim stopniu jesteś zaniepokojony faktem, że większość młodzieży należącej do Kościoła hołduje

Bardziej szczegółowo

I PRZYKAZANIE - źródła. YouCat KKK

I PRZYKAZANIE - źródła. YouCat KKK - źródła YouCat 352 358 KKK 2110 2141 - brzmienie Ja jestem Pan, twój Bóg, który cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli. Pwt 5, 8-10 Wj 20, 3-6 Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie! Nie będziesz

Bardziej szczegółowo

Kryteria oceniania z religii dla klasy czwartej szkoły podstawowej

Kryteria oceniania z religii dla klasy czwartej szkoły podstawowej Kryteria oceniania z religii dla klasy czwartej szkoły podstawowej ROZDZIAŁ CELUJĄCY BARDZO DOBRY DOBRY DOSTATECZNY DOPUSZCZAJĄCY NIEDOSTATECZNY I. Jezus uczy nas kochać Boga i ludzi 1. Wyjaśnia, co to

Bardziej szczegółowo

WSTĘP DO HISTORII ZBAWIENIA. Chronologia Geografia Treść Przesłanie

WSTĘP DO HISTORII ZBAWIENIA. Chronologia Geografia Treść Przesłanie WSTĘP DO HISTORII ZBAWIENIA Chronologia Geografia Treść Przesłanie Historia zbawienia jest to historia świata i człowieka widziane z perspektywy relacji z Bogiem. definicja Chronologia historii zbawienia

Bardziej szczegółowo

Lectio Divina Rz 5,12-21

Lectio Divina Rz 5,12-21 Lectio Divina Rz 5,12-21 1. Czytanie Prowadzący: wezwijmy Ducha św.: Przybądź Duchu Święty... - weźmy do ręki Pismo św.. - Słuchając jak w Kościele śledźmy tekst, aby usłyszeć, co chce nam dzisiaj Jezus

Bardziej szczegółowo

Kerygmat treścią nowej ewangelizacji. ks. Jan Kochel, prof. UO

Kerygmat treścią nowej ewangelizacji. ks. Jan Kochel, prof. UO Kerygmat treścią nowej ewangelizacji ks. Jan Kochel, prof. UO Skuteczność przekazu prawdy! W. Bernabach nowojorski promotor kreatywności Prawda nie jest skuteczną zanim ludzie ci nie uwierzą; a nie mogą

Bardziej szczegółowo

Strumiłowski Kościół, religie Piękno i zbawienie świat?

Strumiłowski Kościół, religie Piękno i zbawienie świat? Zbigniew Jan Paweł Kubacki SJ Strumiłowski Kościół, religie Piękno i zbawienie świat? O jedyności i powszechności zbawczej Kościoła oraz zbawczej roli religii niechrześcijańskich 86 Myśl Teologiczna Wydawnictwo

Bardziej szczegółowo

Ze Zmartwychwstałym w społeczeństwie. Podręcznik do religii dla I klasy szkoły zawodowej

Ze Zmartwychwstałym w społeczeństwie. Podręcznik do religii dla I klasy szkoły zawodowej Ze Zmartwychwstałym w społeczeństwie Podręcznik do religii dla I klasy szkoły zawodowej Człowiek sumienia 19 Każdy dzień życia człowieka wypełniony jest dużymi i małymi wyborami. To one nadają ludzkiemu

Bardziej szczegółowo

Profesora Mieczysława Gogacza ujęcie etyki. Dawid Lipski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

Profesora Mieczysława Gogacza ujęcie etyki. Dawid Lipski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Profesora Mieczysława Gogacza ujęcie etyki Dawid Lipski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Definicja etyki : Etykę stanowi ustalenie, które działania ludzkie chronią zgodne z prawdą dobro osób

Bardziej szczegółowo

Egzystencjalny wymiar kerygmatu Apostoła Pawła

Egzystencjalny wymiar kerygmatu Apostoła Pawła ISSN 1392-7450 SOTER 2011.37(65) Egzystencjalny wymiar kerygmatu Apostoła Pawła Pranešimas skaitytas tarptautinėje mokslinėje konferencijoje Evangelizacija šiandienos pasaulyje: ištakos, iššūkiai, perspektyvos.

Bardziej szczegółowo

Zagadnienia historiozoficzne we współczesnej filozofii.

Zagadnienia historiozoficzne we współczesnej filozofii. Zagadnienia historiozoficzne we współczesnej filozofii. historiozofia DZIEJÓW FILOZOFIA nauka filozoficzna o ostatecznych czynnikach sprawczych, istocie i sensie ludzkich dziejów jako całości, zw. także

Bardziej szczegółowo

Rozkład materiału do podręcznika Obdarowani przez Boga dla klasy 5 szkoły podstawowej zgodnego z Programem nauczania religii nr AZ-2-01/10

Rozkład materiału do podręcznika Obdarowani przez Boga dla klasy 5 szkoły podstawowej zgodnego z Programem nauczania religii nr AZ-2-01/10 Rozkład materiału do podręcznika Obdarowani przez Boga dla klasy 5 szkoły podstawowej zgodnego z Programem nauczania religii nr AZ-2-01/10 Grupa tematyczna Tytuł jednostki Treści Wymagania uczeń potrafi

Bardziej szczegółowo

ks. dr Marek Dziewiecki Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego MIŁOŚĆ I MAŁŻEŃSTWO

ks. dr Marek Dziewiecki Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego MIŁOŚĆ I MAŁŻEŃSTWO ks. dr Marek Dziewiecki Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego MIŁOŚĆ I MAŁŻEŃSTWO Bóg wymyślił małżeństwo i rodzinę po to, by nie być kimś jedynym, kto kocha człowieka. Katolicka nauka o małżeństwie

Bardziej szczegółowo

Panorama etyki tomistycznej

Panorama etyki tomistycznej Panorama współczesnej etyki tomistycznej w Polsce Artur Andrzejuk Ramy organizacyjne organizacyjne 1946 - Wydział Filozoficzny KUL J. Keller, W. Bednarski, K. Wojtyła, T. Styczeń, A. Szostek. J. Gałkowski,

Bardziej szczegółowo

Bogusław Milerski, Hermeneutyka pedagogiczna. Perspektywy pedagogiki religii, Wydawnictwo Naukowe ChAT, Warszawa 2011, ss.

Bogusław Milerski, Hermeneutyka pedagogiczna. Perspektywy pedagogiki religii, Wydawnictwo Naukowe ChAT, Warszawa 2011, ss. Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie Bogusław Milerski, Hermeneutyka pedagogiczna. Perspektywy pedagogiki religii, Wydawnictwo Naukowe ChAT, Warszawa 2011, ss. Pod wymownym

Bardziej szczegółowo

Lekcja 1: Ludzie, których spotka³ Pan Jezus - Chora kobieta. 2. Teœciowa Szymona mia³a wysok¹. 3. Poproszono Jezusa, aby j¹.

Lekcja 1: Ludzie, których spotka³ Pan Jezus - Chora kobieta. 2. Teœciowa Szymona mia³a wysok¹. 3. Poproszono Jezusa, aby j¹. Czas na Bibliê Pamiêtaj o wpisaniu swojego imienia, nazwiska i adresu: Wiek...Data urodzenia... Nazwisko i imiê... Adres (kod pocztowy)......... Nazwisko prowadz¹cego grupê... Pocztowa Szko³a Biblijna

Bardziej szczegółowo

GODNOŚĆ, HOSPICJUM, ŻYCIE. Doświadczenie hospicjum w nauczaniu etyki i filozofii

GODNOŚĆ, HOSPICJUM, ŻYCIE. Doświadczenie hospicjum w nauczaniu etyki i filozofii GODNOŚĆ, HOSPICJUM, ŻYCIE Doświadczenie hospicjum w nauczaniu etyki i filozofii Filozofowie starożytni życie i śmierć traktowali poważnie. Najwięksi z nich, tacy jak Platon, przekazali nam m.in. taką koncepcję

Bardziej szczegółowo

Kilka słów o grzechu

Kilka słów o grzechu Kilka słów o grzechu Definicja grzechu Grzech - to czyn, słowo lub pragnienie przeciwne prawu wiecznemu św. Augustyn Źródło grzechu Z serca bowiem pochodzą złe myśli, zabójstwa, cudzołóstwo, czyny nierządne,

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z PRZEDMIOTU RELIGIA NA POSZCZEGÓLNE OCENY W KLASIE IV Ocena celująca: Uczeń: twórczo rozwija uzdolnienia i zainteresowania,

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z PRZEDMIOTU RELIGIA NA POSZCZEGÓLNE OCENY W KLASIE IV Ocena celująca: Uczeń: twórczo rozwija uzdolnienia i zainteresowania, WYMAGANIA EDUKACYJNE Z PRZEDMIOTU RELIGIA NA POSZCZEGÓLNE OCENY W KLASIE IV Ocena celująca: twórczo rozwija uzdolnienia i zainteresowania, dzieląc się zdobytą wiedzą z innymi. Ocena bardzo dobra w sposób

Bardziej szczegółowo

W drodze do Wieczernika nr AZ-1-01/10 z 9.06.2010 r.

W drodze do Wieczernika nr AZ-1-01/10 z 9.06.2010 r. Rozkład materiału dla kl. 2 szkoły podstawowej opracowany na podstawie materiałów katechetycznych Kochamy Pana Jezusa zgodnych z Programem nauczania religii W drodze do Wieczernika nr AZ-1-01/10 z 9.06.2010

Bardziej szczegółowo

Od teorii stopni formalnych do teorii komunikacji i dialogu w dydaktyce szkolnej i katechetycznej

Od teorii stopni formalnych do teorii komunikacji i dialogu w dydaktyce szkolnej i katechetycznej 3 Grzegorz Łuszczak Od teorii stopni formalnych do teorii komunikacji i dialogu w dydaktyce szkolnej i katechetycznej Akademia Ignatianum Wydawnictwo WAM Kraków 2012 5 Spis treści Wprowadzenie 11 Rozdział

Bardziej szczegółowo

Nauka & Wiara. DSW Wrocław 27 kwietnia 2013

Nauka & Wiara. DSW Wrocław 27 kwietnia 2013 Nauka & Wiara DSW Wrocław 27 kwietnia 2013 Nauka & Wiara c, TM, All rights (lefts) reserved, etc... DSW Wrocław 27 kwietnia 2013 Bohaterowie dramatu Bohaterowie dramatu Wiara Nauka Bohaterowie dramatu

Bardziej szczegółowo

Drzewo skrutacji J 1, 1-18

Drzewo skrutacji J 1, 1-18 1 Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga, i Bogiem było Słowo. 2 Ono było na początku u Boga. 3 Wszystko przez Nie się stało, a bez Niego nic się nie stało, [z tego], co się stało. 4 W Nim było życie,

Bardziej szczegółowo

Omnec Onec Zbiór tekstów - Część III - List od Wenusjan

Omnec Onec Zbiór tekstów - Część III - List od Wenusjan Omnec Onec Zbiór tekstów - Część III - List od Wenusjan Venusian Script Collection of Texts Part III - Copyright 2000 by Omnec Onec Zbiór tekstów Part III - Copyright 2000 by Omnec Onec Kopiowanie i rozpowszechnianie

Bardziej szczegółowo

I. Program studiów 6-letnich jednolitych magisterskich Kierunek: Teologia Specjalność: Kapłańska

I. Program studiów 6-letnich jednolitych magisterskich Kierunek: Teologia Specjalność: Kapłańska 1. Przedmioty obowiązkowe 1.1. Kanon studiów teologicznych I. Program studiów 6-letnich jednolitych magisterskich Kierunek: Teologia Specjalność: Kapłańska Wstęp do filozofii Z 1 Historia filozofii starożytnej

Bardziej szczegółowo

Bezpieczeństwo społeczne

Bezpieczeństwo społeczne Bezpieczeństwo społeczne Potrzeby współczesnego społeczeństwa w zakresie bezpieczeństwa Potrzeba - odczuwany brak czegoś i chęć jego zaspokojenia. W literaturze znana jest hierarchia potrzeb według Maslowa

Bardziej szczegółowo

Tischner KS. JÓZEF. Opracowanie Wojciech Bonowicz

Tischner KS. JÓZEF. Opracowanie Wojciech Bonowicz Tischner KS. JÓZEF Tischner KS. JÓZEF Opracowanie Wojciech Bonowicz Wydawnictwo Znak Kraków 2010 KAZANIE PIERWSZE o tym, za kogo umarł Pan Jezus KSIĄDZ JÓZEF: Dzieci kochane! Wysłuchaliśmy przed chwilą

Bardziej szczegółowo

Teologia - niestacjonarne jednolite studia magisterskie 2016/2017

Teologia - niestacjonarne jednolite studia magisterskie 2016/2017 Teologia - niestacjonarne jednolite studia magisterskie 2016/2017 Rok 1, semestr 1 Etyka [W] ks. prof. dr hab. J. Machnacz 15 3 Zo Historia filozofii: starożytność [W] ks. prof. dr hab. J. Machnacz 15

Bardziej szczegółowo

Religia, 5 SP, NaCoBeZu

Religia, 5 SP, NaCoBeZu Religia, 5 SP, NaCoBeZu 1. Po wakacjach mam dużo wrażeń i pytań poprowadź mnie, Boże! - opowiadam o dostrzeżonych zjawiskach przyrodniczych w otaczającym go świecie - podaję źródła, w których można znaleźć

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z RELIGII

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z RELIGII Wioleta Halek Nauczyciel katechezy PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z RELIGII (ocenianie bieżące) KRYTERIA OCENIANIA W KLASIE Ia, Ib, Ic, Id, Ie GIMANZJUM nr 1 w Strzelcach Opolskich w roku szkolnym 2011/2012

Bardziej szczegółowo

Po studiach związana zawodowo ze szkołą podstawową jako nauczyciel/wychowawca w nauczaniu początkowym.

Po studiach związana zawodowo ze szkołą podstawową jako nauczyciel/wychowawca w nauczaniu początkowym. dr Elżbieta Wieczór ewieczor@umk.pl Wykształcenie: Studia magisterskie pedagogiczne o specjalności pedagogika wczesnoszkolna na UMK, praca magisterska nt."pedagogiczne innowacje w nauczaniu początkowym".

Bardziej szczegółowo

Narodziny Pana Jezusa

Narodziny Pana Jezusa Biblia dla Dzieci przedstawia Narodziny Pana Jezusa Autor: Edward Hughes Ilustracje: M. Maillot Redakcja: E. Frischbutter; Sarah S. Tłumaczenie: Katarzyna Gablewska Druk i oprawa: Bible for Children www.m1914.org

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA PROGRAMOWE I KRYTERIA WYMAGAŃ z KATECHEZY. w SZKOLE PODSTAWOWEJ w KOŃCZYCACH MAŁYCH KLASY IV - VI

WYMAGANIA PROGRAMOWE I KRYTERIA WYMAGAŃ z KATECHEZY. w SZKOLE PODSTAWOWEJ w KOŃCZYCACH MAŁYCH KLASY IV - VI WYMAGANIA PROGRAMOWE I KRYTERIA WYMAGAŃ z KATECHEZY w SZKOLE PODSTAWOWEJ w KOŃCZYCACH MAŁYCH KLASY IV - VI WYMAGANIA Z RELIGII DLA KLASY IV I. Znajomość modlitw: poznane w kl. I- III; Modlitwa różańcowa.

Bardziej szczegółowo

ADWENT, BOŻE NARODZENIE I OKRES ZWYKŁY

ADWENT, BOŻE NARODZENIE I OKRES ZWYKŁY Archidiecezjalny Program Duszpasterski ADWENT, BOŻE NARODZENIE I OKRES ZWYKŁY ROK A Komentarze do niedzielnej liturgii słowa Poznań 2007/2008 25 Adwent I Niedziela Adwentu 2 grudnia 2007 Iz 2, 1-5 Ps 122

Bardziej szczegółowo

Lectio Divina Rz 8,18-30

Lectio Divina Rz 8,18-30 Lectio Divina Rz 8,18-30 1. Czytanie Prowadzący: wezwijmy Ducha św.: Przybądź Duchu Święty... - weźmy do ręki Pismo św.. - Słuchając jak w Kościele śledźmy tekst, aby usłyszeć, co chce nam dzisiaj Jezus

Bardziej szczegółowo

Trójca Święta wzór doskonałej wspólnoty

Trójca Święta wzór doskonałej wspólnoty Trójca Święta wzór doskonałej wspólnoty Prawda o Bogu w Trójcy Jedynym należy do największych tajemnic chrześcijaństwa, której nie da się zgłębić do końca. Można jedynie się do niej zbliżyć, czemu mają

Bardziej szczegółowo

Wymagania programowe i kryteria oceniania z religii dla klasy IV. I. Podstawowe:

Wymagania programowe i kryteria oceniania z religii dla klasy IV. I. Podstawowe: Wymagania programowe i kryteria oceniania z religii dla klasy IV I. Podstawowe: Na ocenę celującą uczeń: Spełnia wymagania na ocenę bardzo dobrą. Posiada wiedzę i umiejętności, które są efektem samodzielnej

Bardziej szczegółowo

Wychowanie ku pełni człowieczeństwa wyzwaniem dla edukacji

Wychowanie ku pełni człowieczeństwa wyzwaniem dla edukacji Wychowanie ku pełni człowieczeństwa wyzwaniem dla edukacji Ks. dr Jacek Czaplicki KS-4 Wychowanie ku wartościom - szanse i zagrożenia" 1 G. C. Berkouwer konstatuje: "Dziś bardziej niż kiedykolwiek, pytanie

Bardziej szczegółowo

Ksiądz Profesor Mieczysław Lubański : bibliografia (1994-2004). Studia Philosophiae Christianae 40/2, 9-12

Ksiądz Profesor Mieczysław Lubański : bibliografia (1994-2004). Studia Philosophiae Christianae 40/2, 9-12 Ksiądz Profesor Mieczysław Lubański : bibliografia (1994-2004). Studia Philosophiae Christianae 40/2, 9-12 2004 Studia P h ilosophiae C h ristianae U K SW 40(2004)2 KSIĄDZ PROFESOR MIECZYSŁAW LUBAŃSKI

Bardziej szczegółowo

PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZA JAKO DYSCYPLINA NAUKOWA

PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZA JAKO DYSCYPLINA NAUKOWA PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZA JAKO DYSCYPLINA NAUKOWA wykład 1 dr Marta Herzberg Instytut Nauk Społecznych WSG Plan wykładu 1. Definicja pedagogiki opiekuoczej 2. Geneza pedagogiki opiekuoczej 3. 4. Przedmiot

Bardziej szczegółowo

Początek autentycznej religii nie jest efektem naturalnej aktywności człowieka, ale dziełem samego Boga. Człowiek, który w sposób naturalny otwarty

Początek autentycznej religii nie jest efektem naturalnej aktywności człowieka, ale dziełem samego Boga. Człowiek, który w sposób naturalny otwarty Funkcjonuje powiedzenie: człowiek religijny, ale niewierzący. Oznacza to, że ktoś może funkcjonować we wspólnocie religijnej i spełniać praktyki religijne bez wiary w Boga. Warunkiem podstawowym jest szukanie

Bardziej szczegółowo