ANALIZA KONSUMPCJI LEKÓW W POLSCE I WYBRANYCH KRAJACH

Transkrypt

1 ANALIZA KONSUMPCJI LEKÓW W POLSCE I WYBRANYCH KRAJACH KATARZYNA SZALONKA Uniwersytet Wrocławski Streszczenie Polacy konsumuj du ilo leków. Jeste my w czołówce pa stw o najwy szym spo yciu farmaceutyków. Cho dynamika warto ci rynku farmaceutycznego jest wysoka, to jej przyczyn nale y upatrywa w coraz wy szych cenach. Przyrost konsumpcji w uj ciu ilo ciowym jest zdecydowanie ni szy. Obserwuje si za to wy sz dynamik konsumpcji leków na wiecie, szczególnie w krajach rozwijaj cych si. Wy sza jako ycia pozwala na zaspokojenie potrzeby leczenia i utrzymania stanu zdrowia. W Polsce natomiast obserwuje si powolne zdystansowanie pacjentów do reklam. Cho skuteczno tych form komunikacji marketingowej nadal jest wysoka, to na przestrzeni kilku lat mo na zaobserwowa kilkunastoprocentowy spadek. Przyczyn mo na upatrywa w bardzo restrykcyjnej formie reklamy kierowanej zarówno do pacjentów (minimum 2% powierzchni ekranu w pozycji nieruchomej musi zawiera informacja: Przed u yciem zapoznaj si z tre ci ulotki doł czonej do opakowania b d skonsultuj si z lekarzem lub farmaceut, gdy ka dy lek niewła- ciwie stosowany zagra a Twojemu yciu lub zdrowiu ), jak i do lekarzy oraz farmaceutów (ograniczone wizyty przedstawicieli medycznych i handlowych w czasie godzin pracy). Stanowi to w pewnym sensie ostrze enie, e lek to nie cukierek i mo e by zagro eniem dla zdrowia i ycia pacjenta. Natomiast starzej ce si społecze stwa na wiecie oraz coraz wy sza jako ich ycia i coraz lepsza orientacja prozdrowotna spowoduj, e popyt na leki b dzie rósł najszybciej w krajach rozwijaj cych si, a w krajach rozwini tych b dzie si stabilizował na poziomie kilku procent wzrostu ilo ciowej konsumpcji w skali roku. Słowa kluczowe: leki, konsumpcja, konkurencja, pacjent, ochrona zdrowia 1. Wprowadzenie Intensywna kampania promocyjna obejmuj ca reklam telewizyjn, radiow i prasow poparta dobrze zaplanowanymi działaniami trade marketingu pozwala firmom farmaceutycznym osi gn wysok sprzeda. Producentom leków musi opłaca si wydawa rocznie kilkadziesi t milionów złotych. Mo na zało y, e kilkumiesi czna kampania telewizyjna powoduje wzrost sprzeda y leków nawet o kilkaset procent. Tajemnic Poliszynela s te stosowane formy reklamy leków etycznych, skierowanych do lekarzy i farmaceutów. Jaki ma to skutek dla pacjenta, który przy jakichkolwiek dolegliwo ciach udaje si do apteki lub sklepu ogólnospo ywczego i kupuje lek? Bardzo rzadko radzi sobie z rozró nieniem substancji czynnej, nie czyta ulotek i zapami tuje jedynie tre reklamy. Na ile reklama kształtuje konsumpcj leków? Czy aplikowanie leków stało si patologi czy raczej norm poprawiaj c jedynie jako ycia pacjenta i gwarantuj c mu szybki powrót do zdrowia? Artykuł jest prób oceny poziomu konsumpcji leków z ró nych grup terapeutycznych przez Polaków na tle innych wybranych krajów. Zakres czasowy obejmuje osiem

2 3 Analiza konsumpcji leków w Polsce i wybranych krajach lat: od 2 do 28 roku. W pracy wykorzystano specjalistyczne raporty bran owej firmy IMS Heath, Ministerstwa Zdrowia (Zielona Ksi ga II), GUS i OECD, CIA. 2. Charakterystyka popytu na rynku farmaceutycznym Prawo farmaceutyczne klasyfikuje leki na etyczne (wydawane tylko w aptece na recept ), leki dost pne bez recepty (OTC oraz suplementy diety sprzedawane w aptekach i sklepach). Analitycy rynku farmaceutycznego dziel całkowit warto sprzeda y na rynek detaliczny, szpitalny i wyodr bniaj refundacj (patrz tabela 1). De facto pacjenci w Polsce skonsumowali leki w 27 roku za kwot 2,88 mld zł, ale 1,98 mld zł zapłaciły szpitale, a 6,68 mld zł zrefundował NFZ. Chorzy wydali 12,22 mld zł. rednioroczne tempo wzrostu wydatków na leki od 21 do 28 roku wynosi 11,6%. Od 21 roku wydatki ludno ci zwi kszyły si o ponad 62%. Wydatki szpitali rosły w tempie 8,7% w skali roku, czyli nieco wolniej ni wydatki pacjentów. Tabela 1. Podstawowe wielko ci rynku farmaceutycznego w latach 2-27; warto w mld zł w cenach detalicznych oraz dynamika wzrostu Wyszczególnienie Całkowita warto sprzeda y leków 11,1 12,74 14,46 16,5 17,22 18,5 19,28 2,88 Dynamika nominalnie r/r* realnie** - 1, 115,8 17,6 113,5 115,4 11,9 125,1 17,3 131,1 17,4 136,5 14,2 14,5 18,3 148,9 Sprzeda dla szpitali bd. 1,2 1,27 1,36 1,54 1,7 1,85 1,98 Dynamika nominalnie r/r* ,8 17,1 113,2 11,4 18,8 17, Refundacja 4,5 5,18 5,46 6,35 5,89 6,18 6,6 6,68 Dynamika nominalnie r/r* realnie** - 1, 115, 17,1 15,4 16,6 116,3 121,1 92,75 19,8 14,9 111,6 17,8 117,6 1,4 116,6 Całkowite wydatki ludno ci na zakup leków - 6,36 7,73 8,34 9,79 1,62 1,83 12,22 Dynamika nominalnie r/r* realnie*** - - 1, 121,5 114,8 17,9 12,9 117,4 138,8 18,5 145,9 12, 146,8 * rok poprzedni = 1 (kalkulacja w warto ciach nominalnych) ** rok 2 = 1 (kalkulacja w cenach stałych z 2 roku) *** rok 21=1 (kalkulacja w cenach stałych z 21 roku) Wyja nienia: od 24 r. dane przeszacowano w celu uzyskania porównywalno ci cen. 112,8 162,3

3 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 25, ródło: Kamsoft, IMS Health, NFZ, GUS oraz raporty CASE Doradcy w: producencilekow.pl/images/publikacje/12_pl.pdf. Całkowita warto polskiego rynku farmaceutycznego ma tendencj wzrostow (rysunek 1), podobnie jak całkowita sprzeda leków na wiecie w kanale dystrybucji aptecznym i szpitalnym (rysunek 2) Rysunek 1. Całkowita warto sprzeda y leków w mld zł ródło: Opracowanie własne na podstawie tabeli 1. Dynamika wydatków na leki na wiecie kształtuje si na poziomie 111% (rok 24= 1% do roku 28), za w Polsce 169%. Oznacza to, e przyrost wydatków jest sze ciokrotnie wy szy w naszym kraju (patrz tabela 2.), ni na wiecie ogółem. Tabela 2. Dynamika wydatków na leki wiat i Polska w latach ( w tys. euro i %) warto leków na wiecie / 24 dynamika sprzeda y 1 16,8 14,93 99,5 99,58 111,6 warto leków w Polsce dynamika sprzeda y 1 12,32 17,1 111,63 117,29 168,75 ródło: Opracowanie własne na podstawie IMS HEALTH.

4 32 Analiza konsumpcji leków w Polsce i wybranych krajach _ Rysunek 2. Warto sprzeda y leków na wiecie w latach ródło: Opracowanie własne na podstawie IMS HEALTH. Nieco inaczej przedstawia si dynamika konsumpcji leków w uj ciu ilo ciowym w tys. sztuk sprzedanych opakowa leków, oczywi cie o ró nych fasunkach. Tabela 3. Dynamika konsumpcji leków w Polsce i na wiecie ogółem w latach (w tys. sztuk) Wyszczególnienie / 24 ilo sprzedanych leków na wiecie dynamika sprzeda y leków ilo sprzedanych leków w Polsce dynamika sprzeda y leków w Polsce ,11 16,22 16,7 14,96 123, ródło: Opracowanie własne na podstawie IMS HEALTH. 1 12,9 99,63 15,37 11,56 19,79 Jak wynika z tabeli 3, tempo konsumpcji leków na wiecie jest wy sze od krajowego. Na podstawie danych zawartych w tabelach 2 i 3 mo na wywnioskowa, e o du ej dynamice wydatków na leki w Polsce decyduje szybszy wzrost cen. Innymi słowy, za wysok dynamik rynku farmaceutycznego odpowiada wysokie tempo wzrostu cen leków w Polsce. Nale y pami ta, e w latach 27 i 28 kurs euro był na tyle niski (lipiec 28 3,3 zł), e na pewno nie wpłyn ł na przeszacowanie warto ci sprzeda y.

5 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 25, , , 1 18, 1 16, 1 14, 1 12, 1 1, 1 8, 1 6, Sprzeda leków uj. Warto ciowe w mln PLN Rynek apteczny w tys sztuk Rysunek 3. Dynamika polskiego rynku farmaceutycznego w latach ródło: Opracowanie własne na podstawie danych z tabeli 1. Bior c pod uwag, e w roku 27 skonsumowali my ponad 1,2 mld sztuk opakowa leków w ka dej postaci (patrz rysunek 3), mo na oszacowa, e przeci tny Polak zaaplikował blisko 32 opakowania leków w skali roku. Warto odnie t wielko do danych mi dzynarodowych z roku 28: okazuje si, e cho w przeliczeniu na warto rocznych wydatków per capita w dolarach nasze wydatki plasuj si na dalekiej pozycji, to w przypadku odniesienia do danych ilo ciowych (całkowita ilo sprzedanych leków w sztukach opakowa per capita) znajdujemy si na trzeciej pozycji (patrz rysunek 4). Nale y podkre li, e ilo ciowe dane wiadcz o faktycznym stanie konsumpcji leków. Prezentowane wielko ci niestety nie ujmuj ilo ci sprzedanych leków w sklepach spo ywczych, stacjach benzynowych, sklepach kosmetycznych i zielarskich. St d te Stany Zjednoczone z rozbudowan dystrybucj pozaapteczn i szpitaln plasuj si na pozycji 11.

6 34 Analiza konsumpcji leków w Polsce i wybranych krajach F R A N C E G R E E C E P O L A N D S P A I N R E T A I L I T A L Y R E T A I L H U N G A R Y B U L G A R I A S L O V A K P O R T U G A L A U S T R A L I A U N I T E D A U S T R I A C Z E C H B E L G I U M C A N A D A S W I T Z E R L A N D N O R W A Y T U R K E Y G E R M A N Y S W E D E N U S A ( A L L D E N M A R K I N D I A R E T A I L M E X I C O B R A Z I L J A P A N C H I N A Rysunek 4. Konsumpcja leków w wybranych krajach per capita w 28 r. uj cie ilo ciowe (szt. na osob ) ródło: Opracowanie własne na podstawie IMS HEALTH oraz CIA https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/. Inaczej przedstawiaj si wydatki na leki w uj ciu warto ciowym w wybranych krajach wiata. Okazuje si, e wi kszo krajów, bez wzgl du na poziom ycia ich mieszka ców, odnotowała wzrost wydatków na leki. Najwi kszy całkowity wzrost (rysunek 5) jest widoczny w krajach najbardziej zaludnionych, w których odnotowuje si równie zauwa alny w ostatnich latach wzrost gospodarczy (w 27 i 28 r., odpowiednio w Chinach 13% i 9,8%, Indiach 9% i 6,6% a w Polsce 6,7% i 4,8%) 1. 1 https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html#econ.

7 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 25, INDIA CHINA HOSPITAL USA (ALL AUDITS) FRANCE ITALY BRAZIL GERMANY UNITED KINGDOM TURKEY SPAIN POLAND Rysunek 5. Wydatki na leki w latach w wybranych krajach wiata (w euro) ródło: Opracowanie własne na podstawie IMS Heath. Zatem na podstawie prezentowanych wy ej danych mo na wywnioskowa, e Polacy konsumuj bardzo du o leków i s one coraz dro sze. Natomiast dynamika ilo ciowego spo ycia leków jest niewielka, rednioroczne tempo przyrostu konsumpcji wynosiło 2,3%. Mo na domniemywa, e wraz ze wzrostem poziomu ycia ludno ci wydatki na leki b d rosły. Na podstawie bada GUS-u w 22 roku 33% społecze stwa ograniczała wydatki na leki z powodu braku funduszy 2. Mo na to potraktowa jako popyt ujawniony niezaspokojony. Wzrost poziomu ycia dzi ki spadkowi stopy bezrobocia spowoduje automatycznie zaspokojenie podstawowych potrzeb człowieka. Prze ledzono równie konsumpcj leków w poszczególnych grupach terapeutycznych (przeciwbólowe, przezi bieniowe, na trawienie, wzmacniaj ce witaminy). Okazuje si, e ilo ciowa konsumpcja leków przeciwbólowych utrzymywała si na poziomie 3,23 opakowa na rok (patrz rysunek 6). Natomiast w 27 roku wzrosła do 3,36. Przyczyn mo na upatrywa w wi kszej liczbie emisji reklam w telewizji albo w pogarszaj cym si stanie zdrowia społecze stwa. Na podstawie wyników bada E. Ulatowskiej-Szostak (przeprowadzonych dwukrotnie w latach 22 i 27) mo na wywnioskowa, e około 5% Polaków kupuje leki pod wpływem reklamy. Autorka wykazuje za pomoc analizy porównawczej tendencj spadkow zakupu niepotrzebnych leków, kupionych pod wpływem reklamy (odpowiednio w 22 62% i w 27 r. 49,8%) 3. Oznacza to, e cho reklama wpływa do mocno na decyzje zakupowe, to skuteczno działa promocyjnych zmniejsza si. Z bada prof. Czapi skiego wynika, e w 27 roku a 97% gospodarstw domowych w ci gu ostatnich 3 miesi cy poprzedzaj cych badania korzystała z usług placówek zdrowia. W porównaniu do roku 25 nast pił wzrost o 4% 4. Teza 2 3 Ulatowska-Szostak E. Wpływ reklamy na zakup leków, parafarmaceutyków i preparatów witaminowych w opiniach klientów aptek porównanie lat 22 i 27. Problemy Higieny i Epidemiologii [on-line] 28, 89(3), s Dost pny w Internecie: 4 Czapi ski J., Panek T.(red.), Diagnoza społeczna 27. Warunki i jako ycia Polaków, [on-line]. Dost pny w Internecie:

8 36 Analiza konsumpcji leków w Polsce i wybranych krajach druga, mówi ca o przyczynach zwi kszonej konsumpcji leków przeciwbólowych z powodu wzrostu dolegliwo ci w ród Polaków, jest zatem prawdziwa ilo warto Rysunek 6. Konsumpcja leków przeciwbólowych w Polsce ródło: Opracowanie własne na podstawie IMS Heath i CIA 5. Prze led my konsumpcj leków na przezi bienie. Jak wynika z rysunku 7, cho warto ciowo mo na zaobserwowa stał tendencj wzrostow, to ilo ciowo widoczne s wahania konsumpcji. Grupa leków na przezi bienie jest silnie skorelowana z sezonowo ci (jesie zima wiosna) oraz wzrostem lub spadkiem zachorowa w danym sezonie. W zwi zku z tym trudno poszukiwa jakichkolwiek innych zale no ci ilo w tys. sztuk warto w mln zł Rysunek 7. Konsumpcja leków na przezi bienie w Polsce uj cie ilo ciowo-warto ciowe ródło: opracowanie własne na podstawie IMS HEALTH. 5 https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html#people.

9 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 25, Nieco inaczej przedstawia si nast pna grupa terapeutyczna leki na trawienie gastryczne. Tutaj widoczny jest regularny trend wzrostowy (patrz rysunek 8). Przyczyn nale y upatrywa w reklamie oraz intensywnym wzro cie wydatków na ywienie zbiorowe poza domem, stresem i niewła ciwym od ywianiu. Nale y doda, e grupa leków na trawienie (etyczne) jest trzeci w rankingu grup chorobowych po chorobach układu kr enia (29%) i układu nerwowego (15,5%) konsumpcja w uj ciu ilo ciowym konsumpcja w uj ciu warto ciowym Rysunek 8. Konsumpcja leków na trawienie w Polsce. ródło: Opracowanie własne na podstawie IMS HEALTH. Nieco inaczej przedstawia si sytuacja z aplikowaniem witamin i minerałów. Cho dominuj reklamy leków przezi bieniowych i przeciwbólowych, to stopie intensywno ci informacji o witaminach jest bardzo du y. Dlatego zaskakuj cy jest kształt krzywej przedstawiaj cej spadek ilo ciowy kupionych witamin (patrz rysunek 9). Mo na pokusi si o tez, e Polacy kupuj je coraz cz ciej w wi kszych fasunkach, st d obserwuje si trend spadkowy przy jednoczesnym zachowaniu trendu wzrostowego wydatków na witaminy i minerały. Jednocze nie nale y podkre- li, e nast puje powolne przesuni cie sprzeda y tej grupy leków do sieci sklepów spo ywczych. 6 raport Zielona ksi ga II.

10 38 Analiza konsumpcji leków w Polsce i wybranych krajach ilo warto Rysunek 9. Konsumpcja witamin i minerałów w Polsce ródło: Opracowanie własne na podstawie IMS HEALTH. Coraz wi kszy dost p do informacji publikacje w czasopismach, ksi kach i na stronach internetowych oraz reklama, nierzadko odbierana jako informacja pouczaj ca, powoduje, e pacjenci lecz si sami. Udaj si do apteki po konkretny lek, sprzedawany bez recepty. Na podstawie tak sformułowanej tezy mo na domniemywa, e intensywnie ro nie konsumpcja leków OTC. Tymczasem na rysunku 1 wida, e ro nie sprzeda leków wydawanych z przepisu lekarza, a leków w wolnej sprzeda y utrzymuje si na tym samym poziomie. Dodatkowo uwzgl dni nale- y sprzeda w sklepach ogólnospo ywczych (leków OTC), co w efekcie mo na uzna, e i ta grupa charakteryzuje si wzrostem sprzeda y. 8, 6, 4, 2,, Rynek apteczny leków na recept Rynek apteczny leków bez recepty Rysunek 1. Struktura leków sprzedawanych na recept i bez recepty w latach w Polsce ródło: Opracowanie własne na podstawie tabeli nr 1.

11 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 25, Reasumuj c powy sze rozwa ania, mo na stwierdzi, e Polacy konsumuj du ilo leków. Jeste my w czołówce pa stw o najwy szym spo yciu farmaceutyków. Cho dynamika warto ci rynku farmaceutycznego jest wysoka, to jej przyczyn nale y upatrywa w coraz wy szych cenach. Przyrost konsumpcji w uj ciu ilo ciowym jest zdecydowanie ni szy. Obserwuje si za to wy sz dynamik konsumpcji leków na wiecie, szczególnie w krajach rozwijaj cych si. Wy sza jako ycia pozwala na zaspokojenie potrzeby leczenia i utrzymania stanu zdrowia. W Polsce natomiast obserwuje si powolne zdystansowanie pacjentów do reklam. Cho skuteczno tych form komunikacji marketingowej nadal jest wysoka, to na przestrzeni kilku lat mo na zaobserwowa kilkunastoprocentowy spadek. Przyczyn mo na upatrywa w bardzo restrykcyjnej formie reklamy kierowanej zarówno do pacjentów (minimum 2% powierzchni ekranu w pozycji nieruchomej musi zawiera informacja: Przed u yciem zapoznaj si z tre ci ulotki doł czonej do opakowania b d skonsultuj si z lekarzem lub farmaceut, gdy ka dy lek niewła ciwie stosowany zagra a Twojemu yciu lub zdrowiu ), jak i do lekarzy oraz farmaceutów (ograniczone wizyty przedstawicieli medycznych i handlowych w czasie godzin pracy). Stanowi to w pewnym sensie ostrze enie, e lek to nie cukierek i mo e by zagro eniem dla zdrowia i ycia pacjenta. Natomiast starzej ce si społecze stwa na wiecie oraz coraz wy sza jako ich ycia i coraz lepsza orientacja prozdrowotna spowoduj, e popyt na leki b dzie rósł najszybciej w krajach rozwijaj cych si, a w krajach rozwini tych b dzie si stabilizował na poziomie kilku procent wzrostu ilo ciowej konsumpcji w skali roku.

12 31 Analiza konsumpcji leków w Polsce i wybranych krajach ANALYSIS OF THE CONSUMPTION OF MEDICINES IN POLAND AND IN SELECTED COUNTRIES Summary To sum up the above consideration we can state that Poles consume big quantity of medicinal products. We are in the lead of countries of the highest consumption of pharmaceuticals. Although dynamics of pharmaceutical market value is high the reason of this situation is in higher and higher prices. The increase of consumption in quantification is much lower. There is a higher dynamics of pharmaceutical consumption in the world, especially in developing countries. Higher quality of lifestyle allows to satisfy the treatment need and to maintain the state of health. However in Poland we can observe that patients slowly distance themselves from advertisings. Although the effectiveness of these forms of marketing communication is still high the last years we could observe a dozen or so per cent of decrease. Keywords: medicines, consumption, competition, patient, health care Bibliografia 1. Czapi ski J., Panek T.(red.), Diagnoza społeczna 27. Warunki i jako ycia Polaków, [on-line]. Dost pny w Internecie: 2. raport Zielona ksi ga II. 3. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html#econ. 4. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html#people Ulatowska-Szostak E. Wpływ reklamy na zakup leków, parafarmaceutyków i preparatów witaminowych w opiniach klientów aptek porównanie lat 22 i 27. Problemy Higieny i Epidemiologii [on-line] 28, 89(3), s Dost pny w Internecie: PUBL_sytuacja_bytowa_23[1].zip. Zakład Ogólnej Teorii Ekonomii Wydział Prawa Administracji i Ekonomii Uniwersytet Wrocławski