Dieta antynowotworowa Dr Aleksandra Kostrzewa-Tarnowska

Transkrypt

1 Dieta antynowotworowa Dr Aleksandra Kostrzewa-Tarnowska Zakład Dietetyki Katedra Higieny Żywienia Człowieka Wydział Nauk o Żywności i Żywieniu Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu

2 Przyczyny powstawania nowotworów: Palenie tytoniu (30%) Alkohol Sposób żywienia (35%) Ekspozycja zawodowa Zanieczyszczenia środowiska Leki medyczne Czynniki infekcyjne Naturalne czynniki geofizyczne Skłonności genetyczne

3 Chemioprewencja nowotworów Chemioprewencja [łac. praeventio = zapobieganie] Profilaktyczne stosowanie u ludzi niektórych leków, witamin oraz nietoksycznych, naturalnych substancji żywieniowych (składników diety) lub/oraz specyfików farmakologicznych, celem zatrzymania lub wywołania regresji powstawania zmian i komórek przedrakowych, zarówno w początkowych, jak i dalszych etapach procesu nowotworowego, tzn. inicjacji i progresji raka. Chemioprewencja pierwotna Chemioprewencja wtórna

4 Ogólny schemat wieloetapowości procesu kancerogenezy indukowanej kancerogenami obecnymi w żywności Etap I Aktywacja Etap II Inicjacja Etap III Promocja Aktywacja metaboliczna Enzymy fazy I Pro-kancerogen Aktywny kancerogen Addukty DNA Mutacje Detoksykacja Enzymy fazy II Naprawa DNA Etap IV Progresja Transformacja nowotworowa Onkogeny Geny supresji raka Nowotwory

5 Biotransformacja ksenobiotyków źródło mutagenów i kancerogenów Reakcja I fazy tworzenie związków pośrednich w procesach utleniania, redukcji i hydrolizy. Enzymy I fazy odtruwania (detoksykacji): Oksydoreduktazy i hydrolazy: monooksygenazy związane z aktywnością cytochromu P450; Reakcje II fazy tworzenie produktów końcowych sprzężonych z kwasem glukuronowym, siarkowym, glutationem, glicyną, które ulegają acetylacji bądź metylacji. Enzymy II fazy odtruwania: Transferazy (np. UDP-glukuronylotrnsferaza); Enzymy cytozolowe (S-transferaza glutationowa, sulfotranferaza)

6 Wpływ żywienia na rozwój nowotworów 1. Występowanie związków rakotwórczych (natywnych bądź w formie dodatków) w spożywanych pokarmach 2. Związki nie kancerogenne występujące w żywności podczas trawienia, metabolizmu komórkowego, przetwórstwa zostają przetworzone na substancje rakotwórcze 3. Składniki diety mogą wpływać na rozwój nowotworów przez zmianę środowiska wewnętrznego przewodu pokarmowego

7 Typy zaburzeń w chorobie nowotworowej Niedożywienie (utrata łaknienia i trudności w przyjmowaniu pokarmu, biegunki i wymioty); Niedrożność przewodu pokarmowego Zespół upośledzonego wchłaniania Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej Zmiana odczuwania smaku i powonienia Zaburzenia w odczuwaniu smaku słodkiego, gorzkiego i kwaśnego; Zaburzenia metaboliczne: upośledzenie syntezy białek ustrojowych, zaburzenia tolerancji glukozy, zaburzenia przemian składników mineralnych

8 katalaza; Chemioprewencja, a wolne rodniki Mechanizmy obronne organizmu: 1. Przeciwutleniacze w żywności: witaminy antyoksydacyjne (C i E, β-karoten), ubichinon Q10; składniki mineralne ( selen, cynk, mangan, miedź, magnez); związki biologicznie czynne wtórne metabolity roślinne (likopen, luteina, kryptoksantyna, rutyna, tanina); 2. Enzymy neutralizujące w organizmie wytwarzane przez mdna: peroksydaza glutationowa GPX; reduktaza glutationu GRD; dysmutaza nadtlenkowa SOD;

9 Składniki mineralne i witaminy Składniki mineralne/ witaminy Cynk Żelazo Układ odpornościowy Ograniczenie aktywności limfocytów i monocytów Redukcja fagocytozy; cytotoksyczności monocytów, Nadmiar sprzyja tworzeniu wolnych rodników Dawka mg 15 mg Witamina C Środek antyhistaminowy mg Witamina E Obniża funkcje cytotoksyczne monocytów; j.m Witamina A Kwas foliowy Redukcja liczby komórek cytoplazmatycznych Regulacja ekspresji genów, blokuje dysplazję j.m µg

10 Związki biologicznie czynne Klasyfikacja oparta na sile i etapie działania: blocking agents zapobiegają przemianie nieaktywnego kancerogenu lub aktywacja systemu enzymatycznego (niszczenie komórek kancerogennych) supperssing agents inhibitory proteaz, terpeny cykliczne, izotiocyyjaniany

11 Związki czynne o działaniu przeciwnowotworowym (Zespół dr Herberta Piersona, Instytut Przeciwrakowy, Waszyngton) Związki indolowe indukują enzymy II fazy odtruwania, hamują tworzenie adduktów DNA, antykancerogen i antyestrogen o wysokim powinowactwie do receptora Ah; występują w roślinach kapustnych: kabaczki, brokuły, kalafiory, jarmuż i in. Fitosterole hamują enzymy metabolizmu testosteronu, wspomagają wydalanie z organizmu cholesterolu; występują w pożywieniu w odwrotnej proporcji do ilości tłuszczów nasyconych; dodatni związek z PUFA; Terpeny owoców cytrusowych obniżają poziom cholesterolu w organizmie i stymulują enzymy, blokujące powstawanie komórek rakowych;

12 Związki czynne o działaniu przeciwnowotworowym (Zespół dr Herberta Piersona, Instytut Przeciwrakowy, Waszyngton) Związki siarkowe czosnku [aliksyna] unieszkodliwiają substancje powodujące raka, zmniejszają też poziom cholesterolu we krwi i obniżają ciśnienie krwi; Izoflawony roślin motylkowych działanie przeciwutleniajace, przeciwzapalne, antymutagenne, antynowotworowe, inaktywują niektóre związki kancerogenne; Nienasycone kwasy tłuszczowe występujące w nasionach lnu blokują powstawanie związków powodujących tworzenie się komórek rakowych.

13 Związki czynne o działaniu przeciwnowotworowym (Zespół dr Herberta Piersona, Instytut Przeciwrakowy, Waszyngton) 1. Chinony rozmarynu wzmacniają działanie substancji hamujących powstawanie komórek rakowych; Triterpeny korzeni lukrecji niszczą szybko dzielące się komórki oraz przyczyniają się do cofania zmian w już powstałych komórkach raka; Ciekawostka!!! W badaniach nad przeciwnowotworowym działaniem korzenia lukrecji wykryto obecność w tym surowcu substancji hamującej rozwój bakterii, powodujących próchnicę zębów;

14 Substancje pozbawione wartości odżywczej ( NSN ) o działaniu przeciwnowotworowym 1 Naturalne Substancje Nieodżywcze: brak właściwości odżywczych; działanie: przeciwbakteryjne, przeciwutleniające, regulujące przemianę materii, zwiększające odporność; Terpeny: karotenoidy: - karoteny α-karoten, β-karoten, ε-karoten, γ-karoten, likopen - ksantofile luteina, zeaksantyna, astaksantyna, luteolina, flawoksantyna, auroksantyna, kroteina Związki azotowe: glukozynolany ( indole, izotiocyjaniny ) Związki zapasowe roślin fosforany inozytolu (np. fityniany) oligosacharydy

15 Substancje pozbawione wartości odżywczej ( NSN ) o działaniu przeciwnowotworowym 2 Polifenole: stilbeny kumaryny taniny kwasy fenolowe flawonoidy: - flawony - flawonole: kwercetyna, kempferol - flawanony: naringenina, hesperydyna flawanole: katechina, epikatechina; antocyjany izoflawony (fitoestrogeny soi )

16 F I T O E S T R O G E N Y IZOFLAWONY Warzywa strączkowe: fasola sojowa, soczewica, fasola szparagowa, bób, fasola lima, groch włoski, Produkty sojowe: kasza sojowa, mąka sojowa, tofu, mleko sojowe LIGNANY Nasiona lnu; Pełnoziarniste produkty zbożowe; Zioła (koper włoski); Owoce (banany, śliwki); Warzywa (dynia, cukinia, brokuły, czosnek) KUMESTANY Kiełki Alf- alfa Kiełki soi Uprawy pastewne Czerwona koniczyna

17 ROŚLINY HAMUJĄCE PROCESY NOWOTWOROWE - Czosnek - Kapusta - Lukrecja - Soja, imbir - Warzywa roślin baldaszkowatych - Cebula, herbata, kurkuma - Owoce cytrusowe - Pszenica, len, ryż ( brązowy ) - Pomidory, oberżyna, pieprz - Brokuły, kalafior, brukselka - Owies, mięta, oregano, ogórek - Rozmaryn, szałwia, ziemniaki, tymianek, goździki I S T O T N O Ś Ć - Bazylia, jęczmień, jagody

18 Zawartość wybranych metabolitów roślinnych o działaniu chemoprewencyjnym herbata zielona zawiera w suchej masie 35-52% katechin i flawonoli (czerwona mniej) sorgo - rekordzista w zawartości polifenoli (tianin) do mg/100g czerwone wino (kieliszek) mg czerwone porzeczki mg/100g jagody mg/100g jabłka mg/100g sok jabłkowy 0,2-1,6/100ml

19 Węglowodany, a choroba nowotworowa 1. Zmiana metabolizmu w wątrobie zwiększenie wątrobowej glukoneogenezy z aminokwasów; 2. Wzrost oporności na insulinę - hiperglikemia 3. Podaż węglowodanów w DRP około 55 % ogólnej kaloryczności diety 4. Ograniczenie produktów rafinowanych 5. Posiłki bogate w substancje balastowe błonnik nierozpuszczalny:

20 Choroba nowotworowa, a białko 1. Zmiany metabolizmu białek dostępu do aminokwasów; 2. Podaż białka % ogólnej kaloryczności DRP; 3. Źródło białka białko roślinne, białko z tłustych ryb, białko drobiu;

21 Choroba nowotworowa, a lipidy Mechanizmy oddziaływania; Ogólna ilość tłuszczu w diecie <25%; przy nowotworach związany z gospodarką hormonalną <20%; podaż kwasów tłuszczowych jednonienasyconych; Ochronne działanie pochodnych kwasu linolenowego n-3, ograniczenie pochodnych kwasu linolowego n-6;

22 Piramida żywieniowa W niewielkich ilościach tłuszcze, oleje, słodycze Suplementy (wapń, witaminy D i B 12 ) Co najmniej 3 porcje dziennie mleko, jogurty, sery Co najmniej 2 porcje dziennie mięso, podroby, jaja, rośliny strączkowe Co najmniej 3 porcje dziennie warzywa Co najmniej 2 porcje dziennie owoce Co najmniej 6 porcji dziennie chleb, makarony, kasze, płatki zbożowe Co najmniej 8 szklanek dziennie napoje: woda mineralna, soki, herbata ziołowa

23 Dziękuję za uwagę