OSTOJE SIECI NATURA 2000 JAKO ELEMENT RODOWISKOWYCH UWARUNKOWA EKSPLOATACJI KOPALIN

Transkrypt

1 OSTOJE SIECI NATURA 2000 JAKO ELEMENT RODOWISKOWYCH UWARUNKOWA EKSPLOATACJI KOPALIN SITES OF NETWORK NATURA 2000 AS AN ENVIRONMENTAL CONDITIONING OF MINERAL EXPLOATATION El bieta Pietrzyk-Sokulska - Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi PAN, Kraków Natura 2000 to europejska sie obszarów chronionych, której celem jest zachowanie bioró norodno ci poprzez ochron ekosystemów. Obszary te pomimo i stanowi znaczn warto przyrodnicz, nie obliguj do zaprzestania prowadzonej na ich terenie dzia alno ci gospodarczej. W artykule przeprowadzono analiz 692 z ó ró nych rodzajów kopalin le cych na terenie wyznaczonych obszarów sieci Natura 2000 (koniec kwietnia 2006 roku) ze wzgl du na ich po o enie w poszczególnych obszarach sieci Natura 2000 (OSO czy SOO), stan zagospodarowania, wielko udokumentowanych zasobów geologicznych i przemys owych oraz wielko wydobycia. Analizie poddano tak e warto przyrodnicz i znaczenie ostoi, w obr bie których znalaz y si z o a. Wyniki przedstawiono w formie wykresów i tabel. Natura 2000 is a network of protected areas, and its main goal is conservation of biodiversity by protection of existing ecosystems. The economic activity is possible in these areas, even though they have signi cant value for the nature. The paper presents the analysis of 23 different raw materials, which are deposits located within Natura 2000 network as of the end of April The analysis of 692 deposits encompassed the location in particular Natura 2000 network (OSO or SOO), their state of management, the proved and probable mining reserves and the mining output. The currently exploited deposits are the largest group located within Natura 2000 networks. Wprowadzenie Sie obszarów Natura 2000 to najnowsza forma ochrony przyrody wprowadzona w Polsce w 2004 r. zgodnie z: dyrektyw 79/409/EWG (z dnia r.) dotycz c ochrony dzikich ptaków (tzw. dyrektywa ptasia); aktualny kszta t Dyrektywie nada y poprawki wprowadzone w latach 1991 i 1994 (dyrektywa 91/244/EWG i 94/24/WE); dyrektyw 92/43/EWG ( z dnia r.) dotycz c ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i ory (tzw. dyrektywa siedliskowa); przystosowanie dyrektywy 92/43/EWG do rozwoju technicznego i naukowego wprowadzi a dyrektywa 97/62/WE, nadaj c tak e nowe kody ostojom wed ug rodzaju siedlisk przyrodniczych - PLB, PLH i PLC. Niektóre z siedlisk i gatunków wed ug kryteriów i selekcji (za. III) dyrektywy siedliskowej uznano za priorytetowe dla UE i to ona jest odpowiedzialna za ich ochron. Wk ad ka dego kraju UE w tworzenie sieci Natura 2000 ma by proporcjonalny do krajowych zasobów rodzajów siedlisk i gatunków wymienionych w jej za cznikach (I i II). Dyrektywy UE na terenie pa stw cz onkowskich nie s aktami prawnymi bezpo rednio obowi zuj cymi. Maj charakter wi cy jedynie w odniesieniu do celów i rezultatów jakie maj by osi gni te, pozostawiaj c jednak krajom cz onkowskim wybór form i metod niezb dnych do ich realizacji. Sposób ochrony elementów sieci pozostawiono natomiast w gestii danego pa stwa UE, ale pod warunkiem, e w obr bie wyznaczonych obszarów utrzyma ono typy siedlisk i populacje gatunków w tzw. w a ciwym stanie ochrony. Zalecane jest zapewnienie ekologicznej spójno ci ca ej sieci dzi ki ochronie wa nych dla migracji, rozprzestrzeniania si i wymiany genetycznej dziko yj cych gatunków, elementów krajobrazu w postaci korytarzy ekologicznych. Najwa niejszym celem zapisanym w mi dzynarodowych strategiach dotycz cych ochrony przyrody jest wdra anie sieci Natura 2000 na obszarach pa stw cz onkowskich UE. Strategie te to: Paneuropejska Strategia Ró norodno ci Biologicznej i Krajobrazowej (PEBLDS r.); Strategia Ró norodno ci Biologicznej UE (1998 r.). a najwa niejsze konwencje, których cele powinny by realizowane to: Konwencja Ramsarska z 1971 r. o obszarach wodno- -b otnych, maj cych znaczenie mi dzynarodowe ze wzgl du na rodowisko ycia ptactwa wodnego, Konwencja Berne ska z 1979 r. o ochronie gatunków europejskich dzikich zwierz t i ro lin oraz siedlisk naturalnych (Convention on the Conservation of European Wildlift and Natura Habitats), Konwencja o ró norodno ci biologicznej z 1992 r. (Convention on Biological Diversity CBD). Zawarte w ww. dyrektywach i innych dokumentach prawnych wymogi i wskazówki zosta y przeniesione do polskiego prawa m.in. do: Ustawy o ochronie przyrody ( z dnia r. Dz. U. nr 92, poz. 880 z pó niejszymi zmianami) przepisów wykonawczych z ni zwi zanych: Rozporz dzenia M z dnia r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 Dz. U. nr 229, poz. 2313; okre li o ono nazw, po o enie administracyjne, obszar i map obszaru, a tak e wyznaczy o cel i przedmiot ochrony oraz sprawuj cego nadzór nad obszarem, Rozporz dzenia M z dnia r. w sprawie trybu i zakresu opracowania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 Dz. U. nr 61, poz. 549, Rozporz dzenie M z dnia r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków ro lin i zwierz t wymagaj cych ochrony w formie wyznacze- 16

2 nia obszarów Natura Dz. U. nr 94, poz. 795; wskaza o siedliska i gatunki podlegaj ce ochronie i okre li o kryteria ich wyznaczania. Na mocy dyrektyw EWG w obr bie sieci Natura 2000 tworzy si dwa typy obszarów: Obszary Specjalnej Ochrony ptaków (OSO Special Protection Areas, SPAs), Specjalne Obszary Ochrony siedlisk (SOO Special Areas of`conservation, SACs). Ostoje Natura 2000 obejmuj w Polsce wszystkie parki narodowe (PN), 75% parków krajobrazowych (PK) i 56% rezerwatów. W parkach narodowych znajduje si 6,9% powierzchni wszystkich wyznaczonych obszarów Natura 2000, w parkach krajobrazowych oko o 33,5% i 2% w rezerwatach. Pozosta e 58% powierzchni projektowanej sieci znajduje si poza nimi i tak: 26,1 % le y na Obszarach Chronionego Krajobrazu, 2,6% w otulinie PN, 4,1% w otulinie PK. Poza tymi systemami znajduje si 24,8% powierzchni sieci i s to obszary g ównie rolne oraz nale ce do Lasów Pa stwowych. W Polsce ostoje sieci Natura 2000 reprezentuj dwa regiony biogeogra czne kontynentalny (wi kszo obszaru) i alpejski (Karpaty). Zgodnie ze znowelizowanym prawem ochrony przyrody, ka da ostoja sieci Natura 2000 (bez wzgl du czy zosta a zatwierdzona, czy jest w fazie projektu) podlega ochronie prawnej. Ustawa zabrania (do czasu zatwierdzenia przez Komisj Europejsk ) podejmowania dzia a, które mog pogorszy stan siedlisk przyrodniczych wchodz cych w sk ad ostoi (art. 33.1). Aktualnie mamy zatwierdzone 124 OSO i 364 SOO ( r.). Analizowane w dalszej cz ci z o a odnosz si tylko do ostoi ju zatwierdzonych. Z o a kopalin w sieci Natura 2000 W obr bie sieci Natura 2000 znalaz o si wiele z ó kopalin, istotnych z punktu widzenia rozwoju gospodarczego Polski. Dostarczaj one bowiem wiele podstawowych surowców przede wszystkim dla: energetyki (w gle kamienne i brunatne, ropa i gaz ziemny), hutnictwa (rudy Zn-Pb, Cu), budownictwa, drogownictwa (przede wszystkim z grupy kamieni drogowych i budowlanych oraz kruszyw), przemys u cementowego, wapienniczego (g ównie wapienie, dolomity, margle i opoki), rolnictwa (torfy, kreda), lecznictwa (torfy borowinowe) itp. Tab. 1. z ó wg stanu zagospodarowania w sieci Natura 2000 Kopaliny z ó wg stanu zagospodarowania razem E* T* R* P* Z* gaz ziemny i metan z pok adów w gla 46 (200)** ropa naftowa 24 (75) w gle kamienne 26 (135) w gle brunatne 21(73) rudy Zn-Pb 6 (21) rudy Cu 3 (14) rudy Fe rudy As torfy 23 (152) kreda jeziorna 53 (187) gipsy 3 (15) kruszywa naturalne 307(5222) kamienie drogowe i budowlane 71(571) surowce ilaste ceramiki budowlanej 21(1169) gliny ceramiczne 4 (20) surowce ogniotrwa e 8 (17) piaski kwarcowe 15 (52) piaski podsadzkowe 7 (32) piaski szklarskie 7 (29) piaski formierskie 4 (65) surowce przemys u cementowego i wapienniczego 21(181) inne surowce skalne 4 (4) siarka 3 (13) sole kamienne 4 (22) wg Bilansu zasobów.(2007); * status z ó : E - czynne, T czasowo czynne;, o zasobach rozpoznanych: R szczegó owo; P wst pnie; Z z o a o eksploatacji zaniechanej; ** w nawiasach podano liczb wszystkich z ó w Polsce 17

3 Rozk ad z ó w obr bie ró nych powiatów i wyznaczonych ostoi sieci Natura 2000 jest nierównomierny i ró ny pod wzgl dem liczebno ci z ó i rodzajów kopalin (rys. 1, 2). Analizy z ó ró nych kopalin pod k tem stanu zagospodarowania (tab. 1) i po o enia w obr bie sieci Natura 2000 wskazuj, e najwi ksza ich liczba dotyczy kruszyw naturalnych (307), kopalin z grupy kamieni drogowych i budowlanych (71) oraz kredy jeziornej (53). Istotne jest jednak to, e prawie po owa z ó kruszyw naturalnych (147) i jedna trzecia kamieni drogowych i budowlanych (24) to z o a czynne i czasowo czynne. Podobnie jest w przypadku z ó gazu ziemnego (z 46 czynnych 26). Inne proporcje s dla z ó ropy naftowej, gdy 23 z o a na 24 znajduj ce si w obr bie sieci to z o a czynne. Inne rodzaje kopalin maj znacznie mniejsze ilo ci z ó w sieci. Tab. 2. Struktura zasobów i wydobycia z ó kopalin po o onych w ostojach sieci Natura 2000 Kopaliny gaz ziemny i metan z pok adów w gla [mln m 3 ] Analizy map ilustruj cych zasi g z ó w sieci sugeruj, e znajduj si one tylko cz ciowo na ich terenie (bardzo rzadko w ca o ci). Charakterystyk zasobów z ó poszczególnych grup kopalin, które znalaz y si w obr bie sieci Natura 2000 ilustruje tabela 2. Analizuj c rozk ad OSO i SOO w obr bie województw, a tak e liczb z ó po o onych w ich obr bie (tab. 3) dostrzegamy przewag ostoi SOO, a wi c utworzonych ze wzgl du na cenne siedliska ory i fauny, tak w skali kraju, jak i UE. Najwi cej ostoi (OSO i SOO) posiada województwo lubelskie (69), dolno l skie (67), zachodniopomorskie (65), pomorskie (64), a najmniej opolskie (7) i wi tokrzyskie (8). Rozk ad z ó ró nych grup kopalin w poszczególnych województwach (tab. 4) wskazuje, e w niektórych z nich (np. dolno l skie), w obr bie ostoi sieci znalaz o si wiele Wielko udokumentowanych zasobów geologicznych bilansowych dla z ó przemys owych E T R P Z E T R Wielko wydobycia 57147, , , , , ,55 454,9 2045,94 ropa naftowa 2580,37 261, ,5 39,21 w gle kamienne pozabil ,00 w gle brunatne ,00 rudy Zn-Pb rudy Cu rudy Fe rudy As torfy [tys. m 3 ] 7482,9 385,1 4353,6 2438,6-4961,4 36,7 67,50 kreda jeziorna 1856, , , , ,9 1839, ,47-181,51 gipsy kruszywa naturalne kamienie drogowe i budowlane surowce ilaste ceramiki budowlanej [tys. m 3 ] , , , ,00 gliny ceramiczne ,00 surowce ogniotrwa e piaski kwarcowe [tys. m 3 ] ,00 piaski podsadzkowe [tys. m 3 ] ,00 piaski szklarskie ,00 piaski formierskie surowce przemys u cementowego i wapienniczego inne surowce skalne , ,00 Siarka sole kamienne wg Bilansu zasobów (2007) 18

4 Rys. 1. Koncentracja z ó kopalin w obszarach sieci Natura 2000 w obr bie powiatów Rys. 2. Udzia liczby ostoi sieci Natura 2000 ze z o ami kopalin w poszczególnych województwach Tab. 3. ostoi sieci Natura 2000 oraz ostoi ze z o ami kopalin w obr bie województw Nazwa województwa OSO SOO ostoi kod PLC* OGÓ EM z ó kopalin np. z grupy kamieni drogowych i budowlanych, która to grupa stanowi w tym regionie g ówn baz surowców mineralnych, niekiedy o unikatowym znaczeniu (np. bazalty, granity, marmury). Podobnie jest w przypadku z ó kopalin energetycznych, które grupuj si w kilku regionach (tab. 5). Uwarunkowania rodowiskowe dla z ó w obr bie sieci Natura 2000 Ka da ostoja sieci Natura 2000 posiada swój standardowy formularz danych (SFD), w którym m.in. podana jest jej ogólna charakterystyka, okre lona warto przyrodnicza i znaczenie dla ochrony bioró norodno ci w danym regionie biogeogra cznym lub kraju oraz wskazane zagro enia istniej ce i potencjalne. Do analizy wybrano ostoje utworzone w województwie podkarpackim (miejscu konferencji). Jest ich tutaj 24, przy czym 16 to SOO, 7 OSO i jedna mieszana o kodzie PLC (tab. 6). Na podstawie posiadanych danych (M 2006 r.) okazuje si, e w obr bie ostoi sieci Natura 2000, wyst puj cych w województwie podkarpackim, tylko w kilku z nich znajduj si z o a ropy i gazu, kruszyw naturalnych oraz piaskowców (grupa kamieni drogowych i budowlanych), które s aktualnie czynne, a tak e kilka z ó o zako czonej eksploatacji lub tylko o udokumentowanych zasobach (tab. 7, 8). Z o e gazu ziemnego Przemy l wyst puje w obr bie trzech ostoi (tab. 7), ale najwi ksza cz jego udokumentowanego obszaru górniczego znajduje si w ostoi Fort Salis Soglio, po o onej w kro nie sko-przemyskim (PLO92) regionie administracyjnym (NUTS). Pod wzgl dem zagospodarowania przewa aj na jej obszarze lasy li ciaste (88%) i siedliska rolnicze (12%). Sam fort jest jednym z najbardziej monumentalnych obiektów Twierdzy Przemy l, po o onym na skraju miejscowo ci Siedliska, blisko granicy polsko-ukrai skiej. OSO ze z o ami SOO ze z o ami ostoi kod PLC ze z o ami OGÓ EM ostoje ze z o ami dolno l skie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie ódzkie ma opolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie l skie wi tokrzyskie warmi sko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie *ostoje czone OSO i SOO (wed ug danych arch. M 2006) 19

5 Tab. 4. Rozk ad z ó w sieci Natura w poszczególnych województwach charakterystyka zasobowa Parametry z ó W giel brunatny Torf * Kreda Kruszywa (piaski i wiry) Kamienie drogowe i budowlane Surowce ilaste ceramiki budowlanej* Piaski* Surowce w glanowe dla przemys u cem. i wap. WOJEWÓDZTWO DOLNO L SKIE liczba z ó ogó em (w sieci Natura 2000) 13 (4) (15) 152 (42) 72 (4) 5 (2) 13 (6) zasoby geologiczne bilansowe ogó em [tys. Mg; tys. m 3 ] zasoby geologiczne z ó E i T** w sieci Natura zasoby geologiczne z ó R, P, Z w sieci Natura zasoby przemys owe ogó em [tys. Mg; tys. m3] zasoby przem. z ó E i T (R, P, Z) w sieci Natura (19977) 1428 (218) wydobycie ogó em wydobycie w z o ach w sieci Natura WOJEWÓDZTWO LUBELSKIE liczba z ó ogó em (w sieci Natura 2000) - 25 (3) (35) (1) 22 (2) 26 (6) zasoby geologiczne bilansowe ogó em [tys. Mg; tys. m 3 ] zasoby geologiczne z ó E i T w sieci Natura , zasoby geologiczne z ó R, P, Z w sieci Natura , zasoby przemys owe ogó em [tys. Mg; tys. m 3 ] , zasoby przem. z ó E i T (R, P, Z) w sieci Natura , (40) wydobycie ogó em [tys. Mg; tys. m 3 ] - 89, wydobycie w z o ach w obr bie sieci Natura

6 WOJEWÓDZTWO MA OPOLSKIE liczba z ó ogó em (w sieci Natura 2000) - 2 (1) (23) 79 (7) zasoby geologiczne bilansowe ogó em [tys. Mg; tys. m 3 ] - 381, zasoby geologiczne z ó E i T w sieci Natura , zasoby geologiczne z ó R, P, Z w sieci Natura zasoby przemys owe ogó em [tys. Mg; tys. m 3 ] - 198, zasoby przem. z ó E i T (R, P, Z) w sieci Natura - 190, wydobycie ogó em [tys. Mg; tys. m 3 ] - 12, wydobycie w z o ach w sieci Natura - 8, WOJEWÓDZTWO WI TOKRZYSKIE liczba z ó ogó em (w sieci Natura 2000) (13) 100 (7) - 8 (1) 51 (1) zasoby geologiczne bilansowe ogó em [tys. Mg; tys. m 3 ] zasoby geologiczne z ó E i T w sieci Natura zasoby geologiczne z ó R, P, Z w sieci Natura zasoby przemys owe ogó em [tys. Mg; tys. m 3 ] zasoby przem. z ó E i T (R, P, Z) w sieci Natura wydobycie ogó em [tys. Mg; tys. m 3 ] wydobycie w z o ach w sieci Natura wg Bilansu zasobów (2007); * zasoby podane w [tys. m3]; **z o a: E czynne; T czasowo czynne; o zasobach rozpoznanych: R szczegó owo; P wst pnie 21

7 Tab. 5. Z o a kopalin energetycznych w obr bie obszarów sieci Natura 2000 w poszczególnych regionach Parametry z ó Gaz ziemny* Ropa naftowa BA TYK W giel kamienny liczba z ó ogó em (w sieci Natura 2000) - 2 (2) - zasoby geologiczne bilansowe ogó em [tys. Mg; mln m 3 ] ,64 - zasoby geologiczne z ó E i T w sieci Natura ,06 - zasoby geologiczne z ó R, P, Z w sieci Natura zasoby przemys owe ogó em [tys. Mg; mln m 3 ] ,64 - zasoby przem. z ó E i T (R, P, Z) w sieci Natura - 12,57 - wydobycie ogó em [tys. Mg; mln m 3 ] wydobycie w z o ach w sieci Natura - 12,57 - NI liczba z ó ogó em (w sieci Natura 2000) 137 (28) 41 (14) - zasoby geologiczne bilansowe ogó em [tys. Mg; mln m 3 ] , ,62 - zasoby geologiczne z ó E i T w sieci Natura , ,47 - zasoby geologiczne z ó R, P, Z w sieci Natura , zasoby przemys owe ogó em [tys. Mg; mln m 3 ] , ,89 - zasoby przem. z ó E i T (R, P, Z) w sieci Natura ,43 (4097,7) ,84 - wydobycie ogó em [tys. Mg; mln m 3 ] 3 552,84 534,22 - wydobycie w z o ach w sieci Natura 1 501,62 432,32 - PRZEDGÓRZE liczba z ó ogó em (w sieci Natura 2000) 82 (14) 11 (1) - zasoby geologiczne bilansowe ogó em [tys. Mg; mln m 3 ] ,09 307,85 - zasoby geologiczne z ó E i T w sieci Natura ,08 tylko pozabilansowe - zasoby geologiczne z ó R, P, Z w sieci Natura ,29 - zasoby przemys owe ogó em [tys. Mg; mln m 3 ] ,7 - zasoby przem. z ó E i T (R, P, Z) w sieci Natura 6 451,13 (454,9) - wydobycie ogó em [tys. Mg; mln m 3 ] 1 690,34 - wydobycie w z o ach w sieci Natura 2 038,87 - KARPATY liczba z ó ogó em (w sieci Natura 2000) 37 (4) 32 (8) - zasoby geologiczne bilansowe ogó em [tys. Mg; mln m 3 ] 1 332,35 271,85 - zasoby geologiczne z ó E i T w sieci Natura ,11 60,34 - zasoby geologiczne z ó R, P, Z w sieci Natura 2000 tylko pozabilansowe - - zasoby przemys owe ogó em [tys. Mg; mln m 3 ] 509,13 106,93 - zasoby przem. z ó E i T (R, P, Z) w sieci Natura 33,25 5,35 - wydobycie ogó em [tys. Mg; mln m 3 ] 36,8 27,45 - wydobycie w z o ach w sieci Natura 4,55 10,34 - DZW liczba z ó ogó em ( w sieci Natura 2000) (4) zasoby geologiczne bilansowe ogó em [tys. Mg; mln m 3 ] - - tylko pozabilansowe zasoby geologiczne z ó E i T w sieci Natura zasoby geologiczne z ó R, P, Z w sieci Natura zasoby przemys owe ogó em [tys. Mg; mln m 3 ] zasoby przem. z ó E i T (R, P, Z) w sieci Natura wydobycie ogó em [tys. Mg; mln m 3 ] wydobycie w z o ach w sieci Natura

8 GOP liczba z ó ogó em ( w sieci Natura 2000) (15) zasoby geologiczne bilansowe ogó em [tys. Mg; mln m 3 ] zasoby geologiczne z ó E i T w sieci Natura zasoby geologiczne z ó R, P, Z w sieci Natura zasoby przemys owe ogó em [tys. Mg; mln m 3 ] zasoby przem. z ó E i T (R, P, Z) w sieci Natura (1333) wydobycie ogó em [tys. Mg; mln m 3 ] wydobycie w z o ach w sieci Natura LZW liczba z ó ogó em ( w sieci Natura 2000) (7) zasoby geologiczne bilansowe ogó em [tys. Mg; mln m 3 ] zasoby geologiczne z ó E i T w sieci Natura zasoby geologiczne z ó R, P, Z w sieci Natura zasoby przemys owe ogó em [tys. Mg; mln m 3 ] zasoby przem. z ó E i T (R, P, Z) w sieci Natura (155160) wydobycie ogó em [tys. Mg; mln m 3 ] wydobycie w z o ach w sieci Natura Bilans zasobów (2006); Obja nienia: * zasoby i wydobycie gazu w mln m 3 Tab. 6. Ostoje sieci Natura 2000 w województwie podkarpackim Kod ostoi Nazwa ostoi Powierzchnia [ha] Region biogeogra czny Obszary Specjalnej Ochrony ptaków (OSO) PLB Pogórze Przemyskie ,35 kontynentalny PLB Beskid Niski ,62 alpejski PLB Góry S onne ,88 kontynentalny PLB Puszcza Sandomierska ,59 kontynentalny PLB Lasy Janowskie* ,75 kontynentalny PLB Puszcza Solska* ,09 kontynentalny PLB Roztocze* ,34 kontynentalny Specjalne Obszary Ochrony siedlisk (SOO) PLH Ostoja Magurska ,50 alpejski PLH Ko acznia 0,1 kontynentalny PLH Rzeka San 1 374,76 kontynentalny PLH Fort Salis Soglio 51,72 kontynentalny PLH Sztolnie w W glówce 37,00 kontynentalny PLH Jasio ka 686,73 alpejski PLH Ostoja Przemyska ,22 kontynentalny PLH Góry S onne ,22 alpejski PLH Ostoja Ja liska ,04 alpejski PLH ysa Góra 2 743,79 alpejski PLH Rymanów 5 181,81 kontynentalny PLH Horyniec 5 630,29 kontynentalny PLH Trzciana 2 285,53 alpejski PLH Uroczyska Lasów Janowskich* 4 343,24 kontynentalny PLH Uroczyska Puszczy Solskiej* ,49 kontynentalny PLH Bednarka* 1 289,15 alpejski PLC Bieszczady ,46 alpejski Na podstawie [ * ostoje, które tylko cz ciowo znajduj si na obszarze województwa podkarpackiego 23

9 Do sieci Natura 2000 zosta w czony ze wzgl du na hibernuj ce w nim 2 gatunki nietoperzy (mopek Barbastella barbastellus i nocek Bechsteina Myotis) z za. II Dyrektywy Siedliskowej, które w Polsce równie s chronione, a fort wpisany jest do Pa stwowego Rejestru Zabytków. W SFD sporz dzonym dla omawianej ostoi zwrócono uwag, e potencjalnym zagro eniem dla nietoperzy (g ówny powód utworzenia ostoi) jest nie kontrolowana penetracja korytarzy fortu przez turystów. Tab. 7. Charakterystyka z ó w obr bie wybranych ostoi z obszaru województwa podkarpackiego nazwa obszaru i jego powierzchnia Pogórze Przemyskie kod z o a nazwa z o a kopalina Stan zagospodarowania zasoby bilansowe zasoby przemys owe wydobycie mln m 3 tys. Mg mln m 3 tys. Mg mln m 3 tys. Mg 4610 Przemy l gaz z. E , ,2 697, Bachórz-1 piasek i wir E Ostrów piasek i wir E Rzeka San 4610 Przemy l gaz z. E , ,2 697,63 Fort Salis Soglio 4610 Przemy l gaz z. E , ,2 697,63 Obja nienia:* ostoja o znaczeniu europejskim (E75) Obszar z o a Przemy l zajmuje tak e niewielki skrawek ostoi Rzeka San, która obejmuje 150 km rodkowego odcinka rzeki, mi dzy Sanokiem a Jaros awiem. San na tym odcinku ma wiele meandrów i dolin prze omowych (okolice Gór S onnych i Pogórza Przemyskiego), z korytem o naturalnym charakterze i kamienistym dnie, z licznymi progami skalnymi oraz wieloma gatunkami ro lin i zwierz t ekosystemu wodnego. Ostoja zosta a utworzona jako bardzo wa ny obiekt ochronny dla wielu cennych gatunków ryb (30 gat.), przy czym 8 gatunków z za. II Dyrektywy Siedliskowej (m.in. Gobio kessleri 80% populacji tego gatunku w Polsce oraz Gobio albipinatus, Vimba vimba jedna z najliczniejszych w Polsce populacja Albumoides bipunctatus). Rzeka to tak e ostoje i miejsca erowania dla 37 gatunków ptaków (18 z za. I Dyrektywy Ptasiej) oraz siedlisko dwóch gatunków ssaków z za. II Dyrektywy siedliskowej (Castor ber i Lutra Lutra). W wi kszo ci kamieniste dno rzeki w obr bie omawianej powy ej ostoi mo e sta si przedmiotem dzikiej eksploatacji kruszywa, stanowi c bezpo rednie zagro enie dla tarlisk lito- lnych gatunków ryb (zimnolubnych). Zagro eniem mo e by Tab. 8. Charakterystyka z ó kopalin wyst puj cych w ostoi Beskid Niski nazwa obszaru kod z o a Beskid Niski nazwa z o a kopalina Sposób zagospodarowania zasoby bilansowe zasoby przemys owe wydobycie 4777 Folusz-Pielgrzymka ropa naftowa E tylko pozabilans Mrukowa ropa naftowa E tylko pozabilans M cina Wielka ropa naftowa skre lone 5947 Rudawka Rymanowska wir T Myscowa wir R Trzciana wir Z 9561 Lipowica II-1 piaskowiec E Bednarka piaskowiec R Klimkówka piaskowiec R Iwla piaskowiec P Krymieniec piaskowiec P Lipowica II piaskowiec Z Lipowica piaskowiec Suma wg Bilansu zasobów 2007 r. [ 24

10 tak e regulacja rzeki i jej zanieczyszczenie przez sp ywy powierzchniowe z okolicznych pól i gospodarstw domowych. Trzecia ostoja Pogórze Przemyskie znajduje si w 7% w regionie administracyjnym rzeszowsko-tarnobrzeskim (PLO91) oraz w 93% w kro nie sko-przemyskim (PL092). Pod wzgl dem podzia u na regiony biogeogra czne nale y ona do regionu kontynentalnego i jest ostoj ptasi rangi europejskiej (E75). Obszar ostoi to dobrze zachowany krajobraz naturalny, z rusztowym uk adem grzbietów, poprzecinanych równole nikowo przebiegaj cymi dolinami Sanu i Wiaru. Na wzniesieniach s lasy li ciaste z buczyn karpack, a na ni ej po o onych terenach gr dy. W samych dolinach rzecznych wyst puj lasy gowe i olszynki karpackie. Pod wzgl dem zagospodarowania na terenach nie zalesionych s pola uprawne (18%), ki i pastwiska (6%) oraz suche ugory poro ni te ro linno ci kserotermiczn. Ostoja zosta a utworzona ze wzgl du na wyst powanie 29 gatunków ptaków z za. I Dyrektywy Ptasiej, 7 gatunków z Polskiej Czerwonej Ksi gi (PCK), a ponadto miejsca gniazdowania oko o 112 gatunków ptaków m.in. b czka, bociana czarnego, orlika krzykliwego, puchacza, puszczyka uralskiego itp. Zagro eniem dla nich jest zanieczyszczenie wód, zalesianie terenów otwartych oraz naturalna sukcesja na ugorach z ro linno ci kserotermiczn. Nast pna grupa z ó znajduje si w obr bie drugiej ostoi województwa podkarpackiego - Beskid Niski. S tu przede wszystkim czynne z o a ropy naftowej oraz piaskowca, a tak e okresowo czynne z o e wiru (tab. 8). Ostoja po o ona jest w Beskidzie Niskim, w miejscu zw enia i najwi kszego obni- enia uku karpackiego, zbudowanego w cz ci zachodniej z warstw jednostki magurskiej (piaskowców). Tworz one wzniesienia o przebiegu NW-SE. W kierunku E budowa geologiczna Beskidu jest bardziej skomplikowana, tworz j stromo ustawione fa dy jednostki dukielskiej. Na zboczach i w g boko wci tych lejach ródliskowych spotykane s liczne osuwiska. Ca o przecinaj doliny m.in. Bia ej, Ropy, Wis oki, Wis oka i Jasio ki, przebiegaj ce równolegle do pasm górskich i tworz ce prze omy. Obszar ten ob tuje tak e w liczne ród a wód mineralnych o znaczeniu leczniczym. Szata ro linna to dwa pi tra pogórza z polami uprawnymi, kami i na niewielkich powierzchniach lasami gr dowymi oraz regla dolnego z buczyn. W ostoi wyst puje przynajmniej 40 gatunków ptaków z za. I Dyrektywy Ptasiej i 5 gatunków z PCK. W okresie l gowym mieszka tu co najmniej 1% populacji krajowej, w tym wiele gatunków chronionych. W obr bie ostoi jest Magurski Park Narodowy (19012,7 ha), 8 rezerwatów przyrody, Ja liski Park Krajobrazowy oraz dwa Obszary Chronionego Krajobrazu Beskidu Niskiego i Województwa Nowos deckiego. Ostoi mo e zagra a zanieczyszczenie transgraniczne powietrza ze S owacji, powoduj ce obumieranie drzewostanów, a tak e niew a ciwie prowadzona gospodarka le na (g ównie wyr b), k usownictwo i zalesianie otwartych terenów. Dzia alno inwestycyjna w ostojach sieci Natura 2000 Powsta e ostoje sieci Natura 2000 nie powoduj zahamowania rozwoju regionów, w obr bie których wyst puj. Jednak inwestycje mog ce w jakikolwiek sposób szkodliwie oddzia ywa na ich spójno wymagaj uzyskania decyzji o rodowiskowych uwarunkowaniach, w tym Ocen Oddzia ywania na rodowisko (OO ). Prawo UE reguluje te dzia ania zgodnie z nast puj cymi aktami: Dyrektyw 85/337/EWG z dn r. w sprawie oceny skutków niektórych publicznych i prywatnych przedsi wzi dla rodowiska, znowelizowana Dyrektyw 97/11/EWG z dn r., Dyrektyw 2001/42/EC Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z dn r. w sprawie oddzia ywania pewnych planów i programów na rodowisko, Dyrektyw Rady 79/409/EWG z dn. 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa, Dyrektyw Rady 92/43/EWG z dn. 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i ory, Dyrektyw 2003/4/EC o powszechnym dost pie do informacji o rodowisku, Dyrektyw 2003/35/EC o udziale spo ecze stwa. Dyrektywy powy sze znajduj swoje odpowiedniki w prawie polskim jako: Ustawa Prawo ochrony rodowiska z dn. 21 kwietnia 2001 r. (tekst. jedn. z 2006 r., Dz. U. nr 129, poz. 902); nowelizacja z 2005 r. wprowadzi a now kategori przedsi wzi mog cych znacz co oddzia ywa na obszar Natura 2000 (art. 51, ust. 1 pkt 3) Ustawa o ochronie przyrody z dn. 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. nr 92, poz. 880 z pó n. zm.), Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dn. 27 marca 2003 r. (Dz. U. nr 80, poz. 717 z pó n. zm.) podstawa do wydania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, Ustawa z dn. 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn. z 2006 r. Dz. U. nr 156, poz. 1118) podstawa do wydania pozwolenia na budow, Ustawa z dn. 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. nr 115, poz z pó n. zm.), Ustawa z dn. 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (tekst jedn. z 2005 r. Dz. U. nr 228, poz. 1947). Wynika z nich, e w obr bie ostoi sieci Natura 2000 zabrania si lokalizacji inwestycji uci liwych dla rodowiska, z zastrze eniem, e ich dzia anie nie jest zwi zane z nadrz dnym interesem publiczny (NIP - spo ecznym lub gospodarczym), albo dotyczy zdrowia ludzi lub bezpiecze stwa publicznego (Ustawa o ochronie przyrody). W takich przypadkach zalecane jest wykonanie rekompensaty przyrodniczej. Natomiast zgodnie z Ustaw Prawo ochrony rodowiska (art.46) dla ka dej nowej inwestycji, nie zwi zanej z ochron ostoi sieci nale y uzyska pozytywn decyzj o rodowiskowych uwarunkowaniach oraz przeprowadzi ocen oddzia ywania na rodowisko (rys. 3). Nale y przy tym wyznaczy elementy szczególnie wra liwe na negatywne oddzia ywania. Mechanizmy zabezpieczaj ce przed tego typu presj powinny by podejmowane nie tylko w przypadku pewno ci jej wyst pienia, ale prawdopodobie stwie pojawienia si (Dyrektywa 85/337/EWG zmieniona przez dyrektyw 97/11/EWG). Powinno uwzgl dnia si zdolno rodowiska do regeneracji, jego zasobno w danej ostoi, zdolno absorpcyjn oraz nat enie i zasi g presji, a tak e ekspozycj i odwracalno zachodz cych procesów wraz z synergicznymi powi zaniami. Dlatego te w przypadku wyst pienia jakiegokolwiek zagro enia dla spójno ci ostoi lub zmniejszenia liczebno ci populacji nale y szuka alternatywnych rozwi za lub dokona kompensacji. Takie dzia ania kompensacyjne przez wiele zak adów górniczych (zw aszcza odkrywkowych) ju s wykonywane (np. kamienio om S awniowice, kopalnie w gla 25

11 brunatnego w woj. wielkopolskim). Niestety koszty zwi zane z przeprowadzeniem takiej kompensacji ponosi zarz dzaj cy inwestycj, przy czym mo liwe jest do nansowanie ze rodków UE. Rys. 3. Schemat sporz dzania OOS dla ostoi sieci Natura 2000 Podsumowanie Sie obszarów Natura 2000 jest now form ochrony dynamicznej, której zadaniem jest zachowanie bioró norodno ci, ale bez ograniczania rozwoju regionów, w obr bie których powstaje. W przypadku eksploatacji z ó kopalin, które (w ca o ci lub tylko cz ciowo, a nawet na styku) s w jej zasi gu nie przewiduje si ich zamykania, ani ograniczania otwierania nowych zak adów wydobywczych. Istniej ce przepisy prawne reguluj ce tworzenie i dzia alno ostoi sieci Natura 2000 obliguj gestorów z ó do opracowania rzetelnej oceny potencjalnego wp ywu eksploatacji kopalin na siedliska lub miejsca l gowe ptaków, które s w nich obj te ochron. W przypadku braku alternatywnych rozwi za pozwalaj cych unikn presji (lub znacz co j zminimalizowa ) nale y przeprowadzi kompensacj, aby zachowa spójno i walory ostoi. W obecnej chwili wyst puj jednak pewne niedogodno ci i utrudnienia dla istniej cych i potencjalnych inwestorów. Wiele z utworzonych lub jeszcze proponowanych ostoi nie posiada szczegó owo wykonanych inwentaryzacji zasobów ory i fauny (siedlisk, gatunków). Ich wykonanie jest natomiast czasoch onne i wymaga wspó pracy wielu specjalistów z zakresu biologii i nauk pokrewnych. Do tego czasu wszelkie dzia ania na terenie ostoi mog by zgodnie z obowi zuj cym prawem wstrzymane. Poza tym w przypadku eksploatacji z ó kopalin, niezb dne jest posiadanie dok adnych granic utworzonych ostoi, przeniesionych na odpowiednie podk ady topogra czne w du ych skalach (nawet 1:1000). Tymczasem aktualnie dost pne mapy z zarysem ostoi s dost pne tylko w skali 1: , a ich granice wyznaczano najcz ciej poprzez przenoszenie z map o mniejszych skalach (np. 1: ). W zwi zku z tym trudno porówna zasi g z ó z wyst powaniem chronionych siedlisk lub miejsc l gowych ptaków i oceni potencjalny wp yw robót górniczych na nie oraz podj cie jakichkolwiek dzia a zaradczych lub kompensacyjnych. Literatura [1] Bromowicz J., Magiera J., 2006 Polskie z o a dla produkcji kruszyw amanych na tle obiektów Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura Miesi cznik WUG nr 10 [2] Bromowicz J., Magiera J., 2006 Kruszywa amane w Naturze Prace Polit. Wroc. nr 115, Konferencje nr 46 [3] Dane M (2006) dotycz ce nazwy z ó i nazwy ostoi sieci Natura 2000, które znalaz y si w jej obr bie (mat. arch.) [4] Decyzja Komisji z dnia 7 grudnia 2004 r. przyjmuj ca na mocy Dyrektywy Rady 92/43/EWG wykaz terenów maj cych znaczenie dla Wspólnoty, sk adaj cych si na kontynentalny region biogeogra czny (noty kowana jako dokument nr C(2004)4032) [5] Makomaska-Juchiewicz M., Tworek S. (red.) 2003 Ekologiczna sie Natura 2000 problem czy szansa. IOP, Kraków. ss.237 [6] Natura 2000 species in the Continental region publications.eu.int [7] Ocena planów i przedsi wzi znacz co oddzia uj cych na obszary Natura Wytyczne metodyczne dotycz ce przepisów Artyku u 6(3) i (4) Dyrektywy Siedliskowej 92/43/EWG Komisja Europejska ds. rodowisko [8] Standardowe Formularze Danych dla Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) dla obszarów spe niaj cych kryteria Obszarów o Znaczeniu Wspólnotowym (OZW) i dla Specjalnych Obszarów ochrony (SOO) (dla wybranych OSO i SOO) [9] System Ocen Oddzia ywania na rodowisko w granicach obszarów Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 w wybranych krajach Unii Europejskiej oraz w Polsce.2004 EkoKonsult Gda sk Artyku recenzowa dr hab. in. Jan Bromowicz, prof. AGH R kopis otrzymano r. *